??nh ?o, m?t ??i th?

B�t k� Nam Dao

(Tr�ch t? Nh?ng Con Ng??i – B�t K� 1 – Thi V?n xu?t b?n t?i Hoa K?, 2017)

Nguy?n B?c S?n, nh� th? c?a Mai n�y ??ng ?? m� kh�ng ch?t, d?n t�i ?i t�m B�i Gi�ng. Kh�ng v? gh� s�ng Mao ph� ph�ch ch?i, ch?ng chia n?t n?i s?u c�ng g�i ?i?m, v� b?ng d? n�o ?? ngh? ??n ??t ti?n mua m?t tho�ng ng�y vui. ?� l� S�i G�n ??u th?p ni�n 1980.

Qu?n ?en, �o b� ba. N�n c?i g?n sao ??. �o v�ng th?p tho�ng g�c ph?, m?t cay nghi?t r�nh r?p, m?t l?nh nh? ti?n. Nh? th?, d?u l� th�nh c?ng ch?ng th? kh�ng mang m?c c?m ph?m t?i. M?t th? t?i danh ch?a bi?t nh?ng c� th? ?p xu?ng ??u b?t c? l�c n�o, th?m ch� ngay b�y gi?, ho?c mai, hay m?t. T?i hay kh�ng, h�n xui may r?i nh? l?c x?m xin qu?, tung ??ng chinh s?p ng?a c?u m?t qu? h�o d?ch � a ni?m hy v?ng t? mi?ng ng??i th?y b�i m� ?ang l�n l�t h�nh ngh? d? ?oan m� t�n.

Ch�ng t�i ??p xe d??i n?ng chang chang. Qua c?u B�ng. T�m, h?i. R?i h?i, t�m. Kh�ng, kh�ng th?y. V�ng qua T�n B�nh, c?ng kh�ng. M?y b?a r?i ?ng ?i m?t ti�u. Qua ch? Tr??ng Minh Gi?ng, l?i h?i, c�i �ng ?y m�, r�u t�c tr?ng x�a, con m?t r?c m�u tinh qu�i, �o v� ch?ng v� ??p th�ng th�nh, th?nh tho?ng la h�t g?m g?, vai b? tay g?y, nghe ?�u d?o n�y l?i c� m?t ch� ti?u ??ng con con l?o ??o theo sau. ?, m?i th?y b?a tr??c, gi? ch?c ?ng z�a S� G�n r?i. Ch? n�o? Tr?i bi?t, ?ng nh? th?n th�nh, l�c bi?n l�c hi?n�

Ch�n dung B�i Gi�ng � ?inh C??ng v?

Ch?u, th�i th� th�i, ?? m?c m�y bay, ch?a b�n duy�n th� g?i l�ng y�u theo c?n gi� l?ng. N�o, ??p xe v?, ch? ?�m v?n ngh? s? tr�, s? 160 Nam K? Kh?i Ngh?a. Nguy?n B?c S?n ra ch? tr?i, t?i h�m ?� mang v? m?t cu?n s�ch m?t b�a, t?i t? bu?c ki?u b� gi� b?ng hai s?i d�y thun, thi?u 48 trang ??u, b?o� Ta cho ch� m�y cu?n s�ch g?i ??u gi??ng. T�i r�n r�n nh? tay m? ra, ph�a tr�n trang b�n ph?i c� ch? T? T??ng Hi?n ??i (TTH?), b�n tr�i th� M. Heidegger, c? th? gi?, ??n W. Faulkner, A. Camus. ??n trang 478, ti?p Ph? Tr??ng Th?n Tho?i Hy L?p, v?i c??c ch� r?t t?u: � … V� mu?n h??ng c�u chuy?n theo nh?ng vi?n t??ng n�o ?� ???c ph?i m? nhi?u trong t�c ph?m c?a Hom�re � Euripide – Sophocle n�n t�i k? chuy?n Th?n Tho?i nghe ra c� kh�c trong s�ch v? �…

T?u th?, v� th? ???c l� r?t ng�ng ngh�nh, nh?ng ng�ng ngh�nh duy�n d�ng n�n ch?ng ?? ai m?t l�ng (tr? nh?ng h?c gi? h�n l�m, nghi�m t�c ch? thu?n tr�ch, d?ch, ghi ch�, li?t k� s�ch bi�n kh?o v?i s? trang ch�nh x�c� ??� l�m t�i li?u). Gi? trang b�a sau n�t b�t, m?t nh� ?� b??m t?, gi?y nh?n nheo v�ng ?, th?y ghi Gi?y ph�p s? 2715/XB c?p ng�y 10.11.62, kh�ng c� t�n Nh� Xu?t B?n. Trang trong ghi L?i Cu?i T?p, r?ng:

V� ?i?u ki?n ?n lo�t qu� kh� kh?n, n�n �ng ch? nh� in mu?n chia cu?n s�ch ra l�m hai t?p. T?p th? nh� s? in xong sau T?t Nguy�n ?�n. ??c gi? th�ng c?m cho. ?a t?. (K�) N?m C?a- N?m Cao- N?m L?a- N?m Gi�ng.

Nh?ng T?t n?m n�o? In th?, �ng ch? nh� in h?n ch?u ch?i v� r?t chi?u t�c gi?, ?? t�n k� c?ng c?t nh?, kh�ng ph�p t?c qui c?, b?t c?n nh�n th?, c�i th? nh�n th??ng gi? cho b? ngo�i c� n�t ??ng ??n ??n ?? ?o n�o �u s?u!

Tay n�o vi?t cu?n n�y v?y? Nguy?n B?c S?n ph� l�n c??i, th� B�i Gi�ng ch? c�n ai v�o ??y ???c! �, v� n?u �ng ch? nh� in l� �ng Thanh Tu? th� nh�n ?�y t�i xin g?i �ng m?t l?i ch�o. Qu? �ng c� con m?t xanh, ch?c �ng in n?m 1963, th?i ?? nh?t C?ng H�a, mai h?u s�ch s? g?i l� th?i Ti?n Ng?y ?? kh?i l?n v?i th?i sau 1990.

***

C� s�ch, ph?i ??c.

Th?t k? l?! D? nhi�n c� c�c v? M. Heidegger, W. Faulkner, A. Camus nh?ng t?t c? qua c�i l?ng k�nh B�i Gi�ng, tr?n v�o n�o l� Thu Trang, Kim C??ng, Th�y Ki?u, Brigitte Bardot v� Marilyn Monroe, nhu?n nhuy?n t?n ho?t v?i nhau trong m?t t?n sinh m� t?i th? t?o � ngh?a cho t?n th?.

Nh?ng t?i th? l� g�? L� Dasein trong ng�n ng? H?t-?e-Gh�,� L� th?c t?i ng??i? �L� c�i th? ??ng ra ?? ?�n m?i t?n th?. N?u kh�ng c� th?c-t?i-ng??i-t?i-th? th� t?n th? s? thi�n thu m?t � ngh?a, s? ch? c�n l� l�-l�-v?t-th?-lai-rai (T?a th? hai cho M. Heidegger v� T? T??ng Hi?n ??i). V?y Dasein l�, B�i Gi�ng cao gi?ng ngh?ch ng?m (TTH?, tr. 104), l� Da (ngh?a th?t da) m� v� Sein (ch? c�i v� trong Ph�p ng?). Th? l� n? l?u c�c v? ? tr�n, B�i Gi�ng k� d??i c? r�n h? h?. Th? ki?u l?c b�t th� t?nh b? k� BG v� T? Nh?, c�n sang ???ng lu?t th� l� v?n xu�i, tuy�n b? ng�n ng? l� ng�i nh� c?a t?n th? v� c? th? qu?y cho� n�t nh? nh?ng ngh?a c�ng ng�n, th� tay xem c�i l� t�n (??c l�i ki?u B�i Gi�ng, l� t?n lo, l��) l� g�.

T�m l?i, ??c ?? hi?u t? t??ng B�i Gi�ng qu? l� b?t kh?, nh?ng c� nh?ng tho�ng thi�n t�i nh?p nh�y �nh sao sa, v� nh?ng ph�t gi�y khi?n v? ?�i c??i ph� l�n v� kh�ng th? nh?n m� ???c. T? d?:

Khoa h?c gi?t ng??i� khoa h?c ng�y th? ???c ph�p kh�ng ng?� ?� h?n nhi�n g�y b�ng t?i. Tri?t h?c gi?t ng??i� v� �t ai hi?u r?ng s? d? khoa h?c gi?t ???c nhi?u con ng??i ??n th? l� ch�nh b?i tri?t h?c kh?n n?n ?� d?n ???ng, ch�nh tri?t h?c h? t� ?� ph?m t?i tr??c ti�n� S? l?m l?n tai h?i c?a c�c tri?t gia-h?c gi? ?� t�n ph� tri?t h?c thi ca su?t bao nhi�u th? k?, v� d?n con ng??i th?i ??i n�y t?i ??u h�ng c? gi?i duy l� duy v?t m?t c�ch nh?c nh�. (tr�ch T?a th? hai, s�ch d?n ? tr�n).

�Lu?n l� h?c l� t?o ph?m lai rai c?a nh� tr??ng, c?a h?c gi?. Tri?t nh�n n?u c� s? d?ng lu?n l� h?c th� bao gi? c?ng s? d?ng v?i nh?ng h?u �, coi lu?n l� h?c nh? m?t ph??ng c�ch t?m th?i gi�p ta ??t ???c m?t c�i-g�-kh�c lung linh h?n� T? bao nhi�u th? k?, t? t??ng c?a tinh anh ?� hao m�n trong v�ng v�y c?a lu?n l�. Ng??i ta ?o t? t??ng theo ti�u chu?n l?ch l?c. Bu?c c� ph?i b� tr�n b�i c�t? Bu?c chim ph?i l?i d??i d�ng s�ng?�T?t c? v?n ?? l�: l�m th? n�o cho xoang ?i?u h�o hoa ??ng b? ?�nh ch�m b?i lu?n l� c� k� ?o ??m, b?t m?t th�m hai (tr�ch T?a th? hai, s�ch d?n ? tr�n).

�Sau ngh�n th? k? c?a ba tr?m n?m ?i�u t�n sa m?c, con ng??i Tr� Th?c Tr??ng Gi? Da V�ng� v?a th?ng thi?t t? x?ng �Ta ?�ng ph??ng da v�ng� v?a l�m lu?c d�m d? theo ?u�i �em T�y ph??ng ti?n b? v?n minh da tr?ng�… ?�ng ph??ng ?� ti?p t?c ng? v�i gi?a nh?ng tr?m th?ng th?t thanh kia. V� l�c s?c t?nh ra th� ch? bi?t th?ng thi?t ch?y theo ?u�i m?t c�i ?u�i h�t heo tan n�t, v?a ch?y theo ?u�i v?a g�o to l�n r?ng m�nh v? ch?p ???c m?t c�i ??u th?t b?! (Tr�ch T?a cho M�a Xu�n H??ng S?c, An Ti�m,1990, t�i b?n l?n 1).

V? ?�i m� c??i ph� l�n:

Nh?ng tinh hoa c?a t? t??ng t?n sinh ch�nh l� ? ch? ch?p ch?n-t?n ho?t, h?t hiu-t?n ??ng, l�y l?t-t?n lung. Lu�n lu�n ph?i xin m? nh?ng d?u ngo?c ?? n�i chuy?n ??u Ng� ?u�i S?, l� c? c�ng c? g?ng ?? ?i s�t nh?p v?i t?n sinh� V� n�i chuy?n ??u Ng� ?u�i S? xong, th� xin ph�p ?�ng d?u ngo?c l?i, ?? xu?ng d�ng b�n ??n chuy?n ??u S? ?u�i Ng� kh�c. B?i v� n?u kh�ng ti?p t?c b�n chuy?n kh�c c?ng ??u Ng� ?u�i S? th� ta s? r?i v�o c�i l?i c?a h? th?ng ngu si d?p d�u nh?ng Waelhens nh?ng Jean Wahl nh?ng Sartre c? l?c t?c n?i ?u�i nhau – nh?ng kh�ng n?i ?u�i ???c ??p ?? nh? chu?n chu?n – ?? t?t d?t h�ng h�ng nh?ng l�ch lau b� l�p (TTH?, tr. 103).

Cu?c �c�ch m?ng� t? t??ng c?a h?c thuy?t Sartre ch? m? ???ng cho t? duy xu?ng d?c (ta h?t s?c t�n nh?n m?c d?u ta y�u Sartre g?n b?ng Trang Ph??ng. V� m?n Sartre h?n bao k? h??ng nguy?n. V� kh�ng mu?n qu�n c�i c�ng c?a Sartre – kh�ng ph?i c�ng v?i tri?t h?c m� l� c�ng v?i d? m�n � nh?ng kh�ng th? n�o kh�ng ??p ng??i v� b?n ph?n ??i v?i l� c? c?n m� ta y�u qu�. ??p ng??i, ta r?t ?au l�ng). Ch? ngh?a hi?n sinh theo ?i?u Sartre s? s?m ch?y b?t tay v?i duy – v?t v� suy – t? – khoa – h?c – m�y m�c. (TTH?, tr. 147).

T?i sao m?t ?�m ?n tr?m b?ng ba n?m l�m? Nh?ng b?n c?m b�t ph� b�nh cha-ch�, ru r� r�c r�o, l?p l? gi? v? ??ng – ??n – ta – ?�y ?? b? nh�o ?� l?ng k? l�m v??n m? h�i nhu? nho?i – v�ng – nh?ng b?n ?� n�n suy g?m k? m?t c�i c�u n�y.(TTH?, tr. 183).

TTH?, tr. 364:

– �I�ve seed de fisst en de last�, Dilsey said, �Never you mind me�.

– �First en last whut?�. Frony said.

– �Never you mind�, Dilsey said. �I seed de beginnin, en no I sees de endin�.

B�i Gi�ng d?ch (gi?ng Qu?ng) :

– T�a ??a th?y k� ?�a k� cu?i.

– Ch?? nge?i chi t�oa, Ch?? l�� chi cho t�ao.

– ?�?u cu?i k� chi?

– Ch?? l�� nge?i chi ch� t�ao h??c.

***

T?t n?m con kh? c�ch ?�y hai gi�p, t�i ??n th?m Tr?nh C�ng S?n v� gia ?�nh th� B�i Gi�ng ?� ? ?�, �o tr?ng (s?ch s?, ch?c ?? ?i ?n T?t), nh?ng m?t m?i th�m t�m. S?n v? vai t�i, b?o t�n n�y c?ng l�m th?. Gi�ng c??i m�m m�m, v?n v?n ?i ki?u h�t b?i, v�ng quanh t�i hai v�ng, m?t ch?m ch?m nh�n t�i nh? m?t con v?t l?c lo�i n?i ph? th?. ??p ??p l�n vai, s? s? n?n n?n, Gi�ng l�m ?i?u b? ?�nh h?i, ??c gi�, mi?ng k�u kh�n kh?t, m?t h?p h�y tinh qu�i. Th�nh l�nh, Gi�ng th� tay tr�i ra b?t, h? h?, �???i ??i thi s?, ?�ch danh t?i h?!�, r?i ??a tay l�n tr�n ch�o ki?u nh� binh. N?m Dao h?! Gi�ng r� l�n, ch? tr? c??i, huy�n thuy�n n�i th? ng�n ng? pha Anh Ph�p ??c Vi?t v� ba l?ng nh?ng ?? lo?i �m thanh, n�i li?n n?m b?y ph�t, kh�ng cho ai c?t l?i, ch?ng c?n ai hi?u.

T�i ng? ra, l�ng t�ng nh�n Gi�ng, ch? bi?t c??i c??i. S?n k�u, �ng n?i n�y ph� qu� tr?i qu� ??t. Gi�ng m?c, c? ti?p t?c, th�nh l�nh l?n c� xu?ng ??t, l?n ng??c ??u, xoay v�ng v�ng, l?n t? trong nh� ra s�n, r?i l?i t? s�n l?n v�o, ti?ng da th?t ??ng xu?ng n?n ??t b�nh b?ch. T�i kinh ho?ng. H�nh nh? c? nh� S?n ?� quen v?i c�i c?nh n�y, ch?ng ai l? v? ng?c nhi�n. S?n ??ng ??nh, ch�t ch? h?t c?n, kh�ng sao ?�u�

M??i ph�t sau, Gi�ng th�i ng? ng?ay, n?m th? h?ng h?c. M?t l�t, Gi�ng l?m c?m ng?i l�n, m?t m?i t??i r�i, c� v? kh�ng nh? g� nh?ng gi�y ph�t v?a qua. Ph?i ch?ng, t�i t? h?i, Gi�ng v?a t�m l?i m?t th? qu�n b�nh gi?a c�i th? v� c�i tr�, ch?ng nh? c�i n? l�m l?ch c�i kia. B?t ng?, anh nh�n ch?m ch?m v�o m?t t�i, gi?ng Qu?ng ??c s?t, d?u d�ng: �C� s?ng nh? th? th� m?i l�m th? ???c!�.

Th? B�i Gi�ng. Ph?i n�i, nhi?u ng??i ?� x?ng t?ng th? Gi�ng. C?ng nhi?u ng??i, nh?n m?t k�u, th? ?ang hay b?ng tr?ng gi?n, m?t hay. Nh?ng n�i g� th� n�i, ai c?ng nh?n r?ng B�i Gi�ng l� m?t nh� th?. V� l� m?t huy?n tho?i s?ng.

T�i bi?t m?t ?�m ?n tr?m b?ng ba n?m l�m, kh�ng ch?i tr� ru r� r�c r�o, nh?ng xin th?a v?i ???i ??i thi s? nh?ng b�i th? c?a anh m� t�i tr�n tr?ng. Trong t?p M?a Ngu?n (1963), b�i Ng??i ?i ?�u,v?i

Tr?i vi v�t �n li?ng v�ng h?t h?.

?i ?i em ngu?n gi?y m?ng chi�m bao.

V? thao th?c canh ch?y t�m tr? l?i.

B?n ch�n tr?i ng??i ??ng ? n?i nao.

R?i b�i Ph??ng H�, nh?t l� ?o?n:

Tr?i tu?i tr? b?i n�o v? v�y h�m.

Gi?a m?t m? tr?ng n??c l?nh li�n mi�n.

Ho�i v?ng u?ng b�n n?i ??i th� th?m.

H?n n�i s�ng anh l?c x? xa mi?n.

Trong M?t Bu?n, hai d�ng nh? chu?i h?t trai, r?ng:

B�y gi? ri�ng ??i di?n t�i.

C�n hai con m?t kh�c ng??i m?t con.

Cu?i c�ng, Mai Sau Em V?, tr�c tuy?t b?t ng? l� hai c�u:

Em v? m?y th? k? sau.

Nh�n tr?ng c� th?y nguy�n m�u ?y kh�ng.

??n t?p L� Hoa C?n (c?ng 1963), t�i y�u l?c b�t B�i Gi�ng, v� nh?n ra anh l� ??a em cu?i c�ng c?a T? Nh? T? (ch? ch?ng ph?i Nguy?n-B�nh-ca-dao hay Ph?m-Thi�n-Th?-v�-thanh-v�-kh�ng-??-?o?n-tr??ng).

V?i D?t �o, h�y nghe:

�o v�ng xin d?t cho em.

T? v�ng ai l?a s?i m?m tay ?an.

Mai sau ?? l?i hoe v�ng.

C?m nghe c� th?t da n�ng ? trong.

C�n Sa M?c Ph�t Ti?t, ?o?n cu?i khi?n ch�u th�n l?nh to�t r?n ng??i:

Th?a em tr?i ch?ng cho g?n.

???ng v� h?n tr?ng t? ph?n ban tr?a.

?�m v?n v? b?c phau x?a.

H?n sa m?c ph�t ti?t m?a ra ngo�i.

B�y gi?, l?n d? Ng�n Thu R?t H?t (l?i c?ng 1963) v� nghe B�i Gi�ng l�n c?n t?u trong G?i th�n n? V?nh Trinh, k�u ca:

T?m qu?n em r�ch ???ng t?.

C? trong m�nh m?y b�ng qu? m?c nhi?u,

r?i sau l?i h?i:

B�y gi? em ??ng n?i ?�u.

C? trong m�nh m?y em s?u ra sao.

Ch?a h?t, l�m xong m?y kh? l?c b�t, Gi�ng t�i b�t:

G?ng thu x?p g?p r?i v�o. T?m qu?n n?m tr??c phai m�u r?i ph?i kh�ng. Trong n�y thi�n h? r?t ?�ng. ?n m?c th?t ??p nh?ng tr�ng kh�ng m?n m� b?ng em.

Anh vi?t c? nh? th?t! Em n�o ch?u cho n?i c? ch??

??n M�u Hoa Tr�n Ng�n (l?i l?i 1963), B�i Gi�ng v?n c? phong ??, th? tr�o ra, c� t? th� thi tho?ng xu?ng m?c th??ng th??ng b?c trung, nh?ng ch? n�y ch? kia v?n l?p l�nh nh?ng �nh sao b?ng k? di?u. Em v? m?y th? k? sau l?i ???c l?p l?i (sau ?� th�m m?t l?n n?a th� ph?i) trong b�i Em V? Ra Sao. Xin ch�p:

Em v? m?y th? k? sau.

H?n ng�n ti?t ?i?u c�u ch�o v?ng qua.

Em ?i l�ng ?? giang h�.

C? m�a thu m?c ch?m gi� ch?t non.

A, c�i t? th? l?, em v? nh?ng l?i m?y th? k? sau, t?i sao h? em?

Ch? n?i m?t n?m 1963, B�i Gi�ng ra th�m M�u Hoa Tr�n Ng�n, t?c l� 5 t?p th?. Th�m v�o , Martin Heidegger v� T? T??ng Hi?n ??i I v� II, r?i Sao G?i L� Kh�ng C� Tri?t H?c Heidegger, l� hai cu?n s�ch l� lu?n bi�n kh?o. V� ch? m?t n?m th�i, l� th?a cho m?t ??i v?n: anh ?� ?? d?u ?n B�i Gi�ng trong v?n h?c v� thi ca.

T? 1955 ??n 1975, Gi�ng vi?t kho?ng 46 (47?) t�c ph?m, ?? th? lo?i, t? s�ch Gi�o Khoa ??n D?ch Thu?t. Sau 1975, anh kh�ng sung s?c nh? tr??c, nh?ng th? anh th?m th�a ch?nh l�ng h?n, v� c?ng ho�i nghi h?n, ?�i khi c� ch�t u? m? chua x�t, nh?ng g� th� g�, v?n ng? ngh?nh. T�i ch�p ba b�i t�i c?m:

Bao gi?

B?ng b�t ch� ?en

T�i ch�p b�i th?

Tr�n t??ng v�i tr?ng

B?ng b�t ch� tr?ng

T�i ch�p b�i th?

Tr�n l� l?c h?ng

B?ng c?c than h?ng

T�i ??t b�i th?

T?ng ph�t t?ng gi?

T�i c??i t�i kh�c b�ng qu?

Ng??i nghe c??i kh�c c� ng? chi kh�ng

M?t ??i

M?t ??i ?�u ch?n ?�u n?i

?�u ng??i ?i k? ? ??i ?�u ?�u

Em ?i t? t?nh m?ng ??u

M?t m�nh anh ? mang s?u tr?m n?m

Em t? v� t?n xa x?m

Tr�ng lai ch?t v?n: t? tr?m n?m n�o?

Gi�

Gi� qua ??i n�i cheo leo

Gi� ch�o em M?i b�n ?�o ??u tru�ng

Gi?a ?�o r?t cu?c m?t mu�n

B�n d�ng su?i m�t c?i tru?ng ng?i ch?i

Nh�n v� c� vi?c qua ??i

Th?y em xinh ??p t�i ng?i ng?m em

Th? r?i c�ng vi?c b? qu�n

Ch? c�n c� bi?t ng?m em th�i m�

V? sau kh?p b?n giang h�

N?i n�o c?ng th?y ng?c ng� ?�o tru�ng

Ph?i n�i, b�i Bao Gi? hay, c� ch?t Apollinaire, m?t nh� th? ng??i Ph�p Gi�ng tr�n tr?ng. B�i M?t ??i trung trung, ???c c�u ch�t, b?t ng?, n�ng c?p b�i th? l�n m?t t?ng si�u h�nh. B�i ch�t, Gi�, m?i ??c th� th??ng, qu� th??ng, lo?i th? k? chuy?n. Nh?ng kh�ng hi?u sao n� �m ?nh. Em M?i man s? nay thay nh?ng ki?u n? m�i son m� ph?n Kim C??ng, Malyn M?ngL?, Biz�t B�?�? Sao th? nh?? Th? l?i th?i th?i, h�n hoan, gi?n d?, th?c th�, ng? ngh?nh v� tr? th?. Nh?t l� v�o nh?ng ph�t cu?i ??i! Sao tr? th? ???c th? nh??

***

S?ng nh? th? th� m?i l�m th? ???c!

Nh?ng s?ng th? n�o l� s?ng nh? th?, anh Gi�ng? Kh� kh�, l� s?ng, th? th�i. S?ng nh? anh l� lang thang phi�u b?t, kh�ng c? s? ?? c? b�ng ho�ng n?i ni?m c? qu?n. Ch?ng danh ch?ng l?i, �i chuy?n ph� hoa. Kh�ng qu� kh? kh�ng v? lai, t?i th? ph?i ngay ?�y, ch?n n�y, t?c th�, quy?t li?t t?ng gi�y t?ng ph�t t?n l?u. Ch�n th�nh v?i c? h? v� v� h?u th?, tr�nh m�u m� u?n �o gi? d?ng n�y kia. Th�i ?o v?ng, nh?n m?t cu?c ph� sinh nh? b?n ??i ch?n g?i, v� g?i ch?n l� sao tr?i l� huy?n m?ng ta g?n cho c� em c�i t�n ?? th�nh hi?n th?c m?u nhi?m lung linh�

Th? th�i sao? Quay h?i ti?u ??ng, sao m?t m?i ?ng th�m t�m th?? Ti?u ??ng ?�p, ?ng z� h?m, l?n ??u tr?ng c�y chu?i ch?ng ?�t l�n tr?i ?i b?ng tay, b�n tr�n h?m c� c?ng bi?u ng? n?n ?? ch? v�ng, k? �Kh�ng c� g� qu� b?ng ??c l?p t? do�… C�ng an k�u, ?ng t?nh b?. N� ch?n n� u�nh, u�nh xong ?ng l?i l?n ??u ch?ng ?�t ?i ra. N� bi?u, ch?ng ch�nh quy?n h?. ?ng c??i. L?i b? u�nh, l?n n�y l?t kh�ng n?i. Ng??i b?m d?p, mang v? b�p thu?c, ch?a kh?i th?i ?ng l?i t?i con h?m, b?t ??n, ?�i quy?n s?ng.

S?ng th?, c?ng l� s?ng nh? th? �? T?c ph?i trung th?c. Ph?i t? do, t? do tuy?t ??i, b?t k? b?t c? quy?n l?c n�o v�y b?a o �p, s?n s�ng s?ng ch?t ??i l?y m?t th? gi� tr? ng??i ??i cho l� tr?u t??ng vi?n v�ng…

C� ph?i c� th? th� m?i s?ng v?i v� b?ng nh?ng con ch? m� kh�ng mang th�n ph?n mang k? b?t l?c ch?n chi?u ?ang g??ng leo l�n gi??ng r?i quay m?t kh�ng d�m nh�n b� s?n s?n quy?n th? n?m ng?a d?ng ch�n?

Khi T? H?u leo ??n tuy?t ??nh quy?n l?c, anh em v?n ngh? k?, B�i Gi�ng ??n tr??c s? 160 Nam K? Kh?i Ngh?a, gi?a tr?a r�o, �ng L�nh ?i, �ng l�m chi m� ch�ng n� ?�y ??a v?n ch??ng th? n�y? Nghe Gi�ng g�o th�t, ai n?y im l?ng. Ng??i ??ng, ??ng y�n. Ng??i ng?i, ng?i y�n. Nh?t v� ng?t. Gi? t?ng kh�ng hi?u, nh?ng ch?ng ai d�m nh�n v�o m?t ai. Ch?ng ai xu?ng m? c?ng m?i �ng v�o, r�t cho �ng ch�n n??c, m?c ?? �ng c? g�o, �ng g�o nh? th? ch�ng ch?y ch?c s? r�ch to?c cu?ng c?.

M?t bu?i t?i n?m 1988, Tr?nh C�ng S?n ??a t�i ??n ch? c�i t?m B�i Gi�ng, trong m?t khu v??n nh� ch�u �ng, m?t ng??i t�i c?ng quen bi?t. Ch�ng t�i m?i mon men v�o, ?�n b?ng t?t ng�m. S?n khe kh? g?i, anh Gi�ng ?i, S?n ?�y. ?�n l?i b?t. S?n h?? B�i Gi�ng ??y c?a, t??m t?t, s?ch s?, th?m ch� ??m d�ng, �o qu?n r�u t�c tr?ng tinh.

Chi?c m�n bu�ng quanh chi?u, c?ng tr?ng, v� thoang tho?ng trong kh�ng gian l� m�i h??ng m?i ??t. B�i Gi�ng kh�ng ?i�n nh? ng??i ??i t??ng. Anh ?i�n c�ch c?a anh, c� ch?n l?a v� r?t � th?c. Anh d?ch l?i Pascal, ng??i ta v?n ?i�n, ?i�n m?t c�ch thi?t y?u ??n n?i kh�ng ?i�n c?ng l� ?i�n theo m?t l?i kh�c. V� n�i cho c�ng, Nietzsche ?i�n, Heidegger ?i�n, Holderlin ?i�n� Trang ?i�n, L�o ?i�n, Th�ch Ca c?ng ?i�n� Th� anh, k? n�i t�nh ??n sau, mu?n v? n?i h? ch?c kh�ng ?i�n ch?ng ???c.

V� khi anh t?nh, r?t uy�n b�c v?i m?t tr� nh? kinh ?i?n kh?ng khi?p, th� ai m?i l� nh?ng ng??i ?i�n nh??

N?m ?�, l?n cu?i t�i g?p anh l� d?p ta c�ng g?p Tr?n D?n. C?ng l?n cu?i.

Tr? v? chuy?n B�i Gi�ng, huy?n tho?i s?ng. Thi�n h? b?n ph??ng c?n huy?n tho?i v� ph?i ch?ng s?ng nh? th? l� m?t nhu c?u h?ng t??ng nh?ng b?t kh? ??t? V� trung th?c l� m?t t?t y?u c?a cu?c t?n sinh? T? do, s? s?ng c�n c?a t?n th?? V� ngh?ch ng?m, h�m h?nh, h�n hoan l� c�i h?nh ph�c t?n ho?t. Nh?ng nh?ng c�i t?n (n?, kia) theo ch? B�i Gi�ng, �t ng??i bi?t anh ??nh n�i chi. Ng??c l?i, ng??i ng??i bi?t anh s?ng c�i g� v� s?ng ra sao. V� c� th? anh m?i th�nh huy?n tho?i.

V?i b�i th? Gi� v� c� em M?i, anh ho�n nguy�n ch?t tr? th?. Anh th?t may: trung ni�n thi s? g?m g? t�c phong m�nh h? ?� ho� th�n ra ??a tr? l�c cu?i ??i l� gi?c m? c?a Nietzsche. H�nh ?nh B�i Gi�ng �o qu?n ch?ng ??p ?? m?u nh? m?t l�o ??o s? ngh?u ngh?n tr�n ??nh ?o m?t ??i th? kh�ng l� huy?n tho?i. Anh th?c s? c� ?� khi x?a, v� v?n ?�y trong t�m t??ng t�i b�y gi?, v?i n? c??i m�m m�m hi?n h�a, �nh m?t tinh qu�i nh?ng d?u d�ng.

C�u anh th?t, s?ng nh? th? th� m?i l�m th? ???c, v?n ?�u ?� theo t�i ??ng ??ng m?t th?i.

C? nh? b?n, l?i m?t ng?. Nh? anh, l?i nh? S?n v� c?n v??n treo ph? Duy T�n. Nh? �nh n?ng x? tr?a hoe v�ng ??u tr�n nh?ng t�ng l� c�y me d??i c�i m�u xanh ng?n ng?t c?a tr?i cao ?? l??ng. B�y gi?, ?�m ? ?�y. T�i l?c l?i d?m t?m ?nh, m?y b?c th? c�n ?p ch�t h??ng x?a m?t th?i qu� v�ng. M?t m?nh gi?y nh? x�u m?u v�ng r?i xu?ng. Kh�ng ph?i l� mu� thu, d?u ngo�i kia, tr?i ?� l?nh v� r?ng phong c?nh nh� ?ang chuy?n sang m�u ??.

M?nh gi?y ?�o b?ng hai h�ng ch?:

Ng??i ?�u g?p B�i Gi�ng B�i

H?i thi�n thu, gi�, bu?n vui nh?ng g� ?

Ch? anh hay ch? S?n. Ch?c ch?n kh�ng ph?i ch? t�i, x?u ch? kh�ng ???c ??p nh? v?y. Th? anh hay th? S?n. Hay th? t�i. Kh�ng nh? ???c.

H? chi, h? chi. C� h? chi v�ng nh?ng rong r�u�

Kh�ng-anh kh�ng-S?n kh�ng-t�i th� l� ch�ng ta v?y.

Xin ch�o, anh B�i Gi�ng. M�a Xu�n ph�a tr??c mi�n tr??ng ph�a sau. R?i s? m?t ng�y t�i ng?, h?n th?. V?i anh, v?i b?n b� v� nh?ng k? n�i t�nh.

G?i BG, 5 n?m khu?t m?t – 7.10.2003

H?p L?u, 1974, Xu�n Gi�p Th�n

N. D