Hà Nhật
Đọc bài của tôi, có bạn tỏ ý chê tôi sao lại dùng từ “thô”: một đống phần thưởng!
Có lẽ hơi thô, nhưng thực chất như vậy, tôi chưa tìm được từ khác.
Đó là cuối năm học 1953-1954, học xong lớp Đệ Tam trường Trung học chuyên khoa Khải Định, tôi đứng hạng nhì, kèm theo là hạng nhất mấy môn học. Bởi vậy phần thưởng tôi được phát đúng là cả một đống sách dày cộm, trong đó có hai quyển dày nhất:
Le petit dictionnaire Larousse
Morceaux choisis des auteurs français
Rồi cả một chồng sách tiếng Việt.
Trên cái “đống” ấy là một tấm bìa với mấy dòng chữ nắn nót:
Phần thưởng danh dự
Do Đức Quốc trưởng Bảo Đại ân tứ
Tôi đã giữ thứ quà danh dự này cho mình như một niềm vinh hạnh cho đời mình.
Thế mà rất tiếc, đầu năm 1955, cuộc cải cách ruộng đất vào cao trào, quý vị cán bộ bần cố nông đã đến nhà tôi. May mà lúc ấy tôi đã ra Hà Nội. Mẹ tôi bị buộc phải mở tủ ra. Họ đã lấy hết tất cả sách vở của tôi, không chừa một mảnh giấy.
Có lẽ Tần Thủy Hoàng xưa cũng làm đúng như vậy: đốt sách, chôn học trò!
Hè 1956, từ Hà Nội tôi về nhà, nhìn thấy cái tủ trống rỗng mà muốn kêu lên một tiếng vang trời! Tôi gần như ốm cả tuần lễ.
Mấy hôm sau thì đành tự an ủi: Thôi không phải lỗi tại họ. Bần cố nông thì sao bắt họ phải quý sách vở! Họ có quý thì quý con trâu, cái cày. Lỗi tại người ta đang cho họ có quyền lực.
Đáng sợ: Ngu dốt mà có quyền lực!
Lại nhớ mùa hè 1953, tỉnh tôi có chín đứa thi trung học phổ thông (cấp 2, thường được gọi là thi diplôme), có ba đứa đậu thi viết, phải vào Huế thi vấn đáp.
Hồi đó, thi viết chỉ 5 môn, nhưng vấn đáp thì tất cả các môn, kể cả các môn đã thi viết.
Hội đồng thi từ Huế đánh điện tín cho trường, cho cả ông tỉnh trưởng. Vậy là ông tỉnh trưởng gọi ngay cho hãng Air Vietnam cấp cho ba đứa ba vé máy bay khứ hồi để vào Huế. Quảng Bình rất gần Huế nhưng đi máy bay vì đường bộ hay bị Việt Minh phục kích!
Đến Huế, thi xong, cả ba đứa được trường cấp cho ăn ở đến 10 ngày tại Huế.
Ba đứa chúng tôi ngày ấy là: Trần Ngọc Cương, Thân Trọng Liệu, Lương Duy Cán.
Sau mùa hè 1954, trong ba đứa, chỉ có tôi ở lại miền Bắc.
Sau 1975, rồi có vợ con, tôi vào Sài Gòn, có gặp lại hai bạn cũ, bây giờ chắc họ đang ở Mỹ (?).
