Nguy?n B?c S?n và ti?ng th? bi hài

Nguy?n L? Uy�n

Nguy?n B?c S?n ?� r?i b? tr?n gian h?i 8g58ph s�ng ng�y 4/8/2015. Anh l� m?t ti?ng th? ??y c� t�nh trong chi?n tranh (xin xem b�i c?a nh� ph� b�nh ??ng Ti?n vi?t v? th? anh ??ng tr�n V?n Vi?t, ? ?�y). Nh� v?n Nguy?n L? Uy�n, v?n l� b?n c?a Nguy?n B?c S?n, g?i ??n V?n Vi?t b�i sau ?�y, tr�ch t? t?p Trang s�ch v� nh?ng gi?c m? bay (t?p 1) (Th? ?n Qu�n 2010), �nh? m?t n�n nhang c?a anh em v?n ngh? mi?n Nam ??t tr??c di ?nh v� nh?ng b�i th? l?ng l?ng c?a Nguy?n B?c S?n� (th? c?a Nguy?n L? Uy�n g?i Ban Bi�n t?p).

V?n Vi?t

“Chi?n tranh n�y c?ng ch? m?t tr� ch?i

Suy ngh? l�m g� lao t�m kh? tr�

L? ch�ng ta s?ng m?t ??i v� v?

N�n ch?n r?ng s�u n�i c? ?�nh nhau” (NBS)

Nguy?n B?c S?n

Kho?ng cu?i th?p ni�n 60, ??u th?p ni�n 70, gi?a nh?ng ng??i l�m th? t? do v� “l�m d�ng” theo th? t? do, nh?ng ng??i l�m th? tranh ??u theo ki?u “hi?n th?c n?a m�a, kh?u hi?u”, b?ng xu?t hi?n l? loi m?t khu�n m?t m?i toanh mang phong c�ch c?a �tr??ng ph�i� th? ngang t�ng, kh?u kh�, khinh kho�i ?�ng v?i ch?t hi?n th?c ph?i b�y nhan nh?n trong cu?c s?ng kh?n ??n th?i b?y gi?, r?t kh�ng gi?ng ai.

?� l� tr??ng h?p c?a Nguy?n B?c S?n, ng??i th?c ch�n v�o l�ng th? nh? m?t k? “du c�n ch? ngh?a”, m?t h�nh gi? rong ch?i d?c ngang trong tr?n ?? b�t qu�i gi?a th�nh thi?n v� t?i l?i, gi?a h?nh ph�c v� kh? ?au, gi?a ??o v� phi ??o, gi?a t?t v� x?u; ?? cu?i c�ng ngh�u ngao m?t c�u h�t rong: k? l�m th? ?�i khi bi?n th�nh du ?�ng / ho?c nh� th? theo kh� h?u t?ng m�a. S? th?c ch�n b?t ng? c?a S?n, v� von m?t c�ch tr?n tr?i, c?ng t? nh? b?t s?i l�ng g� ngo�y v�o l? tai k? kh�c, g�y c?m gi�c nh?t nh?t v?a kh� ch?u, v?a th�ch th�.

27 b�i th? ph?i tr?i trong Chi?n tranh Vi?t Nam & t�i ?� ???c ?�n nh?n (th?i ?�) b?ng nh?ng th�i ?? kh�c nhau: C�c nh� l�m ch�nh tr? v� ??o ??c gi? c?y g?i th? Nguy?n B?c S?n l� “con s�u b?nh ho?n”, l� “ph?n chi?n, khi?p nh??c”, c�c em ti?u th? khu� c�c v?a nh?m m?t v?a ??c, v?a th� l??i r?t ??u v?a rung b?n b?t nh?ng kho�i c?m s?ng n??c. V� ch? c� nh?ng k? b? x� ??y v�o ch?n “du c�n, du ?�ng” m?i ??ng c?m ???c ti?ng th? bi h�i l?ng l?ng b�o c�t, ch�i chang l?a ?? v� d?m d? m?a l?. S? ??ng c?m ??ng ?i?u ??ng t�nh c?a nh?ng con ng??i c�ng m?t th? h? ?ang ph?i l?ng n??ng trui tr�n l� than h?ng r?c ??, kh�t l?t ngo�i chi?n tr??ng, ?? t?p l�m Th?o Kh?u:

V� sao ta ??n ?�y h� h�t

H?c tr� b? b�t t?p mang g??m

T?p u?ng m�u ng??i thay u?ng n??c

M�a may theo l?ch s? ?i�n cu?ng.

Nh?ng tra kh?o t�m �c d??ng nh? ch?a h? c� c�u tr? l?i, kh�ng th? tr? l?i n?i, ?? cu?i c�ng ph� m?c m?i s? ??y ??a. M?c k? t?t. Th?ng n�o gi??ng cao ng?n c? c? gi??ng, ??a n�o h� h�t c? h� h�t, c? x�ng t?i v� tr?n ch?y, x�ng t?i v� ng� xu?ng, chi?n th?ng v� b?i tr?n. T?t c? ?an ch�o v�o nhau nh? ???ng g??m ma thu?t c?a ph�i B?ch Mi. Ri�ng ta b? tu?t c�i ph�a tr??c v� ph�a sau, b? c�i quy?n uy v� khu?t ph?c ?? l�m m?t k? l�ng ?�ng kh�i s??ng trong kh�i l?a m?t m�ng kinh l?m:

B?n chuy?n di h�nh m?t ng�y m?t ng?t

D?ng qu�n ?�y n�i chuy?n ti?u l�m ch?i

H�y t?a g?c c�y h�y ng?m m�y tr?i

H�y t??ng t??ng m�nh ?ang ?i picnic

K? th� ?i c�c ng�i du k�ch

H�y tr�nh xa ra ??ng ch?i b?n nheo

Chi?n tranh Vi?t Nam & t�i, ??ng Dao ?n h�nh, S�i G�n 1972

Kh�ng l?, kh�ng xa m� c?ng ch?ng nh?c nh?n l� gi?i theo ph�p bi?n ch?ng khi m� gu?ng m�y xay th?t c? nghi?n n�t t?ng c�nh tay, b�n ch�n, th�n th? con ng??i. Nh?ng c�ng d�n, nh?ng ??ng b�o, h? kh�ng bao gi? mu?n th�n x�c m�nh bi?n th�nh m�n th?t b?m; h? ?�u mu?n b?n gi?t nhau. Ch? c� c�c ng�i ch�nh tr? l?i d?ng s? c? tin, ph?u ra ch�t n??c b?t ?? tranh gi�nh quy?n l?i c� nh�n theo m?ng tranh b� ?? v??ng, n�n “l�c n�y ?�y ta kh�ng th�m ?�nh gi?c”. Ta “kh�ng th�m ?�nh gi?c� b?i trong ??u �c ta lu�n ngh?:

Xem cu?c chi?n nh? tai tr?i �ch n??c

Ta b?n tr�ng ng??i v� ng??i b?c ph??c

V� c?n ph?n ng??i xui khi?n ?� th�i

Chi?n tranh n�y c?ng ch? m?t tr� ch?i

??n n?i nh� v?n V� Phi?n ph?i th?t l�n: “B�n kia l�: nh?ng ??a ?i�n say”; b�n n�y l� “ta” coi ?�nh gi?c nh? tr� ch?i. Ho�n c?nh ph?i ch?ng ?� xui c� c�i b?t c?n n�y ?? qu�n b�nh l?i c�i qu� ?�ng kia. �c h�i h??c b�n n�y ?? hi?u ch�nh �c m?ng t??ng b�n kia? (V� Phi?n, Ch�ng ta qua c�ch vi?t, NXB Giao ?i?m, SG 1972).

T? m?t th�i ?? r?ch r�i nh? v?y, trong cu?c h�nh qu�n, d??i con m?t nh� th? “du c�n” l� chuy?n v?t, kh�ng ph?i c?a b?n th�n m�nh n�n k�u c�c “ng�i du k�ch” ??ng x� ra, ??ng c� b?n nheo ?? ta “d?ng qu�n n?i ?�y n�i chuy?n ti?u l�m ch?i”.

C?ng v� chi?n tranh l� th? “tai tr?i �ch n??c”, th�n ph?n ta nh? c�nh b�o d?t l�n b�i b�n kh� th� s?ng ch?t c?ng l� chuy?n v?t:

Mai ta ??ng tr?n ta c�n s?ng

V? gh� S�ng Mao ph� ph�ch ch?i

Chia s?t n?i s?u c�ng g�i ?i?m

??t ti?n mua v?i m?t ng�y vui.

Ch?t bi th?m trong M?t Khu L� H?ng Phong m?t l?n n?a l?t tung ra b? tr�i th�i ho?c c?a c�u n�i th?i th??ng t? c?a mi?ng c�c nh� ??o ??c gi?, trong ho�n c?nh n�y nh? c�i t�t c?a m?t c� g�i ?i?m v�o m?t nh?ng t�n ch�nh tr? ma ??u, ma c�!

Ng??i s?ng s�t n�ng ly m?i k? khu?t

L?i g?n ?�y tr�n b�i c? b? s�ng

Soi m?t m�nh trong d�ng n??c xanh trong

?? nh�n th?y h�nh b?n lai di?n m?c

C?i �o tr?n v� hoa mai n�m tu?t

Xin gi� t? ??i v? kh�, huy ch??ng

Xin tr? v? nh? m?t k? ho�n l??ng

Xin v?t h?t xin b?t ??u l?i h?t

(Ti?c t?y tr?n c?a ng??i s?ng s�t)

N�i theo c�ch n�i c?a Cao Huy Khanh l�c ch�ng t�i n?m chung ?? 31 tr??ng V� B? Th? ??c kh�a 6/70, th� cu?c chi?n tranh n�y d??i con m?t c?a Nguy?n B?c S?n l� “cu?c nh�n du v�o con ???ng huy?t t?n, l� s? ngh�u ngao tr�n chi?c gi� treo c? h?n th?”, m� S?n th� nh? m?t con s�c tr??c b? v?c s?ng v� ch?t, lu�n c??i ha h?, s??ng ?i�n m?t n?i bu?n t�nh v� c�ng th�nh thang, ngan ng�t nh?ng h??ng th?m c?a hoa c?, n?ng ?m, su?i trong… v� chung quanh l� m� t?u, l??i l�, bom ??n!

C� l? v� th? m� phong th�i khinh b?c c? m?i l�c m?i ??m ?� h??ng b??i h??ng cau:

Khi tao ?i l?y kh?u ph?n

M�y ?i mua r??u ?? N�ng cho tao

Ch�ng m�nh nh?u ?? tr? hao

B?y ng�y s?p ??n ngh�u ngao trong r?ng

M�a n�y gi� n�i m?a b?ng

Trong l�ng thi?u r??u anh h�ng nh�t gan

M�a n�y gi� b�i m?a ng�n

Trong l�ng thi?u r??u hoang mang nh? nh�

Nh?ng th?ng l�nh tr? h�o hoa

L?u ?�y trong c�i r?ng gi� n�i xanh

Lao m�nh v�o cu?c ph�n tranh

Ti?c th??ng x??ng m�u sinh th�nh ???c ?

(M?t ti?ng ??ng h? tr??c khi l�n ???ng h�nh qu�n)

Su?t d?c Chi?n tranh Vi?t Nam & t�i, t�i c? t�m ch?t anh h�ng ca ki?u Hom�re v?i nh?ng Odyss�e, Iliad … nh?ng ch? to�n nh?ng bi h�i ?an xen v�o nhau b?ng nh?ng ti?ng c??i vui c?a n�t tr�i tim:

M�y g?i m?t ch�n ngo�i tr?n m?c

Mang v? cho m? m?t b�n ch�n

M? gi� kh�c ??n m� hai m?t

??i t�n trong l?a tu?i thanh xu�n

(C?n b?nh th?i chi?n)

C? m�y b?m th?t kh?ng l? kia ?� bi?n ??i nh�n c�ch con ng??i m?t c�ch t�n t? nh?t, ?? m?i ng??i ai c?ng c� th? nh?n ra, nh?ng Nguy?n B?c S?n h?n m?i ng??i l� d�m th?t th�nh l?i, m� l?i l� l?i th? kh�i h�i nh? m?t l??i dao nh?n ho?t:

Ng�y tr??c m�y hi?n nh? c?c ??t

Gi? m? mi?ng ra l� ch?i t?c

H� h� ra th? con nh� binh

Ng�n ng? th?m tho nh? m�i c?t

Ng�y tr??c m�y ??nh ?i tu ti�n

Gi? l�nh tu bi-?�ng ?ng ?c

[...]

Gi? t?i n?m m? ch? th?y ti?n

Nh�n ngh?a g� g� qu�n tu?t lu?t

(B�i h�t kh? nh?c)

Con ng??i b??c v�o r?i may m?n b??c ra kh?i gu?ng m�y chi?n tranh cu?i c�ng ch? l� “nh? r??u c�n ly c?n”, l� “ki?p ng?a qu�”.

Trong Chi?n tranh Vi?t Nam & t�i, c�n c� m?t Nguy?n B?c S?n th? hai ngo�i ch?t du ?�ng ph�ng kho�ng, ngo�i ch?t du c�n khinh b?c, ngo�i ch?t du k? bi h�i. ?� l� m?t Nguy?n B?c S?n t?ng tr?i, bay b?ng l�n cao v� chui s�u d??i t?i, c?ng m?t, c?ng tai m? to?c tr�i tim v� t�m h?n ?? ??m ch�m trong d�ng tri?t h?c ph??ng ?�ng tr?m m?c, nh? ch�nh anh ?� t? v? ch�n dung m�nh:

Tr�n tr�i ??t c� r?ng gi� n�i non c�ng bi?n s�ng

Trong Nguy?n B?c S?n c� k? l�m th?

K? l�m th? ?�i khi bi?n th�nh du ?�ng

Ho?c nh� th? theo kh� h?u t?ng m�a

(Ch�n dung Nguy?n B?c S?n)

Anh ??ng gi?a hai th�i c?c cu?c ??i, chi�m v?ng n�, h�t th?, ho� tan nh? th? m?t tr?a h� t?m s�ng v� khi b??c l�n b?, anh ch�nh l� Nguy?n B?c S?n ch? kh�ng l� con ng??i n�o kh�c, m?i toanh, m�t m?:

Trong ?�y gi?ng nh� t�i

S?ng m?t con c� tr�o [tr�u?] gi�

Nh?ng ?�m tr?ng

D??ng nh? y kh�ng sao ng? ???c

Y b� b�m

Ch?i ?�a c�ng �nh tr?ng, kh� h�n v� n??c

T�i ng?i b�n th�nh gi?ng

Im l�m chi�m ng??ng y.

N�i v? Nguy?n B?c S?n v� th? Nguy?n B?c S?n th� c�n mu�n tr�ng ?i?u ?? n�i, ?? ch?c x? v� ng?m nh�n, ?? phanh th�y v� qu�ng vai. C�ng vi?c ?� xin m??n l?i c�c nh� v?n ?� t?ng n�i, vi?t v? anh:

“Phong th�i ngang t�ng m� khinh kho�i, ch?t th� th�i, c�n s?ng th� c�n vui. Ch?ng nh?ng tr??c khi ??ng tr?n m?t ng�y, m� tr??c khi h�nh qu�n m?t gi?, Nguy?n B?c S?n c?ng th?n nhi�n “kh?i kh?i ch?p h?t” [...] Chi?n tranh ??i v?i h? ?� tr? th�nh chuy?n c?m b?a, kh�ng c�n l� do g� ?? ??i ng�n, l?n l?i n?a”. (V� Phi?n, B�ch Khoa s? xu�n Canh Tu?t)

“… ??c th? Nguy?n B?c S?n t�i c� li�n t??ng ??n ti?ng th? Quang D?ng trong b�i “T�y Ti?n”, ch? kh�c th? Quang D?ng l� k?t tinh c?a m?t ho�n c?nh bi h�ng, c�n th? Nguy?n B?c S?n l� k?t tinh m?t ho�n c?nh bi h�i”. (Do�n Qu?c S?, V?n s? 185 ng�y 1.9. 1971)

“… C� c�i ngang t�ng ???m m�u s?c L�o Trang, ?�nh gi?c kh�ng c?n l� t??ng m� v?n ?�nh, coi cu?c chi?n nh? tr� ch?i, th??ng x�t k? th� nh? ru?t th?t”. (Chu T?, tu?n b�o ??i s? 9 th�ng 11.1969)

“M?y b�i vi?t v? chi?n tranh c� c�i h�o s?ng, bi ?�t c?a t??ng Th?n Quang D?ng. B�i “Ch�n dung Nguy?n B?c S?n” th?t hay. ??c ???c m?t b�i th? hay th?y sung s??ng c? ng�y”. (Vi�n Linh, th? ri�ng ng�y 27.11.1969)

C�c b?n ??c gi? kh�ng tin ?? C? b? ti?n ra mua t?p Chi?n tranh Vi?t Nam & t�i (do hai b?n v?n Ph?m V?n Nh�n v� Tr?n Ho�i Th? s?p x?p, t�i b?n). N�i nh? Vi�n Linh th� v?i 27 b�i th? c?a S?n c�c b?n s? s??ng c? th�ng, c? n?m. N?u ch?a tin, t�i ch�p l?i nguy�n v?n m?y d�ng tr�n ??u s�ch ?? gi?i thi?u t?p th? n�y (do Ng� Nguy�n Nghi?m ph�ng b�t) khi xu?t b?n l?n ??u 1972:“T?p th? h�t l�n ti?ng h�t l?ng l?ng bi tr�ng c?a m?t ng??i tham d? chi?n tranh Vi?t Nam, m?t thi?n s? b?i ??i, m?t g� du ?�ng tr?m m?c.

Nh?ng b�i th? xa nh? ti?n chi?n, x?a nh? ???ng thi, nh?ng k? l? thay, m?i tinh v� g?n g?i nh? s�ng h�m nay…”.

M?t ?o?n ph?ng v?n gi?a Nguy?n L? Uy�n v� nh� th? Nguy?n B?c S?n:

Ng: �ng l�m th? t? h?i v�o v?y?

NBS: T�i kh�ng l�m th?. T�i ch? g?ng g�nh th? ?i ch?i.

Ng: G�nh th? v�o chi?n tr??ng, h?u c?, nh� th?…?

NBS: Ch? n�o t?i ???c th� ta c? ?i.

Ng: �ng g�nh c? r??u ?? N�ng v� m?y ch?c chai bia theo khi h�nh qu�n?

NBS: B?n ch?c chai ?? b?.

Ng: Gan b?m v?y sao khi “Qua c?u s�ng Lu? nh�n quanh qu?t / N??c ?? c?u ?en ch?t nh? nh�“?

NBS: ? c?ng l? thi?t. ?�i khi t�i c?ng t? h?i: “S?t ?� ? sao l?i nh? nh�”. C�i ?� m?i k?.

Ng: Kh�ng k? sao ???c khi “T??ng gi?i c?m qu�n tr?m tr?n th?ng / C�n ng?i h�nh qu�n ??ng Th�i An“? ??ng Th�i An nay c�n kh�ng?

NBS: C�n m?t, m?t c�n; c� kh�ng, kh�ng c�.

Ng: Th?t t?i nghi?p cho c�c c� g�i ? b?n qu?n mi?n B?c, n?i “c� nhi?u nh� ?i?m v� nhi?u tr?i l�nh”.

NBS: B?i v?y n�n t�i ph?i “G?i t�m h?n v�o nh?ng ?�m m�y bay / ?i tranh lu?n c�ng th�nh hi?n thi�n c?”.

Ng: ?� l� chuy?n h?i x?a, c? m�m, tr�n ba m??i n?m r?i. C�n gi? th� sao?

NBS: Gi??

Ng: ?, gi??

NBS: Bu?i s�ng mang ti?n ?i h?t t�c

V� t�nh ngang m?t qu�n c� ph�

Giang h? h?o h�n d?m th?ng b?n

M?i m� t�n d�c ch?ng cho v?.

Ng: B?y nhi�u ?�?

NBS: �ng m�c trong ?�y th�ng th? coi.

Ng: T�i l??m quanh h? Than Th? v� h? Xu�n H??ng, ?? t�i ??c cho �ng nghe:

V? ?�u ?�u c?ng l� ?�u ?�

?�u c?ng ?�u hiu ??t H�n H?

H?t t�c c?o r�u l� chuy?n nh?

Ba ng�n th? gi?i c?ng ch?a to

Th�ng Gi�ng ng?i qu�n, qu�n thu phong

Gi� nh?n m�n quan th?i ch?nh l�ng

Chuy?n c? nghe ?au l�ng t? x?

Th??ng Ki?u Phong, nh? ti?c Ki?u Phong

Th�ng Gi�ng c� k? ?i t�m c�c

Nh?ng c�i ??i ?�u c� C�c Hoa

Th?y ?�m ph� b�nh tr�n m?t n??c

Bi?t m�nh ?i l?n n?o bao la

L?ng qu?ng ra b? s�ng ng� n??c

Tr�n b? d??i n??c g?p �ng c�u

Ta c�u con ?� ng??i con ??n

Chung m?t t�m h?n t?t g?p nhau

Gh� th?m �ng b?n tr?ng c�y thu?c

M?i nhau m?t ch�n r??u tr??ng sinh

B�t c?m t�n kh? trong t� ng?c

C�u chuy?n n?m n?m khi?n gi?t m�nh

Khi g� Y�u Ly ?�m Kh�nh K?

L� ?�m tr�ng ph?i tr�i tim m�nh

S�ng M??ng M�n kh�ng dung h�o ki?t

Mu�n ??i b�ng n�i ??ng ch�ng ch�nh

N?m ng? d??i c�y ngh�n c�nh h?c

D??ng nh? m?t ??t ti?t m�i h??ng

Ng? th?ng m?t l�o chi?u m?i d?y

D??ng nh? m�nh c?ng m?ng ho�n l??ng

D??ng nh? ??a tr? ngh�n n?m tr??c

B�y gi? ?�y v?n tr? trong ta

Khi v? r�u t�c c�n nguy�n v?n

M?t ng�y lo�ng tho�ng m?t ng�y qua

NBS: M? ki?p, th? th?ng n�o m� th?m nh? c?t!?

Ng: H�nh nh? ?� l� th? c?a Nguy?n B?c S?n.

NBS: H?n l� th?ng n�o v?y?

Ng: Nghe n�i h?n l� m?t t�n b?i ??i th??ng h?ng ngo?i h?ng.

NBS: G� l�o th?t.

Ng: V�ng, l�o. �ng c�n g� ?? n�i v?i ??c gi? Th? Qu�n B?n Th?o kh�ng?

NBS: �ng nh?n gi�m c�c c� g�i nh� l�nh, nh?ng th?ng l�m ch�nh tr?, nh?ng th?ng ??o ??c gi? ch? c� ??c lo?i th? trong th�ng m?ng c?o nia tr�n ???ng b?i b?m.

Ng: C?m ?n �ng.

NBS: Kh�ng c?n!

(th�ng 6/05)