Nguy?n ??c D??ng
Chng ti s? g?i l kh khi th?y l?i gi?i ngh?a cho m?t ??n vi? t?c ng? [TN] no ? v?n cn gy b?t ??ng t nhi?u trong h?c gi?i. V m?c ?ch c?a bi ny l th? ?i tm nh?ng l?i gia?i ???c coi l th?a ?ng cho nh?ng cu thu?c nhm trn.
?? b?n ??c ti?n theo di, chng ti xin x?p nh?ng cu s?p bn theo trnh t? chng xu?t hi?n trong t? ?i?n.
1. Cu ??u tin thu?c nhm ?ang xt la?: ??m con ch?ng h?n b?ng cha?u ngoa?i.
Cu ny ???c GS. Nguy?n Nh? cng ca?c c?ng s? gia?ng nh? sau trong ?a?i t?? ?i?n ti?ng Vi?t (1999) do chnh ng ch? bin: Co? t? t???ng coi tro?ng ?a?n ng, coi th???ng phu? n??, v nh? tha? ??m con c?a ch?ng tuy khng yu quy?, thi?ch thu? gi? nh?ng d?u sao v?n thu?c dng h? n?i [sic!], cn h?n b? con c?a con gi[!].
L?i gia?ng v?a d?n cho th?y c t nh?t hai ?i?m d? gy tranh ci:
(a) h? c? l con c?a ch?ng th ph?i ch?ng ??u thu?c do?ng ho? n?i? v
(b) ?u l nh?ng d?u hi?u cho th?y ?y l l?i ch? trch thi khinh n? tr?ng nam?
??c ?i ??c l?i k? cu ?ang phn tch, chng ta v?n ch? th?y ?y la? l?i ng??i x?a nh??c nh? cc ch? em cn tr? nh?ng ch?ng may ? go ch?ng v v?n ch?a sinh ???c m?t m?n con trai no ?? n?i do?i gi?ng dng. Va? theo l?i d?n, nh?ng c no ? l? lm vo tnh c?nh ?y th ??ng ?? v?y cu?ng con ga?i ?? ch?m b??m cho lu? con c?a no?, ma? nn ?i thm b???c n??a va? ch?m b??m cho lu? con ring c?a ng??i ?n ng mnh s? k?t hn, b??i l? cha?u ngoa?i (theo cc c?) l nh?ng ??a ch? m?y khi thm ?oi th??ng t?i b, nh? TN t?ng trch c? m?t cch kh chua cht r?ng: Cha?u ngoa?i cha? ?oa?i ??n m? [c?a b chng].
2. ?n cho; bun so
Cho t?i t?n gi?, hnh nh? ?y l cu v?n ch?a h? ???c m?t t? ?i?n TN no thu th?p. Cng v?i cc ??n vi? nh? M?m n?n; r?n bung, Nt d?o; s?ng bi, Lm khi lnh, ?? dnh khi ?au, v.v., n cn l m?t trong nh?ng d?n li?u d? b? gi?i di?n gi?i TN k th? nh?t. Vi? sao th?? Xin th?a: Vi? n thu?c nhm nh?ng cu h?t s??c kho? phn tch theo khun c php Chu?Vi?, m?t m hnh hi?n v?n ???c sch v? chnh th?ng ? ta c? truy?n gia?ng r?ng kh??p trn m?i b?c h?c, k? t? ti?u ho?c.
Tri l?i, ?y ???c coi l mn khoi kh?u b?c nh?t c?a khun ng?? pha?p ??Thuy?t [?T], do khi x? tr b?ng khun ny, chng ta ch?ng nh?ng khng h? v?p ph?i b?t c? m?t tr? ng?i ng? php no, m cn d? dng thu ???c k?t qu? kh kh? quan sau ?y: Trong chuy?n ?n u?ng thi? co?n co? th? ?em cho nhau ???c; ch? trong chuy?n bun ba?n thi? ph?i so ?o t??ng ??ng [m?i ?? lo bi? cu?t v?n].
3. ?n n? ng?i khng non ??ng c?ng l??
Khc v?i cu v?a d?n t?i m?c 2, khi gi?ng cu ?n n? ng?i khng non ??ng c?ng l?? chng ta khng h? g?p m?t c?n tr? b?t k no v? c php, m, tri l?i, ch? g?p vi c?n tr? v? ngh?a t?? v??ng. Th?t v?y, ch? c?n lm r ngh?a c?a hai t? n? va? ??ng la? n?i dung ton cu se? t? kh?c sa?ng ra. Qu? nhin, n?u gi?ng n?: [chi? ?n m] cha? chi?u la?m thm ra; va? ??ng: th?? kim loa?i v?n ???c ng??i x?a hay dng ?? ?u?c ti?n, thi? n?i dung c?a cu ch?c h??n se? la?: Chi? ?n m cha? chi?u la?m thm ra thi? ti?n c?a d?u co? ch?t cao tha?nh nu?i r?i c?ng co? nga?y s? ca?n h?t.
4. ?n vc; h?c hay
Theo h?c gi? An Chi, bi?u th?c ny ch? l m?t thnh ng?, ch? ch?a ph?i l cu. N v?n hnh thnh nn theo ci m?u t??ng t? nh? ?n ngon, m?c ??p.
H?i cn s?ng, nh ng?? ho?c Cao Xun H?o ? h?t s??c l?y lm l? khi nghe gi?ng nh? v?y, b?i theo ng, ?y l m?t bi?u th?c ngn t? v?n t??ng thch c?c ??p v?i cc c?u trc ?T ?i?n hnh. M, n?u ? th? th ngh?a c?a n ch?c h?n s? ch? l: ???c ?n t?t s? t?ng thm vc d?c; ???c h?c t?t s? bi?t thm (nhi?u ?i?u hay, l? th?t ? ??i).
5. T??ng t?? nh? cu ? bn t?i m?c 3, chi? c?n lm r ngh?a t?? v??ng c?a tr?ng la? n?i dung c?a B?m hai ca?i r?ng ?o?ng tr?ng ca?i l???i se? t? kh?c d? hi?u. Nh?ng tr?ng la? ca?i gi?? Xin th?a: ?o? la? th?? hnh c? ???c lm t? hai t?m va?n hnh ch? nh?t to va? da?y co? khoe?t hai ci l? hi?nh ba?n nguy?t ?? hai me?p ?? khi ghp l?i s? t?o nn m?t th? g?i l gng, v?n dng ?? ?ng vo c? cc pha?m nhn m?c tr?ng t?i.
Cho nn, n?i dung cu?a cu c l? nn ???c gi?ng la?: Ba m??i hai ca?i r?ng la? th?? c ph?n s? ?o?ng gng ca?i l???i la?i trong mi?ng, ?? ng?n no? th?t ra nh?ng ?i?u th?t th? co? th? gieo v? cho ch? nhn.
6. Ti?p theo, xin ?i va?o cu Cng c?y la? cng bo?; cng la?m co? m??i la? cng ?n.
Chi? bi?t c?y ma? ch? lo la?m co? thi? th? cng ?y e c c? ho thnh cng c?c, b?i lu?a r?i s? b? co? l?n a?t h?t v ch? thu v? ???c h?t thc no.
Cho nn, mu?n thu ???c thc v?, nh?t thi?t ph?i bo? cng la?m co? (t ra l) vi b?n, cho lu?a kho?i bi? co? l?n a?t. ?o? chi?nh la? l do khi?n ng??i x?a ? nh??c dn lm ru?ng m?t l? th?t: Cng la?m co? la? cng ?n.
7. C? ngoi; bi trong
Cu ny hi?n hay ???c di?n gia?i theo hai h???ng, tuy? thu?c va?o cch gi?ng hai ch?? ngoi v trong.
N?u ngoa?i ???c hi?u l ??ng ngoa?i cu?c ch?i, cn trong l ?? trong cu?c ch?i, thi? ngh?a c?a cu ?ang xe?t co? le? se? ???c di?n gi?i la?: [V?i] c?? [thi? ke? ??ng] ngoa?i [cu?c ch?i th??ng d? sa?ng n???c h?n]; [co?n v?i] ba?i [thi? ke? ??] trong [cu?c ch?i th???ng d? sa?ng n???c h?n].
Tuy nhin, khng t vi? th??c gia?, nh? h?c gi? An Chi ch?ng h?n, l?i cho r?ng gi?ng nh? th? e t?m th??ng qu, v ch? t??ng thch ???c bao nhiu v?i l? th?t. V th?, ng ?? ngh? nn gia?ng nh? sau ?? nghe thch tai h?n khi ??c ln:
[V?i] c?? [thi? mo?i m?u m?o ?? gia?nh ph?n th??ng ??u bi? ph?i ba?y ca? ra] ngoa?i (= t??c trn ba?n c??); [co?n v?i] ba?i [thi? mo?i m?u m?o ?? gia?nh ph?n th??ng ??u ???c gi?u ki?n] trong [??u ca?c ??u thu? (b?i ?i?u m dn ch?i bi e ng?i nh?t l b? l? l?ng)].
8. Gi kn k?n hom
Cu ny ???c T? ?i?n ti?ng Vi?t (Hong Ph ch? bin) gi?ng nh? sau: Ni tr???ng h??p kn ch?n k? qu ?? ??n n?i tnh duyn l? lng, cu?i cng co? th? g?p c?nh khng nh? .
Gi?ng ki?u ?y xem ra ch? m?i lm r ngh?a c?a v? ??u (t?c GI KN), ch? ch?a h? ??ng ch?m g t?i v? sau, b?i l? lm sao co? th? coi bi?u th?c cu?i cng co? th? g?p c?nh khng nh? l l?i gi?i c?a hai ch? K?N HOM ? v? k? ti?p!
Nh?ng tr??c khi ?i vo di?n gi?i, ta th? tm hi?u xem ?i?u g ? khi?n GS. Ph, m?t chuyn gia hng ??u v? ngh?a h?c, l?i ph?i b?ng lng v?i l?i gi?i kh?p khi?ng v g??ng p ??n th?, nh?t l trong m?t cng tri?nh m ng ? dnh bao cng s?c vo nh?ng n?m cu?i ??i.
Theo thi?n ngh?, s? d? GS. Ph ?nh ph?i b?ng lng nh? v?y c l? chung quy ch? v trong kho ng? li?u v?i h?n hai tri?u phi?u ???c ng dy cng gy d?ng v r?t l?y lm tm ??c v?n cn thi?u cc thu?t ng? thu?c ngh? t?m tang. Gi c thm c? kh?i ng? li?u ?y n?a, ch?c h?n ng s? nh?n ra ngay Gi kn k?n hom l l?i ng??i x?a hay dng ?? nh??c cc b, cc c chuyn ngh? ch?n t?m d?t l?a r?ng: Ch?? ?? ke?n qua? gi [= lu] trn n
[1]ma? n d? bi? di?nh ch??t (= ke?n) va?o hom (khi?n v? sau kho? g?? ra).
9. Nm na l cha mch qu
Theo T? ?i?n ti?ng Vi?t (Hong Ph ch? bin), NM NA l (L?i ni, l?i di?n ?a?t) m?c m?c, theo cch ng??i dn th??ng khng bi?t ch? nho; cn MCH QU l (L?i ni) thi?u v?n ho ??n m?c ?ng khinh. B?i v?y, c l? chng ta hy nn b?ng lng v?i l?i gi?ng bnh d? s?p d?n, ch? ??ng m?t th gi? theo ?u?i nh?ng l?i gi?ng qu cao xa, e t t??ng thch v?i l?i di?n ??t nm na m TN v?n chu?ng: L?i ni m?c m?c (suy t?i cng) chnh l cha ?? c?a l?i ni mch qu.
10. Ng??i Vi?t na?o h?u nh? thu?c lu lu cu Quy? h? tinh b?t quy? h? ?a. Nh?ng ch??c t ai c??t ngh?a ???c h? la? gi?. V? l?i, du? co? th? g??n thm ch? qu vo ??ng tr??c (?? ta?o nn cu?m quy? h?) ?i n?a thi? s?? th? e c?ng ch? thay ??i ???c m?y, b??i le? n?i dung c?a cu?m ?y ???c T?? ?i?n ti?ng Vi?t (Hoa?ng Ph chu? bin) gia?ng la?: Mi?n sao, chi? c?n m?t ?i?u ki?n la? (ch?? khng ?o?i ho?i gi? h?n) va? l?i gia?ng ?y xem ra cng kho? ?n kh??p (t??ng thch) v?i n?i dung toa?n cu.
Th?? tra Ha?nVi?t t?? ?i?n c?a ho?c gia? Thi?u Ch??u thi? ti?nh hi?nh cu?ng cha? sa?ng h?n l m?y: cng tri?nh na?y ? k ra ??n m??i sa?u ch?? h?, nh?ng th? d k?, chng ti cha? th?y t?? na?o co? ngh?a t??ng thch c?. Cho nn, c l? chi? co?n ca?ch l nh?? m?t ho?c gia? thng tha?o ch?? Ha?n gi?i giu?p. Sau ch?a ??y hai m??i pht tra c?u, h?c gi? An Chi ? cho bi?t: trong Ha?n v?n, ch?? h? la? m?t t?? cng cu? du?ng ?? di?n ?a?t ca?i ngh?a t??ng t?? nh? ?? trong ti?ng ta.
B??i v?y, v?n theo ng, nn c??t ngh?a Quy? h? tinh b?t quy? h? ?a la? [Nn] quy? [??] s?? tinh, ch?? ???ng quy? [??] s?? nhi?u[2].
11. R?ng c m?ch; vch c tai
??c cu ny, ch?c ai c?ng ph?i l?y lm l? v ng? r?ng ch?c gi?i s?u t?p ? chp nh?m, ch? R?NG th lm sao l?i co? th? ??ng ??i cn x?ng v?i VCH ???c! M ? th? th chng ta s? ???c php k?t lu?n: ?y ch?c h?n l h?u qu? c?a th?m tr?ng tam sao th?t b?n, v lm cho cu ?ang xt khng cn l m?t t?o ph?m hon m? nh? hng lo?t cu TN thu?c s? trn d???i su, b?y ngn ??n vi? v?a ??p ??, v?a ??ng ??i nhau chan cht c? v? hnh th?c l?n n?i dung.
?i?u ? nh??c chng ta r?ng hy thay ngay R?NG b?ng m?t t? khc tho? ???c nh?ng yu c?u v?a ch?. V hnh nh? D?NG chnh l t? nh? th? v, theo T? ?i?n ti?ng Vi?t (Hong Ph ch? bin), D?NG l: C?t vch b?ng tre, n?a. Thay n vo cu ?ang c?n c?t ngh?a, ta s? thu ???c m?t k?t qu? r?t ?ng khch l?: D?ng c m?ch; vch c tai. Cho nn, ngh?a c?a cu trn ch?c h?n nn ???c c?t ngh?a l: C?t vch c?ng c m?ch; vch c?ng c tai (b?i th?, ch? ?? l? cho ng??i ngoi nh?ng ?i?u c?n gi? kn ngay c? khi ?ang ? gi??a b?n b?c vch).
12. Tr?m hay ch? b?ng tay quen
Ngh?a c?a TR?M trong cu ny hi?n hay b? nh?m t??ng la? m??i l?n m??i do ngh?a c?a t? c? ?ang xt ? mai m?t r?t ?a?ng k? qua th?i gian. Tuy nhin, chi? c?n chi?u kho? tra c??u sa?ch v??, ch?c ai c?ng se? th?y ngay ?y la? t?? ???c ng??i x?a du?ng ?? chi? hnh ??ng no?i li?n lu.
?o? la? li? do khi?n cu ?ang ba?n nn ???c gia?ng la?: No?i hay (v? l?i lm) th???ng ch? ???c ?a chu?ng b?ng thnh th?o cng vi?c.
TM T?T
Trong bi ny, tc gi? ? v?ch ra nh?ng ch? t nhi?u cn khi?m khuy?t trong cc l?i di?n gi?i hi?n c, v trn c? s? ?, ??a ra nh?ng l?i di?n gi?i m?i ???c coi l tho? ?ng h?n c?a m?t s? TN ? c l?i gi?i ngh?a nh?ng ch?a ??t ???c s? nh?t tr cao.
[1] N = Th?? ?? du?ng ???c ?an t?? ca?c thanh tre (go?i la? hom) ?? la?m ch? cho t??m k?t ke?n.
[2] L?i gi?ng ny, r rng l g?n h?n v xc ?ng h?n so v?i l?i gi?ng c?a T? ?i?n ti?ng Vi?t (Hong Ph ch? bin): Ch? c?n t?t, ch? khng c?n g nhi?u, nhi?u hay t khng quan tr?ng.
