Nguy?n H?u Lim
Tm gi? sng nay, gi? H N?i, Th?n Chu 5, tu khng gian ??u tin c?a qu?c gia ?ng dn nh?t th? gi?i ? c?t cnh… ?y pha bn d??i con tu l tn l?a Tr??ng Chinh II F. Chuy?n bay c?a Th?n Chu… ??a Trung Qu?c tr? thnh qu?c gia th? ba trn th? gi?i ??a ???c con ng??i ra kh?i b?u kh quy?n tri ??t, sau Lin Bang S Vi?t tr??c ?y v M?. (VNExpress, 15/10/2003)
Chuy?n k? r?ng ? th?i nh Minh ? th? k? 15, c m?t h?c gi? n?i ti?ng Trung Hoa tn l V??ng D??ng Minh (Wang Yangming) ? b? ra b?y ngy ?m ?? nhn vo m?t cy m?ng nh?m hi?u v? n. Cu?i cng ng ? b? ng b?nh v tuyn b? r?ng s? nghin c?u nh?m thng hi?u v? th? gi?i khch quan ch? c th? ??t ???c khi c nhn tr? v? l?i qun chi?u ??i s?ng n?i tm. M?t s? gia thin nhin c?a tri?u ??i nh Thanh, L?u Hi?n ?nh (Liu Xianting) c?ng ? vi?t trong tinh th?n t??ng t?, “Ta c nghe ni r?ng m?t mi?ng s?t c th? ng?n c?n m?t khc nam chm kh?i h?p l?c m?t mi?ng s?t khc v ? by ra th? nghi?m ?? xc nh?n ?i?u ?. Tuy nhin, ? l vi?c khng c?n thi?t b?i v nh?ng th? nghi?m nh? th? ch? ??a ??n nh?ng s? th?t nh? nhoi. Ta c?ng nghe ni r?ng c? t?i c th? ng?n c?n c?c nam chm kh?i h?p l?c m?t mi?ng s?t. Ta c?ng ch?a h? th? nghi?m ?i?u ny.”
y c th? l nh?ng chuy?n nh? c?a l?ch s? Trung Hoa, nh?ng chng ni ln m?t th?m k?ch l?n c?a tinh th?n tr th?c c?a ng??i Tu, v?n n?m ng? trong h?c thuy?t v truy?n th?ng Kh?ng M?nh, ?? r?i b? l? nhi?u c? h?i cch m?ng khoa h?c cho n?n v?n minh c? ??i l?n lao ny. ?i v?i ng??i Trung Hoa th?i ?, m?i quy trnh th?c nghi?m (empirical experimentation) ??u v ch. V th?, khoa h?c c?a ng??i Tu v?n cn ? l?i v?i trnh ?? th? cng v th?c d?ng, khng c n?n t?ng b?ng ch?ng th?c nghi?m ?? v??n ln t?i chi?u cao l thuy?t.
C?ng ? th?i gian ? th ? u Chu m?t cu?c cch m?ng khoa h?c ?ang tr?i d?y nh? c?n thu? tri?u. Khi m V??ng D??ng Minh ng?i nhn cy m?ng, th ? , Leonardo da Vinci (1452-1519) ?ang v? nng Mona Lisa v?i n? c??i b m?t ??ng th?i th?c hi?n nh?ng th nghi?m ph?u thu?t v? c? th? con ng??i v thi?t k? nh?ng my mc gia d?ng khc. Vinci tuyn b? r?ng khoa h?c ch? l v d?ng v ??y nh?ng phi l n?u n khng ???c minh xc b?ng con ???ng th?c nghi?m. l quan ?i?m chung c?a gi?i tr th?c khoa h?c u Chu ???ng th?i m?t l?p tr??ng tri ki?n pht xu?t t? siu hnh h?c Aristotle. Cng lc ny, Ferdinand Magellan v?a hon t?t chuy?n vi?n hnh vng quanh ??a c?u l?n ??u tin, Paracelsus khm ph ra ha h?c y khoa, cn Copernicus v Vesalius ? ?em m?t cch m?ng m?i v? v? tr? quan v khoa h?c thuy?t Heliocentrism v?i hai ??i tc ph?m De revolutionibus Coelestium v De humani corporis fabrica.
Ngoi s? khc bi?t v? v? tr? quan v nhn sinh quan, th c m?t s? phn ??nh quan tr?ng cho l do t?i sao m cu?c cch m?ng khoa h?c ? ???c kh?i sinh ? u Chu thay v ? Trung Hoa: s? ??c ti c?a cc c? ch? x h?i. S? d? khoa h?c ???c tung cnh ? u Chu vo th?i ? l nh? s? xu?ng d?c c?a quy?n l?c gio h?i La M v?n ? ? nn n?ng l?c tr th?c Ty u su?t m??i l?m th? k? s? k g?i l “th?i ??i bng t?i” (the Dark Age). Cho ??n khi s? ??c tn tr th?c b?i gio quy?n ?i vo thoi tro, th cy c? th? khoa h?c c?a nhn lo?i ???c v??n ln ngay ? u Chu.
Trong khi ?, ? Trung Hoa, d tr th?c khng b? p ch? b?i m?t gio h?i nh?ng h? l?i b? nghim tr? b?i cc c? ch? chnh tr? v??ng quy?n. M?i tri?t h?c v l thuy?t khoa h?c ??u nh?n m?nh ??n s? bi?n minh cho chnh th?ng tnh c?a Thin t? v tr?t t? v??ng qu?c lin h?. The Dark Age c?a chnh tr? Trung Hoa v?n cn ti?p di?n cho ??n ngy hm nay.
Trn m?t ph??ng di?n khc, Trung Hoa mang m?t gnh n? th? hai khng km n?ng n? v ph?n ti?n b?. l m?t truy?n th?ng b?n th? lu?n thi?u minh b?ch. Trong lc khoa h?c Ty ph??ng ?ang v??n ln khng gian bao la th ng??i Tu v?n cn b? dnh ch?ng ch?t vo m?t h? th?ng v?t lu?n (metaphysics) huy?n b v m? h?. Khu Nhn Tng (Qiu Renzong), gio s? tri?t ? B?c Kinh, ? vi?t, “Cc hi?n t??ng ?a d?ng c?a v? tr? ? ch? ???c hi?u (b?i ng??i Tu) v?i nh?ng h? th?c (schemes) nh? l m-D??ng, Nhu-C??ng… Trong khung th?c m-D??ng, Nhu-C??ng, nh?ng h? th?ng v? tr? lu?n ??i th? (holistic cosmic systems) ???c thi?t l?p, m trong ?, s? phn bi?t gi?a hi?n t??ng thin nhin v nh?ng v?n ?? x h?i v?n tr? nn r?t lu m?. Hai h? th?ng ??i th? m-D??ng v Nhu-C??ng ny ???c coi nh? l n?n t?ng c?a thin v?n h?c v l m?t b thu?t, khng th? b? ch?ng minh l sai do v?y m khng ???c thay ??i c? hng ngn n?m.”
Hy t??ng t??ng r?ng m?t Hi L?p m siu hnh h?c b? d?ng l?i ? Plato v Aristotle khng bao gi? xu?t hi?n. l tr??ng h?p c?a Trung Hoa. Sau Kh?ng T? m tri?t h?c r?t g?n v?i Plato khng cn c m?t tri?t gia t?m c? no ph? ??nh v v??t qua ng c?. T? ?, n?n t?ng b?n th? h?c v v? tr? lu?n c?a ng??i Tu b? ?ng l?nh. Chng tr? nn c? s? bi?n minh cho chnh th?ng chnh tr? v??ng quy?n Trung Qu?c su?t c? chi?u di l?ch s? c?a h? cho ??n ngy ng??i C?ng s?n ??ng ln lm l?ch s? v?i bi?n minh nhn dn v giai c?p m?i. Tuy nhin, d Marx hay khng Marx, b?n ch?t ?? quy?n c?a ng??i Tu v?n khng h? thay ??i: khp kn, ??c ti, c??ng ch?, b?o l?c. Chnh tr? C?ng s?n ch? l m?t chi?c bnh m?i cho m?t ch?t r??u v?n ha chnh tr? c? ??i m ng??i Tu cho ??n by gi? v?n cn ?ang b? ?ng khung.
Con ng??i v v?n ha Trung Hoa mang n?ng tnh b?o th?, c? ch?p, v b?n ??a. Tnh dn t?c c?a h? r?t l cao nhi?u khi ??n ?? khng c?n thi?t. Th? h? ng?? Hoa th? hai, th? ba, sinh ra ? cc qu?c gia khc, nh? ? M? hay ? Vi?t Nam, v?n coi Trung Hoa l “m?u qu?c” v v?n cho mnh l ng??i Hoa. C th? ni r?ng v tinh th?n v?n ha ny m ng??i Hoa ? ki?n l?p m?t v? tr? lu?n sai l?m. Khi Alexandre de Rhodes ??n truy?n gio ? Trung Hoa vo nh?ng th?p nin ??u c?a th? k? 17, ng ? c l?n vi?t, “Ng??i Trung Hoa t??ng ??t n??c c?a h? l t?t c? nh?ng g ??p nh?t ci ??t. H? b? ng? khi nhn vo b?n ?? c?a ta (Php), cho th?y n??c h? ch? nh? b so v?i ton qu? ??a c?u. H? c b?n ?? c?a h?, h? v? tri ??t vung, Trung Qu?c ? gi?a (v th? m g?i l Trung Qu?c), bi?n ? d??i v?i m?y ??o nh?, m?t ??o l u Chu, ??o khc l chu Phi, ??o khc n?a l Nh?t B?n. Do ?, chng ti cho h? bi?t h? ch?ng thng thi g h?n chng ti.”
m?y ngn n?m, trong vng ?nh h??ng c?a v?n ha chnh tr? tr??ng th??ng v?i m?t v? tr? lu?n gi?i h?n v thu?n b?n ??a c?a ng??i Tu m l?ch s? Vi?t Nam quay theo. Dn t?c v l?ch s? Vi?t ch? nh? l m?t chi?c bng xoay v?n theo m?t ci tr?c l?n, ch?c n?ch, ??y thnh ki?n c?a th?c v tm h?n c?a ng??i Tu. Con ng??i v v?n ha Vi?t Nam ch? l nh?ng m?u sao chp thi?u kh? n?ng v v?ng v? t? cc nguyn b?n Trung Hoa.
Cho ??n gi? pht ny.
Khi con tu Th?n Chu phng cao ln khng gian ?? v??n ra kh?i b?u kh quy?n c?a tri ??t, trn ph??ng di?n bi?u t??ng, th ?y l lc m v?n minh Trung Hoa v?a v??n thot kh?i chnh mnh ci vng ki?m to? c?a tnh dn t?c, tnh b?n ??a, tnh l?ch s? v v? tr? lu?n c? ??i nay ?ang ???c bng v?. V? tr?ng g c?a v?n ha th??ng c? ? khng cn ?? s?c m?nh bi?n minh nui d??ng m?t chnh th?ng tnh chnh tr? ? ngh?ch th?i. Ng??i Hoa hm nay ? b?t ??u nh?n th?c ra m?t th? gi?i ph? qut v m?t v? tr? lu?n t??ng x?ng v?i th?i ??i. C? n?ng Internet, th?c php lu?t, phong tro dn ch? v nhn quy?n, khoa h?c v cng ngh? Ty ph??ng v?i nh?ng ?u v khuy?t ?i?m c?a chng ?ang gp ph?n ??a con tu l? Trung Hoa vo th? k? m?i. y m?i l m?t “b??c nh?y v?t” v?n ha ?ch th?c d ? qu tr? cho ng??i Tu.
Sau khi h?a ti?n Tr??ng Chinh II F (chnh th?) ??y Th?n Chu ( th?c v tinh th?n) ln ???c vo khng trung, th h?a ti?n Tr??ng Chinh b? ph? b? ngay sau ?. y l m?t bi?u t??ng ngo?n m?c (v b?t ng?) cho n?ng l?c ?o th?i th? ch? chnh tr? b?ng s? v??n ln c?a tinh th?n v th?c d l ci th? ch? ? ? huy ??ng ???c nhn ti v v?t l?c cho chuy?n tu khng gian ny. M?y gi? ??ng h? sau khi vo qu? ??o ngoi tri ??t, nhn xu?ng qu? ??a c?u trn tr?a v m?t n??c Trung Hoa t??ng ??i nh? b so v?i t?t c? v? tr? v khng gian, phi hnh gia V??ng L?i V? ? th?t ln, “H?o th?, h?o th?.” Khng bi?t c ph?i ng??i khng gian h? V??ng nh?n th?c ra r?ng ? ??n lc v?n minh v tm th?c Trung Hoa th?c s? ???c gi?i phng!
V n?u Trung Hoa ?ang v??n thot ra kh?i qu? ??o gi?i h?n c?a h?, th li?u Vi?t Nam chng ta c?ng ? ??n lc tung mnh ra kh?i qu? ??o Trung Hoa v gi?i phng ngay c? ci vng k?m t?a v?n ha dn t?c v chnh tr? ??y bng t?i qu kh? c?a chnh mnh?
NHL
+Tham kh?o: Time, Science, and Society in China and the West. Fraser, Lawrence and Haber (Ed.), MIT Press, (1986)
