Tô Hoài – ng??i t?n t?y ??n cùng v?i nh?ng t? t??ng c?a mình

V??ng Tr� Nh�n

B�i ?� ??a tr�n blog c� nh�n V??ng Tr� Nh�n hai l?n, 5-10-2014 v� 23-10-2020. ??a l?i ? ?�y khi tr�n c�c trang m?ng FB g?n nh? ?ang c� m?t cu?c th?o lu?n nho nh? v? c�ch t?n t?i c?a c�c nh� v?n ti?n chi?n trong c�ch m?ng. V?n ?? l� ch?a bao gi? th?y h� ra c� s? xu?t hi?n m?t c�ng tr�nh t?ng k?t mang t�nh b??c ngo?t v?i ngh?a c� m?t s? ??nh h??ng ?�ng ??n ?? c�c th? h? nghi�n c?u v? sau c�n tri?n khai ti?p.

******

Tadeusz Rozewicz l� nh� th? Ba Lan sinh 1921 qua ??i 2014. C� m?t b�i th? c?a �ng t�m c�ch c?t ngh?a v? ng??i vi?t v?n g?i cho t�i nhi?u li�n t??ng.

NH� TH? L� AI

Nh� th? l� ng??i l�m th?

v� l� k? ch?ng l�m th? bao gi?

nh� th? l� ng??i ch?ng ?a r�ng bu?c

v� l� k? t? bu?c d�y v�o m�nh

nh� th? l� ng??i c? tin

v� l� k? ch?ng ch?u tin bao gi?

nh� th? l� ng??i l?a d?i

v� l� k? b? d?i l?a

nh� th? l� ng??i g?c ng�

v� l� k? t? m�nh ??ng d?y

nh� th? l� k? ra ?i

v� l� k? m?t li ch?ng r?i.

L� B� Th? d?ch

? cu?i b�i th? c� chua r� th?i ?i?m s�ng t�c 18-8-2011. Ngh?a l� n� ???c vi?t v�o d?p t�c gi? Tadeusz Rozewicz ch�n m??i tu?i.

T�i ??c v� ngh? ??n tr??ng h?p T� Ho�i.

Ngay ng�y 6-7-2014, m?ng BBC c� b�i mang t�n Nh� v?n T� Ho�i t? tr?n ? tu?i 94, trong ?� c� ?o?n n�i kh?i kh?i r?ng nh� v?n n�y c� m?t c�ch nh�n ch�nh th?ng.

Nguy�n v?n c? ?o?n

�N?m 1992, h�?i ky? Ca?t bu?i ch�n ai cu?a �ng ?a? g�y �?n a?o d? lu�?n khi ??a ra ch�n dung m�?t s�? nha? v?n thu�?c ha?ng ‘vai v�?’.

Trong h�?i ky?, �ng co? nh??c t??i Nh�n v?n Giai ph�?m, m�?t chu? ?�? lu�n ????c coi la? nha?y ca?m, tuy CA?CH �NG ?�? C�?P, NH�?N ?I?NH V�?N ?�? ????C ?A?NH GIA? LA? CHI?NH TH�?NG, PHU? H??P V??I CA?I NHI?N CU?A GI??I CH??C.�

T�i cho ?�y l� m?t l?i ?�nh gi� ch?ng t? ng??i vi?t kh�ng th?t hi?u v? c�c nh� v?n H� N?i sau 1945 n?i m� � m??n ch? c?a T� Ho�i

T?i s�ng l?n l?n�

Nh?ng c�ch t?n t?i kh� kh?n…

Nh?ng ti?ng n�i l?p b?p

Nh?ng b? m?t th??ng khi l? m? nh�e nho?t�

Ch�ng t�i l� th?. Nh?ng ai s? hi?u cho ch�ng t�i ?�y?

N�i cho ??u ?u�i th� nh? th? n�y:

� V? nh?ng c�i d? c?a T� Ho�i, x?a nay ng??i trong gi?i ch�ng t�i kh�ng l?. N?u trong sinh ho?t c� nh�n �ng ?� n?i ti?ng l� m?t �ng gi� th?c d?ng tham lam c�m qu?p, m?t con ng??i r?t tr?n t?c, th� v? ch�nh tr? nhi?u khi �ng c?ng c?u th?, c? h?i, d�m l�m ?? th? vi?c m� ch�nh �ng r?t khinh b?.

C� l?n, nh�n n�i v? tr??ng h?p Nguy?n Kh?i, t�i ?� t�nh th? g?i ra c�i c?n b?nh ph? bi?n m� t�i t?m g?i l� lang ch? ?� (xem Ch?t lang ch? trong m?i ch�ng ta in trong t?p Nh?ng ki?p hoa d?i). C�i ch?t LANG CH? n�y trong T� Ho�i c?ng r?t s?n.

� Nh?ng t? l�u ch�ng t�i l?i c?ng bi?t r?ng �ng v?n l� m?t nh� v?n bi?t g�n gi? l??ng t�m ngh? nghi?p. Trong �ng kh�ng ph?i ch? lu�n lu�n c� hai con ng??i nh? nhi?u ng??i kh�c, l�c th� cu?ng nhi?t x�ng pha l�c th� h?i h?n, r� nh?t l� Nguy?n Kh?i, l� Ch? Lan Vi�n� M� trong �ng lu�n lu�n ng? tr? m?t con ng??i ch? ??o � con ng??i n�y ch? ??i th?i c? ?? tr�nh b�y cho ???c nh?ng quan s�t ri�ng suy ngh? ri�ng v? c�c v?n ?? l?n nh?t c?a c�i cu?c s?ng x� h?i.

�ng kh�ng ch?i tr� x?p h�ng hai c?a.

�ng kh�ng loanh quanh l?p l?ng v?a n�i v?a s?.

�ng c?ng kh�ng manh ??ng ch?c ngo�y li?u l?nh r?i l?i co v�i h?i h?n.

�ng c� s? t�nh to�n h?p l� c?a m�nh.

Th?i gian ch? c�ng l�m t?ng th�m ?? c?ng, ?? r�o ri?t trong t? duy �ng, khi?n ng??i ta c� c?m t??ng �ng b?n b? ?i tr�n con ???ng ?� ch?n.

—–

T�i cho ?o?n vi?t sau ?�y c?a m?ng Bauxite Vi?t Nam v?i T� Ho�i khi �ng qua ??i l� kh� ch�nh x�c:

L� nh� v?n tham gia c�ch m?ng t? tr??c C�ch m?ng th�ng T�m, nhi?u th?p k? ???c r�n gi?a k? n?ng vi?t �??nh h??ng�, ???c m�i x�t b?ng v� s? cu?c ch?nh hu?n t? t??ng, nh?ng T� Ho�i v?n kh�ng b? c�n m�n trong t? duy ngh? thu?t.

Nh?ng n?m h�a b�nh sau Hi?p ??nh Gen�ve, lu?ng gi� t? do t? t??ng c?a Nh�n v?n Giai ph?m ?� gi�n ti?p th?i qua t�m tr� �ng, gi�p �ng s�ng t�c ???c truy?n d�i M??i n?m (1958), ?? sau ?� b? tr? gi� b?ng nh?ng b�i ph� b�nh gay g?t.

Sau th?i ??i m?i, �ng cho ra li�n ti?p ba cu?n truy?n k� l�m ch?n ??ng d? lu?n: C�t b?i ch�n ai, Chi?u chi?u, Ba ng??i kh�c ??a l?i m?t c�ch nh�n �ph?n t?nh� v? nh?ng n?m th�ng cay nghi?t c?a m?t mi?n B?c th?c hi?n chuy�n ch�nh theo ???ng l?i v� s?n, c?i c�ch ru?ng ??t ? n�ng th�n v� �c?i t?o t? t??ng ti?u t? s?n� trong h�ng ng? tr� th?c, nh� v?n.

B�t ph�p h?i t??ng n?a th?c n?a h?, tr? t�nh xen tr�o l?ng, hi?n th?c gi?u nh?i c�ng song h�nh… ?� t?o n�n trong t�m th? ng??i ti?p nh?n m?t c?m h?ng b?t kh?i, b�ng v? b?c x�c, nh?ng kh�ng ?? v? m� l?y l?i ???c s? th?ng b?ng. C� th? n�i T� Ho�i ?� chu?c l?i s? thanh th?n, thi?n l??ng cho ch�nh m�nh v� cho b?n ??c.

—

Trong nhi?u l?n tr� chuy?n v?i t�i, T� Ho�i hay n�i t?i c�i � gi� k? kh�ng c� c�ch m?ng th� ch?c nhi?u nh� v?n kh�c s? ?i l�m ngh? kh�c. Nguy?n ?�nh Thi s? ra l�m quan. Nguy?n V?n B?ng s? l� gi�o s? m?t tr??ng trung h?c n�o ?�. Ch? ri�ng �ng l� th? n�o c?ng tr? th�nh nh� v?n.

Hi?m hoi l?m, l?i c� nh?ng l?n, c?ng v?n v? ngh? nghi?p, t? nhi�n T� Ho�i ng? sang c�i gi?ng ng�i ng�i. �ng n�i t?i c�c b?c ti?n b?i, t? c? T?n ?� m� ch�nh �ng kh�ng bi?t m?t, t?i c? H? Bi?u Ch�nh m� c�i l?n v�o D?u Ti?ng 1942, �ng ?� �x�ng� t?i t?n nh�.

Kho?ng cu?i 1975, v�o Nam, n?u nh? Nguy?n Tu�n t? ch?i th� �ng th?n nhi�n ??n th?m V? B?ng. Sau khi ?i c?i t?o v?, gh� qua H� N?i, Do�n Qu?c S? c� ??n t�m �ng. �ng ?� g?p nhi?u ng??i kh�c n?a. Nam c� B?c c�. B�n n�y b�n kia. �ng cho ng??i ta c?m t??ng l� �ng m�i coi nh?ng ng??i ?y l� ??ng nghi?p, mu?n t�n tu?i m�nh v? sau ???c ??t b�n c�c v? ?�.

—

T�i bi?t l� khi ?? c?p t?i c�c chuy?n ?�, trong t�m tr� T� Ho�i ?ang theo ?u?i m?t � ni?m ri�ng v? c�ch t?n t?i c?a ng??i c?m b�t trong m?t th?i bu?i h?n h�o. ? c�i quan ni?m r?t T� Ho�i ?�, c� ph?n chung nh?ng c?ng c� ph?n xa l? v?i c�ch hi?u c?a ng??i ???ng th?i, nh? th? l?i g?n h?n v?i c�ch hi?u c?a �ng cha ta trong qu� kh?.

V?y l� cu?c ??i �ng bao h�m m?t s? l??ng ph�n.

�ng ph?i v�o vai. �ng ph?i ?�ng k?ch. ?? mi�u t? �ng, t�i mu?n m??n � t? trong b�i th? tr�n c?a Tadeusz Rozewicz ?? ??a ra m?y c�u g?i l� c?m ?? ho?c ??n gi?n l� m?t b?n ph?ng d?ch t�y ti?n:

�ng ch?ng ?a r�ng bu?c, nh?ng l?i l� k? t? bu?c d�y v�o m�nh

�ng v?n d? d�i v� c� l�c c? tin nh?ng ch?ng ch?u tin c�i g� ??n c�ng

�ng tham gia v�o s? l?a d?i nh?ng l?i l?ng l? b�c tr?n s? l?a d?i

Bao phen �ng g?c ng�, nh?ng cu?i c�ng �ng v?n l� ng??i ??ng th?ng

�ng ?� ra ?i, nh?ng � n?u c� m?t v�i nh� v?n th?i n�y c�n l?i � bao gi? ng??i ta v?n ph?i k? t�n �ng.

—

?o?n tin tr�n b�o Th? thao & V?n h�a sau ?�y c?a nh� b�o Chi�u Minh ch?c �t ng??i ?? �, nh?ng ??i v?i t�i n� l� c�i tin ng?n hay nh?t c� li�n quan t?i ng�y T� Ho�i qua ??i:

�Trong nh?ng n?m cu?i ??i, vi?t v?n v?n l� c�ch ?? T� Ho�i neo m�nh l?i v?i cu?c s?ng xung quanh.

? tu?i 90 ?y, �ng vi?t b? 100 truy?n c? t�ch cho NXB Kim ??ng v?i nh?ng c�i k?t r?t ri�ng c?a m�nh. ? ?�, M? Ch�u kh�ng ch?t t?c t??i d??i l??i g??m c?a An D??ng V??ng.

C� T?m c?ng kh�ng x? th?t C�m ?? l�m m?m, g?i cho d� gh?.

H?i v� sao vi?t v?y, [trong nguy�n v?n nh� b�o d�ng th�m ch? l�o, V??ng Tr� Nh�n xin ph�p b?] nh� v?n ch? c??i.

R?i, �ng chuy?n ch? ?? sang cu?n ti?u thuy?t s? ho�n th�nh n?u ?i?u ki?n s?c kho? cho ph�p:

�T�i mu?n vi?t v? C�ch m?ng th�ng T�m nh? nh?ng g� m�nh tr�ng th?y. ? ?� kh�ng ch? c� kh� th? ng�t tr?i c?a qu?n ch�ng m� c�n c� c? nh?ng chuy?n d? kh�c d? c??i c?a nh?ng anh tr� th?c ngh�o ?ang l�ng t�ng kh�ng bi?t ch?n ???ng n�o�

(https://dulich.thethaovanhoa.vn/dulich/nha-van-to-hoai-di-xuyen-hai-the-ky-cung-ha-noi-n20111013094016990.htm)

—

M?y n?m cu?i ??i T� Ho�i t�i c� �t g?p �ng, nh?ng nh? lo�ng tho�ng l� trong nh?ng d?p ?y, c?ng ?� m?y l?n ???c nghe �ng nh?c t?i c�i � ??nh vi?t l?i v? C�ch m?ng. V� ?�ng l� vi?t v?i c�i nh�n �ki?u D? m�n� nh? nh� b�o tr�n Th? thao & V?n h�a v?a n�i.

T�i nh? l?i ti?u thuy?t M??i n?m.

Nh?t l� t�i nh? l?i t?p ch� Ti�n phong. ?�y l� t?p ch� c?a H?i V?n h�a c?u qu?c in ra trong kho?ng t? 11/1945 t?i 12/46. Th?i gian ?� T� Ho�i l� ph�ng vi�n c?a t? C?u qu?c, nh?ng c?ng hay vi?t sang Ti�n phong.

Trong b�i k� n�y T� Ho�i k? chuy?n ng??i d�n v�o ph� th�nh S?n T�y v?i th�i tham lam v� b? m?t nh?ch nh�c g?n gi?ng nh? k? h�i c?a.

? ?o?n ghi ch�p kia � v?i t? c�ch ph�ng vi�n chi?n tranh � �ng ghi nh?n r?ng g?i l� Nam ti?n song th?c ra l�c ?� c�i ch�nh l� c�c �ng ?� s?ng c�i c?m gi�c ngao du lang b?t ??y ch?t y�ng h�ng.

—

C�n nh? nh�n v�o m?y cu?n s�ch cu?i ??i c?a T� Ho�i:

� C�t b?i ch�n ai vi?t v? c�c s? ki?n c� li�n quan t?i nh?ng n?m th�ng t�m ???ng v� nh?ng ??u h�ng c�ng nh?n nh?c ch?u ??ng c?a c? m?t l?p ng??i c?m b�t c? h?i Nh�n v?n � Giai ph?m

� Ba ng??i kh�c vi?t v? C?i c�ch ru?ng ??t. Trong c? th�ng sau khi T� Ho�i m?t, nh�n tri?n l�m C?i c�ch ru?ng ??t, m?t s? trang c?a Ba ng??i kh�c ???c tr�ch ra in l?i, c�ng v?i nh?t k� Tr?n Huy Li?u, s? tay ghi ch�p c?a Tr?n D?n v� c�c tr�ch ?o?n trong ?�n c�.

B�y gi? tr? l?i cu?n s�ch v? c�ch m?ng. N?u ?� hi?u con ng??i nh?t qu�n trong T� Ho�i, sau nh?ng ?i?u �ng v?a n�i ra, ch?c kh�ng kh� kh?n g� ?? ?o�n ra c? nh?ng ?i?u �ng s? vi?t. ? m?i th?i ?i?m, �ng c?m ???c r?t s?m c�i kho?ng tr?ng v?a ???c m? ra. Vi?c n?m b?t c? h?i ? �ng ?� th�nh m?t th? n?ng khi?u.

Nh� nghi�n c?u ng??i Nga M. M. Bakhtin th??ng cho r?ng mu?n hi?u bi?t m?t hi?n t??ng n?o ?�, ta kh�ng ???c ??ng t? xa v� c� con m?t k�nh c?n; m� ph?i c� l?i ti?p c?n su?ng s�. Ch? SU?NG S� ? ?�y kh�ng ph?i l� ?�a t?u l?ng nh?ng m� ch�nh l� c�ch ti?p c?n g?n g?i v?i hi?n t??ng, ??i tho?i v?i ch�nh c�c ??i t??ng b?t ch?p ?� l� ??i t??ng n�o, cao hay th?p, k? c? nh?ng c�i m� ng??i ta coi l� c?m k? � c�c nh�n v?t v� c�c hi?n t??ng l?ch s?.

M?t s? t�c ph?m n�u tr�n ???c coi nh? th�nh c�ng c?a T� Ho�i, ch�nh l� nh? �ng ?� c� L?I TI?P C?N SU?NG S� R?T NGHI�M CH?NH ?�.

—

T�i th??ng c?ng v?n d�ng nh?ng ch? ti?c th??ng khi ??a ?�m c�c nh� v?n quen bi?t. Trong th�m t�m t? bi?t b�n c?nh ph?n x�t xa th?c s? c?a m?t k? �m?t l?a b�n tr?i l?n ??n�, kh�ng kh?i c� ph?n t�i ch? h�a theo m?i ng??i, n�i nh?ng l?i s�o.

Nhi?u b?c ?�n anh c?a t�i, k? c? nh?ng ng??i c� t�i nh?t, ra ?i khi ?� h?t l?c. C� ng??i ?� ?n l?m v�o ph?n c?a ?�m ng??i ?i sau. Kh�ng s? mang ti?ng t�n nh?n th� c� th? b?o c�i ph?n tinh hoa c?a h? ?� ch?t khi h? c�n s?ng v� b?n b� ??ng nghi?p ch? ?ang ?i sau nh?ng c�i x�c.

Ri�ng v?i T� Ho�i th� kh�c. Ng�y �ng ra ?i, t�i th?m nh? v?i m�nh m?t ?i?u xu?t ph�t t? ?�y l�ng. T�i ti?c.

Ngu?n: FB V??ng Tr� Nh�n