In retrospect: Nguy?n V?n Trung nhìn l?i m?t hành trình trí th?c l?n ??n

Ng� Th? Vinh

B�i d??i ?�y c?a Ng� Th? Vinh ?� ???c V?n Vi?t ??ng c�ch ?�y m?t n?m. Nay ch�ng t�i ??ng l?i, ?? t??ng nh? m?t tr� th?c n?i b?t, m?t nh� nghi�n c?u xu?t s?c c� nhi?u ?�ng g�p cho n�n h?c thu?t n??c nh�, v?a m?i qua ??i ng�y 19/10/2022.

V?n Vi?t

�� nh?ng c? g?ng suy ngh? c?a m?t ng??i v?n ??c mu?n t? ??t cho m�nh m?t k? lu?t ??ng th?i c?ng l� m?t l� t??ng l� ph?i t�m ki?m kh�ng ng?ng, b?ng c�ch t? ph? nh?n, b?t m�n v?i qu�ng ???ng m�nh v?a qua v� c? nh? th? m�i m�i�� [C�ng b?n ??c gi?, L??c Kh?o V?n H?c I] ^[1] Nguy?n V?n Trung

H�nh 1: Tr�i, Nguy?n V?n Trung, ??i h?c V?n Khoa S�i G�n 1969; ph?i, Nguy?n V?n Trung 50 n?m sau, Montr�al th�ng 8/2019.

[Ngu?n: tr�i, album gia ?�nh Nguy?n Qu?c Linh, ph?i, photo by Phan Nguy�n]

TI?U S?

Nguy?n V?n Trung sinh ng�y 26-9-1930, t?i l�ng Thanh H??ng, huy?n Thanh Li�m, t?nh H� Nam; c�n c� b�t hi?u l� Phan Mai v� Ho�ng Th�i Linh. Xu?t th�n tr??ng D�ng Puginier v� ch?ng vi?n Ho�ng Nguy�n tr??c khi chuy?n qua h?c Chu V?n An, H� N?i. T? 1950 ??n 1955 �ng ???c g?i ?i du h?c �u ch�u, ban ??u ? Ph�p r?i qua B?, ??u c? nh�n tri?t h?c ??i h?c Louvain, B?. N?m 1955 v? S�i G�n d?y tr??ng trung h?c Chu V?n An, v� sau ?� l� ??i h?c Hu?.

N?m 1961 �ng tr? l?i B?, tr�nh lu?n �n ti?n s? v? Ph?t H?c c?ng t?i ??i h?c Louvain v?i ?? t�i: �La Conception Bouddhique du devenir, Essai sur la notion du devenir selon la Stharivan�da.�

V? n??c �ng d?y Tri?t v� V?n ? ??i h?c V?n Khoa S�i G�n v� ??i h?c Hu?. T?i ??i h?c V?n Khoa S�i G�n, �ng l� Tr??ng ban Tri?t T�y ph??ng, c� th?i gian ???c b?u l�m Khoa tr??ng ??i h?c V?n khoa S�i G�n (1969).

Sau 1975, kh�ng ???c tr? l?i gi?ng d?y, �ng ch? c� th? l�m c�ng vi?c nghi�n c?u v?n h?c v� tri?t h?c t?i Khoa Ng? v?n ??i h?c T?ng h?p TP. HCM, v?i m?t chuy?n h??ng quan tr?ng, �ng t?p trung v�o nghi�n c?u v?n ho� mi?n ch�u th? S�ng C?u Long v?i th�nh qu? l� b? s�ch L?c Ch�u H?c, �ng c?ng c� c�ng ph�t hi?n cu?n s�ch qu?c ng? ??u ti�n: Th?y Lazaro Phi?n c?a Nguy?n Tr?ng Qu?n, do c? s? J. Linage Saigon xu?t b?n n?m 1887, ti?n t?i ph? nh?n t�c ph?m T? T�m xu?t b?n n?m 1925 ? ngo�i B?c b?y l�u v?n ???c xem l� �ng v?n qu?c ng? ??u ti�n c?a Vi?t Nam.

M??i t�m n?m sau 75, t? cu?i 1993 Nguy?n V?n Trung ?� c�ng v?i gia ?�nh r?i Vi?t Nam, sang ?o�n t? v?i ng??i con trai l?n Nguy?n Qu?c B?o l� boat people ?ang ??nh c? t?i Montr�al, Canada. V� sau ?�, Nguy?n V?n Trung v?n c� nh?ng chuy?n v? th?m Vi?t Nam, sang M? v� Ph�p.

H�nh 2: Tr�i, Nguy?n V?n Trung, v� Tr?n Th? Minh Chi, S�i G�n 1960s; ph?i, v? ch?ng Nguy?n V?n Trung n?a th? k? sau, Montr�al H� 2019.

Ch? Minh Chi Nguy?n V?n Trung th� nay c?ng ?� m?t. [Ngu?n: Tr�i, t? album gia ?�nh Nguy?n Qu?c Linh, ph?i, photo by Phan Nguy�n, E.E.]

Trong lo?t b�i Nh�n nh?ng ch?ng ???ng ?� ?i qua, khi ?� qua kh� xa tu?i �c? lai hy�, Nguy?n V?n Trung vi?t: �� t�i s?ng m?t ??i s?ng �t nhi?u kh?c kh?, m?t c�ch t? nguy?n, kh�ng nghi?n r??u, thu?c l�, c� ph�, ch? nghi?n hay say m� m?t th?: c?m b�t vi?t, kh�ng h?n v� ng??i ??c m� tr??c h?t v� ch? y?u t�i s?ng th� ph?i vi?t, nh? ph?i ?n ph?i th?, th? th�i.� ^[3] Nhu c?u vi?t v?i Nguy?n V?n Trung nh? m?t phong c�ch s?ng, ch? c� ?i?u nh?ng t?p �Nh?n ??nh� VIII, IX, X v� nh?ng trang vi?t c?a �ng v? sau n�y, do tu?i t�c ?� kh�ng c�n nh?ng n�t s?c s?o cu?n h�t nh? phong ?? c?a tu?i thanh xu�n.

? mi?n Nam giai ?o?n 1955-1975, Nguy?n V?n Trung kh�ng ch? l� m?t nh� gi�o, m?t nh� nghi�n c?u ph� b�nh m� �ng c�n l� m?t nh� b�o, vi?t m?y tr?m b�i b�o ?? m?i th? lo?i, l� m?t c�y vi?t ph�n t�ch b�nh lu?n n?i ti?ng v? ch�nh tr?, x� h?i v� v?n ho�; r?t c� ?nh h??ng tr�n t?ng l?p tu?i tr? thanh ni�n sinh vi�n, c�ng c�c b??c nh?p cu?c v?i c�c ho?t ??ng x� h?i v� d?n th�n.

Trong gi?i tr� th?c C�ng gi�o, n?i tr?i c� ba ng??i l� Nguy?n V?n Trung, L� Ch�nh Trung v� Nguy?n Ng?c Lan ???c xem l� nh�m C�ng gi�o khuynh t?, ph?n chi?n, k�u g?i h�a b�nh, h�a h?p v� ho� gi?i d�n t?c � c?m t? th?i th??ng g?i h? l� Th�nh ph?n th? Ba. Nguy?n V?n Trung ?� c�ng m?t s? ??ng nghi?p tham gia tuy?t th?c ?�i ch�nh quy?n Vi?t Nam C?ng H�a tr? t? do cho c�c sinh vi�n tranh ??u � trong ?� c� c? ?�m sinh vi�n c?ng s?n n?m v�ng v� �ng c?ng t?ng l� th�nh vi�n trong Ch? t?ch ?o�n ?y ban v?n ??ng c?i thi?n ch? ?? lao t� mi?n Nam Vi?t Nam (1970).

T�C PH?M

Nguy?n V?n Trung c� m?t s? nghi?p tr??c t�c phong ph� v� ?a d?ng, thu?c nhi?u l?nh v?c: t? s�ch gi�o khoa, t?i s�ch nghi�n c?u tri?t h?c, v?n h?c, v?n ho� x� h?i.

T�c ph?m ?� xu?t b?n tr??c 1975

S�ch gi�o khoa: Tri?t h?c t?ng qu�t (V?nh B?o, 1957), Lu?n l� h?c (t? s�ch � Ch�u, 1957), ??o ??c h?c (t? s�ch � Ch�u, 1957), Lu?n tri?t h?c t?p I (Nxb Nam S?n), Ph??ng ph�p l�m lu?n tri?t h?c (Nxb Nam S?n).

Ti?u lu?n: Nh?n ??nh I (Nxb Nguy?n Du, 1958), Nh?n ??nh II (Nxb ??i H?c, 1959), Nh?n ??nh III (Nxb Nam S?n, 1963), Nh?n ??nh IV ( Nxb Nam S?n, 1966), Nh?n ??nh V (Nxb Nam S?n, 1969), Nh?n ??nh VI (Nxb Nam S?n, 1972).

L� lu?n v?n h?c: X�y d?ng t�c ph?m ti?u thuy?t (C? s? xu?t b?n T? Do, 1962), L??c kh?o v?n h?c I: Nh?ng v?n ?? t?ng qu�t (Nxb Nam S?n, 1963), L??c kh?o v?n h?c II: Ng�n ng? v?n ch??ng v� k?ch (Nxb Nam S?n, 1965), L??c kh?o v?n h?c III: Nghi�n c?u v� ph� b�nh v?n h?c (Nxb Nam, S?n 1968).

V?n h?c v� ch�nh tr?: Ch? ngh?a th?c d�n Ph�p ? Vi?t Nam th?c ch?t v� huy?n tho?i (Nxb Nam S?n, 1963), Ch? v� v?n qu?c ng? th?i k? ??u Ph�p thu?c (Nxb Nam S?n, 1974), Tr??ng h?p Ph?m Qu?nh (Nxb Nam S?n, 1974). Ch? ?�ch Nam Phong (Nxb Tr� ??ng, 1975), V? �n truy?n Ki?u (t?p h?p nh?ng b�i vi?t trong v? tranh lu?n v? truy?n Ki?u gi?a Ng� ??c K? v� Ph?m Qu?nh n?m 1924, S�i G�n 1965).

Tri?t h?c: Ca t?ng th�n x�c (Nxb Nam S?n, 1967), H�nh tr�nh tr� th?c c?a Karl Marx (Nxb Nam S?n, 1969). ??a v�o tri?t h?c (Nxb Nam S?n, 1970). G�p ph?n ph� ph�n gi�o d?c v� ??i h?c (Nxb Tr�nh B?y, 1967), Ng�n ng? v� th�n x�c (Nxb Tr�nh B?y, 1968), La conception bouddhique du devenir, lu?n �n ti?n s? (Imprimerie X� H?i, Vi?t Nam, 1962), Danh t? tri?t h?c (c�ng v?i LM Cao V?n Lu?n, ?�o V?n T?p, Tr?n V?n Tuy�n, LM Xu�n Corpet. Nxb ??i H?c Hu?, 1958).

T�n gi�o: Bi?n ch?ng gi?i tho�t trong Ph?t gi�o (Nxb ??i h?c Hu?, 1958). Ng??i c�ng gi�o tr??c th?i ??i (nhi?u t�c gi?) (??o v� ??i, 1961). L??ng t�m c�ng gi�o v� c�ng b?ng x� h?i (Nxb Nam S?n, 1963).

H�nh 3: M?t s? s�ch Nguy?n V?n Trung tr??c 1975, do Nam S?n xu?t b?n v� sau n�y do Xu�n Thu t�i b?n ? h?i ngo?i khi Nguy?n V?n Trung c�n ? l?i Vi?t Nam.

T�c ph?m ?� xu?t b?n sau 1975

C�u ?? Vi?t Nam (nxb TP. HCM, 1986), Nh?ng �ng v?n qu?c ng? ??u ti�n: Th?y Lazaro Phi?n c?a Nguy?n Tr?ng Qu?n (??i h?c S? ph?m TP. HCM, 1987; Nxb H?i Nh� v?n), V? s�ch b�o c?a t�c gi? c�ng gi�o th? k? XVII- XIX (nhi?u t�c gi?, Nxb TP. HCM, 1993), Ch? ?�ch Nam Phong (1975), Tr??ng V?nh K� � nh� v?n h�a (1993), H? s? L?c ch�u h?c: T�m hi?u con ng??i ? v�ng ??t m?i (2015).

H�nh 4: M?t s? s�ch Nguy?n V?n Trung xu?t b?n tr??c 1975, sau n�y t�i b?n ? trong n??c t? sau n?m 2000 [t? li?u Tr?n Huy B�ch].

C�c b?n th?o so?n sau 75, ch?a in: Ng�n ng? v� v?n h?c d�n gian, ?n m?c theo truy?n th?ng Vi?t Nam, ??o Ch�a v�o Vi?t Nam, H? s? v? h�ng gi�m m?c Vi?t Nam, Nh?n ??nh VII, VIII. Vi?t th�m ? h?i ngo?i Nh?n ??nh IX v� X, c�n d? dang.

Nguy?n Tr?ng V?n c?ng l� m?t gi�o s? tri?t, tr�n s? B�ch Khoa 264 (1-1-1968) trong b�i vi?t: Nh?ng ng??i con hoang c?a Nguy?n V?n Trung, khi nh?n ??nh v? ?nh h??ng c?a c�c gi�o s? ??i h?c ??i v?i n?n v?n h?c mi?n Nam, tuy l� m?t b�i vi?t ?? k�ch Nguy?n V?n Trung n?ng n? nh?ng Nguy?n Tr?ng V?n � c?ng ?� ph?i c�ng nh?n: ��ng Trung l� ng??i c� c�ng trong vi?c gi?i thi?u nh?ng tr�o l?u t? t??ng m?i c?a T�y Ph??ng v?i ??c gi? Vi?t Nam� �ng tr�nh b�y m?t c�ch g?n g�ng, m?ch l?c. Nh?ng tri?t h?c hi?n sinh, ti?u thuy?t m?i, nh?ng danh t? c� t�nh c�ch v?n ngh?, tri?t l� d?n d?n ???c du nh?p v� ph? bi?n. Nh?ng Hi?n t??ng lu?n, ??i tho?i, tha nh�n, ph?n kh�ng, vong th�n, ng?y t�n, huy?n tho?i, th�ng c?m, nh?ng Alain Robbe Grillet, Nathalie Sarraute, Michel Butor, Sartre, Camus� ?� ???c Nguy?n V?n Trung tr�nh b�y h�ng ch?c n?m tr??c trong S�ng T?o, B�ch Khoa, Th? K? Hai M??i��

H�nh 5: GS Nguy?n V?n Trung r?t g?n g?i v?i sinh ho?t sinh vi�n, ngo�i nh?ng gi? h?c trong gi?ng ???ng ??i H?c V?n Khoa S�i G�n, m?y th?y tr� c�n t? ch?c nh?ng bu?i h?i th?o �b? t�i� qua c�c chuy?n ?i d� ngo?i ngo�i tr?i, khi th� r?ng cao su g?n ???ng S?n Qu�n, khi th� khu�n vi�n La San Mai Th�n qu?n Th? ??c. H�nh tr�n l� m?t bu?i sinh ho?t d� ngo?i t?i La San Mai Th�n m�a H� n?m 1974, GS Nguy?n V?n Trung ?eo k�nh ng?i ph�a sau n?i g�c tr�i. [ngu?n: V?n Khoa ng�y th�ng c?, 04/ 2017 Hu?nh Nh? Ph??ng]

V� Phi?n trong cu?n V?n H?c Mi?n Nam T?ng Quan (Nxb V?n Ngh?, 1986), th?i k? 1954-1975, ???c vi?t ? h?i ngo?i sau n�y, �ng ?� ph?i c�ng nh?n Nguy?n V?n Trung l� m?t c�y vi?t c� nhi?u ?nh h??ng trong su?t th?i k? 20 n?m v?n h?c c?a mi?n Nam, qua nh?n ??nh: �M?t gi�o s? tr? tu?i m?i t? �u ch�u v?, l� Nguy?n V?n Trung b?t ??u vi?t nh?ng b�i ti?u lu?n tri?t h?c r?t ???c gi?i thanh ni�n sinh vi�n v� v?n ngh? s? ch� � theo d�i. Qu?c gia, c?ng s?n, t? b?n, M�c-x�t, Kh?ng-Ph?t ?�ng ph??ng� thanh ni�n ?� ng?t ng?t v? nh?ng th? ?y, h? mong ??i m?t c�i g� m?i, m?t l?i tho�t n�o ?�. Mong ??i m? h? m� kh?n c?p. Khao kh�t tri?t l�, m?t khao kh�t th?i ??i. �ng Nguy?n ?�p ?ng ?�ng v�o ch? tr�ng ch? ?y. �ng ???c hoan ngh�nh. C�c �nh?n ??nh� c?a �ng, gi?i tr? ??c, ph? bi?n, b�n t�n, suy lu?n� V? l?i Nguy?n V?n Trung kh�ng ch? vi?t v? tri?t h?c, nhi?u l?n �ng quan t�m ??n c�c v?n ?? v?n h?c. Nh� xu?t b?n Nam S?n in 3 t?p L??c Kh?o V?n H?c, v� nh� xu?t b?n T? Do sau n�y c� in c?a �ng cu?n X�y d?ng t�c ph?m ti?u thuy?t, cho n�n c�ng d? hi?u c�i c?m t�nh c?a gi?i v?n ngh? ??i v?i �ng l�c b?y gi?.� ^[5]

NGUY?N V?N TRUNG NH� B�O

Nguy?n V?n Trung ?� c� c�ng s�ng l?p v� ?i?u h�nh t?p ch� ??i H?c ? Hu?, v� sau n�y l� c�c t?p ch� H�nh Tr�nh, ??t N??c,Tr�nh B?y v� c?ng t�c v?i nhi?u t? b�o nh? B�ch Khoa, S�ng T?o, Th? K? Hai M??i, V?n, V?n H?c, Nghi�n C?u V?n H?c, Th�i ??, ??i Di?n, Tin S�ng, S?ng ??o, D�n Ch? M?i, c? vi?t cho t? T�n V?n c?a Nguy?n Ng?c L??ng v?i b�t hi?u Nguy?n Nguy�n, m� �ng r?t bi?t l� m?t tay c?ng s?n n?m v�ng� Ch? ri�ng tr�n b�o B�ch Khoa, Nguy?n V?n Trung ?� r?t s?m gi?i thi?u Tri?t h?c T�y Ph??ng v?i gi?i ??c gi?, �ng c� kho?ng 50 b�i vi?t ?? c�c th? lo?i tr�n t? B�ch Khoa v?i t�n th?t v� c? b�t hi?u Phan Mai v� Ho�ng Th�i Linh.

�ng c?ng l� th�nh vi�n ch? tr??ng nh� xu?t b?n Nam S?n c�ng v?i Tr?nh Vi?t ??c v� nh� xu?t b?n Tr�nh B?y sau n�y c�ng v?i Th? Nguy�n. Nam S?n l� n?i xu?t b?n h?u h?t c�c t�c ph?m ?? th? lo?i c?a Nguy?n V?n Trung tr??c 1975, c?ng l� n?i in t? t?p ch� ??i H?c c?a Vi?n ??i H?c Hu? giai ?o?n ??u � tr??c khi ??i H?c Hu? c� nh� in ri�ng; Nam S?n c?ng l� n?i in �chui� t? t?p ch� H�nh Tr�nh kh�ng gi?y ph�p cho t?i khi ?�nh b?n.

T?P SAN ??I H?C

??i H?c Hu? ???c th�nh l?p v� khai gi?ng v�o th�ng 9/1957, nh? m?t ?�p ?ng nguy?n v?ng c?a nh�n s? Hu? mu?n c� m?t ??i h?c ? mi?n Trung, d? tr� v?i ?? c�c khoa c? b?n nh? ??i h?c S? ph?m, Khoa h?c, V?n khoa, Lu?t khoa v� c? ??i h?c Y khoa v? sau n�y� Vi?n tr??ng ??u ti�n l� GS Nguy?n Quang Tr�nh t? th�ng 3/1957- 7/1957, sau ?� l� LM Cao V?n Lu?n, Cha Lu?n c� v?n b?ng c? nh�n Tri?t ??i h?c Sorbonne 1942, t?t nghi?p tr??ng � ?�ng Sinh ng? 1946, v� ?ang l� m?t gi�o s? uy t�n gi?ng d?y m�n Tri?t b�n tr??ng Qu?c H?c Hu?. Cha Lu?n ???c ?�nh gi� l� ng??i c� t?m nh�n xa. Ngay t? ??u �ng ?� c� k? ho?ch ?�o t?o m?t ban gi?ng hu?n t?i ch? b?ng c�ch c? c�c th�nh ph?n sinh vi�n ?u t� ?i du h?c, Ngo�i ra �ng c�n c� uy t�n v� kh? n?ng thu h�t nh�n t�i t? nhi?u ngu?n, t? ngo?i qu?c ??n trong n??c, v? gi?ng d?y n?i ng�i tr??ng ??i h?c Hu? c�n r?t non tr? v� s? khai n�y.

*

H�nh 6: T?p san ??i H?c c?a Vi?n ??i H?c Hu?, ra ???c 40 s?; tr�i: b�a s? ??i H?c 1 ra m?t th�ng 2/1958; ph?i: b�a s? ??i H?c 40 c?ng l� s? cu?i c�ng th�ng 8/1964. [t? li?u Nguy?n V?n Trung]

Trong n??c, thu? ban ??u, t? S�i G�n ra Hu? gi?ng d?y m?i c� hai ng??i: Nguy?n V?n Trung l�c ?� c� h?c v? c? nh�n Tri?t ??i h?c Louvain t? B? v?, v� Nguy?n V?n Tr??ng c� b?ng Cao h?c To�n ??i h?c Toulouse Ph�p. ?�y ch�nh l� c�i n�i ?? c�c nh� gi�o d?c tr? trau gi?i kinh nghi?m v� l?n l�n c�ng v?i nh?ng b??c ph�t tri?n c?a ??i h?c Hu?.

Kh�ng ai kh�c, ch�nh Nguy?n V?n Trung ?� ?? ngh? v?i cha Lu?n cho xu?t b?n m?t t? t?p san l?y t�n ??i H?c, ra m?t hai th�ng m?t k? nh? m?t s? m?nh v?n ho�, m?t di?n ?�n t? t??ng v� h?c thu?t, ph? bi?n b�n trong v� c? ngo�i ph?m vi ??i h?c Hu?. ?? ngh? tr�n ???c Cha Cao V?n Lu?n ??ng � ngay. C� th? n�i ??i H?c l� m?t t?p san ??nh k? ??u ti�n do m?t Vi?n ??i h?c mi?n Nam ???c xu?t b?n. Ban ??u t? b�o ph?i g?i v�o in t?i nh� xu?t b?n Nam S?n ? S�i G�n, sau n�y t?p ch� ??i H?c c� nh� in ri�ng, v� c� s? ??c gi? ?? ?�ng ?? nu�i s?ng t? b�o. T?p ch� ??i H?c ?�nh b?n ? s? 40 nh?ng th?c t? ch? c� 38 s? v� c� hai s? ?�i l� 4 & 5, 35 & 36.

T?p san ??i H?c s?ng ???c 6 n?m t? th�ng 2/1958 t?i th�ng 11/1963. Nguy?n V?n Trung l� ch? b�t t? th�ng 2/1958 t?i 7/1961.

L� tr� th?c C�ng gi�o, nh?ng Nguy?n V?n Trung ?� ph� ph�n m?nh m? gi�o h?i C�ng gi�o mi?n Nam, �ng b? coi nh? m?t k? �r?i ??o� � L�Enfant terrible de l��glise. �ng ?� ph?i tr? gi� cho th�i ?? n�y. ?i?n h�nh l�, do �p l?c t? gi?i C�ng gi�o b?o th?, ??ng ??u l� TGM Ng� ?�nh Th?c, ra l?nh cho B? tr??ng Gi�o d?c Tr?n H?u Th? quy?t ??nh kh�ng cho Nguy?n V?n Trung ???c ti?p t?c d?y h?c ? Hu? v� c? ? Vi?n ??i h?c ?� L?t. Nguy?n V?n Trung ?� ph?i v? l?i S�i G�n, v� ch? b�t th? hai c?a t?p san ??i H?c l� GS Tr?n V?n To�n t? th�ng 7/1961. Kh�ng c� Nguy?n V?n Trung, t?p san ??i H?c gi?m s?c h?p d?n c?a giai ?o?n ??u. Nh?ng r?i do ch�nh tr? s�i ??ng ? mi?n Trung, t?i th�ng 8/1964 t?p san ??i H?c ph?i �m th?m ?�ng c?a sau s�u n?m ho?t ??ng.

T?p ch� ??i H?c c?ng l� c? quan ng�n lu?n c? su� m?nh m? cho vi?c chuy?n ng?, d�ng ti?ng Vi?t trong gi?ng d?y c�c khoa ng�nh ? ??i h?c. T?p ch� ??i H?c kh�ng ??n thu?n l� t? b�o c?a Vi?n ??i h?c Hu?, nh?ng c� ?nh h??ng lan r?ng ra ngo�i ph?m vi ??i h?c. N� ?�p ?ng ???c th? �v?n ho� ??c� kh�ng ch? c?a gi?i thanh ni�n sinh vi�n m� c?a c? d�n mi?n Trung, lan to? v�o t?i trong Nam.

To�n b? t?p ch� ??i H?c, g?m kho?ng h?n 6.000 trang b�o v?i h?n 350 b�i vi?t thu?c ?? c�c th? lo?i: tri?t h?c, s? ??a, lu?t h?c, ng�n ng? h?c, ng? ph�p h?c, v?n h?c v� c? y d??c v?i r?t nhi?u t�n tu?i l?ng danh c?ng t�c, nay h?u h?t ?� l� �ng??i tr?m n?m c?� nh?: GS Ho�ng Xu�n H�n, GS B?u H?i, GS Tr?n Kinh Ho� / Chen Ching Ho, GS Nguy?n Ph??ng, GS Nguy?n Kh?c Ho?ch, GS Nguy?n Nam Ch�u, LM B?u D??ng, LM Nguy?n V?n Th�ch, LM Thanh L�ng, c�c h?c gi? Nguy?n B?t T?y, Nguy?n Hi?n L�, GS D??c khoa ??ng V? Bi?n, GS Y khoa L� Kh?c Quy?n�

Sau h?n n?a th? k?, tr??c nguy c? b? m?i m?t m?c n�t v?i th?i gian, to�n b? 40 s? b�o ??i H?c ?� ???c ph?c ho?t b?ng k? thu?t �s? ho� hay d??i d?ng DVD. Ng�y nay, khi nh?c t?i t?p ch� ??i H?c trong kho?ng th?i gian 1958 � 1964, nh? nh?c t?i �m?t ni?m t? h�o v? m?t ??a con tinh th?n s�ng gi� c?a Vi?n ??i H?c Hu?, h?n th? n?a c?a 20 n?m sinh ho?t v?n ho� phong ph� v� ?a d?ng c?a mi?n Nam. S�ng l?p v� ?i?u h�nh h?n n?a �ch?ng ???ng c?a 6 n?m t?p ch� ??i H?c�, v?i s? m?nh v?n ho� ?y, c�ng lao c?a Nguy?n V?n Trung kh�ng th? kh�ng ???c x?ng ?�ng ghi nh?n.

H�nh 7: T? tr�i, b�a b�o H�nh Tr�nh s? 10, th�ng 6-1966 c?ng l� s? H�nh Tr�nh cu?i c�ng; b�a b�o ??t N??c s? 3, th�ng 1-1968; b�a b�o Tr�nh B?y s? 2, th�ng 8-1970. ^[4] [t? li?u Nguy?n V?n L?c]

T?P CH� H�NH TR�NH

Sau bi?n c? 1963, trong ni?m vui v� tin t??ng ch?m d?t ???c m?t ch? ?? ??c t�i, m? ???ng cho m?t kh�ng kh� c� t? do h?n. Nh?ng th?c t? th� t�nh h�nh mi?n Nam r?t x�o tr?n, khi?n kh�ng ai c� th? th? ? v?i nh?ng v?n ?? th?i cu?c. ?� l� l�c GS Tr?n Ng?c Ninh, GS Ng� Gia Hy v� GS Nguy?n V?n Trung ra m?t t? T�m Hi?u in ron�o, nh?ng r?i th?y ngay ???c s? h?n ch? n?u ch? sinh ho?t trong gi?i gi�o s? ??i h?c, th?y c� nhu c?u c?n m? r?ng ra cho c? gi?i tr?. ^[2] ?� l� l� do t? H�nh Tr�nh ???c ra ??i, kh�ng ph?i ch? c� nh?ng ph�n t�ch th?i cu?c, m� c�n c� c? ph?n th? v?n c?a m?i gi?i ph?n �nh nh?ng suy t? v� t?m nh�n ?a d?ng tr??c cu?c s?ng. H�nh Tr�nh v?i ch? tr??ng: l�m c�ch m?ng x� h?i kh�ng c?ng s?n. C�ng v?i Nguy?n V?n Trung, l� nh�m tr� th?c C�ng gi�o thi�n t? nh? L� Ch�nh Trung, Nguy?n Ng?c Lan, Tr??ng B� C?n� Nguy?n V?n Trung ??ng t�n ch�nh th?c xin ph�p ra b�o, k�o d�i h?n m?t n?m v?n ch?a ???c c?p gi?y ph�p. V� H�nh Tr�nh v?n c? ra m?t t? th�ng 10/1964 d??i d?ng in ron�o kh�ng qua ki?m duy?t c?a Nha Th�ng tin B�o ch�. Ch�nh h�nh th?c b�o chui n�y l?i c� s?c h?p d?n c?a n�, b�o ???c gi?i thanh ni�n sinh vi�n t�m ??c, b�o b�n r?t ch?y, kh?i ??u in 100 s? r?i l�n t?i 1000 s?, v?n thi?u ph?i in ti?p. V? c�ng lao in ?n v� t�i tr? l� c?a Tr?nh Vi?t ??c, l�c ?� ?ang l� gi�m ??c nh� xu?t b?n Nam S?n.

Nh?ng ng??i vi?t cho H�nh Tr�nh g?m nh�m linh m?c nh? ?? Ph�ng Khoan, t?c linh m?c Nguy?n Huy L?ch, Tr??ng C?m Xuy�n, t?c linh m?c Tr??ng ?�nh H�e, H??ng Kh�, t?c linh m?c Tr??ng B� C?n, linh m?c Nguy?n Ng?c Lan, tr� th?c c�ng gi�o nh? gi�o s? Nguy?n V?n Trung, gi�o s? Tr?n V?n To�n; c�ng v?i c�c nh� v?n nh� th? nh? V� H?ng Ng?, t?c nh� th? Di?m Ch�u, Tr?n Tr?ng Ph?, t?c nh� v?n Th? Nguy�n, Th?o Tr??ng, Th�i L�ng, Nguy?n V? V?n, L� T?t H?u, Th? Uy�n, Nguy?n Qu?c Th�i, L� Uy�n Nguy�n, V�n ??nh, B�i Kh?i Nguy�n. Trong s? nh?ng ng??i k? tr�n, sau n�y c� m?t s? ?i theo c?ng s?n.

H�nh Tr�nh b? t?ch thu li�n ti?p, v� ch? s?ng ???c h?n m?t n?m, ra ???c 10 s? v?i s? cu?i c�ng l� th�ng 6/1966. Tuy ng?n ng?i, nh?ng H�nh Tr�nh ?� t?o ???c ti?ng vang trong v� ngo�i n??c, c? ra t?i mi?n B?c.^[4]

Sau n�y, c� d?p nh�n l?i, nh?ng ng??i ch? tr??ng l� tham d? v�o H�nh Tr�nh h? c� nh?ng c?m x�c l?n l?n / mixed feelings: c� ph?n h�nh di?n v? ch?ng ???ng ?� tr?i qua, c� ph?n chua x�t v? nh?ng ?o t??ng m� h? ?� ??t qu� nhi?u k? v?ng v�o.

Nh?ng v?n ?? H�nh Tr�nh ??t ra c� t�nh c�ch ph� ph�n tri?t ?? v� to�n di?n, nh?ng ?� kh�ng ?? ra ???c m?t ???ng h??ng n�o. V?i quan ?i?m h�nh th�nh m?t ch? ngh?a x� h?i kh�ng c?ng s?n mang t�nh c�ch ?o t??ng v? m?t con ???ng th? ba. Nh�m H�nh Tr�nh ?� t?ng b? ph� ph�n l� kh�ng hi?u b?n ch?t ch? ngh?a c?ng s?n v� nh?ng �m m?u th�m ??c c?a h?. Ph?i ch?ng Nguy?n V?n Trung th?c s? kh�ng bi?t l� ch?ng th? c� m?t con ???ng th? ba n�o gi?a m?t cu?c �chi?n tranh tri?t ti�u m?t c�n � zero-sum game� gi?a c?ng s?n v� t? b?n. Trong m?t ch?ng m?c n�o ?�, H�nh Tr�nh ?� l�m l?i cho c?ng s?n.

T?P CH� ??T N??C

H�nh Tr�nh t? ?�ng c?a th�ng 6/1966, m?t ph?n do �p l?c c?a ch�nh quy?n t?ch thu b�o, m� c�n c� l� do n?i t?i: Tr?nh Vi?t ??c, �ng b?u c?a H�nh Tr�nh ph?i l�n ???ng nh?p ng?. ?� l� l� do t? ??t N??c thay th? H�nh Tr�nh. Ban bi�n t?p v?n v?i ch? nhi?m l� Nguy?n V?n Trung; ch? tr??ng bi�n t?p l� L� Ch�nh Trung, v� Th? Nguy�n nay l� Th? k� t�a so?n. Th? Nguy�n c� nh� in, n�n c� kh? n?ng thay th? Tr?nh Vi?t ??c ?? lo in t? ??t N??c. Kh�c v?i t? H�nh Tr�nh, th�nh ph?n ban bi�n t?p cho ??t N??c nay th?c s? l� m?t v�ng x�i ??u: v?i khuynh h??ng nghi�ng v? c?ng s?n nh? L� Ch�nh Trung, Nguy?n Ng?c Lan, Th? Nguy�n� ^[4]

Th�m m?t s? ki?n r?t ??c bi?t, Nguy?n V?n Trung ?� m?i ???c m?t c�y b�t ch? l?c cho t? ??t N??c, ?� l� nh� th? Nguy�n Sa Tr?n B�ch Lan, m?t Nguy�n Sa ho�n to�n m?i v?i th�i ?? nh?p cu?c d?n th�n v?i c�c b�i th? r?t m?i l? nh? T?m, S�n B?n, hay t?p truy?n V�i Ng�y l�m vi?c ? Chung S? V? t?c l� khu nh� x�c c?a Ngh?a trang Qu�n ??i. C�ng v?i Nguy�n Sa, c�n c� nhi?u c�y b�t c?ng t�c kh�c v?i ?? c�c th�nh ph?n v� khuynh h??ng ph?c t?p c� g?c qu�n ??i VNCH nh?: Th?o Tr??ng, Du T? L�, ?inh Ph?ng Ti?n, Lu�n Ho�n; l?n l?n v?i c? th�nh ph?n thi�n c?ng hay c?ng s?n n?m v�ng nh? Th�i L�ng, Ng?y Ng?, T�n Th?p L?p, Ph?m Th? M?, Ng� Kha, Tr?n H?u L?c, Nguy?n Tr?ng V?n, L? Ph??ng� V?i t? ??t N??c, mi?n Nam g?n nh? ?� th?t th? tr�n m?t m?ng truy?n th�ng v� b�o ch�.

T?P CH� TR�NH B?Y

T? Tr�nh B?y xu?t hi?n v�o th�ng 08-1970, do Th? Nguy�n (c�n c� b�t hi?u kh�c l� Tr?n Tr?ng Ph?) l�m ch? nhi?m ki�m ch? b�t. T?ng th? k� l� Di?m Ch�u (c�n c� b�t hi?u kh�c l� V� H?ng Ng?). Ho�ng Ng?c Bi�n, ph? tr�ch m? thu?t cho t? Tr�nh B?y. Sang t?i Tr�nh B?y th� Nguy?n V?n Trung kh�ng c�n c� vai tr� quan tr?ng hay ?nh h??ng r� r?t n�o tr�n n?i dung 42 s? b�o Tr�nh B?y. V?n c� t�n Nguy?n V?n Trung trong ban bi�n t?p c�ng v?i: L� Ch�nh Trung, Thanh L�ng, ?? Long V�n, Ph?m Cao D??ng, Nguy�n Sa, Nguy?n Kh?c Ng?, Tr?n Tu?n Nh?m, Di?m Ch�u, Nguy?n Qu?c Th�i, T�n Th?t L?p, Th? Nguy�n, Ho�ng Ng?c Bi�n, Nguy?n ??ng, Tr?n ?? D?ng, Ho�ng Ng?c Nguy�n (c�n c� b�t hi?u kh�c l� Thu?n Giao), Du T? L�, Cao Thanh T�ng.

H�nh 8: Nh?ng m?u b�a r?t m? thu?t c?a 42 s? b�o Tr�nh B?y ??u do Ho�ng Ng?c Bi�n v? v� thi?t k?. Ho�ng Ng?c Bi�n v� Di?m Ch�u (1937-2006), l� hai b?n ??ng h�nh tr� tu? trong Nh�m Tr�nh B?y, Th? Nguy�n ??ng t�n Ch? nhi?m. [t? li?u Ng� Th? Vinh]

Di?m Ch�u, sinh ? H?i Ph�ng, di c? v�o Nam 1954. Quen Th? Nguy�n t? tr?i h?c sinh di c? Ph� Th?. Di?m Ch�u t?t nghi?p ??i H?c S? Ph?m ban Anh V?n, ???c tu nghi?p ? M? sau ?� tr? v? S�i G�n, t�m g?p Ho�ng Ng?c Bi�n thuy?t ph?c c�ng l�m t? b�o Tr�nh B?y. Bi�n ?� cu?ng Di�?m Ch�u, ng�?i nhi�?u tu�?n l�? b�n m�?t va?ch t???ng cafe? vi?a he? ????ng S??ng Nguy�?t Anh, S�i G�n, soa?n ba?i Phi l�? v?i ti�u ?? Con ???ng ?i T?i cho s�? b�o ra m??t. Tr�ch d?n:

��Con ???ng ?i t?i l� con ???ng m?u c?u m?t n?n h�a b�nh, trong ?� m?i m?t ng??i Vi?t Nam, kh�ng k? th? � th?c h?, s? c� m?t ch? ??ng x?ng ?�ng v?i ph?m gi� con ng??i tr�n qu� h??ng m�nh.�^[6]

��Kh�ng th? c� h�a b�nh v� ?i?u ki?n. M?t n?n h�a b�nh Vi?t Nam nh?t ??nh s? kh�ng th? ch?p nh?n b?t c? m?t s? hi?n di?n n�o c?a c�c l?c l??ng n??c ngo�i v� ??ng th?i c?ng kh�ng th? ch?p nh?n b?t c? m?t c? c?u, m?t ??nh ch? hay m?t th? l?c n�o trong n??c ng?n c?n c�ng cu?c gi?i ph�ng con ng??i Vi?t Nam.� [H?t tr�ch d?n]

Tr�nh B?y l� m?t t? b�o thi�n t?, ph?n chi?n gi?a d�ng b�o c?a cu?c chi?n tranh qu?c c?ng. T? b�o ?� quy t? ???c nhi?u c�y vi?t thu?c nhi?u khuynh h??ng kh�c nhau th?i b?y gi?. Kh�ng ph?i ch? c� ? t? b�o B�ch Khoa, Tr�nh B?y th?c s? l� m?t v�ng x�i ??u v?i t�n tu?i nh?ng nh� v?n nh� th? nh? Nguy�n Sa, Di?m Ch�u, Ho�ng Ng?c Bi�n, Nguy?n ??ng Th??ng, Tr�ng D??ng, Th?o Tr??ng, Nguy?n M?ng Gi�c, Du T? L�, Mai Trung T?nh, Nguy?n Qu?c Th�i, Lu�n Ho�n, Tr?n Ho�i Th?, Ng� Th? Vinh… nhi?u ng??i xu?t th�n t? qu�n ??i, b�n c?nh ?� l� nh?ng c�y b�t thi�n c?ng Ng� Kha, Ng?y Ng?, Th�i L�ng… hay c?ng s?n nh? Nguy?n Nguy�n � b�t hi?u c?a Nguy?n Ng?c L??ng, ch? tr??ng t? Tin V?n, gi?ng nh? tr??ng h?p V? H?nh n?m v�ng b�n t? b�o B�ch Khoa.

Tr�nh B?y ho?t ??ng li�n t?c trong hai n?m 1970 – 1972, ra ???c 42 s? b�o cho t?i khi b? ?�nh b?n. ?? r?i, th?c t? sau 30/4/1975 l� s? v? m?ng c?a nh?ng ng??i tr� th?c thi�n t? � theo ng�n ng? th?i th??ng th� ?� l� th�nh ph?n th? ba, trong s? ?� c� Di?m Ch�u v� Ho�ng Ng?c Bi�n. B?i v� sau th?ng nh?t, kh�ng ph?i ch? c� mi?n B?c m� nay l� c? m?t ??t n??c ph?i s?ng trong m?t ??nh ch? b�p ngh?t m?i t? do c?a con ng??i. Tr� th?c thi�n t? n?u kh�ng b? t� ?�y th� c?ng b? tr� d?p b?c ?�i v� ch? l� nh?ng k? ??ng b�n l?. Cu?i c�ng h? tr? th�nh nh?ng k? l?u vong n?u kh�ng ? n??c ngo�i th� c?ng ngay tr�n ch�nh qu� h??ng m�nh. Di?m Ch�u sang Ph�p 1983, Ho�ng Ng?c Bi�n ?i ??nh c? ? M? 1991. Ra h?i ngo?i r?i, c? Ho�ng Ng?c Bi�n, Di?m Ch�u v� Nguy?n ??ng Th??ng ??u c? gi? s?c s?ng cho c? s? Tr�nh B?y. Manchette Tr�nh B?y ??i v?i h? nh? h�nh ?nh m?t gi?c m?ng l?. V� trong s? th?c t?nh mu?n m�ng, Di?m Ch�u tr? th�nh r?t h?u khuynh cho t?i khi anh m?t n?m 2006. Ri�ng Th? Nguy�n sau 1975, th?m thi?t h?n, ho�n to�n b? th?t s?ng, sau ?� ch?t trong l?ng l?.

NH?NG D�NG B�O TRONG T�CH TR�

[1]: PH?M C�NG THI?N VI?T V? NVT 1966

N?m 1961, Nguy?n V?n Trung t? S�i G�n sang ??i h?c C�ng gi�o Louvain [Universit� catholique de Louvain], Bruxelles ?? b?o v? lu?n �n ti?n s? v?i ?? t�i Ph?t h?c: La Conception Bouddhique du Devenir, (Essai sur la notion du devenir selon la Stharivan�da). Nguy?n V?n Trung ???c ?�o t?o v� l?n l�n trong n?n t?ng h?c thu?t T�y ph??ng th?m ??m v?n minh Thi�n ch�a gi�o, kh�ng gi?i ch? H�n, kh�ng th�ng th?o ti?ng Sanskrit n�n b? h?n ch? trong vi?c t�m t?i ngu?n t�i li?u g?c, ki?n th?c Ph?t h?c c?a �ng ch? y?u d?a v�o s�ch b�o ti?ng Ph�p � ???c vi?t theo quan ?i?m c�c h?c gi? T�y ph??ng. ?�y c?ng ch�nh l� ?i?m y?u c?a Nguy?n V?n Trung v� lu?n �n c?a �ng ?� l� ??i t??ng cho nhi?u ngu?n ch? tr�ch nh?t l� t? gi?i Ph?t gi�o.

?� c?ng l� ngu?n c?n, kh?i ??u cho v? va ch?m gi?a Ph?m C�ng Thi?n v� Nguy?n V?n Trung. C�u chuy?n kh�ng l?n, d� hi?u theo chi?u h??ng n�o, t�ch c?c hay ti�u c?c, nh?ng c?ng n�n c� trong b�i vi?t n�y nh? th�m m?y n�t ch?m ph� v? ch�n dung ph?c t?p v� ?a d?ng c?a Nguy?n V?n Trung, ng??i vi?t ghi l?i ?�y nh? m?t �d?t s?� v?n h?c, v� kh�ng th�m v�o ?� m?t nh?n ??nh ri�ng t? n�o.

Trong lo?t b�i Nh?ng ch?ng ???ng ?� qua, Nguy?n V?n Trung vi?t: �Sau ??o ch�nh 1963, �ng Ph?m C�ng Thi?n xu?t b?n cu?n H? th?m t? t??ng, d�nh m?t ch??ng ph� ph�n lu?n �n ti?n s? c?a t�i v?i m?t th�i ?? khinh b?, tr?ch th??ng, m?t s�t th?m t?. Cu?n s�ch b�n ch?y, d? lu?n b�n t�n s�i n?i v? ��ng Ph?m C�ng Thi?n ph� ph�n �ng Nguy?n V?n Trung�, ch? ??i t�i l�n ti?ng ??i ?�p; nh?ng cho ??n nay t�i v?n gi? im l?ng, kh�ng c� m?t l?i n�i c�ng khai n�o�

Trong s�ch, �ng Thi?n ?� ph? nh?n t?t c? c�c tri?t gia: �Ngay ??n Heraclite, Parmenide v� Emp�docle, b�y gi? tao c�n xem th??ng, tao coi ba t�n ?y nh? l� ba t�n th? ph?m c?a n?n v?n minh hi?n ??i, ch?a n�i ??n Socrate, ?� l� m?t t�n ngu d?i nh?t m� ta ?� g?p trong ??i s?ng t�m linh c?a ta�. �ng coi nh?ng ngh? s? nh? Goethe, Dante nh? nh?ng th?ng h? ngu xu?n. �ng mu?n m?a m�u ?en tr�n nh?ng ng??i l�m v?n ngh? ? Paris. C�n v? J.P. Sartre v� S. de Beauvoir, �n?u h? mu?n xin g?p tao, tao s? kh�ng cho g?p m� c�n ch?i v�o m?t h?�… V? Thi?n t�ng �Tao ?� g?i Thi?n t�ng v�o m?t phong b� t?i kh?n ?? ??a ch? c?a b?t c? ng�i ch�a n�o tr�n th? gi?i. V? d?y h?c, th?i gian tao h?c ? Hoa k?, tao ?� b? h?c v� tao th?y nh?ng tr??ng ??i h?c m� tao h?c nh? Yale, Columbia ch? to�n l� nh?ng n?i s?n xu?t nh?ng th?ng ngu xu?n, ngay ??n gi�o s? c?a tao ch? l� nh?ng th?ng ngu xu?n nh?t ??i, tao c� th? d?y h? h?n l� h? d?y tao… B�y gi? n?u c� Ph?t Th�ch Ca hay Ch�a Gi� su hi?n ra ??ng gi?ng tr??c m?t tao, tao c?ng kh�ng nghe theo n?a. Tao ch? d?y tao. Tao l� h?c tr� c?a tao v� ch? c� tao l�m th?y cho tao. Tao kh�ng mu?n l�m th?y ai h?t v� c?ng kh�ng ?? ai l�m th?y tao. C�n c�c V?n S? ? S�i G�n, ??c c�c b�i th? c?a c�c anh, t�i th?y ngay s? ngh�o n�n c?a t�m h?n anh, s? qu? qu?ng l�ng t�ng, s? l?p ?i l?p l?i v� � th?c hay c� � th?c: tr� th?c �m??i l?m xu�, �i qu?c nh�n ??o �ba m??i l?m xu�, tri?t l� t�n gi�o �b?n m??i l?m xu��. 
N?u nh?ng ??i tri?t gia, v?n h�o, th�nh hi?n c�n b? �ng coi l� nh?ng t�n ngu xu?n, v� t�c ph?m c?a h? ?�ng v?t v�o c?u ti�u th� t�i b? �ng k?t �n l� �t??ng tr?ng cho s? n� l?, n�ng c?n ph� s?n c?a gi?i tr� th?c Vi?t Nam hi?n nay� c� g� l?. Trong th? ng?, t�i n�i v?i �ng Thi?n t�i kh�ng h? c?m th?y b? x�c ph?m v? th�i ?? m?t s�t khinh b? c?a �ng, v� h?n n?a ch?p nh?n th�i ?? ph?n kh�ng ph? nh?n tri?t ?? c?a �ng v?i ?i?u ki?n: qua ??i s?ng, �ng cho th?y �ng ?� v??n t?i m?t th�i ?? t�m linh si�u nhi�n v??t kh?i m?i gi?i h?n ng�n t?, khen ch�, x?ng t?ng hay ch?i th?. B�y t? s? b?t nh�, b?t k�nh ngay c? v?i Ph?t Ch�a ch�nh v� ?? cho th?y kh? n?ng ph?n b?i c?a ng�n t?. X?ng t?ng t�n th? m� th?c ra l� x�c ph?m, v� n�i l?i ph?m th??ng, x�c ph?m l?i b�y t? s? t�n k�nh th?c s?�

T�i g?i th? ng? k�m nh?ng b?c th? �ng Ph?m C�ng Thi?n g?i cho t�i v? t�a so?n b�o ??i H?c (Hu?), nh? L� Ng? Ch�u chuy?n, thay v� t�i c� th? ??ng c�ng khai. M?y b?a sau, t�i v� �ng Thi?n g?p nhau ? t�a b�o B�ch Khoa v?i s? ch?ng ki?n c?a anh L� Ng? Ch�u. Trong b?a g?p g? ?�, �ng Thi?n th� nh?n v?i t�i ??i � nh? sau: T�i vi?t b�i ph� b�nh anh ?? th?a m�n nh?ng u?t ?c b?t m�n c?a gi?i Ph?t gi�o coi anh l� ti�u bi?u cho tr� th?c Vi?t Nam n�i chung v� tr� th?c C�ng gi�o n�i ri�ng. T�i xin h?a v?i anh s? b? b�i ?� trong l?n t�i b?n s�ch s?p t?i. �ng Ph?m C�ng Thi?n ?� gi? l?i h?a. L?n t�i b?n H? th?m t? tu?ng sau n�y, Ph?m C�ng Thi?n t? � b? b�i ph� b�nh ?� ^[3]

Ph?m C�ng Thi?n ?� m?t ? tu?i 70 (2011), Nguy?n V?n Trung th� nay c?ng ?� b??c qua tu?i 90, ng?i xe l?n, ?�i l?n v�o r?i ra kh?i vi?n d??ng l�o. Khi nh?c t?i chuy?n c?, c� c�n nh? hay kh�ng, anh v?n ch? ?�p l?i b?ng m?t n? c??i � c?a tr? th?.

H�nh 9: Tr�i, t? ph?i Ph?m C�ng Thi?n, Thi V? V� V?n �i, ? Lan Penelope Faulkner, V� Phi?n [t? li?u c?a Vi?n Ph?]; gi?a, b�a cu?n H? Th?m c?a T? T??ng, Nxb An Ti�m S�i G�n, 1966. Ph?m C�ng Thi?n ?� d�nh nguy�n m?t ch??ng s�ch ?? ph� n?ng n? lu?n �n ti?n s? v? ?? t�i Ph?t h?c c?a Nguy?n V?n Trung; ph?i, b�a t?p lu?n �n c?a Nguy?n V?n Trung, c� trong m?t s? th? vi?n v?i ti�u ??: La Conception Bouddhique du Devenir, (Essai sur la notion du devenir selon la Sthavirav�da).

[2]: CHI?N D?CH B�I NHI?M NGUY?N V?N TRUNG 1969

Tinh h�nh mi?n Nam sau 1963, v� c�ng r?i ren v?i nh?ng v? kh?ng b?, Vi?t C?ng th?m s�t B�c s? L� Minh Tr�, Gi�o s? Y khoa Tr?n Anh, Gi�o s? Qu?c Gia H�nh Ch�nh Nguy?n V?n B�ng, nh� b�o T? Chung v� �m s�t h?t nh� b�o Chu T?, sinh vi�n B�i H?ng S?… C?ng ?? hi?u t?i sao trong giai ?o?n n�y kh�ng ai mu?n nh?n ch?c Khoa Tr??ng ??i h?c V?n Khoa. Kho?ng 1969, sau khi GS Nguy?n Kh?c Ho?ch t? ch?c, H?i ??ng Khoa b?u Nguy?n V?n Trung, �ng ?� can ??m nh?n v� mu?n c� m?t c?i c�ch. V� t�nh tr?ng V?n khoa c�ng v?i Lu?t khoa l� hai n?i c� s? s? sinh vi�n ?�ng nh?t. ?a s? kh�ng v�o ???c c�c tr??ng chuy�n m�n th� v�o hai ??i h?c n�y. Ri�ng ? V?n Khoa, s? sinh vi�n h�ng n?m l�n ??n c? 100.000, s? nh?p h?c n?m d? b? l�n ??n 3000, nh?ng ch? c� m?t n?a s? d? thi v� m?t ph?n t? thi ??u. S? kh�ng thi v� thi r?t l�n ??n 75%. ?� l� m?t kh?ng ho?ng b? t?c, c?n m?t s? c?i t?.

Nh?ng b?t c? m?t d? �n c?i t? v? ch??ng tr�nh, v? v?n b?ng, v? ng?ch tr?t gi�o s?, m?i b??c c?i c�ch ??u c� ??ng ch?m ??n ph�a n�y ph�a kia, nh�m n�y nh�m n? l� kh�ng tr�nh ???c.

H�nh 10: H?i ??ng Khoa ??i h?c V?n Khoa S�i G�n, th?i gian kho?ng 1969, t? tr�i GS V? Kh?c Khoan, GS B�i Xu�n B�o, GS L� V?n,

[ng??i th? 4 kh�ng nh?n ra], GS Nguy?n V?n Trung. [GS B�i Xu�n B�o, GS L� V?n l� do GS L� Xu�n Khoa nh?n di?n]

Trong c�c khoa, l�c ?� c� m?t nh�m s? ??a, sinh vi�n v?n ph?i mua cours do m?y sinh vi�n ??ng ra in, l?y 800 ??ng m?t n?m. Do mu?n ch?m d?t t�nh tr?ng l?m d?ng b�n cours ?�, Khoa tr??ng mu?n t? ch?c m?t ban ?n lo�t ri�ng c?a nh� tr??ng, v?i m?t gi� ph?i ch?ng. V� ??ng ch?m t?i quy?n l?i c?a h?, �ng ?� b? nh�m sinh vi�n n�y ph?n ?ng d? d?i, l?i ???c th�m t? b�o Con Ong s? 87 b�n ngo�i h? tr?, m?t s�t c�c GS Nguy?n V?n Trung, B�i Xu�n B�o, Thanh L�ng th?m t?. Nguy?n V?n Trung c�n b? nh�m sinh vi�n S? ??a ?�i b�i nhi?m vi?c d?y h?c ? S�i G�n, khi?n Linh M?c Cao V?n Lu?n ph?i tr?c ti?p can thi?p, Nguy�n Sa Tr?n B�ch Lan b�nh v?c Nguy?n V?n Trung ph?n ??i b?ng c�ch t? nhi?m d?y ? V?n Khoa.

L�c ?�, ch? c� hai ng??i ???c b�o Con Ong khen l� GS L� Ch�nh Trung v� L� Trung Nhi�n. L� Ch�nh Trung ?� t? ch?i nh?n l?i khen n�y. L� Ch�nh Trung vi?t: "Trong m?t s? b�o nh? v?y, gi?a nh?ng l?i ch?i b?i, t�i c?m th?y nh?c nh� khi ???c c�c anh khen, c?ng nh? t�i s? c?m th?y nh?c nh� n?u ???c b�o Con Ong ca ng?i." ??ng th?i, L� Ch�nh Trung cho r?ng c�c sinh vi�n c� quy?n ph?n bi?n nh?ng kh�ng c� quy?n d�ng gi?ng ?i?u nh? Con Ong vi?t v? c�c th?y c?a anh r?ng: �H? r�c ??u v�o mu r�a, t?i m?t v� c�i l� ?a." Kh�ng ai c� th? ch?p nh?n ???c ?i?u ?�. B�i vi?t c?a L� Ch�nh Trung c� nhan ??: �Gi�ng t? trong m?t t�ch tr� hay l� cu?c kh?ng ho?ng V?n khoa", b�i ???c ??ng tr�n b�o Ti?ng n�i D�n t?c ng�y 26-11-1969. Sau ?�, m?i �ti?ng ??ng v� gi?n d?� c?ng t?m l?ng xu?ng, nh?ng c�c ??t s�ng ng?m th� kh�ng.^[4]

H?i ??ng khoa c�ng v?i khoa tr??ng Nguy?n V?n Trung v?n quy?t t�m c�c b??c c?i t? ??i h?c V?n khoa. B?n ?? ngh? c?i t? c� ???c 28 th�nh vi�n H?i ??ng khoa k� t�n v� ch? hai tu?n sau, B? tr??ng Qu?c gia Gi�o d?c k� ban h�nh quy ch? m?i.

[3]: K? R?I ??O V?I ??C TIN

Nguy?n V?n Trung l� ng??i g?c C�ng gi�o, nh?ng �ng b? ng??i ??ng ??o t? c�o, l�n �n l� k? �r?i ??o� ho?c m?nh m? h?n n?a k?t t?i �ng l� k? ph?n ??o, th�n C?ng ho?c l� C?ng s?n.

Nh?ng ng??i Ph?t gi�o th� l?i kh�ng t�ch �ng ra kh?i kh?i C�ng gi�o, xem nh?ng g� Nguy?n V?n Trung vi?t li�n quan ??n Ph?t gi�o ??u mang quan ?i?m Thi�n Ch�a gi�o, c� t�nh ch?t xuy�n t?c, ?? k�ch nh?m tri?t h? Ph?t gi�o.

Tr??c 1963, giai ?o?n ch�n n?m ?? Nh?t VNCH, gi?i c�ng gi�o b?o th? ??ng ??u l� TGM Ng� ?�nh Th?c s?n c� ?? k? v?i Nguy?n V?n Trung, n�n khi TGM Ng� ?�nh Th?c khi ra Hu?, ??c cha ?� y�u c?u T?ng tr??ng Gi�o d?c l�c b?y gi? l� Tr?n H?u Th?, ?u?i �ng Trung ra kh?i Hu?. C? Vi?n tr??ng ??i H?c ?� L?t c?ng b? ?nh h??ng, LM Nguy?n V?n L?p ?� kh�ng cho m?i �ng Trung. Nh? v?y s? kh�ng ng?c nhi�n khi su?t b?n kho� ??i H?c S? ph?m ban Tri?t ch??ng tr�nh 3 n?m c?a Vi?n ??i H?c ?� L?t � theo nh� b�o Ph?m Ph� Minh, t?t nghi?p ??i h?c S? Ph?m Tri?t ?� L?t kho� IV, cho bi?t l� ?� kh�ng c� m?t gi? gi?ng d?y n�o c?a Nguy?n V?n Trung, trong khi ?� ng??i ??ng nhi?m v?i �ng Trung l� L� Ch�nh Trung th� v?n ???c ?u ?�i ??c bi?t.

�Trong cu?c ??i c?m b�t c?a t�i g?n 50 n?m, ??c bi?t th?i k? 1955-1975, t�i ?� vi?t kh� nhi?u, nh?ng b? ph� b�nh, ?? k�ch, m? l?, m?t s�t c?ng kh� nhi?u. C� l? t�i thu?c s? �t nh� c?m b�t ? mi?n Nam l� k? b? c�o tr?ng nhi?u h?n c?, t? t?t c? c�c b�n, c�c gi?i x� h?i, ch�nh tr?, t�n gi�o trong m?t t�nh c?nh VN b? ph�n chia th�nh hai mi?n th� ??ch chi?n tranh v� ri�ng mi?n Nam c� ph�n ho� ?? k? gi?a c�c phe ph�i, gi?i nh�m v?i nhau. T�i c�n gi? ???c h?u h?t s�ch b�o ph� b�nh ?? k�ch t�i, g�p l?i th�nh m?t t?p tr�n 500 trang mang t?a ??: �Ng??i c?m b�t, k? b? c�o�.

� Ch?ng h?n c� ng??i l�n �n t�i l� ng??i ch?ng C?ng tinh vi hay ng??c l?i t�i l� ng??i C?ng S?n, th�n C?ng, c� nh?ng l?i n�i h�nh ??ng c� l?i cho C?ng S?n.

� Trong � ??nh nh�n l?i nh?ng ch?ng ???ng ?� ?i qua, ngh?a l� nh?ng g� t�i vi?t li�n quan ??n c�c gi?i Vi?t Nam, t�i kh�ng phi?n tr�ch t? c�o l?i ai, ?? ph�n tr?n t? bi?n minh, m� ch? c? g?ng t�m hi?u ph?n tr�ch nhi?m c?a t�i ?� g�y ra m?i s? do ch�nh nh?ng l?a ch?n c?n b?n c� � th?c c?a t�i v� nh?t l� do nh?ng l?ch l?c hay thi?u s�t ?� kh�ng th?c hi?n ?�ng, ??y ?? c?a nh?ng l?a ch?n ?� ^[3]

[4]: C�NG T�C TR� V?N H?I NGO?I

Ra h?i ngo?i r?i, Nguy?n V?n Trung c?ng v?n g?p nh?ng r?c r?i. S? ki?n ra n??c ngo�i m� v?n hay ?i ?�y ?i ?� (nhi?u l?n sang Hoa K?, Ph�p, v? Vi?t Nam) t?o ra nghi ng? �ng ???c �c? ?i c�ng t�c tr� v?n�, v� m?t ng??i kh�ng ?i l�m, kh�ng h??ng tr? c?p n�o, t?i sao c� ti?n m� ?i?� L�c ?�, ??c �ng Ho�i, ph? tr�ch Phong Tr�o Gi�o D�n ? h?i ngo?i, m?t ch?c do Roma ??t ra, vi?t t�m th? trong ?� c� nh?c ??n Nguy?n V?n Trung, kh?ng ??nh �ng Trung ???c c?ng s?n sai ?i. T�m th? ch? ph? bi?n trong n?i b? C�ng gi�o. Ng??i C�ng gi�o ?i h?i 75 ch? nghe ti?ng Nguy?n V?n Trung l� ng??i hay ph� ph�n, ?? k�ch gi�o h?i, ??c bi?t v? hai ?i?u: li�n h? v?i ch? ?? th?c d�n, m?t g?c v? v?n ho� � ^[3]

Tr??c v� sau 1975, k? c? ? h?i ngo?i, nh?ng ai quen bi?t v?i gi�o s? Nguy?n V?n Trung c?ng bi?t r?ng ch?a bao gi? �ng l� ng??i gi�u c�, n?u kh�ng mu?n n�i l� c� m?t s?ng kh� ??m b?c. �ng ?� t?ng t? ch?i c?n nh� c?p cho gi?i gi�o s? ??i h?c ? Th? ??c. N?u mu?n, Nguy?n V?n Trung v?n c� th? c� m?t cu?c s?ng kh� gi? h?n.

Chuy?n ?i ?�y ?i ?� c?a Nguy?n V?n Trung t? khi ra h?i ngo?i: �ng v?n v? l?i Vi?t Nam, �ng c�n m?t ng??i con g�i l?n c� gia ?�nh sinh s?ng ? Vi?t Nam. Th?c ra, nh?ng chuy?n ?i M? hay ?i Ph�p, v� m�y bay di chuy?n, n?i ?n ch?n ? l� do b?n b� hay ?�m h?c tr� c? gi�p �ng.

H�nh 11: Th? tay Nguy?n V?n Trung g?i Ng� Th? Vinh vi?t ng�y 7/ 8/ 2004. [t? li?u Ng� Th? Vinh]

M?t trong nh?ng th? tay t? Montreal vi?t ng�y 7-8-2004, Nguy?n V?n Trung t�m s?: Anh Vinh th�n, T�i ?i h?n 2 th�ng v? S�i G�n. M?i tr? l?i Montr�al h�m 4/8/2004. K? n�y sang Cali s? li�n l?c g?p Vinh. C� nhi?u th�ng tin v� ?? ngh? sau chuy?n v? n??c. T�i ??i ??u th�ng 9, ch�ch m?t m?i thu?c ch?ng ung th? prostate t�i ph�t, ?�y l� m?i th? hai, Lupron D�p�t, 1500 ?�la � may c� ch�nh ph? tr?.

T�i hay ?i ?�y ?i ?�, ??u do b?n b�, sinh vi�n c? lo mua v� cho. B?n b� ? Cali t�i ?� nh? nhi?u trong nh?ng chuy?n ?i tr??c. Ng?i xin h? l?n n�y, anh Vinh c� th? chia s? vi?c mua v� g?i cho t�i trong m?t chuy?n. T? sau 75, t�i vi?t nhi?u bi�n kh?o v? v?n ho� VN, ch?a in ???c v� kh�ng c� t�i ch�nh, ch? c� nh?ng b?n ch?p photocopy c� th? t?ng anh Vinh 1, 2 t?p. Th�n m?n, v� mong g?p. Nguy?n V?n Trung.

Trong m?t th? kh�c, �ng vi?t: �T�i ch?a d? ??nh ?i Cali l?n n?a, v� b�y gi? t�i b?n qu�t nh�, l�m b?p, gi?t gi?� do c� nh� t�i � v? �ng Trung, ph?i v? S�i G�n gi�p m?t ch�u s?p sinh con, ? l?i b�n ?� ch?c ph?i m?t n?m.�

C?nh s?ng �h�n nho phong v? ph�� nh? v?y, m� �ng ???c g�n cho s? m?ng C?ng s?n g?i �ng ?i cho c�ng t�c tr� v?n h?i ngo?i. M?t ng??i b?n bi?t v� hi?u �ng Trung ?� nh?n ??nh: �Cu?c ??i c?a �ng Trung nhi?u l?n ??n l?m cho c? ??n b�y gi?, ng??i ta � c�c nh�m ch?ng c?ng c?c ?oan, v?n t?y chay b?ng c�ch c� l?p �ng ?y.� V� d? nhi�n, ng??i C?ng s?n c?ng ch?ng tin g� Nguy?n V?n Trung.

Trong cu?n Nh?n ??nh VII ch?a xu?t b?n, v?i n?i dung hai ch??ng ??u, Nguy?n V?n Trung ??a ra m?t nh?n ??nh r?t r�o: �T�i coi ??ng C?ng s?n nh? m?t t? ch?c t�n gi�o, l� thuy?t C?ng s?n nh? m?t l� thuy?t t�n gi�o. Theo l?i nh�n c?a t�i v? tri?t h?c v� t�n gi�o th� ??ng C?ng s?n l� m?t t? ch?c ch�nh tr? mang t�nh c�ch t�n gi�o� c�i l?m than c?a ??ng C?ng s?n n?m ? c�i cao c? c?a n�, l� v� th?.�

NGUY?N V?N TRUNG V� NH?NG B??C L?

Nh?ng trong su?t h?n 40 n?m c?m b�t, trong c�c ph�t bi?u, trong m?t s? nh?ng b�i ph� b�nh v� nh?n ??nh, Nguy?n V?n Trung c?ng ?� ph?m ph?i nh?ng b??c ?i qu� ?� � n?u kh�ng mu?n n�i l� thi�n l?ch v� c? sai l?m v� �ng ?� l� ??i t??ng cho nhi?u ch? tr�ch nh?:

_ Ch? qu?c ng? v?i Alexandre de Rhodes th?i k? ??u Ph�p thu?c, v?i nh?ng th�nh qu? ?�ng g�p to l?n cho d�n t?c ?� b? �ng ph? nh?n, cho ?� l� m?u ?? c?a th?c d�n Ph�p mu?n t�ch r?i ng??i C�ng gi�o ra kh?i c?ng ??ng d�n t?c.

_ Tr??ng h?p Tr??ng V?nh K� r?i t?i Ph?m Qu?nh v� ch? ?�ch Nam Phong, v?i v? �n Truy?n Ki?u, �ng t? c�o Ph?m Qu?nh l� tay sai c?a Ph�p nh?m ru ng? gi?i thanh ni�n tr� th?c th?i ?� v?i kh?u hi?u �Truy?n Ki?u c�n th� ti?ng ta c�n, ti?ng ta c�n th� n??c ta c�n�

_ Nh?ng nh?n ??nh v? C?ng s?n, Nguy?n V?n Trung th� nh?n l� c� nhi?u nh?n ??nh c?a �ng tr??c 1975 v? C?ng s?n l� sai v� �ng s?n s�ng t? b? n�. Ch? c� ?i?u trong c�c b??c sai l?c l�c ?�, �ng lu�n lu�n cho r?ng �ng c� s? trung th?c.

_ Khi nghi�n c?u v? L?c Ch�u H?c, r?i nh�n l?i nh?ng ch?ng ???ng ?� qua, �ng bi?t nh?n c�c sai l?m, nh? v?i ??nh ki?n cho r?ng �ng??i C�ng gi�o Vi?t Nam c� li�n h? v?i th?c d�n ?? qu?c v� c? lai c?ng v? v?n ho�,�

Khi bi?t m�nh sai, Nguy?n V?n Trung ?� c� can ??m t? ph? nh?n c�c lu?n ?i?m c? v� h?t l�ng ch?ng minh ng??c l?i qua c�c bi�n kh?o, b�i vi?t v? sau n�y nh?: V?n ?? C�ng Gi�o ??t cho D�n T?c� (1988), ??o Ch�a ? Vi?t Nam (1999)�

?�ng nh? Nguy?n V?n Trung ?� t?ng n�i: �v?i m?t l� t??ng l� ph?i t�m ki?m kh�ng ng?ng, b?ng c�ch t? ph? nh?n, b?t m�n v?i qu�ng ???ng m�nh v?a qua.� ^[1] Nguy?n V?n Trung bi?t ph?c thi?n v� s?n s�ng nh�n nh?n nh?ng sai l?m trong qu� kh?.

Nh?ng Nguy?n V?n Trung c?ng ?� than phi?n l� cho d� ?� s?a sai nh? v?y nh?ng �ng v?n c? ti?p t?c b? ch? tr�ch t? nhi?u ph�a v? nh?ng lu?n ?i?m c? m� �ng ph�t bi?u tr??c kia.

M?T CH�T RI�NG T?

H�nh ?nh ??u ti�n c?a Nguy?n V?n Trung th?i r?t tr? m� t�i g?p l� n?i h�nh lang tr??ng Qu?c H?c Hu? kho?ng 1957, khi ?y Nguy?n V?n Trung m?i 27 tu?i c� n�t m?t c?a m?t th? sinh m?t tr?ng v?i c?p k�nh c?n d�y, ?n m?c gi?n d? v?i s? mi tr?ng, qu?n m�u s?m, mang d�p s?ng-?an � l�c ?�, tr�ng Nguy?n V?n Trung kh�ng kh�c v?i ?�m h?c sinh ?ang ? n?m cu?i b?c trung h?c. Anh Trung h?n t�i ng�t m?t gi�p.

T�i v?n ??c v� theo d�i nh?ng b??c ?i c?a anh Nguy?n V?n Trung v� th?nh tho?ng trong nh?ng ho�n c?nh kh�c nhau c?a mi?n Nam, t�i v?n g?p l?i anh. Khi vi?t cu?n V�ng ?ai Xanh v�o th?p ni�n 1960s, anh l� ngu?n c?m h?ng cho t�i khi s�ng t?o ra nh�n v?t Ho�ng Th�i Trung.

Sau n�y, ra ??n h?i ngo?i, bao nhi�u n?m sau g?p l?i v?n l� h�nh ?nh c?a m?t Nguy?n V?n Trung c?a th?p ni�n 1950s v?n s? mi tr?ng, qu?n m�u s?m, kh�ng c�n mang d�p s?ng-?an m� mang gi�y do kh� h?u l?nh ? B?c M?, v� m�i t�c anh ?� nhu?m th�m m�u th?i gian. V?n n? c??i ?y c?a th?i trai tr?, anh h�o h?ng k? l?i nh?ng ng�y th�ng c?, anh Trung b?t m� cho bi?t hi?n anh c�n gi? m?t danh s�ch in ron�o c?nh c�o v� l�n �n t? h�nh m?t s? sinh vi�n c�c ph�n khoa m� �ng g�c dan tr??ng ??i H?c V?n Khoa S�i G�n trao cho anh, trong danh s�ch ?en ?y c� Ng� Th? Vinh, v� anh c�n h?i t�i c� mu?n kh�ng, anh c� th? t?ng t�i m?t b?n. Anh Trung c�n k? khi v? S�i G�n h?i 1995, khi g?p m?y sinh vi�n c? cho bi?t B�i H?ng S? c� v? Vi?t Nam v� g?p l?i ng??i �m s�t h?t anh. Sang Hoa K?, khi g?p l?i B�i H?ng S?, anh ?y x�c nh?n c� v? g?p ng??i ?� gi?t h?t anh. Anh Trung cho bi?t ?� kh�ng h?i th�m v� t�n tr?ng s? g?p g? n�y v� mu?n ?? cho nh?ng ng??i trong cu?c thu?t l?i s? h�a gi?i gi?a h?.

Nh?c l?i l?n g?p anh ? California n?m 1995, Nguy?n V?n Trung vi?t: �T�i c?ng g?p l?i BS Ng� Th? Vinh, sau 1975 ?i h?c t?p c?i t?o r?i ???c ?i Hoa K?.�

Nguy?n V?n Trung ??a ra quan ?i?m h?u thu?n �v? gi�p Vi?t Nam v? y t?�, anh ?� ??ng ngay v�o m?t v�ng r?t nh?y c?m, g?i l?i n?i ?au c?a m?t t?p th? ch?ng C?ng t? n?n, ??c bi?t l� v?i Y gi?i ? h?i ngo?i.

Nguy?n V?n Trung khi vi?t v? 20 n?m v?n h?c ? h?i ngo?i, c?ng ?� g�y ra m?t cu?c tranh lu?n g�y x�n xao v? ?? t�i �V?n H?c H?i Ngo?i�, �V?n H?c v� Ch�nh Tr?� tr�n t?p ch� V?n H?c 112, 113, 124 (1995-1996) do nh� v?n Nguy?n M?ng Gi�c l�m ch? b�t. ^[2]

C?ng d? hi?u v� sao, Nguy?n V?n Trung b? g�n cho nh�n hi?u l� ???c C?ng s?n g?i ?i l�m �c�ng t�c tr� v?n ? h?i ngo?i�. �ng g?n nh? b? c� l?p v� r?i c? r?i v�o qu�n l�ng.

H�nh 12: Nguy?n V?n Trung t?i th?m GS Tr?n Ng?c Ninh (th�ng 7/1994), t? ph?i: Ng� Th? Vinh, Nguy?n V?n Trung, Tr?n Ng?c Ninh, V� Phi?n. Sau ch�nh bi?n 11.11.1963, Nguy?n V?n Trung ?� c�ng v?i GS Tr?n Ng?c Ninh, GS Ng� Gia Hy ra t? T�m Hi?u in ron�o, quan t�m t?i nh?ng v?n ?? ch�nh tr? x� h?i v� c� th? n�i T�m Hi?u l� ti?n th�n c?a t?p san H�nh Tr�nh sau n�y v?i ph??ng ch�m: L�m c�ch m?ng x� h?i kh�ng c?ng s?n. [ t? li?u Ng� Th? Vinh ]

C?ng sau bao nhi�u n?m (1994) g?p l?i, b?t ng? anh Nguy?n V?n Trung h?i t�i: �nh�n v?t Ho�ng Th�i Trung trong V�ng ?ai Xanh, c� ph?i Vinh vi?t v? �moa� kh�ng?� T�i ch? c??i, kh�ng x�c nh?n hay ph? nh?n tr??c c�u h?i c?a anh Trung. V� nay nh�n b�i vi?t v? Ch�n Dung V?n Ho� Nguy?n V?n Trung, g?i t?i b?n ??c ?o?n tr�ch d?n trong V�ng ?ai Xanh [Nxb Th�i ??, S�i G�n 1970], Ch??ng 17, khung c?nh l� c? ?� Hu? s�i ??ng g?n nh? v� ch�nh ph?, v?i nh�m sinh vi�n tranh ??u ?ang chi?m ?�i ph�t thanh ? nh?ng n?m 1960s, v?i m?t nh�n v?t h? c?u c� t�n Ho�ng Th�i Trung.

V�NG ?AI XANH / CH??NG 17

V� nh�n v?t Ho�ng Th�i Trung / tr�ch d?n

�

Vy d?n t�i v�o ph�a trong ?�i ph�t thanh [Hu?]. ?? c�c l�nh t? sinh vi�n v� th�nh ph?n ?y ban tranh ??u ?ang l�m vi?c r?n r?p ? ?�. Tr�n m?t chi?c b�n vu�ng d�i, b?a b�i nh?ng t�i li?u v� b�o ch�. M?i t? t??ng ???c t? do ph�ng th?: t? b?n lu?n, ch? ngh?a M�c-x�t, tinh th?n qu?c gia d�n t?c, tri?t l� Ph?t gi�o. Nh?ng ?i?u v?a t�m th?y ? s�ch v?, c? nh?ng suy t? v� kh�m ph� m?i ??u ???c n�i ra. ?�i ph�t thanh b?y l�u v?n b? ch? l?c sinh vi�n chi ph?i n?m gi?. Kh�ng kh� l�m vi?c th?t h?ng kh?i v� ??y v? c�ch m?ng. Nh?ng b�i vi?t ra ??u r?t �t s?a ch?a v� ?em ph�t thanh ngay: nh?ng � ki?n tr�i ng??c nhau tr�n c�ng m?t quan ?i?m c?ng b?i t?i ch? ?�. L�m sao S�i G�n c� th? ph�n quy?t v? h? khi kh�ng c�ng ? trong nh?ng ?i?u ki?n sinh ho?t nh? th?. V� ?�y c?ng l� m?t tr??ng h?p trong r?t nhi?u tr??ng h?p kh� x? c?a t??ng Thuy?t. T�i ??t v?n ?? ?� ra v?i Vy, c� l? h?n c?ng � th?c ???c nh?ng kh� kh?n, h?n ??a ra m?t quan ?i?m chi?t trung:

– V?n ?? cho c? hai ph�a l� ??ng bao gi? ??y nhau v�o s�t ch�n t??ng, ch�nh t�i c?ng ?� n�i v?i c�c anh em trong ?y ban nh?ng ph?n l?n h? th� qu� tr? v� qu� nhi?u h?ng h�i, th?t kh� m� b?o h? ??ng ti?n t?i.

T�i ? l?i n�i chuy?n v?i b?n h? ??n x? chi?u, sau ?� Vy r? t�i xu?ng t?m d??i s�ng H??ng. Bu?i t?i v? nh� Vy, c�ng v?i t�i c� m?t nh?c s? n?i danh v? d�n ca. C?n nh� c? x?a ba gian nhoi gi?a m?t v??n c? hoang m?c t?i g?i. Trong nh� ?� t?i thui ngay t? ch?ng v?ng, kh�ng c� ?i?n kh�ng c� nh?ng ti?n nghi t?i thi?u c?a m?t x� h?i v?n minh. Ngo�i nh?ng s�ch v?, Vy nh? ?� kh�ng s?ng trong c�i th?i ??i c?a m�nh. T�i kh�ng th? hi?u ???c c�i m?c ?? ?n nh?n ?? h?n c� th? s?ng trong c�i t?ch m?ch c?a c�n tr�ng v� c? c�y b�n m?t d�ng s�ng ph?ng l?ng nh? t?. M?i ch�n gi? m� t??ng nh? ?� r?t khuya, hai ch�ng t�i n�i chuy?n t?i g?n b?n gi? r??i s�ng. ? ph?n c?a gi?c ng? c�n l?i t�i nghe xa g?n nh? trong gi?c m? ti?ng ?ch nh�i v� nh?ng c?n s�ng nh? do m?t chi?c thuy?n n�o ?� v?a ?i qua v? r�c r�ch v�o nh?ng t?ng ?� trong b?.

Bu?i s�ng h�m sau t?i ??i h� vi?n, t??ng Thuy?t ?� ??c m?t b�i di?n v?n tuy?t t�c tr??c m?t ??i h?i ?�ng ??o sinh vi�n. B�i di?n v?n ?� ph?i ng?t ?i nhi?u l?n b?ng nh?ng tr�ng ph�o tay rung chuy?n c? nh� h�t l?n. V?i ?? t�i tri?t l� hai cu?c c�ch m?ng, �ng T??ng ?� th�nh c�ng trong m?c ?�ch kh�ch ??ng m�u n�ng c?a tu?i tr? v� gi?i quy?t ???c nh?ng m�u thu?n n?i t?i gi?a nh?ng kh� kh?n �o le c?a th?c t?. S? xu?t hi?n c?a �ng T??ng s? th?t ho�n h?o ?�ng nh? d? li?u c?a nh� v?n n?u kh�ng c� nh?ng b? s?c ph?c c?a ?�m C?nh s�t D� chi?n b? tr� quanh nh� h�t l?n. ?ang t? nh?ng ph�t c?m t�nh hoan h� chuy?n ngay sang c�i kh�ng kh� c�ng k�ch c?ng th?ng l� ?i?u kh�ng ai c� th? ng?. �ng T??ng gi?n d?, ?�m sinh vi�n ph?n u?t, c? hai b�n ??u b? t? �i t?n th??ng kh� m� c?u v�n v� ngay sau ?� ??i h?i b? gi?i t�n tr??c con m?t bu?n r?u c?a nh� v?n v� nh?t l� �ng Gi�o s?. �ng T??ng th� l�n tr?c th?ng b? ngay v�o ?� N?ng, kh�ng bi?t nh?ng ng�y s?p t?i s? th? n�o. T�i g?p l?i �ng Ho�ng Th�i Trung ? ?�. Nh? m?t con thoi �ng ph?i d?y c�ng m?t l�c c? ba ??i h?c, hi?n t?i th� �ng ?ang ? tu?n l? th? hai ngo�i Hu?. Khi nh?c t?i b�i di?n v?n c?a �ng T??ng, �ng Trung b�y t? s? kh�m ph?c ??i v?i ng�i b�t ???m sinh kh� v� ??y l?a c?a nh� v?n v� c?ng l?i t? � ho�i nghi v? vai tr� ch�nh tr? t??ng lai c?a t??ng Thuy?t:

– L�m sao anh bi?t b�i di?n v?n l� c?a nh� v?n?

– C� b�i di?n v?n n�o �ng T??ng ??c m� kh�ng ph?i c?a �ng ta, v? l?i v?n l� ng??i, c�i b�t ph�p ??c nh?a l�i cu?n ?y ch?ng th? kh�ng ph?i c?a nh� v?n.

�ng Trung h?i t�i v? nh?ng cu?c bi?u t�nh ? S�i G�n. �ng c?ng h?i th?m v? t�nh tr?ng c?a nh� s? Ph�p Vi�n v?i nhi?u n?i lo ng?i. T�i b?o ?� c?ng l� m?i quan t�m l?n c?a t??ng Thuy?t, ?ang c� v?n ??ng cho nh� s? ???c th? ra v� kh�ng bi?t l� ng�y n�o. �ng Trung nh?c t?i d? ??nh l�m b�o ? Hu? v� h?i t�i:

– Khi n�o anh m?i ??nh ra nh?n d?y ngo�i n�y? C� l? anh em m�nh t�nh chuy?n ra l?i m?t t? b�o.

– T�i c?ng ch?a h?a ch?c v?i b�n M? Thu?t nh?ng c� th? l� sau T?t.

T�i c?ng th�ch ???c ra ?�y ??i m?t kh�ng kh� y�n t?nh v� hy v?ng v? tr? l?i.

– C� l? t?t c? ph?i ?i l?i t? b??c ??u.

T�i n�i v?i �ng Trung v? d? ??nh vi?t m?t cu?n s�ch kh?o c?u cao nguy�n m� quan ?i?m ??a ra l� ng??i Th??ng ng??i Kinh c� c�ng m?t ngu?n g?c. ?� l� ?i?u r?t tr�i � v?i �ng M?c s?. �ng Trung t? v? t�n ??ng v� c� nh?ng khuy?n kh�ch:

– V?n ?? n�y ???c t�i tham kh?o v?i nhi?u c�ng phu t�m ki?m, khi ph?i gi?ng d?y cho sinh vi�n ? V?n khoa, t�i c? g?ng ??a ra ph? bi?n nh?ng quan ni?m m?i nh? th?.

T�i l?i nh?c t?i ?? ngh? c?a m?t t? b�o sinh vi�n v? vi?c thi?t l?p m?t Vi?n Nghi�n c?u c�c S?c t?c v� m?t ph�n khoa Nh�n Ch?ng tr?c thu?c Vi?n ??i h?c. T�i n�i:

– V?i s? h??ng d?n c?a gi�o s?, s? g�p c�ng nghi�n c?u c?a l?p ng??i tr? h?ng h�i ? ??i h?c l� ?i?u qu� c?n thi?t. Hy v?ng n?m m??i n?m sau khi c?n t�m bi?t v? v?n ?? nh�n ch?ng, khu ??i h?c Nh�n v?n c� th? cung c?p nh?ng cu?n s�ch gi� tr? do ch�nh ng??i Vi?t Nam vi?t.

�ng Trung c� v? r?t quan t�m t?i ?? ngh? n�y v� c?ng cho bi?t bao nhi�u kh� kh?n ??t ra sau ?�. S�ng ki?n kh�ng th? kh?i ??u t? �ng khi m� ch�nh quy?n v� c? nh?ng ??ng nghi?p ?� c� l?p �ng, coi �ng nh? th�nh ph?n tr� th?c thi�n t? v� ??i l?p. ?i?u m� �ng c� th? l�m l� nh?ng c? g?ng c� nh�n v�ng v?y.

Bu?i t?i v? nh� �ng Trung v� ? l?i trong c? x� gi�o s? ??i h?c tr�n B?n Ng?. T? m?t l?u ba c?n ph�ng c� m?t c?a tr�ng ra s�ng. B�n kia c?u d?c Nam Giao nh? ch�m s�u v�o b�ng ?�m �m u. Ti?ng c�n tr�ng r�n r? ??u ??u, ti?ng c?p mu?i c?a nh?ng con ?nh ??ng d??i s�ng ch? g?i n?i nh? c?a nh?ng trang l?ch s? ?m ??m bu?n r?u. L�m sao ng??i ta c� th? nung ch� trong s? n?u n� nh? v?y ?? m� tr? th�nh phi th??ng nh? b? �c c?a nh� s? Ph�p Vi�n. T�i c?ng li�n t??ng t?i c�i v? h?ng ch?u c?a nh?ng ng??i ?�n �ng Hu? qua l?i nh�n cay ??ng c?a Nguy?n. L�c n�y th� t�i ?ang ngh? v� nh? t?i Nguy?n v?i thi?t tha v� hy v?ng. M?t mai t�i ra ?�y, ? m?t c?n ph�ng nh? v?y, li?u con s?n ca c� ngh? c�nh bay ?? s?ng nh?ng ng�y gi? h?nh ph�c. Trong �c t�i l?i hi?n r� khu�n m?t r?ng r? c?a Nguy?n n?i b?t tr�n m?t n?n th?t t?m t?i. V?i kh�ng kh� n�y t�i hy v?ng v? tr? l?i. ? m?t c?n ph�ng ??y s�ch b�o b?a b�i t�i h?i �ng Trung:

– Sao anh kh�ng ?em ch? theo, c� b�n tay ng??i ?�n b� ??i s?ng c?ng tr? n�n d? ch?u.

– Th� d? nhi�n r?i nh?ng ph?i c�i t�i d?y nhi?u n?i, ch? ? ngo�i n�y c?ng ch?a nh?t ??nh, nh� t�i l?i b?n con nh? n�n c?ng mu?n thu x?p ? lu�n trong ?�. N?u ??i s?ng c� nhi?u �n h?n th� ph?i k? trong ?� chuy?n t�i l?y v? s?m.

C�u chuy?n c?a �ng Trung khi?n t�i c� c?m t??ng anh s?ng trong m?t c?nh gia ?�nh kh�ng c� h?nh ph�c. T�n tr?ng ??i s?ng ri�ng t? c?a �ng, t�i kh�ng n�i ra nh?ng th?c m?c. V?a r�t d�ng c� ph� n�ng v�o t?ng chi?c ly s? tr?ng, �ng Trung n�i:

– Tr� tu? t�i l�c n�y b? ng?ng tr?, ng�i b�t ?u?i ch?y m?t c�ch kh� kh?n. Nh�n l?i nh?ng g� ?� vi?t t�i ch? th?y co qu?p bu?n ch�n, l? ra t�i ph?i bi?t s?m h?n ?? ng?ng l?i ? ?�. T?t c? v?n ?? ph?i duy?t x�t l?i, x�t l?i t? ??u ?? t�m ra nh?ng ???ng h??ng m?i.

D??i con m?t c?a ?�m sinh vi�n tr?, �ng Trung ???c coi nh? th?n t??ng, m?t tr� th?c d?n th�n, ch? c?a �ng Trung. V?y m� �ng c?ng c� nh?ng n?i b?n kho?n th?t v?ng. �ng Trung c� ??n trong s? y�u m?n c?a nhi?u ng??i kh�c. ?�i m?t s�ng v� bu?n c?a �ng soi qua m?t l�n k�nh tr?ng d�y, tr�ng �ng Trung tr? tr?i nh? m?t ?nh t??ng ??m n�t b? v? trong m?t kh�ng gian b?c m�u. T�i mu?n k�o �ng ra kh?i c�i v?ng nhi?u bu?n th?m khi n�i t?i ?�m nh� b�o sinh vi�n v?n th??ng ch? tr�ch �ng. ?i v�o nh?n ??nh, �ng Trung lu�n lu�n gi? nguy�n phong ?? s?c b�n:

– T�i ?� n�i l� t?t c? v?n ?? ph?i duy?t x�t l?i, x�t l?i t? ??u. T�i t? th?y c� tr�ch nhi?m l� ?� g�y m?t s?c ?? kh�ng v� ch?ng ??i ti�u c?c trong qu?n ch�ng. C�i l?i ch?ng ??i ?? kh?i ph?i x�y d?ng ?� ch�nh l� m?t tr? ng?i cho nh?ng m?c ti�u x�y d?ng qu?c gia. T�i ?� t?i th?m t�a so?n c?a h?, bi?t r� c�i kh�ng kh� sinh ho?t d�n ch? ph�ng t�ng c?a nh?ng c�y b�t t�i t? n�y v� hi?u r� h? c� th? ?i t?i ?�u. T�i th� v?n th�ch nh?ng tay nh� b�o n�y, t�i c� � ngh? h? nh? m?t ch?t men cho nh?ng sinh ho?t qu?c gia.

�ng Trung b?o:

– Nh?n ??i tho?i v?i h? l� kh�ng bi?t s? ??a m�nh t?i ?�u, nhi?u khi t�i c?ng th?y r�t m?t v� h? ch? tr�ch nh?ng t�i hi?u h? th�m h?n sau ?�. V? l?i n� tr�nh theo t�i c?ng l� m?t khuy?t ?i?m l?n c?a gi?i ?�n anh, nh? con ?� ?i?u ch�i ??u xu?ng c�t nh?ng r?i v?n ph?i ??i ??u v?i m?i s? th?t.

Nh?ng gi?t c� ph� ?� b?t ??u ngu?i l?nh v� ?? l?i m?t d? v? ??ng tr�n ??u l??i. Gi?ng �ng Trung l�c n�o c?ng gi? ???c v? tha thi?t, �ng n�i v?i h? m� nh? ??c tho?i v?i n?i t�m c?a ch�nh m�nh v� �ng th� c?ng ?ang t�m ki?m loay hoay nh? ch�nh b?n n�. L?p tr??ng c?a �ng ?� c� nh?ng d?u hi?u thay ??i v� nghi�ng v? m?t l?a ch?n. �ng Trung c� v? h?t ki�n nh?n, s?c m?nh �ng l� ? t? t??ng ng�i b�t m� xem ra sau n�y �ng l?i tin v�o hi?u qu? c?a h�nh ??ng. C?ng nh? Kux nh?n ??nh, s?c m?nh Ph?t gi�o kh�ng ? n?i kh� gi?i b?o ??ng m� xem ra ?�m m�n ?? l?i mu?n ?i t?i c�i ?�ch ?�.

C� v? ch?ng �ng gi�o s? lu?t khoa sang ch?i, t�i ?� c� l?n g?p �ng trong nh�m c? v?n �ng T??ng. Ch�ng t�i n�i ?? m?i chuy?n ??n th?t khuya. Khi v�o gi??ng ng? m?i th? th?t ??u t� m?i, t�m h?n c?ng t� m?i, t�i kh�ng c�n mu?n l�m th�m m?t c? ??ng n�o n?a. Bu?i s�ng t�i tr? d?y r?t s?m khi b?u tr?i c�n ??y s??ng. Lao xao nh?ng ti?ng ??ng tr�n m?t s�ng v� d??i b?n. C?a nh?ng ng??i ?�n b� g?ng g�nh ?i ch?, c?a nh?ng c� g�i Hu? xu?ng s�ng g�nh n??c. T? c?a s? nh�n xu?ng nh?ng l� c�y ??t r? s??ng, d??i b?n nh?ng ng??i con g�i �o tr?ng ?ang ng?i gi?t vui v? n�i chuy?n hay se s? c?t l�n ti?ng h�t. Ph�a T? ?�m xa xa v?ng l?i ti?ng chu�ng ch�a ru �m ? nh?ng ?�m m�y v� l�m b?t c? nh?ng ti?ng chim ca h�t. C� l? Nguy?n s? nghe t�i ra s?ng ? ?�y �t l�u, trong c�i u t?ch c?a th? gi?i l?ng t?m n�y ?? t�m l?i kh�ng kh� cho h?i h?a v� h?nh ph�c. V?X _ NG� TH? VINH

NGUY?N V?N TRUNG NG??I ??NG NGO�I N?NG

Ng??i ??ng ? ngo�i n?ng � l� c?m t? Mai Th?o khi vi?t v? Nh?t Ti?n, nh?ng v?n ho�n to�n ?�ng v?i Nguy?n V?n Trung. V?i khung c?nh v?n ho� mi?n Nam sau 1954 ?� l� m?t v?n h?i ?? Nguy?n V?n Trung bay b?ng trong s? nghi?p, tr?i qua h?n b?n th?p ni�n c?m b�t c?a m?t tr� th?c d?n th�n, Nguy?n V?n Trung ?� nh�n nh?n l� �Kh�ng c� Vi?t Nam C?ng Ho� kh�ng c� Nguy?n V?n Trung hay s? nghi?p v?n ho� c?a m?t ng??i tr� th?c c?m b�t.�

H�nh 13: Tr�i, nh?ng d�ng ch? vi?t kh� kh?n c?a Nguy?n V?n Trung th?i ?i?m 15/10/2021: �� ?? ?�n nh?n trong m?t tinh th?n ??i tho?i nh?ng c? g?ng suy ngh? c?a m?t ng??i v?n ??c mu?n t? ??t cho m�nh m?t k? lu?t ??ng th?i c?ng l� m?t l� t??ng l� ph?i t�m ki?m kh�ng ng?ng, b?ng c�ch t? ph? nh?n, b?t m�n v?i qu�ng ???ng m�nh v?a qua v� c? th? m�i m�i�� ^[1] C�ng b?n ??c gi?, m? ??u cu?n L??c Kh?o V?n H?c I; gi?a, ch? k� c?a Nguy?n V?n Trung 1969, khi l� Khoa tr??ng ??i h?c V?n Khoa S�i G�n; ph?i, m?u ch? k� 2021 khi ?� l� l?u d�n s?ng ? Montr�al, Canada. T? 2011, Nguy?n V?n Trung h?u nh? kh�ng c�n ??c hay vi?t ???c g�, do m?t y?u v� tay run � ?am m� m?t ??i m� nay kh�ng c�n theo ?u?i ???c n?a. [t? li?u Nguy?n Qu?c Linh]

V?n v?i quan ni?m: �Ng??i tr� th?c kh�ng ph?i l� ng??i c� ki?n th?c ??i h?c ho?c sau ??i h?c, m� l� m?t ng??i c� ki?n th?c chuy�n s�u nh? ??c s�ch v� kinh nghi?m ti?p x�c. Th?c ra, ?i?u c?t y?u ?�ng n�i kh�ng ph?i l� v?n ki?n th?c, m� l� th�i ?? tr� th?c ??i v?i c�c v?n ?y v�, nh?t l�, ??i v?i nh?ng v?n ?? cu?c s?ng tr??c m?t ??t ra.� ^[3]

V� trong cu?c h�nh tr�nh tr� th?c ?y, nh?ng ?i?u Nguy?n V?n Trung vi?t lu�n lu�n m? ra c�c cu?c tranh lu?n � m� anh g?i l� ??i tho?i, t? ?� c?ng ?� t?o ra kh�ng thi?u nh?ng ch? tr�ch v� c? l�n �n gay g?t t? m?i ph�a. Ph?t gi�o hay C�ng gi�o, C?ng s?n hay Qu?c gia, gi?a Chi?n tranh v� Ho� b�nh hay v?i th�nh ph?n th? Ba, Nguy?n V?n Trung lu�n lu�n ?� ph?i tr? gi� cho nh?ng ?i?u anh ph�t bi?u � gi?a h?n mang c?a th?i cu?c, kh�ng c� tr?ng v� ?en m� ch? l� trong m?t v�ng x�m gi?a ?�ng v� sai � nh?ng c� ?i?u ch?c ch?n ?� l� ti?ng n�i l??ng t�m trong ch?n l?a d?n th�n c?a Nguy?n V?n Trung. Anh c?t l�n ti?ng n�i cho nh?ng ?i?u m� l�c ?� anh th?c t�m tin t??ng, v� anh ?� ph?i ch?u nhi?u ng? nh?n v� oan khi�n ??n c? v�i d?p.

H�nh 14: Tr�i, Nguy?n V?n Trung nay ng?i xe l?n, s?ng v?i ng??i con trai �t. Trong h�nh, h�ng ??ng t? ph?i, Nguy?n V?n L?c em Nguy?n V?n Trung v� con trai Anh Trung. [photo by Nguy?n Qu?c Linh, ng�y 10/10/2021], gi?a, Nguy?n V?n Trung, k� ho? c?a Phan Nguy�n; ph?i: d?u tay v� th? b�t c?a Nguy?n V?n Trung, Montr�al Canada 24/ 08/ 2019: L?c Ch�u H?c l� c�ng tr�nh nghi�n c?u ?? s? cu?i ??i c?a Nguy?n V?n Trung, ???c �ng c�n nh? t?i v� h�nh di?n. [t? li?u Phan Nguy�n, E.E.]

???c s?ng v?i ni?m ?am m� vi?t c?a m�nh, tr?i qua nhi?u th?p ni�n c?m b�t, v?i bao nhi�u l� h�o h?ng nh?ng c?ng l� nh?ng ch?ng ???ng b?m d?p v� l?n ??n c?a Nguy?n V?n Trung cho t?i cu?i ??i. Nay t?i tu?i 91, trong s? qu�n l�ng, anh ?ang r? b? k� ?c kh�ng c�n nh?, kh�ng c�n ham mu?n t�ch lu? th�m b?t c? m?t ?i?u g�. Anh lu�n lu�n c??i v� nh? m?t �l�o ngoan ??ng�, anh ?ang h?n nhi�n tr? l?i s?ng nh? m?t ??a tr?.

NG� TH? VINH

California, 1995 � 2021

THAM KH?O:

1/ Nguy?n V?n Trung, L??c Kh?o V?n H?c I Nh?ng v?n ?? t?ng qu�t (Nam S?n 1963), II Ng�n ng? v?n ch??ng v� k?ch (Nam S?n 1965), III Nghi�n c?u v� ph� b�nh v?n h?c (Nam S?n 1968). Nxb T?ng H?p TP HCM t�i b?n, 2018

2/ Nguy?n V?n Trung, V?n H?c H?i Ngo?i. V?n H?c, s? 112, th�ng 8, 1995. Mai Kim Ng?c, V?n H?c v� Ch�nh tr?, nh�n ??c V?n H?c H?i Ngo?i c?a Nguy?n V?n Trung. V?n H?c, s? 113, th�ng 9/1995. Nguy?n V?n Trung, Trao ??i v?i nh� v?n Mai Kim Ng?c. V?n H?c, s? 124, th�ng 8/1996

3/ Nguy?n V?n Trung, Nh�n l?i nh?ng ch?ng ???ng ?� ?i qua. K? 1: tha th? v� xin tha th?. K? 2: nh?ng l?a ch?n c?n b?n. K? 3: nh�n nh?n l?i di?n m?o m?t n?n v?n h?c. K? 4: �ng Ph?m C�ng Thi?n. K? 5: V?n ho� v?n ngh? trong v�ng tay ch�nh tr?. Th�ng Lu?n, 04/ 09/ 2007

4/ Nguy?n V?n L?c, T�m L??c v? s? h�nh th�nh c?a T?p ch� ??i H?c [10/2015]. V? c�c t? b�o H�nh Tr�nh, ??t N??c v� Tr�nh B?y, Ph?n I [27/03/2015] & Ph?n II [28/03/2015], ?�n Chim Vi?t Online.

5/ V� Phi?n, V?n H?c Mi?n Nam T?ng Quan. Giai ?o?n 1954-1963, ??i H?c v?i Nguy?n V?n Trung. Nxb V?n Ngh? Hoa K?, 1987

6/ Ng� Th? Vinh, Tuy?n t?p I Ch�n dung V?n H?c Ngh? Thu?t & V?n Ho�. Ho�ng Ng?c Bi�n, v?i con ???ng ti?u thuy?t m?i v� th?i gian t�m th?y l?i. Vi?t Ecology Press xu?t b?n 2017. V�ng ?ai Xanh, Nxb Th�i ??, 1970