T? truy?n h? c?u

Li?u Tr??ng

Th? lo?i t? truy?n (autobiographie) kh�ng b?t bi?n trong h�nh th?c c? ?i?n c?a n�. V?i th?i gian t? truy?n ?� ti?n h�a ?? ?i v? m?t h??ng m?i, c�i h??ng mang m?t t�n m?i l?: autofiction (t? truy?n h? c?u). T? autofiction l?n ??u ti�n xu?t hi?n ? Ph�p n?m 1977, trong cu?n truy?n Fils (xin t?m d?ch Nh?ng s?i d�y ch?ng ch?t) c?a Serge Doubrovsky, g�y nhi?u h�o h?ng trong v?n gi?i.

T? truy?n h? c?u l� m?t bi?n th? c?a t? truy?n, c� khuynh h??ng ph� h?y c�i ranh gi?i gi?a h? c?u v� phi h? c?u: nh?ng bi?n c?, nh?ng s? ki?n trong ti?u s? ???c tr� tr?n v?i nh?ng chuy?n h? c?u, hay b? ng?y trang. Cu?n Fils c?a Serge Doubrovsky ???c xem nh? t�c ph?m ??u ti�n c?a lo?i t? truy?n h? c?u.

Serge Doubrovsky, cha ?? c?a t? autofiction, l� m?t trong nh?ng nh� v?n l?n c?a Ph�p v�o n?a sau th? k? 20. �ng sinh n?m 1928 v� m?t n?m 2017. Gia ?�nh �ng g?c Do Th�i, n?m 1943, �ng tho�t ???c n?n ?i ?�y trong c�c tr?i t?p trung c?a ??c Qu?c X�. Serge Doubrovsky ?? ??u cu?c thi tri?t h?c to�n qu?c. L� m?t sinh vi�n xu?t s?c c?a tr??ng Cao ??ng S? ph?m (�cole normale sup�rieure) n?i ti?ng ? Paris, �ng ?? th?c s? v? m�n Anh v?n v� c� hai b?ng ti?n s? v? v?n h?c. �ng d?y m�n v?n h?c Ph�p ? c�c ??i h?c New York v� Harvard, ??ng th?i �ng l� nh� v?n ki�m nh� ph� b�nh v?i nh?ng c�ng tr�nh nghi�n c?u v? Corneille, Proust, Sartre. Serge Doubrovsky l� t�c gi? c?a 10 ti?u thuy?t trong ?� c� Fils (1977), Un amour de soi (Y�u ch�nh m�nh) (1982), Le Livre bris� (Cu?n s�ch b? ph�n ?�i), t�c ph?m n�y ???c Gi?i th??ng M�dicis 1989. Ngo�i ra, Doubrovsky c?ng ???c Gi?i th??ng l?n v? V?n h?c c?a H?i Nh� v?n (Soci�t� des gens de lettres) v?i cu?n Un homme de passage (2011), v� ???c huy ch??ng Medal of Honor of the Center for French Civilization and Culture c?a ??i h?c New York (2012).

Trong cu?n Fils, nh?ng h�nh ?nh c?a qu� kh? g?n xa, nh?ng lo �u c?a cu?c s?ng l?u ?�y tr�n ??t M?, nh?ng lo l?ng v? c�c gi�o tr�nh ? ??i h?c, t?t c? ?an v�o nhau th�nh nh?ng s?i d�y ch?ng ch?t m� ch? nh?ng bu?i trao ??i v?i m?t nh� ph�n t�m m?i mong g? r?i ???c. V?y Fils l� nh?ng s?i d�y ch?ng ch?t, nh?ng Fils c?ng c� ngh?a l� ??a con khi t�c gi? n�i v? cha m? v� tu?i th? c?a m�nh. Fils ???c vi?t d??i d?ng ??c tho?i n?i t�m, c�u v?n kh�ng theo c� ph�p b�nh th??ng. T? ng? b? thu ng?n, c� ??c h�a, theo ki?u ng�n ng? ?i?n t�n khi x?a, c� khi c�u v?n l?i d�i l� th� kh�ng ch?m ph?t, r?i xu?ng h�ng kh�ng vi?t ch? hoa, l?i c� khi nh?ng t? t�ch r?i, r?i r?c tr�n trang gi?y khi?n ng??i ??c v?t v? theo d�i, ?i?u n�y bi?u hi?n nh?ng c?m x�c v� t�m tr?ng c?a t�c gi?. B�t ph�p n�y ?�i h?i ng??i ??c ph?i hi?u ng?m, g�y kh� kh?n. T�c gi? l?i th�ch ch?i ch?, cho n�n r?t kh� d?ch sang m?t ng�n ng? kh�c. Nh?ng ph?i c�ng nh?n Serge Doubrovsky ?� c�ch t�n l?i vi?t th? lo?i t? truy?n. Sau ?�y l� m?t v� d? v? b�t ph�p c?a �ng. Khi n�i v? b� m?, �ng vi?t:

��B� mu?n. R?ng t�i l� c�i ng??c l?i ?i?u b� mu?n.

T�i ch�o ??i, t�i ??n. Nhi?m v? c?a t�i. Bu?c ph?i s?ng ? ??a v? c?a b�. Ng??i ???c giao nhi?m v?. Tinh t?. Kh� kh?n. C� ngh?a l� g�. Ch�nh x�c. Hi?u ra sao. T�i chui v�o c�i lu?n l� n�o. ? ?�u, ??a v? c?a b�. ??a v? th?t s?. Trong b?p. Trong v?n ph�ng. Tr� t??ng t??ng. Tr�n nh?ng t?m th?t. Trong t? k�nh hi?u s�ch. Khi t�i ? ??a v? th?t s? c?a b�. Th?p xu?ng, x?p xu?ng. Em g�i con v� con, m? kh�ng mu?n c�c con c� cu?c ??i c?a m?. B� mu?n ch�ng t�i l�n cao. Mu?n ch�ng t�i c�. ?i?u m� kh�ng bao gi? t�i bi?t ??n. May thay, ch?ng c?a Z�zette c� ?i?u t?t, cha m? ch?ng c?a em gi�u c�. M? c� th? y�n l�ng nh?m m?t. Mu?n bi?t c�c con ???c y�n th�n. B� n?i gi?n. Gi?ng ??ng cay. Con, nh?ng ng??i kh�c kh�ng c� tr�n ??i n�y. Con kh�ng bao gi? t? ??t m�nh ? ??a v? h?. T�i c? g?ng. T�i t? ??t m�nh. ? ??a v? t??ng t??ng c?a b�. T�i th�nh c�ng. ? ??a v? c?a b�. Nh?ng ??a v? c?a b�. L� ??a v? th?t s?. S? th�nh c�ng c?a t�i, l� m?t th?t b?i. T�i qu�n ??a v? c?a t�i. Con t? ?�u ??n. Ch�nh con ? ?�y. Nh?ng b� kh�ng mu?n t�i ? ?�y. M? vui m?ng con tr? qua M?, ??a v? c?a con l� ? b�n ?�, ? ??y con d? ch?u h?n ? ?�y. N?u t�i l� ng??i m� b� mu?n t�i tr? th�nh. Th� t�i ng??c l?i v?i ng??i b� th�ch t�i tr? th�nh. N?u t�i l� ng??i m� b� mu?n t�i tr? th�nh. Th� t�i ng??c l?i v?i ng??i m� ch�nh b� mu?n tr? th�nh. T�i l� c�i ph?n �nh ng??c l?i c?a b�. T�i ch? hi?n h?u ? c�i ??a v? kh�c.� (*) (Serge Doubrovsky, Fils, Gallimard, 1977, tr. 295)

Trong b�i t?a cu?n Fils, Doubrovsky ??nh ngh?a t? truy?n h? c?u nh? sau: �T? truy?n ch?ng? Kh�ng, ?� l� c�i ??c quy?n d�nh cho nh?ng ng??i quan tr?ng tr�n ??i n�y, v�o cu?i ??i, v� v?i m?t b�t ph�p hoa m?. H? c?u, c?a nh?ng bi?n c? v� nh?ng s? ki?n ho�n to�n c� th?t; n?u mu?n th� t? truy?n h? c?u ?� giao ph� ng�n ng? c?a m?t cu?c phi�u l?u cho cu?c phi�u l?u c?a ng�n ng?��

Khi t�c ph?m Le Livre bris� ra m?t ??c gi?, n?m 1989, cu?n s�ch g�y s?c ??ng th?i n� ???c nhi?t li?t ?�n ti?p. Cu?n s�ch k? v? t? t? c?a ng??i v? t�c gi? t�n Ilse. Ng??i ph? n? n�y m?c ch?ng ghi?n r??u v� b? b?nh tr?m u?t; b� theo d�i cu?n s�ch c?a ch?ng ?ang th�nh h�nh v� b� kh�ng ch?u ???c c�i h�nh ?nh c?a b� do ch?ng mi�u t? trong s�ch. C�i ch??ng n�i v? nh?ng c?nh u?ng r??u qu� ?? d??ng nh? l� ?i?u cu?i c�ng g�y tan v?. Sau v�i tu?n l? do d?, t�c gi? quy?t ??nh vi?t ti?p, ch?p nh?n hy sinh ng??i v? cho v?n h?c. Nh?ng n?i dung cu?n s�ch ?� bi?n ??i. C�i ch?t c?a ng??i v? ?� l�m cho v?n b?n b? c?t ngang, tuy nhi�n Doubrovsky v?n ti?p t?c vi?t tr�n c�i m?t c?t ngang ?�, v� ch�nh c�i bi?n c? bi th?m ?� cho t�c gi? n?ng l?c ?? vi?t. �ng tuy�n b?: Ti?u thuy?t c?a t�i ch�nh l� cu?c ??i c?a t�i. L?i tuy�n b? n�y l� m?t ??nh ngh?a r� r�ng v? th? v?n t? truy?n h? c?u. T�c gi? ch?t t? cu?c ??i c�i t?y phong ph� nh?t c?a n� (substantifique moelle, th�nh ng? n�y m??n t? nh� v?n Rabelais). �ng vi?t: T�i gi? l?i nh?ng t�nh ti?t n?i b?t hay c� t�nh l�i cu?n (Je garde les �pisodes marquants ou piquants). Nh?ng nguy hi?m l� �ng c� th? tr? n�n m?t nh�n v?t, m?t c�i b�ng, m?t s? n�i d?i. �ng ph?i ?o?t l?i cu?c ??i c?a �ng v� �ng ph?i s?ng th?t, thay v� t? xem m�nh qua m?t ?o gi�c. Qua t? autofiction, t? truy?n h? c?u, t�c gi? ph�t bi?u m?t ngh?ch l�. �ng ?? cao s? k?t h?p kh�ng th? c� ???c gi?a h? c?u v� hi?n th?c, v� �ng ?�i vi?t m?t h? c?u v? c�c bi?n c? v� s? ki?n ho�n to�n c� th?t, nh? ?� n�i tr�n.

T? truy?n h? c?u kh�c v?i t? truy?n ? nhi?u ?i?m: t? truy?n h? c?u kh�ng theo th? t? th?i gian, th??ng ?i t? qu� kh? g?n ??n qu� kh? xa v?i nh?ng c?nh c?a hi?n t?i. T? truy?n h? c?u ?�i khi g?n v?i nh?t k� ri�ng t? h?n l� t? truy?n. ?i k�m v?i s? l??ng l? v? th?i gian c� s? ?i l?i trong kh�ng gian, v� Doubrovsky s?ng ? hai n?i: ? Ph�p �ng l� nh� v?n, ? New York �ng l� gi�o s? ??i h?c. T�c gi? b? chia x� gi?a hai kh�ng gian, hai c?n c??c. Nhi?u b? m?t c?a b?n th? chi?u r?i. T�c gi? c?m th?y ch�ng m?t; cho n�n vi?t l� t? gi? ch?t l?y m�nh, l� gi�nh l?i t�nh nh?t qu�n c?a con ng??i m�nh.

T? truy?n h? c?u cho ng�n ng? c�i nhi?m v? ?i s�u v�o cu?c s?ng. Ng�n ng? c?a Doubrovsky ???c phong ph� h�a v?i nh?ng tr� ch?i ch? nh? ?� n�i, v?i nh?ng ?? vang b?i c�ch l�y ph? �m, l�m sinh s?n nhi?u ngh?a.

N�i v? m�nh nh? v? m?t ng??i kh�c l� l�m cho m�nh tr? n�n m?t nh�n v?t, l� bi?n ??i m�nh th�nh ch?t li?u c?a m?t ti?u thuy?t. Cu?c ??i v� v?n b?n g?n b� nhau, kh�ng th? r?i nhau.

Trong cu?n Le Livre bris�, hi?n th?c v??t xa h? c?u. C�i ch?t c?a nh�n v?t n? l� m?t bi?n c? l�m b?t ra c�i bi th?m v� qu?t ng� cu?n s�ch. Trong tr??ng h?p n�y c� n�n gi�n ?o?n vi?c vi?t, the work in progress, kh�ng? Doubrovsky t? h?i: L�m sao t�i s?ng ???c, n?u t�i kh�ng k? l?i ??i t�i? Cu?n s�ch b? c?t ngang v� c�i ch?t c?a ng??i v? v� ???c thanh cao h�a. Trong Le Livre bris�, vi?t kh�ng ?em l?i cho con ng??i m?t c?n c??c v� s? to�n v?n c?a b?n th?, m� tr�i l?i vi?t l�m cho con ng??i b? tan r�.

Cu?n s�ch b?t ??u b?ng m?t h? c?u, trong ng�n ng? c?a ng??i v? g?c �o, n�i ti?ng ??c, trong nh?ng m?u ??i tho?i ???c d�n d?ng cho nh�n v?t ti?u thuy?t, h? c?u trong vi?c s?p ??t tr�nh t? c?a c�c bi?n c?, trong nh?ng c?nh r??u ch� qu� m?c. R?i ??t nhi�n hi?n th?c c?a c�i ch?t v??t xa h? c?u. Ranh gi?i gi?a h? c?u v� hi?n th?c ?� b? l?t ??.

Th? v?n t? truy?n h? c?u r?t th?nh h�nh v�o nh?ng n?m 90 c?a th? k? tr??c; ch?ng h?n t�c ph?m c?a Hector Bianciotti g?m ba cu?n: Ce que la nuit raconte au jour (?i?u m� ?�m k? cho ng�y) (1992), Le pas si lent de l�amour (B??c ch�n qu� ch?m c?a t�nh y�u) (1995) v� Comme la trace de l�oiseau dans l�air (Nh? v?t chim tr�n kh�ng trung) (1999).

T? autofiction ?� nhanh ch�ng tho�t kh?i ng??i ?� t?o ra n�. Trong v?n gi?i Ph�p, ??nh ngh?a c?a t? truy?n h? c?u nh? m?t th? lo?i ???c ??t th�nh v?n ??. Gi?i ph� b�nh v?n h?c c?ng nh? ph�a c�c nh� v?n: Michel Houellebecq, Christine Angot, Catherine Millet�, ??u mu?n ?o?t l?y c�i t? m?i ?y.

Vincent Colonna, trong lu?n �n ti?n s? b?o v? n?m 1989, ?? ngh? m?t ??nh ngh?a nh? sau: T? truy?n h? c?u l� m?t t�c ph?m v?n h?c trong ?� nh� v?n t? b?a ra cho m�nh m?t nh�n v?t c� c� t�nh v� m?t cu?c ??i, m� v?n gi? c�i c?n c??c th?t s? c?a m�nh (t�n th?t c?a m�nh).

Ng�y nay th? v?n t? truy?n h? c?u l�m n?y sinh nhi?u kh�i ni?m kh�c, nh? v?n h?c c?a c�i t�i (egolitt�rature) c?a Philippe Forest, ch�n dung t? v? (autoportrait) c?a Sophie Calle hay ti?u s? t? truy?n c?a Annie Ernaux, gi?i Nobel V?n ch??ng 2022.

(*) Nh?ng ch? c� g?ch d??i l� nh?ng ch? nghi�ng trong nguy�n t�c.