Billy Collins
Năm 2001, khi Billy Collins được chọn làm Nhà Thơ Đại Biểu (Poet Laureate), ông có sáng kiến lập ra Mạng Thi Ca POETRY 180, tuyển và giới thiệu một ngày một bài thơ cho học sinh trung học toàn quốc (niên học ở Mỹ là 180 ngày).
Trong lời tựa thi tuyển Poetry 180 ông nhận định: “Trung học là trọng tâm của chương trình bởi lẽ rất thường đây là nơi giết chết thơ.” Giới thiếu niên vì ham sống gấp sống vội, không còn thời giờ đọc thơ mà họ chán ngấy dù các giáo chức cố mang hết tâm huyết ra giảng dạy môn học này. Theo kinh nghiệm của ông, số thi sĩ ở Mỹ hiện nay còn đông hơn độc giả đôi chút.
Billy Collins phát biểu một điều đáng lưu ý: “Tôi tin chắc rằng đâu đó vẫn có bài thơ nằm chờ người không đọc thơ để nối lại mối liên hệ giữa thơ với giới này.” Để tái lập thói quen đọc thơ trong công chúng Mỹ, ông kêu gọi sự hợp tác của các thi sĩ và giáo chức. Đồng thời ông chủ trương tuyển chọn những bài thơ không cầu kỳ rối rắm, đi thẳng vào tim óc người đọc.
Dù thi tuyển này nhằm đối tượng học sinh trung học, Billy Collins hy vọng nó sẽ tìm được nhiều người đọc bởi phẩm chất chung của ấn phẩm thi ca này. Người dịch sang Việt ngữ cũng đã chọn các bài sau đây theo tinh thần của nhà thơ chủ biên. Mong các độc giả Việt quan tâm đến thi ca Âu-Mỹ tìm được sự thích thú cũng như học hỏi được đôi điều về nghệ thuật ngôn từ đương đại.
CHÂN PHƯƠNG
CHỌN MỘT ĐỘC GIẢ Ted Kooser
Trước tiên tôi mong nàng xinh đẹp,
và thận trọng bước trên thơ tôi
vào lúc buổi chiều hiu quạnh nhất
mái tóc mới gội còn ướt
nơi gáy nàng. Nàng sẽ mặc áo che mưa,
chiếc áo cũ bẩn vì không có tiền mang đi tiệm giặt.
Nàng sẽ gỡ cặp kính ra, ngay trong nhà sách,
lật qua các bài thơ tôi xong đặt sách lên kệ lại.
Nàng sẽ tự nhủ: “Với số tiền này, ta có thể
giặt sạch áo mưa.” Và nàng sẽ đi tiệm giặt.
96 ĐƯỜNG VAN DAM Gerald Stern
Tôi sẽ khuân giường vào phố New York đêm nay
với đủ bộ chăn đắp rách và vải trải nệm lòng thòng;
Tôi sẽ đẩy nó xuyên qua ba xa lộ tối tăm
hay dọc tuyến duyên hải dưới 600.000 vì sao yếu ớt.
Tôi muốn mang giường theo để khỏi van xin
đám bạn bè ươn hèn mệt mỏi một nơi tá túc.
Tôi muốn được tối đa kề cận chiếc gối nằm
phòng khi có giấc mơ hoặc ảo tưởng nào đó vụt qua.
Tôi muốn thiếp ngủ trên cầu thang thoát hỏa
và tỉnh giấc đói meo váng vất
vì tiếng xe rác nghiến phế liệu dưới đường
cùng mùi thơm cà phê đang nấu nơi cửa sổ tầng trên.
QUẢ CHUÔNG Richard Jones
Cô độc trên tháp
quả chuông tựa một người trong phòng
nghĩ ngợi và nghĩ ngợi
Chuông làm bằng sắt
cần trọng lượng một người để khởi động nó
Xa xa dưới kia nó cảm thấy
hai bàn tay nắm sợi thừng
chuông trầm ngâm rồi ngẩng lên
Cách đó nhiều dặm
một người trong phòng mình
nghe tiếng ngân trong trẻo
lắng tai ngước đầu
NGƯỜI CHẾT Susan Mitchell
Suốt đêm người chết ra bờ sông nhậu nhẹt.
Họ truất khỏi người các mối sợ sệt,
lo âu về chúng ta. Họ lấy mớ ảnh cũ ra.
Họ vuốt mấy đường chỉ tay chúng ta rồi tiên đoán
tương lai, nứt gãy ố vàng.
Vài kẻ tìm thấy đường về nhà.
Họ leo lên gác xép.
Họ đọc thư từ họ từng gửi chúng ta, khao khát
tìm những dấu hiệu thương yêu của họ.
Họ kể chuyện cho nhau nghe.
Họ làm ồn đến nỗi
họ đánh thức chúng ta
như thuở ta còn thơ ấu khi họ không ngủ
và nhậu nhẹt thâu đêm dưới bếp
HÚT THUỐC Elton Glaser
Tôi thích chất kim khí vô cảm, mát lạnh, nằng nặng trong lòng tay,
Và tiếng bật rít, tia lóe xì xèo thành ngọn lửa
Hung hăng, thịnh nộ, biếc xanh dưới gốc,
Triền mép vàng óng, châm khối thuốc lá nén, đầu điếu
Bật đỏ như đèn báo động, bừng sáng theo hơi thở.
Hít rồi nhả, và màu giấy trắng
Nay chuyển nhẹ qua tro trong khi ngụm khói nuốt vào nhả ra
Luồn qua vỏ ngoài ố đen của hai lá phổi,
Men nhựa cùng chất độc thẩm thấu sắc hồng,
Và máu phân loại các thứ, mớ tĩnh mạch thắt bóp với trái tim đập chậm,
Hơi thuốc phì phà, chùm khói bay vào không khí
Như đàn ngựa lôi cỗ xe tang vựơt chặng chót thế kỷ,
Đây Luân Đôn, cuối tháng Chạp, sương khói âm u.
CÓ THỂ KHÁC ĐI Jane Kenyon
Tôi ra khỏi giường
trên đôi chân khỏe chắc.
Điều này có thể
khác. Tôi ăn ngũ cốc,
sữa ngọt, trái mận chin
tuyệt hảo. Điều này
có thể khác.
Tôi dẫn chó leo đồi
vào rừng bạch dương.
Suốt buổi sáng tôi làm
những việc mình ưa thích.
Giờ Ngọ tôi nằm
với bạn tình. Điều này
có thể khác.
Chúng tôi ăn tối với nhau
trên cái bàn có cặp bạch lạp
chân đế bạc. Điều này
có thể khác.
Tôi ngủ trên chiếc giường
trong căn phòng có tranh treo
quanh tường, và tôi
trù định một ngày khác
y hệt hôm nay.
Nhưng một ngày kia,
sự việc sẽ khác đi,
tôi biết.
VỀ BƠI LỘI Adam Jagajewski
Những dòng sông trên đất nước này êm ả
như bài du ca thuở trước,
vầng dương nặng trịch lang thang về hướng Tây
trên các toa tàu xiếc màu vàng.
Mấy nhà thờ làng nhỏ
căng giữ mảnh lưới của im lặng mong manh
già nua đến nỗi thoáng hơi thở
có thể xé tan hoang.
Tôi thích lội giữa biển, nghe biển tự trò chuyện
với giọng đơn điệu của kẻ vô gia cư
chẳng còn nhớ chính xác
hắn đã bỏ nhà ra đi từ khi nào.
Bơi lội cũng tựa nguyện cầu:
hai bàn tay chắp lại rồi mở ra
chắp mở, chắp mở
gần như bất tận.
CHÂN PHƯƠNG tuyển dịch từ BILLY COLLINS, Poetry 180. N.Y. Random House, 2003.
