V?n ch??ng ???ng ??i ti?p nh?n gì t? v?n h?c mi?n Nam

Inrasara

1. V?n h?c mi?n Nam 1954-75 c� g� [m� mi?n B?c kh�ng c�]?

Nhi?u, r?t nhi?u�

[1] B�o ch�

N?u mi?n B?c, c�c lo?i b�o ch? ph�t h�nh ??n c? quan nh� n??c, th? vi?n hay tr??ng h?c, c�n ??i b? ph?n d�n ch�ng ph?i ??c b�o d�n t?i c�c ??a ?i?m c�ng c?ng hay l?ng nghe loa ph??ng; th� ? mi?n Nam: ng??i d�n c� t?t.

Nguy?t san, b�n nguy?t san hay tu?n b�o, nh?t b�o, tin bu?i chi?u. ?a d?ng, ?a chi?u, ?a khuynh h??ng. B�o thi�n t? ho?c th�n C?ng, b�o ch?ng ch�nh quy?n hay b�o trung l?p c?ng c�. D�n th�nh ph? ???c ??c ?? lo?i ?� ?�nh, ngay ng??i nh� qu� h?o l�nh c?ng c� th? ??t b�o ?? ???c mang ?n ph?m ??n t?n nh�.

[2] T? do

T? do, c�c nh�m v?n ngh? c?p t?p xu?t hi?n: S�ng T?o, Ch? ??o, Quan ?i?m, ??i H?c, T? T??ng, B�ch Khoa, Nh�n Lo?i, Tinh Vi?t V?n ?o�n, V?n H�a Ng�y Nay� r?i Th�i ??, H�nh Tr�nh, Tr�nh B?y, � Th?c�

?� l� sinh ho?t ch? ngh?a t? do m� ng??i mi?n Nam ???c th? h??ng ngay trong giai ?o?n chi?n tranh �c li?t nh?t. D� c�n h?n ch? do chi?n tranh, b?n t? do n�i l�n ti?ng n�i c?a b?n, l� quy?n t? do ng�n lu?n.

D? nhi�n n?u h�nh vi b?n nguy hi?m ??n ch? ??, b?n c� th? b? b?t. B? b?t, anh ch? em v?n ngh? s? ??u tranh bu?c h? th? b?n ra, ?? b?n c� c? h?i l�n ti?ng ti?p. L� ?i?u v?n ngh? s? mi?n B?c c� n?m m? c?ng kh�ng th?y.

T�i kh�ng ??ng thu?n v?i quan ?i?m c?a b?n, nh?ng t�i s?n s�ng l�n ti?ng b�nh v?c ti?ng n�i ?�. Ai n�i th??!

[3] Th?

?? h�nh th?c v� tr�o l?u th? xu?t hi?n.

Th? t? do v?i s? th?ng ng? c?a t�n tu?i Thanh T�m Tuy?n, Duy Thanh. L?c b�t huy?n ?o ?nh h??ng t? t??ng nh� Ph?t, c� Ph?m Thi�n Th?, Tu? Mai. H?u hi?n ??i s? k�, Ph?m C�ng Thi?n v?i B�i Gi�ng ???c xem nh? ng??i kh?i ??ng. L�m th? b?t k? ng�n t? th�ng t?c, th�ng t?c ??n th� t?c ?� c� Nguy?n ??c S?n hay Nguy?n T�n Nhan.

Th? ph?n chi?n, th? Thi?n, th? si�u th?c, th? hi?n sinh, th? ?i�n, ca t? nh?c s?n, nh?c v�ng, v?ng c?, kh�ng thi?u b?t k� th? g�.

Quan tr?ng kh�ng k�m l� c�c b? ph?n c�ng ch�ng v?n h?c kh�c nhau ch?p nh?n ch�ng l� s�ng t?o ngh? thu?t.

[4] V?n xu�i

Ti?u thuy?t ???ng r?ng; ti?u thuy?t cho tu?i m?i l?n: �o tr?ng, M?c t�m, Tu?i h?ng; ti?u thuy?t khai th�c d?c t�nh; ti?u thuy?t t�nh c?m �o le; ti?u thuy?t feuilleton v?i B�nh Nguy�n L?c, An Kh� hay L� Xuy�n.

Ti?u thuy?t, k� s? vi?t v? cu?c chi?n qua c�ch nh�n nh�n v?n, ch? kh�ng m?t chi?u, b�p m�o, xuy�n t?c ph�a ??ch c�n phe ta lu�n ?�ng, lu�n th?ng, lu�n anh h�ng.

V?n xu�i ph?n truy?n th?ng, t? "ph?n ?ng trong suy t??ng: Thanh T�m Tuy?n, D??ng Nghi?m M?u…; ph?n ?ng trong n?p s?ng: Nguy?n Th? Ho�ng, Chu T?, Nguy?n ?�nh To�n, Tr?n Th? NgH, L? H?ng…; ph?n ?ng trong b�t ph�p: Hu?nh Phan Anh, Nguy?n Qu?c Tr?, Nguy?n ?�ng Ng?c…" (V� Phi?n)

[5] Nghi�n c?u ph� b�nh

N?u mi?n B?c XHCN t? khu�n ??nh v�o ph� b�nh x� h?i hay ph� b�nh Marxist th� trong Nam, ? m?c ?? nh?t ??nh, h?u nh? t?t c? tr�o l?u ph� b�nh m?i tr�n th? gi?i ??u ???c ti?p nh?n v� v?n d?ng. T? ph� b�nh hi?n t??ng lu?n ??n ph� b�nh t�m ph�n h?c, t? ph� b�nh c?u tr�c ??n ph� b�nh m?i, r?i c? ph� b�nh Marxist n?a c?ng kh�ng ch?a� Trong khi ?� ngo�i kia, Nh�n v?n Giai ph?m ch? � ??nh mu?n t�ch v?n ngh? kh?i ch�nh tr? th�i m� ?� l�n g� xu?ng l?ng.

V� d?ch thu?t n?a� C�n thi?u g�, ??c gi? c? ?i?n v�o ch?.

2. H�a gi?i v� h�a gi?i kh?i t? v?n h?c

[1] H?i th?o khoa h?c Qu?c gia: �Nh?ng v?n ?? v?n h?c v� ng�n ng? Nam B?� ng�y 28-10-2016 t?i Tr??ng ??i h?c Th? D?u M?t thu h�t non 200 tham lu?n t? c�c ??i h?c, Vi?n Nghi�n c?u, c�c c� nh�n t? nhi?u v�ng mi?n kh�c nhau, ?? th?y s?c h?p d?n c?a ch? ?? h?i th?o n�y. ? ?� v?n h?c mi?n Nam (1954-1975) ???c xem l� ?i?m nh?n.

L�u nay v?n h?c mi?n Nam, do nhi?u nguy�n nh?n kh�c nhau, b? ph�n bi?t ??i x?, b? g?i t�n kh�ng ?�ng v� kh�ng ?�ng, ?? ph?i non n?a th? k? sau, n� m?i ???c tr? l?i s? t�n trong x?ng v?i t?m v�c v� s? ?�ng g�p c?a m�nh. H?nh Nguy?n tr�n b�o Nh�n d�n ng�y 13-9-2016 trong �?ng x? v?i v?n h?c mi?n Nam tr??c 1975� nh�n nh?n:

�T? ch? b? ph� ph�n gay g?t, b? lo?i b?, c?m ph? bi?n, v?n h?c mi?n Nam d?n d?n ?� ???c coi l� m?t b? ph?n kh�ng th? t�ch r?i c?a v?n h?c Vi?t Nam, ???c xu?t b?n v� nghi�n c?u nghi�m t�c. Nhi?u t�c gi? (nh� v?n, nh� ph� b�nh) mi?n Nam xu?t hi?n tr? l?i trong ??i s?ng v?n h?c ???ng ??i, nhi?u t�c ph?m (s�ng t�c, nghi�n c?u, ph� b�nh, v?n h?c s?) ???c in l?i v� ???c b?n ??c ghi nh?n�.

Ri�ng Hu?nh Nh? Ph??ng l�m s? k?t: �T? 1975 ??n nay, kho?ng 160 t�c gi? v� d?ch gi? ? c�c ?� th? mi?n Nam c� t�c ph?m ???c t�i b?n ch�nh th?c trong n??c, trong ?� c� ng??i c�n s?ng, ng??i ?� m?t v� m?t s? �t ?ang ??nh c? ? n??c ngo�i. Tuy nhi�n do nhi?u nguy�n nh�n, vi?c l�m ?� ch?a th?t h? th?ng v� ??y ??. Trong th?i ?i?m hi?n nay, x�c ti?n vi?c t?p h?p, tuy?n ch?n nh?ng t�c ph?m, c�ng tr�nh c� gi� tr? l� vi?c l�m ?�ng l�c v� c?n thi?t, kh�ng ch? ?? cung c?p t�i li?u cho c�c nh� nghi�n c?u m� c�n g�p ph?n l�m phong ph� v� ?a d?ng ??i s?ng tinh th?n c?a ??t n??c�.

H?i th?o khoa h?c c?p Qu?c gia v? ch? ?? n�y l� d?u m?c quan tr?ng ghi nh?n th�nh qu? v� s?c ?nh h??ng c?a n?n v?n h?c n�y v�o ti?n tr�nh v?n h?c Vi?t Nam, nh? l� b? ph?n h?u c? kh�ng th? t�ch r?i. V� ti?u ban: �V?n h?c Nam B? t? 1945 ??n nay� ???c ph�n c�ng ??m ???ng c�ng vi?c tr?ng y?u ?�.

[2] ? ti?u ban n�y, tham lu?n c� th? l� c�i nh�n t?ng quan n?n v?n h?c ? m?t v�ng mi?n r�ng l?n, nh? H� Thanh V�n v?i �V?n h?c vi?t mi?n ?�ng Nam B? t? 1975 ??n nay: di?n m?o v� ??c ?i?m�, ho?c g�i g?n ? m?t t?nh th�nh, nh? Nguy?n B� Long v?i �T?ng quan v?n h?c H� Ti�n t? 1945 ??n nay�, th?m ch� ch? nh?n v? m?t t? b�o nh?: �Ph�c th?o v? tu?n b�o Nh�n Lo?i� (L� V?n Ngh?a) hay m?t t�c gi? v?i Ph?m Thanh H�ng qua �Ngh? thu?t d?ng truy?n v� x�y d?ng t�nh hu?ng trong truy?n ng?n Trang Th? Hy�, v� Tr?n S? Hu?: �B�nh Nguy�n L?c trong l�ng t�i�; c� tham lu?n ?? c?p ri�ng th? lo?i th? nh?: �Th? n? ??ng B?ng S�ng C?u Long sau 1975 – nh?ng ??c ?i?m n?i b?t� (H� Minh Ch�u), hay v?n xu�i v?i Nguy?n Th? Kim Ti?n qua ti?u lu?n �Ti?p c?n truy?n ng?n ???ng ??i Nam B? t? g�c nh�n ph� b�nh sinh th�i tinh th?n�; c?ng c� t�c gi? quan t�m ??n m?t tr�o l?u, nh? Nguy?n Ph??ng Kh�nh ghi nh?n �D?u ?n t? khuynh trong v?n h?c mi?n Nam: tr??ng h?p nh� th?, d?ch gi? Di?m Ch�u�, ho?c ?nh h??ng c?a n� ??n th? h? k? ti?p: �Th? Vi?t ???ng ??i ti?p nh?n g� t? phong tr�o th? mi?n Nam 1954-1975?� (Inrasara). V�n v�n.

Ngh?a l� v?n h?c mi?n Nam ???c ti?p c?n v� ghi nh?n t? nhi?u ?i?m nh�n kh�c nhau.

??t n??c chia c?t, d�ng s?ng v?n ch??ng kh�ng th? d?ng l?i, v?n ti?p t?c h�nh tr�nh nh?c nh?n c?a m�nh. M?i mi?n m?i c�ch kh�c nhau, m?i t�c gi?/ nh�m t�c gi? m?i gi?ng ?i?u kh�c nhau, t?t c? t?o n�n h?p x??ng l�m n�n s? phong nhi�u c?a ti?ng Vi?t v� v?n h?c Vi?t Nam. C?t b? ?i m?t b? ph?n n�o b?t k�, v?a thi?t th�i cho ??c gi? v?a t? l�m ngh�o ?i ch�nh m�nh. M� v?n ch??ng ???c xem l� th? lo?i ngh? thu?t th? hi?n tr?n v?n nh?t t�m h?n m?t d�n t?c, th? n�n v?n ch??ng kh�ng ch? mang kh? t�nh h�a gi?i v� h�a gi?i s? ph�n h�a d�n t?c, m� c�n ?�ng g�p l?n v�o vi?c l�m gi�u sang ng�n ng? d�n t?c.

Ch?c ch?n v?n h?c mi?n Nam, trong ?� c� th? lo?i th? ca, ?� g�y ?nh h??ng kh�ng nh? v�o ti?n tr�nh v?n h?c Vi?t Nam ? giai ?o?n sau ?�.

[3] B?i, kh�ng c� phong tr�o ngh? thu?t n�o ph�t sinh t? h? v�. Ho?c n� �ti?p nh?n v� s�ng t?o�, ?? t? n?n ??t c? l�m ra nh?ng c�i m?i h?n; ho?c n� ph?n kh�ng, ch?ng l?i c�i ?ang di?n ra ?? l�m kh�c ?i. M?nh b?o nh? Nh�n v?n – Giai ph?m ? mi?n B?c hay nh�m S�ng t?o ? S�i G�n khi tuy�n b? ?�i �ch�n Th? M?i� c?ng l� m?t ph?n ?ng l?i l?i th? c?a phong tr�o Th? M?i, kh�ng h?n.

Phong tr�o c�ch t�n th? Vi?t t? ??i m?i c?ng kh�ng l� ngo?i l?.

T?n t?i trong m?t th?i gian ng?n (1954-1975), th? mi?n Nam ?� m? ra nhi?u tr�o l?u s�i ??ng v� v� c�ng l� th�. Cho d� c�c phong tr�o kia s?m b? d? dang do th?i cu?c, nh?ng ch�ng ?? l?i kh�ng �t d?u v?t tr�n s�ng t�c c?a nh?ng ng??i ?i sau ?�, ??m n?i nh?t l� ? th?i ??i m?i. Kh�ng k? ?nh h??ng tr?c ti?p ??n c�c nh� th? ph�a Nam, ngay ? mi?n B?c v� mi?n Trung, ta c� th? ghi nh?n s? ti?p nh?n t? c�c phong tr�o th? n�y: Ng?t nh?p l?c b�t ? Nguy?n Tr?ng T?o, thi ?nh si�u th?c ? Mai V?n Ph?n hay V?n C?m H?i, tinh th?n n? quy?n ? Th?o Ph??ng, D? Th? Ho�n, c?m th?c hi?n sinh ? Nguy?n B�nh Ph??ng, C�t Du, v� c? ng�n t? th�ng t?c ? nhi?u t�c gi? kh�c.

[4] Nh? l� m?t ??nh m?nh, ti?u thuy?t N?i bu?n chi?n tranh c?a B?o Ninh ra ??i (1987) tr�ng h?p v?i b�i th? ng?n c?a T� Th�y Y�n: �?i v?� (s�ng t�c v�o n?m 1987, in l?i trong Th? tuy?n (Hoa K�, 1995). N?u ? N?i bu?n chi?n tranh, chi?n tranh kh�ng c�n ???c nh�n t? g�c ?? c?ng ??ng mang t�nh h�ng ca c?a chi?n ??u v� chi?n th?ng, m� ???c nh�n g?n h?n t? g�c ?? c� nh�n trong th�n ph?n t�nh y�u, th�n ph?n con ng??i, ?? qua nh?ng m?nh sinh ph?n c� th? ?�, hai mi?n t�m th?y nhau trong th�n ph?n chung c?a d�n t?c; th� ? b�i th? ng?n �?i v?�, T� Th�y Y�n mang trong m�nh kh? t�nh h�a gi?i v� h�a gi?i th� h?n qua cu?c chi?n tranh ?? t�m th?y nhau trong th�n ph?n chung c?a ??t n??c trong tinh th?n gi?i s�n h?n cao tuy?t.

Khuya r?i, n??c ?� ??y tr?ng,

?i v? su?t b�i s�ng H?ng, g?p ai?

L?nh tr?i, ?�u l?a h? tay?

?�m c�n, c? b�i s�ng n�y l?i ?i.

Th?y g� ch?ng, ch?ng th?y g�,

N??c r�o, tr?ng r?t, ta th� m?i m�…

Ch?y khuya, n??c ? tr?ng �,

U?ng c�ng, b�i ?y ?i v? m?t ta…

M�i r?i tr?i c?ng s�ng ra,

Ph?n tr?ng tr?ng l?n, ph?n ta ta v?.

V?n s�ng, v?n b�i b?n b?,

Sang ?�m, ai n?a ?i v?, g?p ai?

M?t t�c ph?m v?n ch??ng, n?u kh�ng mang ch? y?u t? th?i cu?c c?a th?i ??i nh� v?n s?ng th� n� s? kh�ng n�i ???c g� nhi?u. Nh?t l� v?i l?ch s? Vi?t Nam ? th? k? XX. L?ch s? c?a va ch?m v� xung ??t kh?c li?t gi?a c�c � th?c h?: Phong ki?n v� t? do, th?c d�n x�m chi?m thu?c ??a v� phong tr�o gi?i ph�ng d�n t?c, ?�ng ph??ng v� T�y ph??ng, c?ng s?n v� t? b?n, d�n ch? v?i ??c t�i, c� nh�n v?i t?p th?� Su?t giai ?o?n l?ch s? d�i, m?nh ??t h�nh ch? S n�y tr? th�nh s�n kh?u di?n t?p c?a bao th� nghi?m v� th? nghi?m: H?c thuy?t ch�nh tr? – qu�n s?, t�n gi�o – t? t??ng, v?n h?c – ngh? thu?t, v? kh� v� c?� th? ca.

Bao nhi�u m�u v� n??c m?t ?� ??. Th?i s? c?a �?i v?� tuy?t kh�ng mang t�nh th�ng t?n b�o ch�. N� kh�ng th�ng tin c�i g� c?. Thi s? v� c? ng??i ??c ??t ng?t b? ??y r?i v�o trung t�m c?a s? th?, ??i m?t v� ch?u ??ng n?i phi l� c?a s? th? ?y.

M?t t� nh�n c?a l?ch s?, trong gi� r�t mi?n B?c hay v�ng mi?n n�o ?� tr�n t? qu?c Vi?t Nam, ?ang ?i su?t b�i s�ng H?ng hay con s�ng n�o ?� b?t k� tr�n tr�i ??t, kh�ng quan tr?ng. B�i th? ?� kh�ng ??a th�ng b�o c? th?. V� ch�ng ta c?ng kh�ng c?n th�ng tin ?�.

?i � v?, ?i v� v?, v?y th�i. ?i ho�i ?i h?y. ?�m c�n l� ng??i c�n ?i. C?ng b�i s�ng ?�, l?i c? ?�. L?i ?i. Kh�ng g?p ai, kh�ng c?n g?p ai v�, c?ng ch?ng c� ai ?? g?p. ?i, ?? l�m g� c?ng ch?ng bi?t. H�nh h? ?? Kh�ng ch?c. T�c nh�n � kh�ng bi?t. B? nh�n � kh�ng bi?t. Ng??i l� k? th�, k? chi?n b?i, ng??i ph?i b? tr? gi�. Kh�ng ph?i b?i c� nh�n hay con ng??i n�o ?�. M� b?i m?t c? ch?. C? ch? kh�ng xem ng??i l� c� nh�n, m?t con ng??i. Kh�ng c� ngo?i l? hay bi?t l? ? ?�y. Ng??i l� k? v?a b? c? ch? ?�nh b?i, th? th�i. C? ch? kh�ng c?n bi?t ng??i ngh? g�, ?au th? n�o, ch?t ra sao. Kh�ng g� c?!

C? ch? v� t�m, ?� ?�nh. C? thi�n nhi�n c?ng v� t�nh. Thi s? ??i m?t v? tr?, v?a si�u h�nh v?a h?u h�nh trong m?t th?c t?i l� l�. L� th�n x�c m?t m?i r� r?i m� ?i. ?i m�i. Cu?c ?i v� c�ng t?n. Ch?ng k? ??ng h�nh ?? s? chia. D?t k? ni?m ?? h?i t??ng. Kh�ng t??ng lai ?? hi v?ng.

Ch? c�n m?t ta ?i v� v? gi?a thi�n nhi�n v� t�nh c�ng c? ch? v� t�m. S?c ch?u ??ng c?a con ng??i g?n nh? l� kh�ng c�ng. Ch?u ??ng c�m l?ng. Su?t b�i th? kh�ng b?t ra n?a l?i tr�ch o�n. Than v�n � kh�ng. C?m h?n hay nu�i � ??nh tr? th� l?i c�ng kh�ng. V� l??ng t�m m? ra c�ng v� t�nh tr?i ??t v� nghi?t ng� c? ch?. C�ng m? h?n n?a v?i k? ??n sau. Sang ?�m, m?t th�n ph?n kh�c s? ??n, ch?c ch?n. S? ??i m?t v?i c?nh ng? n�y, nh? ta. ?? ph?i ch?u ??ng m?t l?n v� mu�n ng�n l?n n?a n?i th?ng kh? phi l� to l?n n�y. H? s? th? n�o?

�Ai n?a ?i v?��? Gi?a ?�m t?i c?a th?i cu?c t??ng nh? kh�ng c�n l?i tho�t ?y, qua s? ch?u ??ng n?i kh?c nghi?t g?n nh? b?t kh? v??t ?y, nh?ng t??ng v�i m?nh t�nh ng??i s�t l?i b? ti�u h?y, m?i c�nh c?a c?m th�ng s? ?�ng s?m. M�i m�i. Nh?ng kh�ng, thi s? v?n bi?t v??n v??t kh?i ph?n m�nh, nh�n ra ngo�i, ?u t? lo l?ng ??n sinh ph?n kh�c.

�?i v?� � m?i c�u th? v?ng nh? t? th?m s�u c�i m?ng v� th?c, ranh gi?i ???c v� m?t, s?ng v� ch?t. B�i th? ch?m v�o t?n mi?n ?�y ?au kh? c?a con ng??i. M?i ti?ng, m?i �m run r?y, nh? th? ??y ta ra xa ??ng l�c v?y g?i g?n. G?n l?i v?i th�n ph?n con ng??i h?n. �?i v?� l� b�i th? l?n, b?ng tr?i nghi?m l?n qua giao c?m l?n. N� mang ? t? th�n tinh th?n gi?i s�n h?n. S�n h?n nh? l� th? t�nh ch? ??o g�y ra bao th?ng kh? su?t th? k? qua. B�i th? kh�ng � ?? l�m vi?c ?�, nh?ng n� mang ch?a kh? t�nh ?�.

N� kh�p l?i m?t th?i ??i. V?nh vi?n kh�p l?i.

S�i G�n, 2-11-2016