?ã th?y Gã du ?ãng

L� ??i

?�y l� m?t trong s? �t ti?u thuy?t ??u tay xu?t s?c nh?t c?a l?p t�c gi? ng??i Vi?t sinh trong th?p ni�n 1970 � giai ?o?n k?t th�c chi?n tranh danh ngh?a tr�n chi?n tr??ng.

�The Gangster We Are All Looking For� c?a l� thi diem thu� (t�c gi? kh�ng vi?t hoa t�n c?a m�nh) l� m?t c�u chuy?n ho� nh?p c?a thuy?n nh�n tr�n ??t M?.

N� kh�ng ch? l� chuy?n ho� nh?p v? ??i s?ng, ng�n ng?, vi?c l�m�; m� c�n ho� nh?p v? ?m th?c, v? t�m linh, v? t�m l��

V� c�i kh� nh?t, l� ho� nh?p v? t? t�nh d�n t?c, v? l�ng y�u n??c�

Kh�i ni?m v? �g� du ?�ng� c?a l� thi diem thu� c?ng gi?ng kh�i ni?m �t�nh b?n thi?n�. Trong cu?c t?n sinh, v?i v� s? va ch?m, s? x�c ph?m, b?n thi?n ho?c b?n �c s? hi?n di?n theo.

Nh?ng n?u thi?n �c r?ch r�i, th� qu� ??n gi?n, ? ?�y thi?n �c c?ng ho� nh?p v�o nhau, t?o th�nh m?t kh?i nan gi?i.

?i?u th� v? l� d� ti?u thuy?t n�y kh� m?ng (g?n 170 trang), l?i ???c chia l�m 5 ph?n, n�n c�ng d? ??c.

Ph?n cu?i c�ng c� t�n l� �N??c�, b?t ??u t? trang 136 t?i h?t. Hi?m g?p m?t ch??ng n�o vi?t v? ??t n??c th?i h?u chi?n m� day d?t, gi?n d? v� s�u l?ng nh? v?y.

Kh�i ni?m �n??c� trong ??t n??c l� m?t ??c tr?ng r?t ri�ng c?a ti?ng Vi?t, v?y m� b?ng ti?ng M?, b?ng nh?ng v� d? r?t b�nh d?, l� thi diem thu� ?� di?n t? th?t x�c ?�ng, th?t tuy?t v?i.

Tr??c khi b??c v�o �N??c�, nh�n v?t ng??i cha l� Minh � g� du ?�ng � v?n ?ang t?p ?�nh v?n t�n c?a m�nh trong ti?ng M?.

�ng ph�t �m ch? h nh? l� s? k?t h?p gi?a ache (?au nh?c) v� ash (tro t�n), th�nh ra aycsh.

Ch?a bi?t d?ch gi? T�ng Lam l� ai v� c?ng kh�ng bi?t t�c ph?m b? ki?m duy?t c?t b? nhi?u hay �t. Nh?ng, nh?ng g� c� trong ti?ng Vi?t v?n ?? h�nh dung v? ti?u thuy?t c� chi?u k�ch l?n, x?ng ?�ng ???c t�m ??c.

* G� du ?�ng ch�ng ta ?ang l�ng ki?m, T�ng Lam d?ch. Phuong Nam Book � nxb Th? gi?i, 2023.

Nh� v?n h?i ngo?i L� Th? Di?m Thu�: �T�i mu?n hi?u h?n v? ??t n??c n?i m�nh sinh ra…�

Nh?t L? th?c hi?n

*

Nh� v?n h?i ngo?i L� Th? Di?m Thu�. ?nh: N.Huy.

V� c� b?t ??u gi?ng k? ??u ??u b?ng ti?ng Anh: �Vi?t Nam l� m?t b?c ?nh ?en tr?ng v? �ng b� t�i…� � gi?ng k? nh? b?t l�n d�ng h?i t??ng c?a ng??i xa x? v?i c�u h?i: �L�m sao t�i c� th? nh?n ra Vi?t Nam?� day d?t c? ??i ng??i.

V?y m� c� ?� nh?n ch�n m?t Vi?t Nam kh�c trong huy?t qu?n, trong nh?ng trang th? v� nh?ng trang ti?u thuy?t ??u tay � �The Gangster We Are All Looking For� (t?m d?ch: �G� du ?�ng t?t c? ch�ng ta ?ang t�m�). Trong c? 3 v? tr�nh di?n s?p ??t c?a Thu�, nh?t l� v? �Red Fiery Summer� (�M�a h� ?? l?a�) n�i tr�n c?ng ??u n?i l�n �m ?nh c?a nh?ng ng�y th? b�, th�n ph?n c?a ng??i t? n?n v� n?i kh?c kho?i s?ng trong qu� kh? kh�ng b??c ch�n n?i ra kh?i hi?n t?i c?a nh?ng ng??i th�n quanh c�.

�T�i c�n ph?i vi?t th�m hai cu?n ti?u thuy?t n?a, c?ng ?? t�i n�y, v� d??ng nh? t�i kh�ng th? vi?t kh�c ???c. Ngh? vi?t ?� ch?n t�i. V� ch? khi vi?t, d� l� l�m th?, vi?t truy?n, hay tr�nh di?n, t�i ??u c?m th?y m�nh ???c h�t v�o, r?i th? ra; c�n n?u kh�ng, t?t c? gi?ng nh? m?t ng??i ch? bi?t h�t v�o m� kh�ng th? ra n?i�.

???c bi?t, cu?n ti?u thuy?t ??u tay c?a ch? ?� ???c t�i b?n 10 l?n ? M?, v� ???c b�o ch� M? t?n kh�ng �t gi?y m?c b�nh lu?n. T? th� n�i v? th�n ph?n k? t? n?n trong trang vi?t c?a Thu�, t? nh?n m?nh s? t?y s?ch v?t s?o th?i gian trong chi?n tranh (The New York Times). C�n v?i ch?, l� do ?? ch? tr? th�nh nh� v?n l� g�?

– T�i c?m nh?n t? r?t l�u r?ng ch?, hay r?ng h?n, v?n ch??ng, kh�ng bao gi? ch?a n?i cu?c ??i. Hay n�i c�ch kh�c, kinh nghi?m s?ng c�n m?nh h?n c? ng�n t?. M�nh ch?t ?i, ng�n t? v?n c�n ?�. C?ng ng?n ?y ng�n t?, nh?ng c�ch chuy?n t?i l?n v? m?t ng? ngh?a th� nhi?u t?ng v� c�ng. Nh?ng g� m� ng�n t? th? hi?n ra tr�n trang vi?t gi?ng nh? tr�n b? m?t, m� khi ??c, ng??i ta c�n ph?i l?n xu?ng th?t s�u, ph?i b?i, ph?i r?i xu?ng t?n ?�y, r?i n?i l�n t? t?, l�c ?� m?i c� th? c?m l�n t? d??i ?�y c�i m�nh mu?n.

Thu? nh?, tu?i th? t�i ?� tr?i qua nhi?u m?t m�t (ng??i ch? b? ch?t ?u?i ? tr?i t? n?n Malaysia, anh trai m?t t? h?i ? Vi?t Nam, l?c m? t? n?m l�n 6 v� hai n?m sau m?i g?p l?i ???c � NV), n�n khi sang M?, xem nh? t�i v?n mang con ng??i Vi?t Nam trong m�nh. T�i t�m th?y ? ba t�i s?c ch?u ??ng kh?ng khi?p, ch?u ??ng, ch�n ch?t, im l?ng v� t�i th?y ph?i vi?t ra nh?ng g� m�nh ?� s?ng, ?� ch�n ch?t, n?u kh�ng, s? kh�ng ch?u n?i. L�u nay, nh?c ??n hai ch? Vi?t Nam, ng??i M? ch? ngh? ?� l� chi?n tranh.

T�i mu?n n�i r?ng, t?i sao ng??i M? kh�ng mu?n hi?u v? Vi?t Nam kh�c ?i � m?t ??t n??c thanh b�nh, hi?n ho�, c� ch? quy?n tr??c khi qu�n Ph�p ??n v� m?t ??t n??c v?a tr?i qua cu?c chi?n ch?ng Ph�p tr??c khi M? ??n l� nh? th? n�o. Nh?ng trang vi?t c?a t�i kh�ng ch? v? chi?n tranh th�i ?�u, m� ch? y?u l� v? th?i h?u chi?n. B?i cho ??n nay, n??c M? v?n ch?a d?ng l?i nh?ng cu?c chi?n ? c�c n??c kh�c v� t�i mu?n ch? ra r?ng h? ?� sai ???ng.

N�i v? th?i ?i?m r?i Vi?t Nam c�ng ba tr�n con thuy?n nh? n?m 1978, l�c ?� m?i 6 tu?i, ch? c�n c� th? nh? ???c ?i?u g�? V� sao k� ?c tu?i th? c�n �m ?nh m�i trong nh?ng trang vi?t c?a ch? v? sau?

– T�i kh�ng hi?u v� sao ph?i ra ?i nh? th?, v� sao ba t�i kh�ng th? gi?i th�ch ?i?u g� v?i t�i. V� sao ch? th?y xung quanh to�n m?t bi?n t?i ?en, n??c v� n??c, r?i h�m sau, m?t tr?i l�n r?c r? m� v?n kh�ng th?y m� t�i ?�u. V� sao b� b? r?i t�i? Nh?ng c�u h?i ?� cho ??n t?n l�c tr??ng th�nh t�i m?i hi?u ???c. Nh?ng v?i t�i, c� m?t c� s?c l?n t? tu?i th?, khi?n t�i kh�ng c�n l� m?t ??a tr? n?a, k? t? khi b??c ch�n l�n m?nh ??t x? ng??i.

Khi qua M?, t�i c�n qu� b�, c�n ch?a h?c ch? ti?ng Vi?t, nh?ng qua ?� ph?i c? n?m b?t cho ???c ti?ng Anh th?t nhanh ?? l�m phi�n d?ch cho �ng. T�i h?c ti?ng Anh t? c�c c�u chuy?n c? t�ch c?a Grimm, v� b?t ??u m� vi?t truy?n c? t�ch. V� ch? c� truy?n c? t�ch m?i gi�p t�i th?y nh? nh�m, n?i bu?n t? t? v?i ?i, kh�ng c?n n�i v?i ai. Khi ??c, th?y nh? c� ti?ng th? c?a ch?.

N?m l�n 8 tu?i, t�i vi?t c�u chuy?n c? t�ch ??u ti�n. Sau n�y, t�i c?m gi�c m�nh m?t kh�i ni?m v? ti?ng Vi?t, th? ti?ng Vi?t c?a t�i ch? d?ng l?i m�i m�i ? tu?i l�n s�u, n�n t�i ch? c� th? vi?t ti?ng Anh, ??m m�nh trong nh?ng trang s�ch v� s?ng v?i ch�ng. Nh?ng trong s�u xa, t�i bi?t m�nh l� ng??i Vi?t.

Trong cu?n ti?u thuy?t �The Gangster…�, nh�n v?t �ba� ch? to�n s?ng trong qu� kh?, u?ng r??u, ng?i s�m h?i trong b�ng ?�m, kh�ng c�n t�m th?y ? ?�u g� du ?�ng s?ng ??ng ng�y tr??c. V� c? ng??i m� trong t�c ph?m tr�nh di?n �M�a h� ?? l?a� c?ng kh�ng b??c ch�n ra kh?i ho�i ni?m. Ph?i ch?ng ?� l� bi k?ch b? b?ng kh?i c?i r? c?a th? h? di c? th? nh?t sang M??

– T�i mu?n n�i r?ng, chi?n tranh kh�ng bao gi? k?t th�c. Cho d� l� tr�n danh ngh?a, n� ?� k?t th�c. Chi?n tranh c�n l?i trong con ng??i, c? c�y, ???ng ph?, ? trong s�u xa v� th?c v� � th?c. H?u chi?n tranh m? ra cu?c s?ng tha h??ng c?a ng??i Vi?t ? M?, Australia, Canada� ?� ch? l� nh�nh c?a c�i c�y h? l?y. Ch�nh v� th?, t�i mu?n t�c ph?m tr�nh di?n c?a m�nh kh�ng n� tr�nh ?i?u ?�.

Ngay c? trong v? �M�a h� ?? l?a�, t�i c?ng c?t d�n nh?ng m?nh gi?y t??ng tr?ng cho t?m ?nh c?a �ng b� ngo?i, b?t nh?ng gi?ng n�i ?? lo?i ng??i v? chi?n tranh, ?? n�i l�n r?ng cu?c chi?n ?� l�m thay ??i r?t nhi?u cu?c s?ng c?a c�c gia ?�nh ng??i Vi?t, th?m ch�, t?ng chia c?t anh em trong gia ?�nh ? hai chi?n tuy?n.

T?t c? t�c ph?m c?a t�i ??u n�i l�n � th?c ph?n chi?n. C� nh?ng b�i th? t�i vi?t cho em g�i t�i, ?? th? h? sau nh? em sinh ra v� l?n l�n ? M?, hi?u ???c: �Ta ?� s?ng/ b�n l? nh?ng ??i d??ng/ trong s? ch? mong/ c?ng bu?m v�o b�nh minh�/ ch? k? em nh?ng ?i?u n�y/ ?? ??p ??y nh?ng tr?ng r?ng/ c?a l?ch s? ta ? ?�y.

Nghe n�i, cu?n �The Gangster…� ?ang ???c NXB Ph? n? d?ch sang ti?ng Vi?t. Hai cu?n ti?u thuy?t ti?p theo m� ch? ?ang vi?t v� ??nh vi?t c� v??t ra kh?i ?? t�i chi?n tranh, v� khai th�c ??i s?ng c?a th? h? ng??i Vi?t th? hai l?n l�n v� h?i nh?p ? x? ng??i?

– Cu?n th? hai t�i ?ang vi?t v?i nh�n v?t ch�nh l� c?u b� s?ng s�t ? M? Lai, sau n�y sang M? s?ng. Nh�n chung, cu?n ??u tay l� kinh nghi?m v� c?m h?ng ?? t�i vi?t ti?p cu?n n�y. ? ?�u c?ng l� bi k?ch c?a c� nh�n, hay c?a d�n t?c, c?a n?n v?n ho� n�y khi h?i nh?p v?i c�c n?n v?n ho� kh�c. Cu?n th? hai n�y c� chi?u s�u h?n v� ?? c?p ??n c? n?n ph�n bi?t ch?ng t?c, ??n n?n b?o l?c ? M? v� c? nh?ng v?n ?? c?a d�n t?c kh�c li�n quan ??n Vi?t Nam.

L�c ??u, ng??i ta ngh? r?ng cu?n �The Gangster�� ??u tay c?a Thu� ???c vi?t nh? t? s? v? ch�nh cu?c ??i v� gia ?�nh ch?, nh?ng Thu� cho kh�ng ph?i nh? v?y. Ch? b?t ??u t? ??i m�nh, nh?ng sau ?�, ?� ?? cho c�c nh�n v?t d?n d?t c�u chuy?n, t? ho�n thi?n t�nh c�ch ? m?i ng??i. Gi?ng v?n l�c g?n, ?anh, s�c t�ch, l�c tinh t?, l�c nh?n nh� l?ng l?y. Nh?ng t�c ph?m tr�nh di?n c?a c� c?ng v?y, th??ng g�y b?t ng? cho ng??i xem.

V? �The Bodies Between Us� (�Nh?ng x�c ng??i gi?a ch�ng ta�) ch?ng h?n: H�nh ?nh 3 mi?ng v?i d�i tr?i t? tr�n cao xu?ng s�n kh?u t??ng tr?ng cho n??c, v� chi?c thang b�n c?nh. Ng??i ?�n b� �m x�c con sau tr?n bom M?, th?c ra l� ?ang �m nh?ng m?nh v?i qu?n ho�i. Sau ?�, m?nh v?i tr? th�nh con thuy?n v� n??c.

Tr�n ?� c� con h?c tr?ng, c�n nh�n v?t ch�nh th� v?a k? chuy?n, v?a m�a, th?m ch�, n?m d�i tr�n ghe. Ch�n ng??i ?� nh? kh�ng bao gi? ch?m ???c ??n ??t, m?t n??c ?en, n?n tr?i ?en tr�n n?n s�ng tr?ng, kh�ng bi?t m�nh s? v? ?�u. Thu� gi?i th�ch: ?� l� tr?ng th�i �l?ng ch?ng ? gi?a� c?a nh?ng ng??i xa x?.

T�c ph?m tr�nh di?n th? 3 c?a ch? li�n quan ??n th?i gian ch? sang Ph�p t�m hi?u v? nh?ng t?m ?nh m� ng??i Ph�p ch?p ng??i Vi?t trong th?i thu?c ??a t? th?p ni�n 1900, ?? l�m lu?n v?n t?t nghi?p m�n C�c nghi�n c?u v?n ho� v� v?n ch??ng h?u th?c d�n. Ch? ?� thu l??m ???c ?i?u g� t? chuy?n ?i n�y?

– Nh? ?� n�i, t�i ch? mu?n ng??i M? nh�n Vi?t Nam kh�c h?n, kh�ng gi?ng nh? nh?ng b? phim M? v?n l�m. H?n n?a, khi m?i sang, t�i c?m th?y m�nh b? c?t ??t kh?i ngu?n c?i, n�n quy?t ??nh nghi�n c?u v? Vi?t Nam ?? hi?u h?n v? ??t n??c n?i m�nh sinh ra. T�i mu?n nh?ng ng??i tr? sinh ra tr�n ??t M? � t?c th? h? ng??i M? m?i � c� th? hi?u h?n v? b?i c?nh l?ch s? m� h? v� cha m? h? xu?t hi?n ? ?�y, l� gi?i ???c nh?ng v?n ?? chi?n tranh, ??ng th?i hi?u c? nh?ng d�n t?c kh�c ??n M?, mang theo c? n?n v?n ho� v� m?t ph?n l?ch s? c?a h?, c�ng c�ch m� h? h?i nh?p x� h?i M?.

Gi?a vi?t v?n, l�m th?, tr�nh di?n ngh? thu?t s?p ??t, ch? th?y ?�u l� th? m?nh c?a m�nh?

– Th? kh� nh?t, � n?ng m� ph?i bay ???c, n�n t�i kh�ng th? vi?t b?ng ti?ng Vi?t. C�n v?n xu�i kh�ng c?n bay, m� gi?ng nh? m?t c�ng tr�nh th?c s?, c?n nh?ng v?t li?u ?? m�nh x�y m?t ng�i nh�. Ngh? thu?t tr�nh di?n cho t�i nh?ng kho?nh kh?c kh�ng bao gi? tr? l?i, v� t�i ?� s?ng trong 60 ph�t ?� m?t c�ch tr?n v?n, v?a l� kh�n gi?, v?a l� ch�nh m�nh, v?a l� ng??i m� m�nh ph?i nh?p vai.

?� nh? l� cu?c s?ng, l� th?i gian ?ang tr�i, ch? c� th? ch?p ???c trong m?t kho?nh kh?c ??y quy?n n?ng. Ch�nh v� th? t�i y�u th? lo?i n�y. Khi tr�nh di?n xong, nhi?u ng??i M? ?� ??n b?t tay t�i v� h? c?m ?n v� t�i ?� ??a h? ??n nh?ng ph�t ??c bi?t ??y ch?n ??ng.

Cu?c s?ng hi?n t?i c?a ch? ? M? ra sao?

– T�i vi?t, v� tham gia d?y nh?ng kho� vi?t v?n ng?n h?n, nh?ng bu?i n�i chuy?n v? v?n ch??ng h?u th?c d�n. Cu?c s?ng c?ng ?n, t�i v?n th??ng nh?n ???c m?t s? gi?i th??ng, h?c b?ng, c�c d? �n cho ngh? s?. M?i ?�y, t�i ???c ch?n trong s? 50 ng??i M? bao g?m nh� v?n, ng??i l�m phim, ho? s?, video art� nh?n t�i tr? ?? tham gia d? �n s�ng t�c. Ngh? v?n kh�ng bao gi? gi�u, nh?ng v?i t�i, t�i c� th? s?ng th?t h?n v?i m�nh. T�i c?ng ?? s?c l�m ngh? kh�c, nh? l�m v?n ph�ng, m? qu�n� nh?ng t�i ch? th?c s? y�u th�ch ngh? vi?t. Quan tr?ng nh?t l� ??c. Th? gi?i c?a t�i g?n v?i nh?ng trang s�ch v� ?� l� c�ch h?c t?t nh?t.

S? m?nh c?a m?t nh� v?n, theo ch?�

– L� tr�ch nhi?m c?a h? tr??c s? th?c c?a ??ng sau c�u chuy?n h? k?. H? ph?i l�m r� s? ph?n c?a nh�n v?t v� ph?i l�m cho con ng??i s?ng ? trong ?�. ?i?u n�y ?�nh d?u m?c l�n t�c ph?m c?a ch�nh h?.

Xin c?m ?n ch?.

L� Th? Di?m Thu� l� nh� th?, nh� v?n v� di?n vi�n k?ch. C� sinh n?m 1972 t?i Phan Thi?t, B�nh Thu?n, theo cha v??t bi�n n?m 1978 v� ??nh c? t?i San Diego, California. M? v� ch? c?a c� v??t bi�n 2 n?m sau. Anh c? v� m?t ng??i ch? c?a c� b? ch?t ?u?i h?i c� c�n nh?. C� c� hai em sinh t?i M?. N?m 1990, c� theo h?c ??i h?c Hampshire College ? ti?u bang Massachusetts, m�n nghi�n c?u v?n h�a v� v?n ch??ng h?u th?c d�n. N?m 1993 c� sang Ph�p kh?o c?u v? nh?ng t?m ?nh m� ng??i Ph�p ch?p ng??i Vi?t trong th?i thu?c ??a t? th?p ni�n 1900.

Th? v� truy?n c?a c� t?ng xu?t hi?n tr�n Massachusetts Review, Harper�s Magazine, Granta, v� tuy?n t?p �The Very Inside�. Hai v? k?ch ??c di?n c?a c� l� �Red Fiery Summer� v� �The Bodies Between Us� ?� ???c tr�nh di?n nhi?u n?i trong n??c M? v� Ch�u �u. Cu?n ti?u thuy?t ??u tay c?a c� �The Gangster We Are All Looking For� ???c Alfred A. Knopf xu?t b?n n?m 2001. C� t?ng nh?n ???c nhi?u gi?i th??ng, trong ?� c� nh?ng h?c b?ng c?a c�c h?i Radcliffe v� Guggenheim.

Ngu?n: https://vanchuongviet.org/index.php?comp=tacpham&action=detail&id=16949