Chương 3
Diễn đàn tóc
Nhà viết kịch Ăn-tóc mở đầu buổi luận đàm tay ba:
– Nói đến ăn tóc, nhiều người nghĩ về một hình phạt nhà tù. Trộn tóc cắt vụn vào đồ ăn, phạm nhân xoắn ruột lại, chết. Theo tôi, đó là ví dụ thậm sai về tính nhân văn (nhân đạo trong văn chương) của sự ăn tóc. Đành rằng tóc rắc rối tơ, lại là thành phần chết không còn chất dinh dưỡng. Nào hứng thú gì, ngay cả về màu sắc và hình thể. Không bật ra các dòng máu đỏ gợi lại thú hoang sơ loài người, như ăn tim. Không sần sật rần rật tiết dịch vị cho hiện tại và bồi bổ cho tương lai, như khi nhai dương vật…
– Có cần phải… tách riêng… vấn đề ăn tóc và tự ăn tóc… ra không ạ? – Người Bị-ăn-tóc ngập ngừng ngắt lời. Ngắt lời kẻ khác với phong độ ngập ngừng, một nét đẹp mảnh mai trong văn hóa đối thoại, dù đối thoại về tóc hay không về tóc.
Khẽ vuốt mái tóc hung đen như trời đất ban tặng chứ không phải máu thịt cha mẹ dành cho, Nhà thơ Tự-ăn-tóc nhìn vào trang giấy mở sẵn. Người không có thói quen ứng khẩu.
– Tôi nghĩ không cần. Thoạt tiên, khi mới có thói quen tự ăn tóc để chuyển cách làm thơ vần theo phương pháp hiện thực trào phúng sang thể thơ tự do với khuynh hướng mông lung, tôi cứ nghĩ một cách rất Freud rằng, mọi hành vi thực hiện trên phần nào đó của cơ thể mình tạo ra khoái cảm đều có nguồn gốc thủ dâm. Sau, qua hai ca tự ăn tóc điển hình của y học hiện đại – sẽ được dẫn trình dưới đây – tôi hiểu khác đi.
– Vậy chuyện ăn tóc và tự ăn tóc của dân viết lách được phân biệt bằng điều gì nhỉ? – Người Bị-ăn-tóc sốt ruột. – Và chúng tôi là chủ động hay là đầy tớ động trong công việc của các vị?
Nhà viết kịch Ăn-tóc chậm rãi, chỉ vào tập sách nằm thao láo trên bàn:
– Tôi mang bộ tuyển tập kịch đến đây cũng để phóng viên họ quay phim chụp hình làm phóng sự thôi. Không nghĩ nếu mình bỗng trở thành kịch tác gia tự ăn tóc thì hàng vạn con chữ trong pho sách rùng rùng chuyển mình đổi hàng lối thay quan điểm, khiến chúng hóa thành các trang thơ hoặc những truyện ngắn.
– Cứ theo các truyện tình báo, trinh thám thì tóc ẩn mật nhiều thông tin ở nhân vật cần theo dõi. Văn sĩ mà dám ăn tóc, của mình hay của người khác, không hẳn là những kẻ ngại bị tầm tra? – Miệng Người Bị-ăn-tóc chủng chẳng nói. Cặp mắt và trí tưởng tượng ở người thì đang làm phép so sánh giữa mái tóc trời ban đất tặng của kẻ kia với những gì còn lại trên đầu mình.
Nhà thơ Tự-ăn-tóc cầm hẳn tập giấy lên, nói gần như đọc. Có những sợi tóc trườn trườn, muốn bứt khỏi khuôn trán nhà thơ để nhập vào các dòng chữ trên trang giấy. Kỳ thật, trên vầng da căng hồng mịn, tự các sợi tóc đã là những hàng thơ đẹp! Chúng muốn bỏ đi đâu nữa? Nhưng cũng đúng. Thơ thời đại di dân là phải động chuyển. Tĩnh yên, thơ sống mà như chết. Tính sinh tử ở thơ đi tới đi lui giữa vần điệu và không vần điệu.
“Thơ tự do chỉ thực sự tự do nếu nó được thoát từ một cái gì đó
Với các thế hệ gần đây, văn vần đã mục kích những tiến triển đáng chú ý về hư cấu, tu từ và chủ đề. Nhưng thi pháp, “khoa học của niêm luật thi phú mà khía cạnh ngôn ngữ của nó dùng để ứng phó các thể thức sáng tác niêm luật” thì đã phần lớn không còn hiện diện trong thơ Anh ngữ. (…)
Qua lịch sử, niêm luật liên lụy đến sự hỗn hợp giữa đo vận (meter) và nhịp điệu. Sự đo vận dẫn đến qui tắc cố định và cô đọng dòng thơ. Nhịp điệu liên lụy đến những chuyển âm linh động của diễn ngôn. Sự đo vận thì khách quan và bất biến trong khi nhịp điệu thì chủ quan và đổi thay. Trong thi ca thế kỷ 20, đo vận và nhịp điệu không những chỉ kinh qua “quan hệ gượng ép” mà còn tiềm tàng cuộc ly hôn đầy tổn thất.
Thơ tự do, thi ca có nhịp điệu mà không có độ vận, xuất hiện thật rộng và nhanh, vào năm 1977 Stanley Kunitz đã nhận xét: “Thơ không vận đã chiếm lĩnh cánh đồng nên không còn bất cứ đối thủ thực sự nào từ phía hữu vận nữa. Khía cạnh được định nghĩa của thi ca không còn hữu vận cũng chẳng không vận… Thi ca đúng ra được định nghĩa bởi một chuyển biến nào đó của âm giọng hơn là bởi giới hạn của thực tiễn niêm luật cá biệt”. Với xu thế ấy, thơ tự do tự nó sẽ tàn úa. Thơ tự do chỉ thực sự tự do nếu nó được thoát từ một cái gì đó.
Nếu thi nhân chúng ta có thể phục hồi thi pháp, cũng sẽ có thể phục hồi quan niệm là nhịp điệu và đo vận không cần thiết phải đối nghịch, trái lại có thể được bổ sung thêm để khai phá thi ca. Phép làm thơ hưởng lợi từ cả nhịp điệu lẫn độ vận. Không nhịp điệu, thơ sẽ vô sinh (lifeless). Không độ vận, thơ có nguy cơ thiệt thòi về tính dễ nhớ, huyền ảo, sức mạnh và sự tập chú. Nếu thế kỷ 20 đã tách biệt nhịp điệu và độ vận, thách đố ở thế kỷ 21 có thể sẽ là nối chúng lại sinh động và hiệu quả, để thi nhân lại giữ được cả Luật lẫn Năng Lực trong tầm mắt, như T. Gunn đã viết trong “To Yvor Winters 1955”: Một thứ chỉ mạnh hơn, nhưng có cả hai thứ cân đối sẽ mạnh nhất. (Hợp đoàn gây sức mạnh!) [1]
– Hai trường hợp thích ăn tóc từ chính cơ thể mình được y giới nhắc đến đều thuộc về phái nữ. Một ở tuổi mười sáu, kiểu như gì nhỉ? À, “Em mười sáu tuổi trăng mười sáu”…
Người Bị-ăn-tóc xen vào:
– Bọn con gái chim chíp ấy chúng nó dám xơi tái cả cuộc đời mình chớ vài ba cộng tóc nhằm nhò gì!
Xin bạn đọc lưu ý: Ngắt lời kẻ khác và không ngập ngừng! Sự thạo đời mà diện mạo cơ thể đang là một bằng chứng ở người Bị-ăn-tóc bật ra qua mỗi sợi tóc nham nham nhở nhở phía trên gáy. Người Bị-ăn-tóc toan kéo dài ý vừa nêu, nhưng biết đám tóc của mình có thói phản chủ nên ngưng. Phải rồi! Tóc đã nổi cơn lanh chanh thì không biết đằng nào mà lường, trời đất nổi cơn gió bụi cũng phải gọi bằng cụ.
Các bác sĩ tỉnh Dharamphur (Ấn Độ) đã giải phẫu lấy ra cuộn tóc rối nùi như quả bóng nặng 1,2 kg từ bao tử của một thiếu nữ 16 tuổi. Suốt năm cô thường than phiền bị đau thốn bụng. Được biết từ thơ ấu, cô có chứng tật lạ đời: thường bứt tóc, bỏ vào mồm nhai nuốt. Cha cô nói: “Càng lớn lên nó mê ăn tóc nhiều hơn. Bây giờ, bác sĩ đã giúp nó hết đau, hy vọng nó bỏ cái thói kỳ quặc đó, kẻo người ta lại bảo vợ chồng tui bỏ đói con cái thì khổ lắm!”. Chứng bệnh thích giật tóc có tên khoa học là trichotillomania, còn bệnh mê ăn tóc là trichophagia. [2]
– Tôi sẽ gởi tới các Diễn đàn viên bản sao tư liệu trên trong ít phút…
– Chắc người mang bệnh ăn tóc mình dễ trở thành nhà văn ăn thịt người?
Nhà viết kịch Ăn-tóc rời bàn tròn, đi lại đi lại về phía cánh cửa sổ mở ra bầu trời lộng gió tràn nắng.
– Có thể đó chỉ là điều kiện cần. Có thể cũng không là điều kiện cần; và khi ấy tôi gọi là điều kiện không-cần. Văn bút thế giới PEN, theo tôn chỉ, chỉ bảo vệ quyền tự do truyền thông tư tưởng và sáng tạo của nhà văn khắp các quốc gia, nhất là các vị không may cầm tinh chữ tù đày hoặc có số bị đàn áp, cho dù họ có ăn thịt người khi viết lách hay không. PEN không đủ nhân tài vật lực tìm hiểu vấn đề vừa được nêu thành câu hỏi trên. Nói ngoài lề: Chính thế, bản thân tôi thấy không cần thêm danh xưng “PEN Ăn-thịt-người” song song với “PEN Không-Ăn-thịt-người”.
– Nhưng riêng với vụ thủ dâm, tôi cá một ăn ba tất cả các ông bà văn sĩ đều thủ dâm dưới mọi hình thức khi hành nghề. Chúng tôi còn hay tin đồn thổi thậm chí có trường phái cho rằng bản thân việc viết đã là hành động thủ dâm suy tư, ý tưởng bằng ngôn ngữ, chữ viết. – Người Bị-ăn-tóc lên giọng âm vực cao tót. Cao tót. Cái trò dễ gặp ở các giọng lùn về thẩm quyền. Đám tóc nham nhở hết còn vẻ lanh chanh. Chúng hiền và thực như những người dân lành bên luống cày của mình. – Nếu tin này còn đồn còn thổi, thì Viện Ngôn ngữ ở mỗi quốc gia té ra là các… nhà sản xuất dụng cụ thủ dâm! Hi hi hi…
Một trang trong tập giấy của Nhà thơ Tự-ăn-tóc cong dần lên. Nó lườm về phía Người Bị-ăn-tóc. Bàn tay với những ngón tay phẳng lặng vẫn rụt rè chưa mở đến trang đó. Trước những phẳng lặng ấy, ít ai đoán được bão tố thi ca của cả một quốc gia từng từ đó sinh ra.
– Còn trường hợp này xảy ra ở một vầng trăng nửa mười sáu…
Theo tờ China Daily, hiện tại đầu bé Ping không còn một sợi tóc. Cách đây 2 năm, đang chơi với bạn, Xiao Ping, 8 tuổi, tự nhiên giựt một nắm tóc trên đầu, nhét vào mồm và nuốt chửng. Vài tiếng sau, em thấy buồn ngủ và ngủ cả ngày hôm đó. Tỉnh dậy, Ping ăn hết 4 tô cơm. Thường bé chỉ ăn 2 chén nhỏ. Từ đó, Ping thường thấy đói và cứ thể giựt tóc để ăn đến khi đầu trọc lóc không còn sợi tóc nào! Đáng ngạc nhiên là da đầu bé không có gì lạ thường. Cô giáo của Ping bảo: “Nhỏ Ping rất đáng yêu, nhưng không theo kịp các bạn học vì em không thể tập trung.” Theo chuyên gia nhi khoa, Xiao Ping có thể đang bị bệnh thèm thức ăn kỳ lạ. Bệnh này gây ra do thay đổi tâm lý. [3]
– Thế thì các tác giả ưa ăn tóc khi hành văn rất nên tìm người có chứng giựt tóc mà ăn tranh với họ. – Người Bị-ăn-tóc bật cười khanh khách. – Cái này có phải là… cướp cơm chim không nhỉ?
Trang giấy cong cớn đã thẳng thớm trở lại sau khi các câu chữ trên nó được thoát ra. Nhà thơ Tự-ăn-tóc rời ngón tay khỏi trang giấy, cho ngược trở lại mái tóc mình. Các ngón tay thi sĩ, khi về bên lớp tóc, chúng không còn lặng lẽ nữa. Những ngón tay đang múa trên bề mặt tóc. Như sóng như biển…
Nhà viết kịch Ăn-tóc vẫn đi đi lại lại. Chắc chắn người đang phải chia trí khi tham dự diễn đàn tay ba. Diễn đàn cứ diễn cứ đàn, các nhân vật trong vở kịch dang dở của người cứ đi cứ lại trong đầu người. Họ chưa diễn, vì chưa ra sân khấu. Họ ở trong đầu tác giả. Có khi kéo nhau tụ xuống các đầu ngón tay của nhà viết kịch, đòi xông ra trang kịch bản. Rồi nghe nghe ngóng ngóng sao đó, các nhân vật, chính cũng như phụ mà – tất nhiên – chủ yếu là chính, lại âm thầm bảo nhau trở ngược lên đầu chủ nhân. Chắc họ cũng biết Nhà viết kịch Ăn-tóc đang gặp khó trong diễn đàn. Ai từng bảo văn sĩ thương yêu nhân vật lắm thì cần nói tiếp vế sau: nhân vật cũng kính cảm cha đẻ của họ lắm lắm. Chứ không à? Nếu Nhà viết kịch Ăn-tóc là chủ nhân những vở như Miss Saigon, hay một vài opéra Pháp, hay bất kỳ ca kịch Trung Quốc nào, thì các đầu ngón tay đã nổ tung. Cũng may. Nói cho ngay, người viết theo lối Samuel Beckett nên nào có mấy nhân! Vật cũng lưa thưa vài cái ghế đẩu, cánh cửa… Thứ kịch bản khi trình diễn chỉ tốn ánh sáng (chuyển các cái có lý ra thành phi lý) và nước miếng (cho các thoại). Đài từ của diễn viên không cần công suất cao như Đào Mộng Rồng đâu, chỉ lào thào mấp máy môi và nếu cà lăm bẩm sinh thì tuyệt! Cái phi lý luôn có tính không trôi chảy. Kìa, kịch tác gia của chúng ta vẫn cứ đi vòng đi vèo quanh cái bàn tròn. Như thể người đang tuyên ngôn, rằng “Tôi viết kịch; vậy thì tôi đi đi lại lại!”. Tới lúc tuyên ngôn đã rành mạch tương đương Tuyên ngôn Đảng Cộng sản của Marx – Engels, nhà viết kịch Ăn-tóc dừng chân:
– Nếu trên đầu mỗi chúng ta trung bình có khoảng 100.000 tới 150.000 sợi tóc thì trong đầu cũng của chúng ta bình quân – đổ đồng nhà văn và không nhà văn – có thể sản sinh khoảng 100.000 tới 150.000 câu cú. Nhà-văn hơn nhà-không-văn ở chỗ trong số lượng câu cú bẩm sinh có bao nhiêu là chục ngàn câu cú tạo nên hình tượng văn học. Tức là cú thành văn. Còn nữa, có bao nhiêu ngàn (câu) cú là bản quyền của riêng mình trong tư cách văn sĩ. Rồi có mấy trăm (câu) cú được người đương thời nhắc tới, mấy chục (câu) cú được lưu trên nền văn học, trong sách giáo khoa. Cuối cùng, được mấy cái câu con cú truyền hậu thế. Sau khi nhà văn – hói cũng như không hói, nam cũng như nữ – nằm xuống lòng đất trong quan tài buồn hoặc tung bay lên trời theo ống khói nhà hỏa táng, lông tóc là một trong các thành tố đầu tiên của thi thể nhập vào cát bụi gió mây. Và văn chương của họ ở lại với người đời hay là cũng cuốn theo chiều lông tóc, phụ thuộc vào việc họ có câu cú nào ra hồn câu cú hay không. Vậy thôi.
– Thế vụ phân biệt màu da sắc tóc thì sao? – Người Bị-ăn-tóc càu nhàu. – Tôi là tôi không thể tin không có chuyện đó, chừng nào nhìn lên bầu trời trước nhà sau cơn mưa cầu vồng còn năm tia bảy tía…
Thật ra, với hai chữ “Vậy thôi” của Nhà viết kịch Ăn-tóc, không một diễn đàn viên nào hiểu hết ý nghĩa. Người nghe, tùy tri thức chung và khả năng thẩm văn, có thể thấy nó mang chức năng vớ va vớ vẩn gì đó trong cả câu hoặc cú ở một diễn đàn viên Diễn Đàn Tóc. Đành là vậy. Song, hơn thế nữa. Đó còn là lời thở hắt của một kịch tác gia, khi người vừa để nhân vật cuối cùng (trong hai nhân vật ở vở kịch của mình) chết. Nghe nói Dostoevsky, hay ai đó vĩ đại cỡ vậy, không thể ngờ khi một nhân vật đã bị chết. Nhà viết kịch Ăn-tóc chưa vĩ đại, nên người ngờ được. Bằng hai chữ “Vậy thôi” trong một lần đăng đàn, tức là ngoài lề trang văn, người đã khóc thầm cho nhân tử – nhân vật tử vong trong quá trình sáng tác văn học. (Tiện, đề nghị bổ sung vào tự điển văn học vì hình như chưa cuốn nào có chữ “nhân tử”, cùng lắm tới “nhân tử lưu danh”). Lau mồ hôi trán – nước mắt của trí tuệ – nhà viết kịch Ăn-tóc bắt đầu quan sát các ngón tay từng làm nên vũ bão thi ca cho cả quốc gia. Hừm! Đang chịu tang văn của mình, cũng khá nhiều văn sĩ vẫn có thói quen đú đởn với văn kẻ khác.
– Tất nhiên, tùy theo chủng tộc… Y giới nhận thấy dân mang màu tóc vàng thì có nhiều tóc hơn.
– Thế có nghĩa càng nhiều tóc, càng ngốc nghếch! – Người Bị-ăn-tóc buột miệng! – Á xin lỗi, ý tôi nói các cô gái mà thôi.
Một nhân viên thuộc hãng hàng không quốc gia Úc Qantas phải tù, vì chuyên lấy trộm tóc trong đồ đạc hành khách nữ để thỏa mãn sở thích quái đản. Rodney Peterson, 30 tuổi, nhận trước tòa Victoria, 50 cáo trạng ăn trộm. Anh Peterson chuyên lục hành lý thất lạc hoặc bị chuyển chậm, rồi thu thập tóc, lược và ghi lại thông tin cá nhân của các nữ chủ nhân. Cảnh sát nói anh ta từng thu thập tóc vào trong hơn 80 túi đồ. Được biết nhân vật này bị những chứng bệnh tâm lý tình dục. [4]
Kịch tác gia Ăn-tóc bỗng giật mình (đã đành vừa đi đi lại lại con người ta dễ giật mình), nhớ đến số tóc từng được ăn cho vở bi hài kịch đang soạn. Không hề có cộng tóc vàng nào, dù nhuộm. Không hề có khổ chủ là thiếu nữ, đều là các bà hồi xuân hoặc đám baby. Một sự sắp đặt của Chúa: Ơn huệ hay trừng phạt?
– Ngoại suy với giới văn bút, nhà văn mang tóc đồng màu với Anna Akhmatova và Wislawa Szymborska có khoảng 140.000 câu cú; Còn ở văn sĩ màu tóc như Salman Rushdie sở hữu độ 105.000 câu cú; Nếu giống màu tóc Octavio Paz hoặc Gabriel García Márquez: chừng 90.000 câu cú; Giống Nguyễn Bính, Bắc Đảo thì cỡ 80.000 thôi! – Bàn tay Chúa không cản trở miệng lưỡi kịch tác gia. Tất nhiên càng không ăn nhằm gì tới bàn chân của người! Đi đến vòng thứ ba, vừa đi đi lại lại vừa liếc tình các ngón tay làm nên giông tố thi ca cho cả quốc gia, kịch tác gia tiếp tục nói. – Mỗi tháng, theo độ tuổi, một câu cú nào đó của một người sáng tác có thể tăng thêm vài ba ngữ nghĩa; trong khi tóc tăng thêm khoảng một xăng ti mét hàng tháng. Và còn theo thời tiết. Bên cơ thể học, nếu như tóc mọc nhanh khi khí hậu ấm và mọc chậm lại khi khí hậu lạnh, thì bên văn học, ý nghĩa của ngôn từ vào mùa hè sẽ phì nhiêu hơn vào mùa đông. Cái đấy làm nên tiêu chí về thời vụ để các Trại sáng tác của Hội Nhà văn ở các nước có nền văn học bao cấp theo đó mà làm việc.
– Hèn chi, về mùa hạ phía trên tôi hoang vu hơn… – Người Bị-ăn-tóc gật gù.
Nhà thơ Tự-ăn-tóc vẫn cười vu vơ. Mặc dù cười vu vơ đâu có nghĩa nhà thơ tồn tại. Khỏi tranh cãi: Nhà thơ tồn tại bằng thơ. Thôi bỏ vụ tồn tại đấy! Nhìn kìa… Các ngón tay. Chúng phi, lồng lên. Chúng đĩ ngựa với cặp mắt Nhà viết kịch Ăn-tóc. Của đáng tội, ngón út vừa vờ khẽ gãi gãi, kỳ thực nó đang giấu các sợi tóc lục bát và thơ vần vào sâu bên trong. Điều đó không cần thiết. Không là dân chơi thơ, người Bị-ăn-tóc như bao người bình thường không cần biết thơ ở thể tạng nào, miễn thơ là được. Nên chuyện lừa thơ, đánh đĩ thơ trước mặt Người Bị-ăn-tóc dễ hơn cả vác thuốc phiện vào nước Úc. Còn Kịch tác gia Ăn-tóc chỉ để mắt vào các ngón tay của nhà thơ; nói thẳng tưng ra là cặp mắt của người làm tình với các ngón tay nhà thơ. Chơi tuốt! Ngón tay ngọt đánh cả cụm. Từ ngón cái già khú sồ sề, ngón giữa sồn sồn còn ham, qua ngón nhẫn một con mòn con mắt, ngón trỏ trần truồng ngọ nguậy, tới ngón út còn trinh. (Nay mở ngoặc nói luôn vì chúng ta sẽ không trở lại xì căng đan này, dẫu có cả chương ăn các bộ phận sinh dục: Sau hội thảo, Kịch tác gia Ăn-tóc bị khởi tố vì tội xâm phạm trẻ vị thành niên là ngón út. Đáng đời già dơ! Nhưng, tức cười và phản đạo đức văn nghệ sĩ ở chỗ, đó lại là đòn bôi bẩn giành phiếu trước kỳ bầu cử Phân Hội Nhà Văn Ăn-Tóc. Đóng ngoặc.) Các sợi tóc thuộc về dòng thơ tự do và thơ tân hình thức đứng dựng cả lên. Những liền anh liền chị lục bát và thơ vần từng không được ngón út kịp giấu đi thì xẹp lép như đàn tép. Thật ra, không phải Nhà thơ Tự-ăn-tóc không biết điều đó. Biết tuốt, mà người tự nhủ: “Thây kệ! Trong ngón tay và trong sợi tóc có những trái tim của chúng mà trái tim nhà thơ không thể nào thấu nổi.” Thế nên ngón út ở nhà thơ và những sợi tóc cổ điển vờn nhau hoài, vờn nhau mãi. Đẹp hơn cả cảnh chú cá voi đang đùa sóng biển. Như lời thơ “Một ngón út đủ làm nên mê hoặc”. Hèn chi Nhà viết kịch Ăn-tóc không kiềm chế nổi! Tội nghiệp, nếu là người viết ăn (ngón) tay lại là một lẽ. Lạm dụng tình dục trẻ vị thành niên nhưng trong khi đi tìm mục đích nhân văn may ra được tòa châm chước, nếu như ở xứ sở trọng văn chương quốc gia hơn nhân phẩm con nít. Đằng này, ăn tóc để hành văn, xơi tái các ngón tay chỉ để thỏa mãn dục vọng. Kể cũng tội cái nghiệp văn ăn thịt đồng loại ở Nhà viết kịch Ăn-tóc của chúng ta.
– Mỗi ngày nếu ở một người không rụng đi khoảng 50 tới 100 sợi tóc thì loài người đã mang tên là… loài tóc! Như một loài cỏ, loài lau sậy của đời. Nếu Chúa cho sinh ra toàn tóc với tóc thì trái đất chỉ là một xó góc chứ không được làm cái rốn vũ trụ như đã và đang làm. May thay, tóc đã phải rơi xuống rụng đi, để con người còn làm người. Để không có một trái đất toàn tóc là tóc: Trái đất không bị biến thành trái tóc! Thay cho viễn tưởng đó, mặt trái đất luôn tự hào với sự nhấp nhô những người là người với các mái đầu mà những sợi tóc nhỏ chụm lại làm đại diện ở nơi cao nhất của tầm vóc con người.
– Đích thị Pascal cũng là một tác giả Ăn-tóc, thì mới sinh ra lối ví von con người ta như cái cây sậy tư tưởng gì gì đó! – Người Bị-ăn-tóc bắt đầu quờ tay lên mớ tư tưởng lơ thơ của mình, vẻ tiêng tiếc…
Trang giấy của Nhà thơ Tự-ăn-tóc trở mình, bắt đầu lại muốn cong cong. Chúng nói với nhau lần thứ 101, tất nhiên bằng ngôn ngữ của giấy (đừng nhầm với ngôn ngữ trên giấy!): “Thiệt không gì ngán bằng việc phục vụ các tay chủ đã hiền lành lại chậm lụt.” Ngón tay út nhà thơ bèn buông các sợi tóc và khỏa thân trong không trung, vừa lúc đó Nhà thơ Tự-ăn-tóc mới mở được miệng:
– Ồ, thời gian diễn đàn chắc còn nhiều? Không phản đối kịch tác gia điều gì, chỉ muốn nhắc tôi còn phải nói về những hai đề tài lận. Một mang tựa đề “Ăn lại ‘Tóc Chị Hoài’ của Nguyễn Tuân theo hình thức mới”. Hai, “Thạch Lam với ‘Sợi Tóc’ không dễ vượt qua”. Nếu như sau đó vẫn còn thời gian thì là…
– “Beckett: Một dòng kịch nghệ rối mù”. Tôi muốn nghe xong bài này mới biết đóng góp thân thể mình cho văn học nghệ thuật ra răng. – Người Bị-ăn-tóc bắt đầu vui vui…
– May mà mỗi ngày đêm (với nhà văn tự do), mỗi ngày tám tiếng (với nhà văn công chức) câu cú của các văn sĩ cứ từ trần khuất núi băng hà tịch ngỏm chính ngay trong tim của văn sĩ hàng trăm cái, sau đến trong đầu cũng phải hàng chục cái, rồi tới các ngón tay quằn quại cả chục câu cú nữa! Để thân thể các nhà văn không là những cái bao biết đi đựng câu chữ. Để chúng ta mang danh cao đẹp Nhà Văn. (Văn đây tức là Đẹp đấy ạ, thưa Diễn đàn); Chứ không phải Nhà Chữ (hoặc Nhà Con Chữ, nếu nói sướng cái miệng; còn nói khổ cái miệng là Nhà Phu Chữ). Để các trang bản thảo không phải cái chợ chữ. Và cuối cùng, để các trang truyện, hàng thơ, hồi kịch khi đến độc giả không phải là bãi chiến trường cho các câu cú giành vẻ đẹp cuối cùng khi vươn tới tầm thẩm mỹ nơi độc giả. Nhờ các câu văn tự chết, nói giọng nhà nghề là nhà văn tự kiểm duyệt, mà văn chương tồn tại. Không có hàng sư đoàn câu cú tự tử, không có chiến thắng cuối cùng của thi ca, của kịch nghệ! Ôi, “những mùa tóc rụng ngang đầu!”. Kìa, “đừng động vào đầu mùa tóc rụng!”. Những sợi tóc rơi rụng muôn năm! Những câu chữ tự hủy diệt cũng muôn năm!
Tất nhiên Nhà viết kịch Ăn-tóc không đi đi lại lại nữa. Tất nhiên. Đến cả Kama Sutra cũng chẳng có thuật “moving sex”!
– Mắc cái chứng gì mà bỗng nói năng hay ho thế? À há, đ’. đã đời với mấy cái ngón tay quái quỷ của nhà thơ, thế là kịch tác gia nhà ta mần thơ luôn. Thiệt tình! – Người Bị-ăn-tóc nhủ thầm, cười tủm…
Bạn đọc thân mến! Người Bị-ăn-tóc chỉ nhủ thầm, cười tủm vì lịch sự không nói thẳng ra. Cũng có thể vì sự tìm tòi nhân-quả mà thôi. Chúng ta chớ hiểu nhầm có sự ghen tương gì đó ở đây. Như một người bình thường một cách rất bình thường, Người Bị-ăn-tóc không thể nào có được các trò ghen chéo theo kiểu văn nghệ văn giềng; giản đơn vì người không giao hợp theo trò bỏ túi nhảy dù, không chim chuột theo lối cặp mắt ngón tay, mà màn sex vừa được mục kích là hy hữu trong con mắt phi văn học của người.
Như một thi nhân chân chính và hiền từ, và như bao lần khác với nhiều phần thân thể khác, Nhà thơ Tự-ăn-tóc bất lực trước các ngón tay mình đang ngoại tình với Nhà viết kịch Ăn-tóc. Mà thi ca của người vốn hiển hiện nỗi bất lực trước bản thân và trước tha nhân. Nếu nhà thơ hữu lực và vô tâm, tất sẽ đi bổ củi kiếm cơm độ nhật, đi đánh ghen cuộc đời để xả xú báp, đi nhậu rượu thịt chó rồi đẻ con sinh cái thay vì tự nhai tóc mình đẻ sách, và đi làm nhiều vụ việc khác với cái sự làm thơ. Nhà thơ – người không thể làm gì khác hơn làm thơ.
Thật ra và nói chung, kịch tác gia qua mặt nhà thơ là chuyện thường ngày ở huyện văn chương; nó xảy ra với giới văn sĩ đủ các loại: văn sĩ ăn tiền, văn sĩ ăn tình, văn sĩ ăn gạo chân quê, văn sĩ ăn bơ (thừa) sữa (cặn), văn sĩ ăn đô Nobel, văn sĩ ăn bạc cắc của vợ “quanh năm buôn bán ở mom sông”, văn sĩ ăn khí trời, văn sĩ ăn nghị quyết, văn sĩ ăn order, văn sĩ ăn cơm Chùa, văn sĩ ăn hố xí hai ngăn, văn sĩ ăn thuốc phiện, v.v… (Nói gọn, ấy là danh sách một số văn sĩ không ăn thịt người. Nếu đã không ăn thịt người để hành văn thì văn sĩ tất phải ăn một cái gì, một điều gì trên đời chứ!)
Nhà thơ Tự-ăn-tóc bị kịch tác gia cắm sừng là phải! Kịch là thứ thơ thăng hoa; nó thăng lên quá mái tóc bồng bềnh của những “chàng thi sĩ khi xưa hay sầu lắm”, để còn chạm với thử thách của Thượng đế – các khán giả bỏ tiền cất công tới rạp ngồi coi ăn quà vặt. Kịch luôn luôn có đĩ (chữ này trong ngôn ngữ kịch nghệ mang cả giống đực lẫn cái) tính là xung đột. Viết gọn cho bạn đọc dễ đọc và cho dịch giả dễ dịch: Kịch luôn có đĩ tính là xung đột. Không đĩ tính xung đột, không thành kịch; người ta quen nói là kịch tính. Mà thuật ngữ sinh tử này của ngành kịch nghệ được dùng trong xã hội, cuộc sống phổ biến tới mức người đời coi phép so sánh “Thiên địa đại hí trường, hí trường tiểu thiên địa” như định luật tương hỗ đời và kịch. À, thuật ngữ kịch tính nghe vẻ đao to búa lớn, như Việt tính chẳng hạn. Kỳ thực không là cách nói đao to búa lớn. Bởi, kịch không đủ thời gian để đao to búa lớn (thường sau ba, bốn tiếng đồng hồ màn được treo kiểu gì cũng hết chịu nổi sự treo, phải hạ xuống) và càng thiếu không gian để búa lớn đao to (sân khấu khác sân vận động, dù đôi khi sân vận động bị lạm dụng thành sân khấu). Có lẽ để tránh cho đám cập kê bọn teen khỏi bị sốc và cũng ngại đối diện các nữ quyền gia, người ta bèn gọi đĩ tính của kịch là kịch tính. Khỏe!
Trong khi đó, thơ thủy chung với cái tứ. Nhân vật trong thơ, thật ra chỉ như Nhật hoàng Nhật Bản, Nữ hoàng Anh quốc thời nay. Thôi thì nói cho thơ mộng: nhân vật của thơ – kể cả của trường ca là thứ có lớp lang chương hồi – cũng không hơn gì Hòn Vọng Phu. Bên cạnh các tình tiết, những nhân vật trong thi ca đứng khơi khơi thi gan cùng tuế nguyệt vậy thôi, chớ đọ sao nổi lòng dạ đàn bà con gái thời a-còng. Cho dù tuần trước lấy luật vần làm tấm lòng son sắt, hôm qua thủ tiết tu từ; bữa nay vụt vắt dòng, phá cách chút đỉnh ngó nghiêng ông hàng xóm văn xuôi, hay í ới hú gọi tranh ảnh, nhưng kể cả đến ngày mai và ngày mốt, thi ca vẫn ngồi đó với cái tứ của mình mà gom hết thiên địa. Thơ chẳng cần cái gì, chẳng cần ai ngoài chính nó. Nhà thơ tự yêu mình. Thi ca hạng một là cho thi ca, rồi đến cho thi sĩ. Thi ca hạng hai là cho thi sĩ, rồi cho thi ca. Thi ca hạng ba, các thứ thi ca còn lại.
Đại để thế, nên khái niệm ngoại tình không quá nặng nề với thi ca. Bạn khỏi cần thương thay Nhà thơ Tự-ăn-tóc, nhân vật của chúng ta, và những nhà thơ ăn các thứ khác của thịt người cùng biết bao nhà thơ không ăn thịt người mà ăn các thứ khác. Nhà thơ, họ tự yêu mình còn chưa hết. Bạn cũng khỏi phải giận Kịch tác gia Ăn-tóc. Chỉ là ví dụ con. Ví dụ cái phải kể tới nhà thơ kiêm nhà viết kịch, tên là Hiếp Thống, đến từ một quốc gia thành viên trong khối APEC. Ông từng làm những vở kịch thơ khét tiếng. Nhà viết kịch kiêm nhà thơ, tức là nam tính lồng ngoài nữ tính. Cương nhu có cả, âm dương khôn lường. Vì thế với ông, chuyện trai gái trò yêu đương thuận tiện bội phần. Hiếp thi nhân, khi đã ngoại thất thập vẫn còn được thanh nữ nhan sắc nọ mộ tài dụ lên đồi trọc, đè ngửa ra. Chậc, rồi đã đến cái việc phải đến. Chuyện được chính người đàn ông trong cuộc kể lại, chớ hổng phải chuyện đàn bà đồn đại. Ta có quyền khẳng định: Kịch thơ là tiếng thét cuối cùng của ngôn ngữ; như khúc kêu thống khoái của người nữ kia đồi trọc nọ.
… Nhà viết kịch Ăn-tóc ngấm mệt. Hết còn đi đi lại lại đã đành. Đứng ngay để nhằm thẳng diễn đàn mà đăng đàn – như liệt sĩ Nguyễn Bút Xuân – cũng không nổi. Đành chứng tỏ ta vẫn còn đây theo kiểu chiến hữu Trần Vẻ Bá xuống tàu phục quốc: lom khom. Bị một đàn ngón tay tồng ngồng như vậy bề hội đồng hỏi có ăn gan giời cũng không lại. Ba cái sợi tóc đã là gì! Rồi, bây giờ chúng ta đang có một Nhà viết kịch Ăn-tóc ở tư thế khác, “Tôi lom khom, vậy thì tôi diễn thuyết”.
– Văn hóa nước Nam trong cả ngàn năm phải lồng ghép ba lưỡi dao Nho, Phật và Đạo vào một cái cán Việt để chẻ sợi tóc làm năm làm bảy, qua các dòng điệu ca dao tục ngữ với những ngón tâm lý sặc mùi lý trưởng nồng giọng mẹ chồng. Mãi ít trăm năm nay, các nhà cơ thể học đã ung dung vừa xỉa răng vừa dùng kính hiển vi săm soi sợi tóc. Nhưng, kể cả đến giai đoạn kính hiển vi điện tử, tới hồi cuối thế kỷ trước là siêu điện tử, rồi laser mà các kết quả cũng không khác phương pháp truyền thống Tam Giáo Đồng Cán là bao. Tất nhiên, nó điện khí hóa và long trọng hóa hơn, hiện đại hóa và rắc rối hóa hơn và thậm chí, đến lúc Diễn Đàn Tóc được diễn ra, nó còn hậu hiện đại hóa và tóc hóa hơn. Nhưng – vẫn chữ Nhưng to đùng – nó không văn hóa hơn. Tức là không dân tộc hơn cùng chẳng đại chúng hơn. Hiển nhiên, nếu như đưa được xảo thuật Tam Giáo Đồng Cán vào công nghệ kính hiển vi siêu điện tử thì sự nghiệp săm soi các sợi tóc đã có ngày 30 tháng Tư của mình rồi. Vậy mà ngày ấy vẫn chưa tới. Hélas!
– Phải công nhận có sex xong nói năng đâu ra đấy, đúng một diễn thuyết viên đầy chất kịch sĩ! Chắc tóc tai của ta cũng có công, ít nhất ở cái chữ “Hélas”. – Người Bị-ăn-tóc gật gật. Các cộng tóc sắp sửa rời chủ nhân một đi không trở về vụt trở nên tự hào. Đầu Người Bị-ăn-tóc lại một lần hóa thành sân ga Hàng Cỏ đưa tiễn những chàng tóc trai Nam tiến.
– Vở Những Nhà Vật Lý của Friedrich Duerrenmatt chắc chắn đã làm nhà hàng Nobel Văn chương đảo lộn bữa tiệc thường niên nào đó từ những năm 1962 đến 1990. Vâng, có những thời kỳ loài người bị ngu muội bởi trí khôn khoa học của mình. Giữa thế kỷ 20 vừa rồi là vậy. Làm chủ trái đất chưa xong (thì làm chủ bản thân và cả làm chủ tập thể nữa đã xong đâu cơ chứ!) vừa có công cụ mới là Thuyết tương đối – mà không một vật lý gia nào dám tự nhận hiểu hết được – loài người chúng ta đã nặn ra bom nguyên tử, rồi bom hạt nhân để làm chủ nhau, khiến bộ mặt nhân loại đương đại mang các vết sẹo tật nguyền vĩnh viễn không nền mỹ học nào làm đẹp lên cho nổi. Đã thế lại đòi chinh phạt mặt trăng, chiếm lãnh sao Hỏa. Chỉ bằng con mắt nhân văn ở người viết kịch, chúng tôi cũng thấy các chương trình đó nói như hỏa tiễn Nga leo lên giời còn thành tựu chỉ là mèo Trung Hoa mửa. Một khi con mắt mình chưa nhìn hết sợi tóc, cái lòng mình chưa qua nổi sợi tóc; đừng mong gì chinh phục thiên hà. Hừm, “Một bước chân của con người, một bước chân của lịch sử!”. Lịch sử cái l`. bà Tèo treo trên vũ trụ ấy! Ối ối, thôi chết, tôi nói lộn đấy! Xin lỗi, nói lại: Lịch sử cái… âm đạo bà Tèo treo trên vũ trụ ấy! Ối hỏng! Mất toi 100 đô Mẽo rồi!
Miệng lưỡi kịch tác gia kiêm diễn viên thượng thặng liến láu vậy cũng không lọt nổi hệ thống báo động. Loa trên bốn bức tường của diễn đàn rú lên inh oang. Chẳng là có vị trợ lý kỹ thuật cho các kỳ họp Hội đồng Bảo an Liên hiệp quốc vì tình văn nghệ mà biếu tặng Diễn Đàn Tóc một chương trình báo động các chữ tục tĩu của gần 200 ngôn ngữ, thổ ngữ. Đẻ Sách không như thể các diễn đàn Ai Là Ta, Tiến Về và gần đây là Đá Mau viết thẳng tưng chữ “lờ ôn lôn huyền…” như Kịch tác gia Ăn-tóc vừa phát âm. Đâu phải con nhà lành hơn Ai Là Ta, thanh lịch hơn Tiến Về, hay kiềm chế hơn Đá Mau; đơn giản Đẻ Sách chỉ muốn đẻ vuông tròn trên mạng. Vẫn còn đó nóng bỏng cái vụ cuốn tiểu thuyết ăn khách toàn cầu của một tác giả lá đa người Mexico mà vẫn bị một trang nhà lá cải tự động khước từ bán sách vì vài chữ dơ tục. Thôi, tránh lồ. chả xấu mặt nào!
Nhà viết kịch lom khom, lom khom chạy vội tới Thùng đóng phạt. Nộp càng trễ, còi ụ càng lâu, tục tĩu phí tăng theo cấp lũy thừa. Tập giấy trên tay Nhà thơ Tự-ăn-tóc rung động. Từng trang len nhau cong ra, nhìn. Cả các con chữ thấp kém nhất cũng đứng hết lên. Tất cả cười thích chí. Tiếng cười đồng thanh đồng khí của giấy mực tạo âm vực lạ thường mà không giấy mực nào tả nổi. Chỉ các đại mỹ nhân dám cười như thế! Chả trách các câu chữ đã chọn giấy làm quê hương. Chả trách giấy đã cho chữ nghĩa làm con dân. Còn các ngón tay, kể cả ngón út, đúng là những vật tình lý tưởng. Khi bạn tình lâm sự, chúng rũ cả xuống. Yếu sức nhất, ngón cái đã nấc lên nhìn nhà viết kịch lom khom tất tưởi. Vì (các) nàng chàng phải lom khom…
Khi đó Nhà thơ Tự-ăn-tóc dẫu là văn nhân cao đạo cũng phải láu lên một chút, cướp mic đi chứ! Sắm vai kẻ ăn cướp, các thi sĩ thường vẫn nhã nhặn và khiêm nhường. Kìa, Nhà thơ Tự-ăn-tóc của chúng ta đang giơ giấy lên, chân phương đọc. Đâu cần là giọng kịch sĩ bạn vẫn xúc động, phải không? Ủa, sao không xúc động? Tai bạn có vấn đề? Vứt cái chữ a ở giữa tai đi, thêm chữ m vào cuối từ xem nào! Giờ bạn nghe thấu lời thi nhân chứ?
Nhà thơ Tự-ăn-tóc của bạn đã nhận ra điều cố văn sĩ có văn chương mềm mại nhất (nên sẽ sống lâu nhất) trong lò văn Tự Lực Văn Đoàn từng nhìn ra. Đó là cái bạn chưa nhận ra: Khoảng nối giữa các đoạn đời. Giới vật lý gọi là tính gián đoạn của vật chất. Với các sử gia, lát cắt của sự kiện.
– Tôi muốn chia sẻ thật nhanh với đồng nghiệp kịch tác gia ở ý “cái lòng mình chưa qua nổi sợi tóc”. Minh họa này từ tập truyện ngắn Sợi Tóc của Thạch Lam.
“‘Tôi nhớ rõ lúc đó không có một ý nghĩ nào về danh dự, về điều phải, điều trái ngăn cản tôi, và khiến tôi đi vào con đường ngay, như người ta vẫn nói. Không, không có một chút gì như thế. Cái gì đã giữ tôi lại? Tôi không biết… Có lẽ chỉ một lời nói không đâu, một cử chỉ nào đấy, về phía này hay phía kia, đã khiến tôi có ăn cắp hay không ăn cắp. Chỉ một sợi tóc nhỏ, một chút gì đó, chia địa giới của hai bên… Tôi có tiếc đã không lấy hay không, hay bằng lòng mình vì đã chống giữ lại cái ý xấu? Tôi cũng không tìm biết rõ hơn. Hình như ý nghĩ ham muốn hay trù trừ tối ấy không phải là của tôi, hình như của ai ấy, của một người nào khác lạ, khác với cái người thường của tôi bây giờ…’
Chúng tôi đều yên lặng. Anh Thành nói xong, với cái điếu hút một hơi thuốc lào rất kêu. Rồi anh thở ra thong thả, mắt lờ mờ nhìn dõi theo làn khói đi.” [5]
– Cái của nợ đó nó là âm hộ đấy chớ! Sao nhà viết kịch nói nhịu là âm đạo? Hay lắt léo gì trong ngoài cái đồ “âm” đó? Vô duyên! Đang bàn chuyện săm soi sợi tóc lại đi săm soi cái… lờ! – Chắc ăn, Người Bị-ăn-tóc dằn từng câu chữ một. Phát xong âm cuối cùng, người mới dám buông tay khỏi miệng ví tiền đang thở phập phồng trong túi.
Từ đây, Nhà viết kịch Ăn-tóc bắt đầu hạ đài từ của mình xuống cung thấp. Giữ sức, giữ của. Trong kịch bản đang viết nhờ ăn tóc của các bà hồi xuân, của đám baby cái từ các sắc dân tóc đen, nâu và hung đỏ, nhà viết kịch chọn nhân vật đều là loại thấp bé nhẹ cân kiểu Saplin mà thanh lượng thì vô biên.
Thực ra, về sau người ta mới biết, việc Nhà viết kịch Ăn-tóc có mặt trong Diễn Đàn Tóc là một hình thức tránh mặt để phản đối sự ra mắt quá trễ của đồng nghiệp Thụy Sĩ Duerrenmatt tại Việt Nam qua vở kịch Chuyến Về Thăm. [6]
Xin nhớ điều này, với ngành sân khấu kịch nói người ta không quen an ủi nhau bằng câu tục ngữ vuốt đuôi “Muộn còn hơn không”. Tại đất nước của Vương Thúy Kiều (“Thế giới này đã bắt tôi phải làm điếm, vậy bây giờ tôi biến nó thành cái ổ điếm.”) và của Tú Bà (“Ai không có tiền để vung ra mà lại muốn được chia chác, thì ít nhất cũng phải gánh chịu một phần trách nhiệm của mình chứ. Mà quý vị người nào cũng muốn được chia chác cả. Đúng ra ai chi tiền người đó mới là kẻ ngay thẳng đàng hoàng nhất, và kẻ chịu bỏ tiền ra chính là tôi.”) thì Claire Zachanassian đáng nhẽ phải góp mặt ở xứ này từ lâu mới phải. Duerrenmatt chắc chắn thuộc loài ăn tóc đẻ kịch rồi, đọc cái hơi thoại và cách nâng cao trào thì biết, ít nhất cũng ở vở Chuyến Về Thăm. Có thể ngờ ngợ đạo diễn-nhà văn Nguyễn Thị Minh Ngọc và nhà văn Phạm Thị Hoài không thuộc loài này. Văn sĩ đã ăn tóc đa phần rất khó nết với thiên hạ và khó tính với bản thân. Ai lại đi phỏng dịch hoặc phóng tác một nụ cười, dù cười ruồi hay cười khỉ? Mà đây những là cười đẳng cấp tỉ phú. Phỏng và phóng một tiếng cười không thể nào cho ra một mẩu hay một mảnh cười. Coi chừng chuyển thành tiếng khóc! Thì vẫn… Khóc và cười có ranh giới sợi tóc. Dịch giả Lê Chu Cầu ăn tóc hay không, Nhà viết kịch Ăn-tóc cũng không quan tâm. Bản dịch Bà Tỉ Phú Về Thăm Quê của Lê tiên sanh có công lớn thì đó là công của Lê tiên sanh, nó cũng không làm nhà viết kịch của chúng ta tha tội đến muộn của bà. “Nguyễn Du ơi, lệ chảy quanh thân Bà Tỉ Phú!”. Những đêm công diễn hài kịch Duerrenmatt ở Việt Nam ắt có thơ thẩn nhuốm màu nước mắt. Các thi sĩ Tố Hữu, Dương Tường lại có dịp kết nạp thêm vào phe nước mắt của mình nhiều chí hữu.
– Bây giờ tới lúc tôi nói về vấn nạn săm soi câu chữ. Có thể khẳng định, sự săm soi này động đến khái niệm gốc: Tự do, tài nguyên quý nhất của nhân loại. Thế nên thời nào, ở đâu, với ai nó cũng bị coi như loại tai họa do người gây ra cho người, tôi muốn gọi tắt là nhân tai. Hồi nhỏ, chúng ta có miệng mẹ nhắc nhở từ tiếng bấc tục ngữ ca dao đến tiếng chì tổ hợp các kiểu chửi mắng. Nhờ đó tiếng nói, câu cú của chúng ta được hình thành và hoàn thiện. Chúng ta yêu tiếng nói đến mức gọi là tiếng mẹ, hay tiếng mẹ đẻ. Ta còn có bàn tay cha rèn rập khi sử dụng ngón cái và ngón trỏ cấu véo, khi mở ra đầy đủ năm ngón và cả lòng bàn tay làm cái tát. Chúng ta được nên người nhờ tiếng nói và chữ nghĩa mẹ cha dạy rèn. Công ơn đó đã nêu trong câu ca dao về núi và về nước. Chả thế mà tiếng nói, ngôn ngữ phụ thuộc vào sơn thủy của xứ sở chúng ta sinh thành. Chỉ khi ta trở thành cha thành mẹ (hoặc tương đương) sẽ không còn coi sự săm soi, dạy rèn từ song thân, tức là thoát nhân tai theo suốt tuổi thơ. Tới trường học, ta có thầy cô giáo rèn dạy săm soi qua việc hệ thống hóa, cập nhật hóa, thế giới hóa, làng xóm hóa, khu vực hóa và nhiều thứ hóa khác những gì phụ huynh dạy rèn săm soi ít ỏi và cơ bản ở nhà. Và ngay cả khi ai đó trong chúng ta thành thầy cô giáo thì hiếm ai hết còn coi sự dạy bảo của trường học là nhân tai. Một đứa học trò hết phải chùi đũng quần trên ghế nhà trường, nó hạnh phúc vì về pháp lý và đạo lý hết còn bị săm soi câu chữ. Về từ vựng học và cú pháp học mà nói, một học trò học lực trung bình hoàn toàn đủ tư cách văn nhân trên văn đàn của cuộc đời, dù văn đàn đó diễn ra trong sân Văn Miếu, vườn Tao Đàn hay nền xi-măng Hỏa Lò, Chí Hòa. Bao nhiêu dòng văn, hàng thơ đã tả sự hân hoan tột đỉnh từ những cô cậu học trò buổi cuối cùng ngoảng lại nhìn lớp học. Nhưng – vẫn cái chữ Nhưng củ chuối của tư tưởng cây sậy – những cô cậu học sinh đó chỉ được hết nhân tai săm soi câu chữ, nếu – lại chữ Nếu oái oăm khiến Paris không bỏ vào lọ được – làm nghề gì thì làm miễn đừng dính đến văn chương câu chữ. Là tác giả, mỗi chúng ta vừa tự nguyện vừa bị buộc trở lại nhà tù ngôn ngữ mà suốt tuổi thơ những ai biết nói và biết chữ từng trải.
– Bởi vậy cánh văn sĩ hễ mở mồm miệng mở bút giấy là thấy hai chữ Tự do bốc lên. – Người Bị-ăn-tóc thông cảm…
Như những kẻ sau một cuộc làm tình đắc ý, các ngón tay Nhà thơ Tự-ăn-tóc đã ngủ yên. Mặt trời có lúc ngủ yên cơ mà! Các trang giấy không hiểu sao cũng lây theo, thẳng đuỗn ra cả. Nhà thơ Tự-ăn-tóc bắt đầu đọc với sự hỗ trợ nhiệt thành của lưỡi.
Như thường lệ, lưỡi luôn tận tụy với bất kỳ những gì không là nó. (Lưỡi chỉ phản bội lưỡi mà thôi!). Không sao. Hiện tượng tận tụy nào đó của kẻ bản chất không trung thành rất cần cho các thi sĩ. Lưỡi là gì? Lưỡi, thực ra, là cái bút của thân thể lên trang đời. Bút và các phương tiện tương tự trước và sau nó – từ cây que, lông ngỗng đến mouse – xét cho cùng là các biến thể lưỡi. Có thể Ezov xưa cũng muốn nói vậy, nhưng tiên sanh dành lời hay cho hậu thế. Nhưng chắc chắn Albert Camus chưa thủng điều này, nên đã khóc hoài khóc hủy cho thời đại của mình rằng diễn ngôn bị phản bội, rằng con người trở thành Người thông qua ngôn từ thế mà ngôn từ cũng chẳng nhân đạo gì, chưa nói tới thánh thiện, khi chúng cũng tha hóa đến mức đồ vật hóa rồi thú vật hóa, đến mức kiệt quệ ý tưởng để rồi cuối cùng phản bội lại và cầm tù chính con người bằng sự trung gian mờ đục. Ha ha ha, thưa nhà ông văn hào, nếu không với “sự đánh đĩ ngôn từ” thì trên đời này chỉ có văn xuôi dành cho các chính khách và các nhà giảng đạo! Nếu ngôn từ cũng đá hóa trong khoản thủy chung như Hòn Vọng Phu thì văn xuôi, tiểu thuyết chỉ có ở nhà xác, còn văn vần hoàn toàn không có chứ đừng nói tới thi ca. Kịch mang thân thể văn xuôi đấy, nhưng với con tim thi ca. Thoạt kỳ thủy, thơ ra đời rất lâu trước khi có các câu chuyện kể, ấy là nhờ cái trung chuyển mờ ảo của ngôn từ qua đó con người nhìn nhận và cảm giác thế giới, cũng như thay đổi thế giới. Của đáng tội, ngôn từ do người tạo ra và làm cho con người khác con vật tới mức ngôn từ được coi là một trong các nhân tính.
Kể cũng tức thật! Thà cứ như loài vật, không có Chùa Một Cột Hà Nội nên cũng khỏi bị vụ Tòa nhà tháp đôi New York; yếm đào không trễ xuống thì hỏa tiễn liên lục địa đã chẳng thể bay lên. Loài vật không tình yêu và thù hận, loài vật khỏi cần khủng bố và chống khủng bố. Nào đâu có luật pháp nhà tù, chúng cần dân chủ tự do làm gì nhỉ? Nhưng, loài vật có cần thi ca không ạ?
Đó là các điều Nhà thơ Tự-ăn-tóc của chúng ta muốn chia sẻ lắm, nhưng người đang bị cái lưỡi của mình hối giục như đe dọa: Nếu phát biểu các điều sau đây chậm trễ, các ngón tay thức dậy và sẽ ghen với hai ngón tay tháp bút của Chị Hoài.
– Muộn hay là không! Đã đến lúc mời Diễn Đàn Tóc theo Nguyễn Tuân săm soi lại Tóc Chị Hoài:
“Thể đến cái lòng yêu đẹp, muốn gần gũi cái đẹp, hiểu đến cái tình lành của tôi và luôn thể muốn cho tôi được thỏa thê ở cặp mắt đang cầu khẩn – Chị Hoài vốn là người tinh ý lắm, – chị giả vờ kêu mỏi, ngả lưng xuống chiếc giường rủ buông nửa lá màn the màu trứng sáo. Chị Hoài nằm xuống để cho tôi được thấy rõ mớ tóc. Chị vốn tự biết rằng tất cả cái đẹp ở người chị đều kết tụ vào một mớ tóc mây. Chị Hoài có một lối nằm nghiêng mặc cả áo dài mà tôi tin rằng không thiếu phụ nào ở cái thời này bắt chước được. Nằm rất nũng nịu mà không hớ hênh, cũng như đã nhiều lần, chị làm dáng, làm đỏm mà vẫn không ra ngoài nét đoan trang, buồn mà không tẻ, vui mà không ồn, và lúc phải thô thì không tục. Có cái tài nhất là Chị Hoài mỗi lúc vừa nằm xuống rất nhẹ nhàng thì cả một mớ tóc trần quấn rất chắc ấy đổ tung xuôi xuống như một trận mưa rào đen nhánh. Rồi mớ tóc mây dài như một sải rưỡi ôm lấy gáy, ấp lấy bả vai. Cái người nào trong suốt một đời người mà không được ngắm một mớ tóc cho tử tế, thì cái thẩm mỹ quan của người ấy còn lung lay lắm, chưa lấy gì làm định.
Trong phòng, không một tiếng động. Tôi giở sách ra đọc. Cứ hết mỗi trang, ngước lên, tầm mắt tôi lại hạ đúng vào cái mớ tóc soai soải. Hai ngón tay tháp bút Chị Hoài đang vuốt xuôi những sợi tóc và giả vờ tuốt trứng chấy, lúc thưa, lúc mau. Tôi không nói gì. Người chị đẹp đang xoay mặt vào phía trong ấy cũng không nói gì. Chỉ có tôi đang nói chuyện với một mớ tóc mây. Chỉ có hai ngón tay Chị Hoài đang nói chuyện với những sợi chỉ tơ thâm một mớ tóc xõa. Gian nhà có hai người, lặng mà không vắng.” [7]
– Tôi phản đối! Phản đối! – Người Bị-ăn-tóc nức nở, muốn chồm ra khỏi chỗ ngồi trước bàn tròn. (Số là vì một lý do riêng, người bị vít chặt vào ghế.)
Kịch tác gia Ăn-tóc vẫn tỉnh khô. Đúng là lưỡi gọi lưỡi. Theo gương Nhà thơ Tự-ăn-tóc, lưỡi kịch tác gia làm việc mê mải. Cũng để chuộc tội thay cặp mắt tội lỗi chăng, cái cặp mắt đang vô hồn trong khi các cựu nhân tình già trẻ của nó còn yên giấc?
– Sự kiểm soát về mặt ngôn từ giữa con người với con người nói chung, nhất là ở các trường hợp tuổi vị thành niên hay trong quan hệ phu thê, cho đến nay vẫn được văn giới chấp nhận. Văn học không hẳn là loài ích kỷ khổng lồ. Văn học chỉ thực sự khó chịu khi những cơ chế tôn giáo, cộng đồng, chính quyền và đảng phái áp dụng các phép soi mói lông tóc vào lời chữ văn sĩ. Cái lưỡi, cây bút và “con chuột” nơi nhà văn chịu đựng được hai sự săm soi, của độc giả và của thời gian. Mượn diễn đàn hôm nay, tôi bộc bạch: Thiệt tình, nền kịch nghệ phi lý của tôi không có độc giả; tức là kịch phi lý không có Thượng đế hữu hình. Với tôi – chắc cũng vậy với các nhà phi lý khác – linh hồn sự phi lý là tự nguyện không chia sẻ, là sự tự báng bổ và tự khước từ bảng giá trị con người. Gần giống như con sông Đuống của Hoàng quân “nằm nghiêng nghiêng trong kháng chiến trường kỳ”, cái nhân tính của nghệ thuật phi lý nằm cong cong trong ý nghĩa “tự” của nó. Nếu những tuyệt vọng, vô phương, bi quan mà bị bắt buộc thì nó hết còn phi lý! Khi ấy ta có sân chơi của giới văn sĩ “có lý”, dù văn sĩ “có lý” ăn thịt đồng loại hay không ăn thịt đồng loại. Tức có nghĩa, nghệ thuật phi lý là nghệ thuật của sự được thất bại; còn nghệ thuật không phi lý thuộc về sự bị thất bại.
(Mở ngoặc #1: Hỡi các đồng nghiệp không phi lý, tôi không hề có ý khen chê sân chơi nào có lý hơn sân chơi nào. Nghệ thuật nào cũng có lý của nó, miễn là nghệ thuật của chân lý. Tất nhiên, tôi biết sẽ có những người muốn ví von theo cách tức cười và dễ dãi rằng, chủ nghĩa có lý là chân phải của chân lý, còn chân trái của chân lý thuộc về chủ nghĩa phi lý. Thì đấy là việc tức cười và dễ dãi của những người dễ dãi và tức cười. Nói thêm: Như ở chương 2, ăn chân những người tỵ nạn, chúng ta đã biết về chủ nghĩa Mút bàn tay Này bàn tay Kia, ở đây vấn đề phải hay trái chỉ có giá trị đạo đức và chính trị; về mặt hình học và triết học, trái hay phải đều mang tính tương đối và chúng thường đổi chỗ cho nhau những khi loài người lơ đãng. Chúng tôi – những chiến binh ở mặt trận phi lý – không khi nào làm những kẻ ở không để tranh giành chân trái chân phải của chân lý; và chúng tôi vững tin các đồng nghiệp có lý cũng vậy, nếu như họ còn muốn xung trận trên chiến trường có lý của mình. Chốt lại: Động tác tôi đang làm chỉ là biệt khu các sân chơi cho rành mạch, đỡ lóa mắt khán giả các loại và các cầu thủ hạng thấp. Đóng ngoặc #1).
Tóm lại, nhờ phi độc giả, văn hóa phi lý chúng tôi đã được giảm thiểu một sự săm soi. Còn nữa, trên sâu khấu phi lý của tôi và các tác giả khác, từ Beckett qua Rózewicz tới Pinter, luôn có sẵn đồng hồ riêng của mình. Vì, tự bản chất, phi lý là phi thời gian và phi lịch sử, chúng tôi mà lại ăn theo tiếng chuông nhà thờ, ngủ trong hệ thống đổi giờ Microsoft thì thành ra có lý mất rồi! Nhà nghiên cứu triết học Nguyễn Hữu Liêm từng có trước tác, hình như Lý Của Thời (hay Thời Của Lý, với tôi cũng rứa!) chắc sẽ ủng hộ chúng tôi thôi. Thế là tối giản luôn sự săm soi cuối cùng! Thời gian – Thượng đế vô hình – cũng không còn tồn tại trong dòng văn minh phi lý.
(Mở ngoặc #2: Triết lý Thượng Đế Đã Chết trên hí trường phi lý chỉ tinh giản và thế tục như vậy. Không hiểu nó đồng tâm, đồng trục hay đồng mặt phẳng với tư tưởng ở vị triết gia đồng ngôn với kịch tác gia Duerrenmatt ra sao? Tôi không rành. Hay chỉ là sự đồng danh (từ) ở các chữ “Thượng đế”, và đồng động (từ) ở các chữ “đã chết”? Độc lập với triết học và các loại học khác, bi hài kịch học có hệ thống lý luận và phi lý luận riêng. Chẳng phải bi hài kịch Hy Lạp tài cán gì mà chỉ vì bình minh của nó cũng là khi mặt trời triết học Tây phương đang còn đỏ hon hỏn. Việc tôi không nêu đích danh vị triết gia khai tử Thượng đế của ông ấy mà xuyên qua danh của vị đồng ngôn kịch tác gia Duerrenmatt, không phải vì dân kịch nghệ chúng tôi ba que (chữ nghĩa) xỏ lá (tư tưởng). Danh của người lừng nức hơn thế kỷ nay, triết lý của người bò lổn ngổn khắp các triết đàn, văn đàn. Khỏi cần lũ kịch phi lý chúng tôi tôn vinh, hạ nhục. Cho tôi một lần ẩn danh người nơi đây như một lần biểu tình ngồi của chữ nghĩa trước việc người đời ngót trăm năm rồi hễ bật miệng các chữ “Thượng đế” lại buộc miệng nhắc tên của người và rồi buột miệng với các chữ “đã chết”. Nhân tiện, xin định danh để tránh lộn xộn đồ của triết lý phi lý chúng tôi: Cả hai Thượng đế đều đã chết. Đóng ngoặc #2).
Bởi rằng, không gì phi lý hơn sự săm soi thời gian của thời gian. Cũng như càng không có loại thời gian nào dành cho sự săm soi phi lý của phi lý. Giải phóng mọi săm soi, người nghệ sĩ phi lý chúng tôi được tự do hơn bất kỳ ai khác trong văn giới. Tự do, là cái giá được trả cho tính phi lý. Chỉ khi tự nguyện phủ nhận chính mình, nhân loại mới được tự do. Nhưng, chúng tôi luôn là thiểu số cỏn con, là những kẻ bất hạnh hơn ai hết. Đại đa số con người không muốn sống trong phi lý; đại đa số con người không muốn trả giá cho tự do. (Đại đa số con người không bất hạnh.) Có lẽ bởi thế Tiến sĩ Hoàng Ngọc Hiến đã than “Tự do, với số đông là một bi kịch”?
Kịch tác gia Ăn-tóc ngừng lưỡi và đưa cặp mắt đã hoàn hồn về các ngón tay Nhà thơ Tự-ăn-tóc vẫn nằm yên, đang hồng trở lại. Nhà thơ Tự-ăn-tóc vẫn cầm trên tay những trang giấy căng các câu chữ; và bỗng nhiên người thèm tóc mình. Kẹt nỗi nhà thơ ấy chỉ có thể tự ăn tóc qua các búp tay hồng.
– Tôi vẫn phản đối! Tiếp tục phản đối… – Người Bị-ăn-tóc nức nở, vò tay lên đầu. Lạ thay, sau động tác đó từ chỗ ngồi người vù bay, thoát ra khỏi phòng họp theo lối cửa sổ bên trái, nơi gió và nắng đang chờ.
Cái bàn tròn khi đã thiếu người thì không còn tròn nữa. Nó mếu mó, thoạt tiên về hình học. Sau, về vật lý, và cuối cùng dẫn đến sự méo mó thảm hại về tâm lý. Tốc độ bay quá nhanh của Người Bị-ăn-tóc đã thổi tung mái tóc giả mà Nhà thơ Tự-ăn-tóc vẫn đội trong suốt thời gian hội thảo. Cái giả sau khi bị lật tẩy bèn rơi xuống mặt bàn tròn. Bàn tròn ấy thì đúng là thật rồi, bạn đọc có thể tin được, cho dù nó đang bị méo. Qua lối cửa chính, Nhà thơ Tự-ăn-tóc lẳng lặng (và vẫn hiền từ) lìa bỏ Diễn Đàn Tóc với cái đầu không. Bạn đọc có thể hình dung vậy.
Thế là Diễn Đàn Tóc, theo quy chế của mình, phải ngưng hoạt động.
Bởi vậy, cho tới nay, người ta vẫn chưa hiểu được vì sao ngôn ngữ ở một số cộng đồng, sắc dân cứ bị phai bạc. Cũng như người ta chưa biết cách điều hành một thẩm mỹ viện cho các sáng tác văn chương. Ngay với những câu hỏi ABC nhất, tất cả các nền văn học, dù ở nước chậm tiến hay quốc gia cường tiến, đang còn ú ớ nữa là: Làm thế nào để có mái tóc ngữ nghĩa khỏe và đẹp? Vì sao nhà thơ nam bị hói tính từ? Nữ văn sĩ nên nhuộm văn phong bằng nước mắt hay nước miếng? Và còn nhiều nữa…
Chừng nào diễn đàn này chưa tái họp, chừng đó chúng ta chưa thể phân biệt nổi thơ râu ria, truyện ngắn tóc mai, kịch lông mũi, tiểu thuyết lông nách, tiểu luận lông mi giữa những thứ còn lại của chữ nghĩa cuộc đời và của lông tóc văn chương.
Phụ lục của Chương 3
Rõ ràng là, trước và sau Diễn Đàn Tóc, nhiều xu thế văn học đã nảy nở cùng không ít khuynh hướng rơi rụng. Phụ lục này đề cập đến một nhánh nảy gần phần tư thế kỷ nay và nở theo kiểu vừa được vinh danh vừa bị nguyền rủa.
Ở đây sẽ ngắt một nguồn lạch có trong dòng văn chương đó làm tựa đề cho chính nó:
Thực tại tóc rối vô cùng!
“Viết có phải là khả năng uốn mình theo thực tại, nép mình vào? Hẳn ai chẳng muốn nép mình, nhưng rồi cái gì xảy đến cho tôi? Cái gì xảy đến cho những ai không thực sự biết thực tại? Thực tại tóc rối vô cùng. Chẳng lược nào chải cho mướt được.
Các nhà thơ đi xuyên qua và khốn khổ gom tóc mình thành kiểu, kiểu tóc rất mau ám ảnh họ ban đêm. Nó không hợp với diện mạo. Vén khéo, tóc vẫn có thể đuổi khỏi ngôi nhà những giấc mơ của nó, nhưng nó không thuần thục nữa. Hay lại sụp xuống và bây giờ bám vào mặt như cái mạng, khó khăn lắm mới làm chủ được. Hay là dựng đứng trên đầu, khiếp hãi trước những gì không ngớt diễn ra. Không phải nó chỉ không để ta chải. Nó không muốn. Dẫu ta có chải hoài với cái lược đã gẫy vài cái răng — nó nhất thiết không muốn. Bây giờ lại còn tệ hơn. Lời viết, khi nói về những gì diễn ra, chạy trốn dưới bàn tay như thì giờ, và không phải chỉ thì giờ, trong ấy nó đã được viết, trong ấy nó đã không được sống. Chưa ai vuột mất cái gì, khi cái đó đã không được sống. Người sống, cũng như thì giờ đã giết, và người chết lại càng không. Thì giờ, khi ta còn đang viết, đã thẩm thấu tác phẩm những nhà thơ khác. Bởi là thì giờ, nó có thể đồng thời làm đủ hết: thẩm thấu công việc của chính mình và công việc của người khác, những kiểu tóc rối bù của người khác, nó qua như ngọn gió mát, dù là gió độc, đã nổi lên, bất chợt và bất ngờ, từ thực tại. Một khi nổi lên rồi, có lẽ nó không lặng mau lắm đâu. Ngọn gió điên giận thổi và bứng hết theo nó. Và nó bứng hết, đến đâu cũng thế thôi, nhưng không bao giờ trở lại nữa với cái thực tại phải miêu tả. Khắp nơi, trừ nơi đó. Thực tại là những gì vào dưới tóc, dưới váy và đúng thế: bứng đến một cái gì khác.
Làm sao nhà thơ biết được thực tại, nếu chính thực tại qua nơi mình và bứng mình đi, luôn luôn tách riêng. Từ đó, nhà thơ một mặt thấy rõ hơn, mặt khác chính nhà thơ không thể đứng lại trên con đường của thực tại. Ở đó, nhà thơ không có chỗ đứng của mình. Chỗ đứng của nhà thơ bao giờ cũng ở bên ngoài. Chỉ những gì nhà thơ nói từ bên ngoài mới có thể được nhận, và như thế, bởi nhà thơ nói những lời nước đôi. Và rồi nổi lên ngay hai sự thích đáng, hai sự thực nữa, nhắc nhở rằng không có gì diễn ra cả, hai đằng hiểu nó theo những hướng khác nhau, giày vò nó cho đến nền chông chênh của nó, nền từ lâu nó thiếu vắng chẳng khác lược mất mấy răng. Trong hai phải chọn một. Đúng hay sai.” [8]
Lời bình của các cựu Diễn đàn viên:
Nhà thơ Tự-ăn-tóc:
“Sự cài răng lược giữa tóc và thực tại của dòng văn học nói trên tỏ ra ngoạn mục với nhân vật trung tâm chịu trận là nhà thơ. Rằng hay thì thật là hay, nhưng xem ra còn chưa phân biệt thực tại đó thiệt hay giả, tóc đó thật hay rởm, sự rối đó rối thực hay rối dối. Cuối cùng, và tương tự, là vấn đề thật-giả với thơ.”
Người Bị-ăn-tóc:
“Tôi vẫn phản đối! Phản đối! Bằng cái đầu của kẻ thiệt thòi. Còn trong đôi mắt người đọc – người được hưởng – tôi thấy đọc xong một diễn từ rồi ẵm về cả triệu đô Mỹ tiền thưởng thì thật ‘mỉa mai’, ‘nhạo báng’, ‘ghê tởm’, ‘tuyệt vọng’, ‘kỳ cục’ và cuối cùng là ‘khiêu khích’. Nhưng cũng phải thôi, diễn từ chỉ là cái đuôi ở con khỉ sáng tạo. Bạc triệu là của cái mặt, cái thân, cái chân tay và nhất là của cái lông tóc khỉ: ‘tranh đấu nữ quyền’, ‘lòng yêu thích thử nghiệm ngôn từ’, ‘vượt cấm kỵ tình dục’, ‘điển hình nghệ thuật bút chiến, châm biếm’; và cuối cùng là ‘vạch trần giả đạo đức, nghi lễ và truyền thống phụ hệ.’” [9]
Kịch tác gia Ăn-tóc:
“Các kịch tác gia mà đi nói về sáng tác của nhau cũng bạc bẽo như dân ca sĩ ‘tám’ về thanh sắc của bạn diễn. Đã bạc rồi, cho nó bạc luôn: Trích đoạn trên còn có một địa chỉ xanh nữa – ngoài Hội đồng giải thưởng Nobel – đó là thẩm mỹ viện chuyên làm tóc nào đó ở cấp quốc gia. Sân khấu kịch của bà chủ các dòng chữ này coi tóc là phương tiện lẫn mục đích. Tôi không rành bà chủ có ăn tóc khi hành nghề hay không; nếu có vậy cũng không đến nỗi phí tóc. Được là Diễn đàn viên của Diễn Đàn Nobel thật ra không hẳn đã thuyết phục dân trong nghề bằng sự hiện diện của bà, nếu có trong tương lai, ở một nơi chuyên nghiệp như Diễn Đàn Tóc. Cũng như văn hóa các dân tộc khác nhau, không nền văn hóa nào “thuyết phục” hơn nền văn hóa nào. Các diễn đàn – như các quốc gia – trên nguyên tắc là bình đẳng. Tôi chúc phúc cho bà và chúc lành cho những ai phản đối bà.
Thôi, bạc vậy với đồng nghiệp là đủ độ lịch sự và chất nghệ sĩ cho phép với nghệ sĩ lịch sự như tôi. Bây giờ, tôi muốn tận dụng dịp may ở Phụ lục nói nhanh vài ý dở lúc diễn đàn tan rã đột ngột.
Một, các màu tóc tuổi trẻ có khác nhau: đen, vàng, nâu, hung… Và tóc già chỉ có một: bạc trắng. Giá trị thực sự của nền văn chương ở các dân tộc sẽ gặp nhau nơi màu trắng của ngôn ngữ khi các ngôn ngữ không khác nhau nữa. Và nấc cuối cùng là vô ngôn – thứ ngôn ngữ không còn sắc màu dân tộc. Đó, đỉnh điểm nghệ thuật.
Hai, nếu đúng như ai đó cho rằng nhà văn lớn là nhà văn phải vượt trên số phận của dân tộc mình, thì nhà văn bé chỉ cần vượt lên mái tóc của mình là đủ. Còn với hệ nhà văn ăn-tóc thì rối rít hơn một chút: Nhà văn lớn-ăn tóc không chỉ phải vượt trên số phận dân tộc – như nhà văn lớn không ăn tóc – mà còn phải vượt qua cả sự bất định rắm rối ở ngôn ngữ dân tộc mình; Trong khi đó nhà văn bé ăn-tóc chỉ cần vượt khỏi mái tóc của mình (tất nhiên là điều kiện cần, và chưa đủ), sau đó vượt tiếp lên mái tóc của những người khác mà mình cần ăn tóc là đủ. (Không lẽ cứ nằm ngủ trên bàn văn, chờ tóc rụng?)
“Thực tại tóc rối vô cùng!” đã được Nhóm điều hành chọn làm bài đề dẫn cho Diễn Đàn Tóc một khi nó tái họp.
[1] Biên tập từ Timothy Steele; Linh Vũ dịch, “Thi pháp cho thi sĩ của thế kỷ 21”, thotanhinhthuc.org 26/3/2007
[2] Theo vnexpress.net
[3] Nt
[4] Tin Reuters, dantri.com.vn 6/3/2007
[5] Nhà xuất bản Đời Nay, Hà Nội 1942; theo dactrung.net
[6] Xem Lê Kim N.; talawas.org 20/11/2006 và Tiền Phong online 7/11/2006
[7] Xem vnthuquan.org – 2004
[8] Elfriede Jelinek; Nguyễn Khánh Long dịch, “Diễn từ Nobel”, damau.org 2/3/2007
[9] Theo các bài về E. Jelinek, eVan.com.vn 6/1/2007, damau.org 2/12/2006
