Th??ng ngàn & Th??ng ng??i

Nguy?n Hoi Nam

image

V?nh Quy?n l m?t nh bo k? c?u, m?t cy phng s?, bt k xu?t s?c c?a bo Lao ??ng, t? bo v?n n?i danh trong lng bo Vi?t Nam v? th? lo?i ny. ng ??ng th?i l m?t nh v?n lun n? l?c t? ??i m?i ngh? thu?t trong v qua cc sng tc v?n ch??ng ?a d?ng c?a mnh. Tnh cho ??n nay, nh v?n V?nh Quy?n ? l tc gi? c?a trn hai m??i t?p t?n v?n, bt k, truy?n ng?n v ti?u thuy?t gy ???c nhi?u quan tm c?a ??c gi?. ng v?a cho ra m?t tc ph?m m?i nh?t, ti?u thuy?t c tn Th??ng ngn (NXB Tr?, 2023).

1. Rt g?n

Th??ng ngn ???c k? b?t ??u t? ngi th? nh?t s? t, v?i nhn v?t ng??i k? chuy?n x?ng Ti, m?t ng??i ?n ng Hu? ham ??c, ham ch?i, m?t k? nghi?n r?ng, ? c h?n m??i n?m lang b?t n?i cc cnh r?ng thm nghim t? Ty Nguyn ??n mi?n Trung. V ? th?i ?i?m c?a truy?n k?, Ti ?ang trong r?ng, tham gia m?t d? n ph?c h?i r?ng nguyn sinh mi?n ty t?nh Qu?ng Nam. ? ?y, Ti c?ng tc v tr? thnh b?n thn v?i m?t gi lng Katu, ng??i s? k? cho anh nghe, bn b?p l?a nh sn, m?t cu chuy?n bi th??ng kh?i ngu?n t? t?p t?c s?n mu cng Ging r?t c? x?a c?a ng??i Katu. ? ?y, m?t cch ng?u nhin, Ti b?t g?p m?t b?n chc th? vi?t b?ng ch? Nm c?a m?t di th?n tri?u Ty S?n, v tr?n tri?u Nguy?n t?m n nn ? ch?y ??n n??ng thn d??i chn ??nh Zilieng th?n thnh c?a ng??i Katu, v l?p th? ??i ??i b?t h?p tc v?i nh Nguy?n. ? ?y, sau vi d d?t ban ??u, Ti ???c m?t c?ng s? trong d? n ph?c h?i r?ng k? chuy?n ??i c?a anh ta, m?t k? c?ng nghi?n r?ng v t?ng d?n mnh vo s? ki?n chy r?ng kh?c h?i nh?t trong l?ch s? n??c c, Black Summer, t? thng 9 n?m 2019 ??n thng 3 n?m 2020.

Ngoi ra, cn c cu chuy?n c?a chnh Ti, ???c k? l?i t? nh?ng h?i ?c v? gia ?nh, v k? l?i d??i d?ng m?t b?c th? g?i cho v?, m?t cu?c t? ph?u tm h?n chn thnh v ?au ??n m Ti g?i l m?t ??i tho?i ??c tho?i. V khng th? khng ni ??n cu chuy?n ???c k? t? chnh nh?ng ghi nh?n t?c th?i c?a Ti v? m?t v? l? ni trong th?m h?a Ro Tr?ng kinh thin ??ng ??a ? mi?n Trung Vi?t Nam vo ma ?ng n?m 2020. Ngh?a l, trong ti?u thuy?t Th??ng ngn c?a V?nh Quy?n c r?t nhi?u cu chuy?n, ???c k? l?i d??i nhi?u hnh th?c. C nh?ng cu chuy?n ???c ??t c?nh nh?ng cu chuy?n. C nh?ng cu chuy?n n?i ti?p nh?ng cu chuy?n. C nh?ng cu chuy?n cu?n kn trong lng nh?ng cu chuy?n. Ni m?t cch khc, ? tc ph?m ny, nh? n?i ti?p ci m?ch ti?u thuy?t ? kh?i ?i t? cc tc ph?m tr??c ?: M?nh v? c?a m?nh v?, v nh?t l Trong v t?n, nh v?n V?nh Quy?n ? th? hi?n m?t n? l?c lm m?i ngh? thu?t t? s? c?a mnh, cho chnh mnh, b?ng nh?ng hnh th?c r?t g?n v?i ?i?u m cc nh t? s? h?c th??ng g?i l siu h? c?u, ho?c siu ti?u thuy?t.

Th??ng ngn, nhan ?? tc ph?m c?a V?nh Quy?n, ngh?a l th??ng r?ng. ngh?a c?t t?y c?a cu?n ti?u thuy?t ? n?m ? chnh nhan ?? c?a n. Th??ng ngn, th??ng cho r?ng b? tn ph, th??ng cho t? nhin b? h?y di?t b?i lng tham v s? ngu d?t c?a con ng??i, th??ng cho con ng??i v lng tham v s? ngu d?t nn ? ph?i h?ng ch?u nh?ng h?u qu? kh?c li?t c?a s? m?t cn b?ng sinh thi v bi?n ??i kh h?u. ?o su n?a, th??ng ngn cn l th??ng cho ci thin tnh, tnh t? nhin, trong b?n ch?t tm h?n c?a con ng??i ? tr? nn kh c?n, chai s?n, l?ch l?c, mo m, v b? ?? th? ??nh ki?n nhn vi ng?y t?o ch?ng l?p, ?n mn. Theo ngh?a ny, ti?u thuy?t Th??ng ngn c?a V?nh Quy?n x?ng ?ng ???c xem nh? l m?t trong nh?ng ti?ng ku tha thi?t v th?ng thi?t nh?t c?a v?n ch??ng sinh thi ? Vi?t Nam, t? tr??c ??n nay.

2. M? r?ng

Rt g?n tc ph?m th l nh? v?y. Nh?ng lm v?y, Th??ng ngn s? ch? cn ??ng l?i thnh ?ng m?t ti?ng ku th??ng, m?t k hi?u bi?u ??t cho n?i ?au t? nhin v n?i ?au con ng??i trong c?nh th? gi?i t? nhin b? tn ph, b? h?y di?t ??n ki?t cng. Trong khi v?n b?n c?a tc ph?m ti?u thuy?t ny v?n dung ch?a nhi?u h?n th?, nh?ng ?a d?ng ?a t?p c?a ??i s?ng x h?i v ??i s?ng trong lng ng??i, nh?ng suy ngh? g?i m? v? con ???ng v?n ch??ng c?a m?t nh v?n, v c th?, c?a nhi?u nh v?n khc.

Tr??c h?t, ni v? v?n ch??ng sinh thi. Th?t ra v?n ch??ng Vi?t Nam, t? th?i c? trung ??i ??n c?n, hi?n ??i v ???ng ??i ? hnh thnh m?t truy?n th?ng yu thin nhin, khao kht tm ??n v ha mnh vo thin nhin, tr chuy?n v?i thin nhin, v c khi ha thn vo thin nhin ?? t? ? c?t ln ti?ng ni c?a tr?i cao, bi?n r?ng, r?ng ni, ru?ng ??ng, chim mung, c? cy, hoa l, v?t n?ng, c?n m?a… ?i?u ? xu?t hi?n nhi?u trong th? c?a Nguy?n Tri, Nguy?n B?nh Khim, Nguy?n Du, H? Xun H??ng th?i trung ??i; c?a Nguy?n Bnh, Xun Di?u, Huy C?n, Hn M?c T? th?i hi?n ??i; r?i trong bi k Tr chuy?n v?i cy xanh c?a Nguy?n Minh Chu, trong ti?u thuy?t R?ng ??ng c?a M?c Phi, trong truy?n ng?n Mu?i c?a r?ng c?a Nguy?n Huy Thi?p, hay trong truy?n v?a Cnh ??ng b?t t?n c?a Nguy?n Ng?c T?, v.v. Nh?ng ? khng/ ch?a ph?i l v?n ch??ng sinh thi ?ch th?c. (V v th?, g?n nh? m?i di?n gi?i v? v?n ch??ng sinh thi qua/ b?ng nh?ng tc ph?m ny, r?t cu?c ch? l nh?ng n? l?c p l thuy?t ph bnh sinh thi t? ph??ng Ty vo v?n ch??ng Vi?t Nam theo cc cch t nhi?u g??ng g?o, d?u c th?a nhi?t tnh thnh th?t. H? qu? l, s? th?c hnh ph bnh sinh thi trn nh?ng ??i t??ng v?n ch??ng ?y hi?n ra c? nh? m?t s?… ?nh tro ci tn, v d?, t? Thin nhin trong th? Nguy?n Tri thnh Th? Nguy?n Tri t? gc nhn sinh thi, v?i vi thu?t ng? chuyn mn thm vo, l xong). Khng kh ?? nh?n th?y ? cc tc gi? tc ph?m k? trn, d c ni nhi?u bao nhiu v b?c l? ni?m yu thin nhin tha thi?t ??n nh??ng no, th thin nhin v?n ch? l thin nhin c?a m?t c?m quan con ng??i trung tm lu?n m thi. Con ng??i l ci r?n c?a v? tr? v l ch? t? c?a mun v?t mun s? trong t? nhin. Con ng??i c quy?n n?ng trn t?t c?, t? quy?n n?ng h??ng d?ng ty thch ??n quy?n n?ng l?y mnh ra lm ki?u m?u c?a mun loi, bp hnh ?nh c?a th? gi?i t? nhin theo c?m xc, c?m gic nh?t th?i c?a mnh (Ng??i bu?n c?nh c vui ?u bao gi? Nguy?n Du). Trong khi ?, ?? c th? kh?ng ??nh l v?n ch??ng sinh thi, m?i quan h?, t??ng tc gi?a con ng??i v?i t? nhin trong v?n ch??ng ?y ph?i ???c thay ??i tri?t ??. N ph?i ???c ??t trong c?m quan t? nhin trung tm lu?n, nh? m?t nh?n ??nh c?a Sylvia A. Earle: Ph?n cn l?i c?a th? gi?i t? nhin c th? t?n t?i m khng c chng ta, nh?ng chng ta khng th? t?n t?i m thi?u ph?n cn l?i c?a th? gi?i t? nhin, m V?nh Quy?n ? l?y lm ?? t? cho ti?u thuy?t Th??ng ngn.

D? nhin, ch? m?t ?? t? ny khng ?? ?? lm nn Th??ng ngn nh? m?t tc ph?m v?n ch??ng sinh thi ?ch th?c (nh v?n v?n c th? tuyn ngn m?t ??ng nh?ng vi?t l?i thnh ra m?t n?o khc). M b?i, ton b? cu?n ti?u thuy?t, t? ci c?m h?ng l?n nh?t, m?nh nh?t, ??n nh?ng s? ki?n v chi ti?t t? vi c?a n, ??u h??ng t?i v l hi?n th? cho m?t th? gi?i ch? c th? t?n t?i b?n v?ng khi con ng??i xc tn v th?c hi?n ???c m?i quan h? c?ng sinh hi ha bnh ??ng v?i t? nhin. T? nhin c nh?ng quy lu?t v nh?ng tr?t t? c?a t? nhin v?n ha c?a t? nhin, c th? ni nh? v?y v con ng??i c?n ph?i h?c ?? bi?t tn tr?ng nh?ng quy lu?t, nh?ng tr?t t? ?y. Khng gian ngh? thu?t ch? y?u trong Th??ng ngn l r?ng, r?ng Tr??ng S?n – Ty Nguyn, v?n hng v? nguyn sinh nh?ng b? h?y di?t tn b?o, n?i nh v?n c l? ? tch l?y ???c kh?i kinh nghi?m th?c ??a ?? l?n v s? suy ng?m ?? su ?? hnh thnh c?m quan t? nhin trung tm lu?n c?a mnh. Trong khng gian ?y, v trong cu chuy?n c?a nhn v?t ng??i k? chuy?n x?ng Ti, t nh?t ? c hai v? l? ni khi Ti ?ang trn ???ng v? huy?n cng gi Koong, v khi Ti ?ang trong chuy?n kh?o st cng Kin c? hai ??u c nguyn nhn chnh l t? lng tham v s? ngu d?t c?a con ng??i. Nh?ng c?ng trong khng gian ?y, c khi ch? c?n m?t vi chi ti?t nh? c?ng ?? t?o s? th?m tha v? m?i quan h? v ?ng x? c?n thi?t gi?a con ng??i v?i t? nhin. V nh? l?i nh?c c?a gi Koong khi th?y Ti u y?m b? ch kh? hoang Kiki: N?u my cn ??nh tr? n cho r?ng th ??ng ti?p t?c coi n nh? b con. Thn thi?n v?i con ng??i khng gip n sinh t?n trong hoang d ?u. Hay nh? cu chuy?n Kin k? l?i cho Ti nghe v? chuy?n kh?o st loi si ??, si hong hn Ty Nguyn, m anh th?c hi?n cng Katy, nh ??ng v?t h?c ng??i c: khi nghe ti?ng tru di ho s?ng c?a si ??, con ch ci c?a h? run b?n, rt nh?ng r?i phng v?t theo mi ??c, Kin ??nh lao theo, th Katy nu l?i, kh?n thi?t: ?? chng t? do.

Nh? v?y, hi?u bi?t v?n ha c?a t? nhin ?? khng can thi?p th b?o vo cc qu trnh t? nhin, chnh l m?t kha c?nh th? hi?n c?m quan t? nhin trung tm lu?n c?a V?nh Quy?n trong ti?u thuy?t Th??ng ngn. V ?i?u ? khng ch? x?y ra trong t? nhin, trong khng gian r?ng Tr??ng S?n – Ty Nguyn, m n cn x?y ra trong nh?ng khng gian ??m mi ng??i, khng gian c?a ? th? Hu?, Si Gn, v c? n??c M? xa xi. Theo dng h?i ?c c?a nhn v?t ng??i k? chuy?n x?ng Ti, ??c gi? ???c d?ch chuy?n t? r?ng xanh c?a cao nguyn trung ph?n Vi?t Nam sang n??c M?, n?i Ti ti ng? v? mnh sau m??i n?m xa cch. Ti ng? c?ng ch? ?? nh?n ra r?ng m?i vi?c ? khc, N?ng ?m ?y khng nui ???c lu, ngu?i d?n theo ngy, v xt cho cng th Ti l loi th?o m?c khng thch h?p ?? bm r? vo th? nh??ng ??i s?ng n??c M?. V th? Ti nhanh chng tr? v? n??c, sau khi ? ?? l?i cho ng??i v? m?t b?c th? m Ti g?i l ??c tho?i qua ??i tho?i. T? ci ??c tho?i qua ??i tho?i ?y c?a Ti, hi?n ln hnh ?nh m?t gia t?c, c th? l c? t?c, ? Hu?, v?i nh?ng ng??i ?n ng v nh?ng ng??i ph? n? Hu? ??c bi?t: v?a sang tr?ng, l? gio ch?n chu, v?a ng?m ?n m?t tinh th?n phng tng, kiu hnh, kiu hnh ngay trong ci v? cam ch?u b ?n no ?. ? dng h?i ?c v? gia ?nh xu?t hi?n chi ti?t hai cy hoa ?? quyn: t? r?ng B?ch M chng ???c cha Ti b?ng v? tr?ng trong v??n nh, r?i t? v??n nh chng l?i ???c ng mang tr? v? r?ng B?ch M, bn con thc ??m s??ng, b?i m?t s? th?c nh?n m ng n?i Ti gin ti?p chia s?: Ci g thu?c n?i no hy tr? v? n?i ?. C th? ni, ? l tr?t t? t? nhin c?a t? nhin, v ? c?ng l tr?t t? t? nhin c?a v?n ha m con ng??i c?n h?c, v bi?t ?? tun th? cho ?ng. ?i?u ny s? gp soi sng ph?n no ci kho?ng t?i, l?ng trong m?i tnh l? d? c?a ng n?i Ti, trong ??i s?ng v? ch?ng nhi?u b ?n c?a cha m? Ti, v trong c? ci quy?t ??nh c?a Ti: v? n??c, ch?m d?t ??i di tr bn M? d??i mi nh v?. ?y l b?i Ti ??ng thu?n v?i ci d? c?m m Vy, v? Ti, m?t nh thin v?n h?c, ? vi?t trong bi bo khoa h?c v? m?t v? tr? n? r?ng theo th?i gian, ngy cng t?i h?n, l?nh l?o c ??n h?n, m?i hnh tinh tr? nn xa v?ng h?n v?i nh?ng hnh tinh khc t?ng cu?n ht nhau, ?? cu?i cng l vi?n c?nh b?ng gi ton tr?. ?y l tr?t t? c?a t? nhin m con ng??i, ch? th? c?a v?n ha, ph?i ch?p nh?n, khng nn v c?ng khng th? c??ng l?i ???c.

T? t??ng v? tr?t t? t? nhin c?a t? nhin v tr?t t? t? nhin c?a v?n ha cn lan th?m cc cu chuy?n khc trong ti?u thuy?t Th??ng ngn: cu chuy?n v? t?p t?c s?n mu cng Ging c?a ng??i Katu m gi Koong k? cho Ti nghe, v cu chuy?n t? b?c chc th? c?a m?t c trung tri?u Ty S?n ? ?n thn hng ch?c n?m d??i chn ni thing Zilieng. Trong cu chuy?n s?n mu, c gi ng??i Katu x ro tabou c?a t?c ng??i ?? c?u m?ng k? th, chng trai ng??i Kinh ? h? st ng??i c yu, nh?ng sau cng c khng theo chng v? xui, m v?n ? l?i r?ng, tr?n s? truy ?u?i ? trong r?ng, b?i v ? l tr?t t? t? nhin: r?ng m?i chnh l n?i c c cu?c s?ng v ci ch?t th?c s?. Cn cu chuy?n v? b?c chc th?: r?t cu?c n cn c m?t ph?n ph? l?c do chu n?i c?a c trung tri?u Ty S?n vi?t, ni v? vi?c anh ta b??c qua l?i nguy?n gia t?c ?? ?ng chi?u C?n v??ng c?a vua Hm Nghi. Khng g khc, ? l tr?t t? t? nhin c?a v?n ha, khi ch? ngh?a dn t?c tr?i d?y, chi?m th? ?u th?ng, ??y nh?ng nguyn t?c gia t?c xu?ng hng th? y?u.

Trong ti?u thuy?t Th??ng ngn, ? nh?ng cu chuy?n ngoi cu chuy?n do Ti k?, ng??i ??c nh?n th?y h?i quang c?a ?? ti l?ch s? v truy?n ???ng r?ng m nh v?n V?nh Quy?n t?ng vi?t tr??c ?, r?t s?m, khi ng kh?i nghi?p v?n. Nh?ng t?t c? ??u tr? nn m?i m? h?n b?i ???c nhng trong c?m quan t? nhin trung tm lu?n, trong s? lo l?ng v? sinh thi, m?t trong nh?ng m?i b?n tm mang tnh ton c?u c?a con ng??i ???ng ??i. V?n c ? ?y m?t ki?u nhn v?t ?n ng Hu? v?a nghim c?n gia phong, l?i v?a lng t? phng khong. Nh?ng ?n ng Hu? ?y cn thm ph?n thm tr?m m?i m? khi d?n thn vo t? nhin ?? suy t? v? k ?c t??ng lai qua hnh ?nh cy lim xanh gi c?i ??c tr?i trn tri?n ni, m?t d?u ch? m Tr??ng S?n nguyn sinh ?? l?i gi?a ??i. Chnh nh?ng ?i?u ?, ? b? r?ng, ? lm nn ci ?n c? v ci l?u chuy?n trong v?n ch??ng h? c?u c?a Nguy?n Phc V?nh Quy?n.

Comments are closed.