Th?y Khu
Hong ??o: Chnh tr? v ??ng phi
Lo?t bi Chnh tr? v ??ng phi ???c Hong ??o vi?t v in trn Ngy Nay t? s? 98 (20-2-38) ??n s? 114 (12-6-38), trong th?i gian Nh?t Linh l?p ??ng H?ng Vi?t. V?y c th? hi?u r?ng: v ph?i tm m?t ???ng l?i cho ??ng ny, Hong ??o ? nghin c?u cc ch? nghi chnh tr? ?? l?a ch?n m?t h??ng ?i, ng tin r?ng: "Trong m? t? t??ng m?i, ta c?n ph?i ch?n l?c, c?n ph?i quan st cho tinh t??ng r?i l?y l? ph?i m xt ?on m?i mong tm ??n s? th?c ???c".
Chnh tr? v ??ng phi, khng ch? ??n thu?n trnh by cc hnh th?c ??ng phi khc nhau, m cn ni r ci hay ci d? c?a m?i ??ng, v gi?ng gi?i cho m?t qu?n chng ch?a c khi ni?m r rng v? chnh tr? bi?t, th? no l m?t th? ch? chnh tr?. Ti?n trnh ?i ??n dn ch? nh? th? no; b?i v dn ta lc ? m?i t? ch? ?? qun ch? chuy?n sang ch? ?? th?c dn, ch?a hi?u th? no l dn ch?.
Nh?ng tr??c khi ?i su vo n?i dung cc bi vi?t c?a Hong ??o, chng ti mu?n nh?c l?i ngu?n g?c chnh tr? c?a ??ng X h?i Php, m?t chnh ??ng ? c ?nh h??ng l?n ??i v?i cc nh cch m?ng Vi?t Nam.
M?t tr?n Bnh dn (Le Front Populaire) ln c?m quy?n t?i Php t? thng 5-36 t?i thng 4-38, h?i t? ba ??ng: ??ng X h?i (SFIO) thu?c cnh T?, ??ng C?p ti?n (Radical) thu?c cnh Trung v ??ng C?ng s?n. SFIO l ch? vi?t t?t c?a Section Franaise de l’Internationale Ouvrire, d?ch st nghi: Chi b? Php c?a Qu?c t? Lao ??ng, do Jean Jaurs l?p ra n?m 1905; ??n n?m 1969, ??i tn thnh Parti Socialiste (??ng X h?i) v gi? ??n ngy nay.
M?t tr?n Bnh dn th?ng c?[1], Lon Blum, ch? t?ch ??ng X h?i ln lm Th? t??ng ngy 4-6-36 v Edouard Daladier (??ng C?p ti?n), lm ph Th? t??ng kim B? tr??ng Qu?c phng.
Thnh ph?n chnh ph? c?a M?t tr?n bnh dn g?m c: 18 ng??i thu?c ??ng X h?i, 13 ng??i thu?c ??ng C?p ti?n, ??ng C?ng s?n khng ? trong chnh ph?, ch? ??ng ngoi ?ng h?. L?n ??u tin, c m?t m?t s? Th? tr??ng (Secrtaire d’Etat) ph? n?, m?c d th?i ?y, ?n b ch?a ???c quy?n b?u c?.
Lon Blum v Jean Jaurs
Hai lnh t? ??ng X h?i Php: Jean Jaurs v Lon Blum ??u c ?nh h??ng t?i cch m?ng Vi?t Nam.
Lon Blum (1872-1950), tr??c khi lm chnh tr?, l m?t nh ph bnh v?n h?c c t? t??ng x h?i, ??ng hnh v?i Jean Jaurs, c? hai ??u xu?t thn t? tr??ng Normale, h?c hi?u cao qu nh?t c?a Php.
Jean Jaurs (1859-1914), l nh lnh ??o X h?i Php ??u tin c khuynh h??ng ??i m?i: ch? tr??ng ???ng l?i c?ng ha x h?i. Ban ??u ng theo ??ng C?ng ha, ?ng h? Jules Ferry, nh?ng t? n?m 1892, ng b?t ??u bnh v?c th? thuy?n, ?ng h? ?nh cng, lm dn bi?u ??ng X h?i t? 1893 ??n 1898, r?i tr? thnh lnh ??o. N?m 1905, ng quy t? cc khuynh h??ng x h?i khc nhau l?p thnh ??ng SFIO, t?c Section Franaise de l’Internationale Ouvrire (Chi b? Php c?a Qu?c t? Lao ??ng). Ch? tr??ng n ho, ch?ng chi?n tranh, ng b? b?n c?c h?u m st ngy 31-7-1914, tr??c ??i chi?n th? nh?t.
Khi Jean Jaurs sng l?p bo L’Humanit (Nhn lo?i) n?m 1905, Lon Blum gi? m?c ph bnh v?n h?c. Khi nhm Ng? Long g?i bi k tn Nguy?n i Qu?c ??n cc bo L’Humanit, Le Populaire (Ng??i Bnh dn) c?a ??ng X h?i, ??u ???c ??ng ngay.
Trn Ngy Nay s? 71 (8-8-37) Nh? Linh (Khi H?ng) vi?t bi Jean Jaurs, ghi l?i ti?u s? v truy ?n Jean Jaurs, v?i nh?ng dng:
"Jaurs xin vo ??ng X h?i r?t s?m, v ch?ng bao lu ? ??ng ??u ??ng.
???c th? l nh? v? ci ti siu vi?t v ci ch qu? quy?t ph?n ??u c?a ng. M?t nh ph bnh tro phng b?o: khi di?n thuy?t ng c s?c h?p d?n thnh gi? m?nh nh? nam chm ht s?t. M?i bi di?n v?n c?a ng l m?t tc ph?m c?a thi s? kim m nh?c gia. V khng c v?n ?? g l ng khng th?u tri?t: s? k, lu?t php, kinh t?, l ti, v.v. th? g ng c?ng hi?u bi?t h?n ai h?t. Ci ti ?y, ci ch ph?n ??u ?y, Jaurs ?em ra ph?ng s? x h?i v nhn lo?i".
S? khm ph?c Jaurs c?a Nh? Linh trong bi ny (vi?t tr??c lo?t bi Chnh Tr? v ??ng phi c?a Hong ??o m?t n?m) gi?i thch hi?n t??ng t?i sao cc nh cch m?ng Vi?t Nam, t? Phan V?n Tr??ng qua Nguy?n Thi H?c ??n Hong ??o, ??u theo ch? nghi X h?i. B?i v khng nh?ng h? b? l thuy?t X h?i thuy?t ph?c, m ??ng X h?i Php cn ch?ng chnh sch th?c dn v ? nng ?? cch m?ng b?t b?o ??ng Vi?t Nam t? nh?ng b??c ??u trn ??t Php, khi Phan V?n Tr??ng g?i B?n Th?nh Nguy?n Th? Tm ?i?m, k tn Nguy?n i Qu?c, ? ???c bo L’Humanit ??ng ngay. C th? ni ??ng X h?i Php l ?i?m t?a ??u tin m nhm Phan V?n Tr??ng c th? d?a vo.
Ng??i Vi?t ph?n l?n th??ng khng phn bi?t x h?i v?i c?ng s?n, (m?t ph?n v cc n??c c?ng s?n c?ng nh?n l theo x h?i ch? nghi), nn ? hi?u sai v vi?t nhi?u ?i?u l?m l?n, m?c d Hong ??o ? gi?i thch r rng t? n?m 1938, trong lo?t bi Chnh tr? v ??ng phi ny.
Lo?t bi Chnh tr? v ??ng phi, ko di trong n?a n?m trn bo Ngy Nay, v?i nh?ng m?c ?ch r rng, ? ?y chng ti l?a ra hai m?c ?ch chnh, v bi vi?t ny s? c hai ph?n:
Ph?n m?t: Hong ??o trnh by cc th? ch? chnh tr?.
Ph?n hai: S? l?a ch?n c?a Hong ??o.
I- Cc th? ch? chnh tr?
Khi ni?m chnh tr? ??u tin: ch? t?
Bi L?n theo l?ch s? (Ngy Nay s? 98, 20-2-38), l bi h?c ??u tin. Hong ??o dng l?p lu?n: V loi ng??i l gi?ng v?t sinh ra ? c khuynh h??ng v? chnh tr?, cho nn ? th?i no, c?ng c s? phn bi?t: h?ng ng??i cai tr? v h?ng ng??i b? tr?. Nh?ng ? th?i c?, con ng??i ch?a c khi ni?m g v? th? ch? chnh tr? m h? ?ang s?ng. Ph?i ??n m?t trnh ?? cao h?n, ng??i ta m?i hi?u r v xt ?on ci chnh th? ?ang cai tr? mnh.
Ci chnh th? ? khng "t? nhin" m c: "Chnh th? c?a m?t n??c lc no c?ng do hon c?nh, do tnh th? c?a x h?i lc ?y gy nn; s?c t??ng t??ng c?a loi ng??i d?u d?i do th?t nh?ng khng th? b?a ??t ra m?t chnh th? ???c." (Ngy Nay s? 98)
V?y chnh th? ? ???c hnh thnh nh? th? no?
Hong ??o tr? l?i: Ta khng th? bi?t ? th?i c? ??i, gia ?nh c tr??c r?i m?i l?p thnh x h?i hay t? s? ?n chung ? l?n c?a m?t ?m ?ng r?i m?i sinh ra gia ?nh. Qua nh?ng nh nghin c?u, ta ch? bi?t r?ng khi con ng??i c th? ghi l?i tr nh?, th gia ?nh ? c v gia ?nh l c?n b?n c?a x h?i.
Trong gia ?nh, t? ngn x?a, ng??i gia tr??ng n?m h?t quy?n hnh.
Ngoi x h?i, ng??i no ??ng ch? t? trong vi?c t? t? qu? th?n, xin qu? th?n ph tr? cho x h?i, l ng??i c quy?n hnh v? chnh tr?.
Tm l?i, trong th?i c? ??i: ng??i gia tr??ng n?m h?t quy?n hnh trong gia ?nh, v ng??i ch? t? n?m h?t quy?n hnh ngoi x h?i.
Nh?ng t? ?y, ?ng Ty phn chia ?i ng?:
Hy L?p, La M tin r?ng qu? th?n ph tr? cho m?t ? thnh [cit] t?c l ph tr? cho ng??i gia tr??ng c?a m?t h?, ? l?p nn ? thnh ?. Hy-La ch?a c khi ni?m ch? t? [matre suprme, souverain] c?a mun loi.
Tri l?i, ? Trung Hoa, ng??i ta ? s?m tin th? m?t v? th??ng ??, ch? t? c?a mun loi.
S? khc nhau v? tin t??ng d?n ??n s? khc nhau v? chnh th?:
"? Hy L?p, La M, ng??i ta th?y hi?n ra nhi?u x h?i, nhi?u ? thnh nh? m quy?n th?ng tr? m?i ? thnh ? trong tay m?t v? vua nh?. C? nh? th? mi cho ??n lc ??o Gia t ra ??i. ? Trung Hoa, ta th?y ngay t? m?y ngn n?m x?a, m?t v? hong ?? thay tr?i ?? tr? dn"[2]
? l th?i k? u, ch?u s? kh?ng ch? nghim ng?t c?a m?t lnh t?.
Nh?ng ? u c?ng nh? , con ng??i d?n d?n khng ch?u khu?t ph?c n?a, h? n?i ln ch?ng l?i. ? Hy L?p, La M b?n gia tr??ng n?i ln ch?ng l?i quy?n cai tr? c?a vua. ? Trung Hoa, cc n??c ch? h?u ?i t? tr?: Chnh th? phong ki?n ra ??i. Nh?ng r?i tr?i qua nh?ng tr?n giao tranh kh?c li?t v quy?n l?i, ch? h?u b? di?t vong. Chnh th? qun ch? chuyn ch? n?i gt. R?i chnh th? qun ch? chuyn ch?, s? b? l?t ??, nh? ? Php, b?ng cch m?ng 1789, ?? tr? thnh chnh th? C?ng ha. V ? Nga, Cch m?ng Thng M??i l?p ra chnh th? C?ng s?n.
Dn t?c ta tr??c c?n l?c c?a l?ch s?
Nh?ng nh?ng thay ??i l?n lao trn th? gi?i, dn ta, cho ??n ??u th? k? XX, v?n cn ch?a bi?t, ho?c bi?t r?t s? si, v?n c? r?p theo "con ???ng v?ch s?n c?a c? nhn, dn ta bnh t?nh m theo, coi nh? l s? b?t di b?t d?ch, khng bao gi? thay ??i m c?ng khng thay ??i ???c. Song cu?c ??i bnh t?nh ?y b?ng b? ln gi l?c Ty ph??ng ??a l?i lm ch?n ??ng. Nh?ng t? t??ng c?, ng? ngc nhn nh?ng t? t??ng m?i xng xo. Dn ta b?ng nh? b?ng m?t d?y nhn ra t? phi, th?y nh?ng tr?i m?i l?, bao la, nghe th?y nh?ng gi?ng cao th?p, khc h?n ?i?u ?n c?a nghn x?a, v c?m th?y s? thay ??i v cng mnh li?t.
Nh?ng trong m? t? t??ng m?i, ta c?n ph?i ch?n l?c, c?n ph?i quan st cho tinh t??ng r?i l?y l? ph?i m xt ?on m?i mong tm ??n s? th?c ???c". (Ngy Nay s? 98).
Ch? ?ch c?a Hong ??o ? r rng: ph?i duy?t qua nh?ng ch? nghi chnh tr? ? hi?n h?u trn th? gi?i m dn ta v?n cn m? h? ho?c ch?a bi?t, tr??c khi l?a ch?n m?t th? chnh th? cho n??c mnh.
Ch? nghi thin m?nh
Trong hai s? bo k? ti?p, Hong ??o bn v? Ch? nghi "Thin M?nh" v ??ng B?o Hong[3]:
V c giai c?p th?ng tr? v giai c?p b? tr?, t?t nhin c cu h?i: Nh?ng ng??i th?ng tr? l?y danh nghi g, ?? c uy quy?n trn ng??i khc? ? l cu h?i v? "chnh danh".
?? "chnh danh ho" vai tr c?a nh vua, ?ng c?ng nh? Ty bn sng t?o ra ch? nghi Thin M?nh, ?? ni r?ng: Ch? quy?n chnh tr? c?a m?t n??c l do Cha Tr?i hay Th??ng ?? ? ?o t?o v u? thc cho m?t ng??i, m?t nh, hay m?t dng di no trong n??c.
? Php, Louis XIV, k? t? 1661, sau ci ch?t c?a Ph? chnh Mazarin, ? thu h?t chnh quy?n trong tay, thuy?t Thin m?nh ???c Pierre de L’Hommeau xc ??nh r rng trong m?y kho?n:
1- N??c Php l m?t n??c qun ch?.
2- Ch? c mnh vua l c ch? quy?n trong c? n??c.
3- Ch? quy?n ? do tr?i trao cho vua.
4- mu?n c?a vua t?c l lu?t. (Ngy Nay s? 99)
B?n ?i?u ny ??a Louis XIV ln ??a v? "vua M?t tr?i" (Le roi Soleil), ??ng ??u ch? ?? qun ch? chuyn ch?, trn th? gi?i.
? Nga, tr??c Cch m?ng Thng m??i (1917), thuy?t Thin m?nh c?ng ???c p d?ng tri?t ??: Nga Hong c quy?n l?c tuy?t ??i.
Nh?ng ? Chu, thuy?t Thin m?nh c m?t nghi khc, Hong ?? ? Chu ph?i tu thn ?? hon thnh s? m?nh "ph?c v? nhn dn":
"Hong ?? l m?t v? th?n minh cao qu h?n loi ng??i v r?t g?n g?i v?i Th??ng ??. ? l m?t tin t??ng gy nn t? ??i thi c? m ??c Kh?ng T? ? c ti tr?m kh?c l?i m?t cch r r?t (…) Chnh v Hong ?? l m?t ??ng th?n minh, ti ??c h?n h?t th?y m?i ng??i, Hong ?? l?i cng ph?i theo thin m?nh, l "yu ci m dn yu, ght ci m dn ght". L v Thin th? t? ng dn thi, thin thnh t? ng dn thnh (dn trng th?y ? ?u l tr?i trng th?y ? ?; dn nghe th?y ? ?u, l tr?i nghe th?y ? ?).
(…) Hong ?? ?ng khng l?y uy l?c ?? p ng??i, ch? l?y ti ??c lm g??ng cho ng??i. Hong ?? lun lun ph?i tu thn, theo thin l, th s? ha h?o, s? h?nh phc m?i c ???c trong dn gian. N?u c m?t giy pht l?m l?, th Hong ?? ph?i t? s?a l?i, c?u tr?i tha th? cho. Nh?ng thin tai, h?n hn hay ho? ho?n, ??u l do l?i c?a nh vua km ??c, nh vua ph?i s?a l? t? t?i v?i tr?i. (…)
Ai ???c m?c kch nh?ng k? t? Nam Giao ? r. Nam Giao l ngy nh vua thay m?t h?t th?y th?n dn m t? Tr?i, ??t. Hm ?y, nh? s? t? l? tn nghim, nh? s? trai t?nh, nh vua t? ???c t?m lng thnh knh c?a mnh v c?a bch tnh ??i v?i Th??ng ?? ?? Th??ng ?? thi n tc phc cho." (Ngy Nay s? 100)
C?u hong B?o ??i c?ng xc ??nh b?n ph?n c?a nh vua, trong h?i k:
"M?i bu?i sng, sau khi ?i?m tm qua loa, ng th?y ??n gi?ng m?t ?o?n c?a sch Lu?n ng?, b?t ti h?c v ??c l?i. (…) Chnh v v?y, d?a vo Kh?ng h?c, m quy?n h?n c?a nh Vua c g?c r r?t, ??ng th?i ci quy?n n?ng ?y c?ng b? t? ch? do gio l ny ??a l?i. Ch? c th?u ?o n?n Kh?ng h?c, m?i c th? hi?u ???c hnh thi g?n nh? mu thu?n trong c? c?u x h?i c?a n??c ti. Khi h?c k? l??ng b?n ph?n c?a b?c ?? v??ng, ti m?i lm trn s? m?nh c?a ngi Hong ??, s? m?nh lm ??i gio ch?, lm ??i t? , lm cha m? dn v s? m?nh lm thin t?."[4]
Tuy khng c s? phn quy?n r r?t, nh?ng d??i th?i Gia Long, vua khng c quy?n quy?t ??nh ??c ?on, m lun lun ph?i h?i ki?n quan Th??ng th? tr??c khi quy?t ??nh. Khi x? n ai, n?u vua lm khng ?ng lu?t, th??ng th? b? hnh c quy?n can thi?p v vua ph?i theo, nhi?u tr??ng h?p ghi trong ??i Nam th?c l?c cho th?y ?i?u ?.
V?y, c s? khc bi?t su xa gi?a chnh th? qun ch? chuyn ch? Ty ph??ng v chnh th? qun ch? ?ng ph??ng.
Ch? nghi dn ch? – Khi ni?m ch chung
Trong bi Ch? nghi dn ch? v cc ??ng c?ng ha[5], Hong ??o trnh by nh?ng b??c ??u tin trong khi ni?m dn ch? Ty ph??ng, tr??c h?t l s? pht hi?n ra khi ni?m ch chung:
"Ph?i ??n th? k? XVII, m?i c nh?ng thuy?t r rng v? ch? nghi dn ch?: Hobbes, Jurien, Locke, l nh?ng nh tri?t h?c ? bnh v?c ch? nghi ?y: Trong m?t ?on th?, h?t th?y m?i ng??i ??u c ch ring, nh?ng g?m c? l?i, th c m?t ch chung ?? bnh v?c cho s? s?ng c?a x h?i".[6]
Ci ch chung (la volont de tous) ?y, chnh l ??u m?i c?a dn ch?.
Hong ??o nu danh ba tri?t gia cng ?i t? ch chung nh?ng c l?p thuy?t khc nhau:
– Hobbes lu?n r?ng ci ch chung ?y, l h?t th?y cc ch ring ??u ph?c tng ch c?a m?t ng??i, hay m?t vi ng??i ??i bi?u cho t?t c? ?on th?. Nh? v?y, ch? nghi dn ch? c?a Hobbes ??a v? ch? ?? qun ch? ??c ?on.
– Theo Jurien, ci ch chung ?y l c?a ton dn, v?y ch? quy?n ? ? ng??i dn, th dn c quy?n ph? vua lc no c?ng ???c, khng ph?i vi?n l? g h?t.
– Locke ??ng v?i Jurien, nh?ng ?i xa h?n: khi ng??i ta ? nh?p vo x h?i no t?c l ? giao quy?n cho s? ?ng ?? b?o v? x h?i. Nh?ng tr??c khi nh?p x h?i, ng??i ta ? c nh?ng quy?n php t? nhin, m x h?i khng th? b? hay ?n p ???c. (Ngy Nay s? 101)
? l nh?ng nh t? t??ng m? ??u khi ni?m dn ch?, trong th? k? XVII.
J.J. Rousseau
L thuy?t c?a Jean-Jacques Rousseau
Th? k? XVIII, J.J. Rousseau (1712-1778), tri?t gia Php, cho r?ng: Khi ta nh?p vo x h?i, t?c l ta ? k m?t t? giao ??c (Contrat social) b?ng lng b? ??c l?p, t? do, t? nhin c?a mnh ?? nh?n s? b?o h? cho sinh m?nh mnh. V c t? giao ??c, m?i c x h?i, m?i c m?t ch chung, m?t nhn cch chung.
ch chung ?y l ch c?a ?on th?, ???c ??t ln trn ch ring c?a m?i ng??i.
ch chung ?y ???c Rousseau g?i l Ch? t? Qu?n chng (La Souverainet Populaire), m?i ng??i ph?i ph?c tng ci ch chung ?y (t?c l Ch? t?). Ch? t? m?i ny, khng th? c?m bn m c?ng khng th? phn chia ???c. Rousseau vi?t:
"Chnh ph? l b? ph?n trung gian gi?a ng??i dn (les Sujets) v Ch? t? (le Souverain), gip hai bn trao ??i v?i nhau, c nhi?m v? hnh php v gn gi? t? do dn s? l?n chnh tr?." (V?y chnh ph? ty thu?c vo Ch? t?, nh?n m?nh l?nh c?a Ch? t?). Nh?ng thnh ph?n c?a b? ph?n trung gian ny [t?c chnh ph?] ???c g?i l Quan ch?c (Magistrats)"[7]
Ch? t? Qu?n chng l n?n mng c?a Kh? ??c X h?i (La Sourainet populaire est le principe fondamental du Contrat Social). (Ngy Nay s? 101)
Ta th?y r: ch? Ch? t? (Souverain) c?a Rousseau hon ton khc v?i ch? Ch? t? th?i c?: Ngy tr??c Ch? t? l v? lnh t? t?i cao. Ngy nay, Ch? t? l ch chung c?a ton dn v ? l c?t li c?a v?n ?? dn ch?.
Ch? ?? ngh? vi?n
Ch? nghi dn ch? ?nh ?? cc th? "ngi bu", ??a dn ln lm ch? sinh m?nh c?a mnh, Hong ??o vi?t:
"Ch? nghi dn ch? ?em p d?ng vo th?c t?, sinh ra ch? ?? ngh? vi?n. Ton th? dn chng ?ng l ra ph?i t? ??m nhi?m ci trch nhi?m l?p php v hnh php". Song "m?t ??o lu?t m ?? cho hng tri?u ng??i bn tn, th khng bi?t bao gi? m?i quy?t ??nh v thi hnh ???c." Ch?a k?, "ph?n ?ng dn chng khng ?? h?c l?c ?? m hi?u, l?i khng ?? th gi? r?i ?? nghin c?u.". V v?y, ? nh?ng n??c dn ch? l?n, dn chng ?y quy?n cho m?t s? ng??i c h?c th?c v ti ??c, thay m?t h?, ?? l?p php v hnh php. Nh?ng ng??i ???c ?y quy?n ?y l cc ngh? vin". Nh?ng "Ngh? vin do dn b?u ln c th? d? th?o ???c lu?t l?, nh?ng khng th? quy?t ??nh ???c".
Quy?n quy?t ??nh hay hnh php ? trong tay chnh ph?. Nh?ng ng??i c?m quy?n hay nhm hnh php, gip vi?c T?ng th?ng hay Th? t??ng th??ng ???c ch?n trong s? nhn vin c?a ??ng ? ???c ??i ?a s? nhn dn tn nhi?m v th??ng c chn trong ngh? vi?n.
"Nh? v?y, cng vi?c c?a chnh ph?, ??i ngo?i hay ? trong n??c, bao gi? c?ng h?p v?i nguy?n v?ng c?a ??i ?a s?, v?i ch chung c?a n??c".
"? cc n??c dn ch?, bao nhiu quy?n chnh thu vo l phi?u c?a c? tri. Cng dn m?i ng??i c m?t l, nn ??ng no c?ng v?y, c? v?n ??ng, dng l?i ni hay bo ch, sch v?, m?c ?ch l m?i m?i ng??i vo ??ng, m?i ???c cng nhi?u cng hay. V c nhi?u ??ng vin, t?c l c nhi?u phi?u b?u, nhi?u phi?u b?u m?i c th? th?ng l?i cho ??ng ???c." (Ngy Nay s? 102).
Bi vi?t c?a Hong ??o, ? th?i ?i?m 1938, l m?t trong nh?ng bi vi?t ??u tin gi?i thch r rng v? l thuy?t dn ch? c?a Jean-Jacques Rousseau ?? g?i t?i ??c gi? Vi?t Nam, nh?ng ??ng th?i c?ng hm ch? cho chnh quy?n th?c dn bi?t h? ? vi ph?m quy?n dn ch? ??n m?c no.
Ch? nghi x h?i
Hai bi Ch? nghi x h?i v ??ng x h?i v ??ng c?ng s?n[8], l hai bi quan tr?ng, b? sung cho nhau, Hong ??o trnh by th?c ch?t v s? khc bi?t gi?a ch? nghi X h?i v ch? nghi C?ng s?n, ??ng th?i gip ta hi?u t?i sao Hong ??o theo ch? nghi X h?i; ng m? ??u bi Ch? nghi x h?i nh? sau:
"Ch? nghi X h?i Khoa h?c (Socialisme Scientifique) c?a Karl Marx v Engels ra ??i khng bao lu ? ?nh ?? nh?ng ch? nghi X h?i duy tm (Socialisme utopique ou idaliste), khi?n nh?ng ch? nghi ?y tr? nn nh?ng m?ng t??ng lu m? trong tr nh? m?i ng??i. R?i, ch?a ??y m?t th? k?, ? thnh ra m?t s?c m?nh ??y h?a h?n, c? hon c?u ??u ch v chnh ph? no c?ng ph?i cn nh?c t?i.
??c ?i?m c?a ch? nghi ?y l m?t ?i?u pht minh c?a Karl Marx v? ph??ng di?n x h?i. Theo Marx, trong l?ch s? c?a loi ng??i, s? c?n thi?t nh?t, l ch? ?? kinh t?, ch? ?? xu?t s?n. ?nh h??ng c?a ch? ?? ?y ??i v?i ng??i ??i r?t l to tt, r?t l mnh li?t." (Ngy Nay s? 105).
Marx nh?n ra r?ng: nh?ng giai c?p quy?n l?i t??ng ph?n khng lc no l khng tranh ??u l?n nhau. L?ch s? loi ng??i l l?ch s? ??u tranh giai c?p. D??i ch? ?? n l? c?ng nh? d??i ch? ?? phong ki?n, khng bao gi? giai c?p p ch? v?i giai c?p b? p ch? qun ??u tranh ?? ginh ho?c ginh l?i quy?n l?i c?a mnh:
"Cu?c tranh ginh c khi r rng c khi ng?m ng?m nh?ng bao gi? c?ng ?i ??n k?t qu? gi?ng nhau: ho?c l c? hai giai c?p b? di?t vong, ho?c l c cu?c cch m?nh lm thay ??i h?n x h?i". (Ngy Nay s? 105)
Tr?i bao th? k?, nhi?u cu?c ??u tranh giai c?p ? qua ?i, ??n th? k? XIX, hai phi knh ??ch l t? b?n v lao ??ng.
Ti?n cng cng t, th t? b?n cng l?i nhi?u.
"Cho nn d?n d, ti?n cng c?a th? thuy?n ch? l s? ti?n c?n dng ?? h? nui thn v nui con. Ngoi ra, l ti?n li. M ti?n li ?y, chnh l s? ti?n m th? thuy?n lm cng khng cho giai c?p t? b?n v?y. (…) Ti?n li, ??ng x h?i g?i l th?ng d? (plus value), n ch? l gi c?a s? c?n lao khng gi? ti?n. Chnh s? ti?n li ?y, s? ti?n th?ng d? ?y tch tr? l?i m?i thnh ra t? b?n v?y." (Ngy Nay s? 105)
Nh?ng giai c?p th? thuy?n khng th? ch?u mi s? c?c kh? kh?n cng, t?i m?c no ? h? ki?t l?c khng s?n xu?t ???c n?a th t? b?n c?ng tiu vong. V v?y c?n c m?t gi?i php: ph tan s? p ch? c?a m?t h?ng ng??i cng ngy cng tr? nn t ?i l giai c?p ??i t? b?n, giai c?p ny ? tiu di?t d?n d?n giai c?p ti?u t? b?n, ?? gi? ??c quy?n. Trong khi giai c?p th? thuy?n ngy cng ?ng, h? s? bi?t r gi tr? c?a h?. V ch? nghi x h?i, theo ?u?i m?t m?c ?ch l d?n d?t s? tranh ??u c?a giai c?p lao ??ng ch?ng l?i giai c?p t? b?n. (Ngy Nay s? 105).
??ng X h?i v ??ng C?ng s?n
Trong bi ??ng X h?i v ??ng C?ng s?n, Hong ??o vi?t ti?p:
"M?c ?ch c?a ch? nghi x h?i l ph b? h?t giai c?p trong x h?i. Ph??ng php ?? ??t m?c ?ch ?y l s? tranh ??u c?a giai c?p lao ??ng v?i giai c?p t? b?n.
Giai c?p lao ??ng s? d?y ln m?t cu?c cch m?ng, ?? c?m l?y chnh quy?n, c?i t?o x h?i thnh m?t x h?i m?i, h?p v?i ch? nghi x h?i duy v?t.
"??ng X h?i qu?c t? hay ??ng C?ng s?n qu?c t? ??u theo ch? nghi ?y c?. Hai ??ng ??u ngh? r?ng ch? ?? s?n xu?t hi?n hnh khng cn thch h?p v?i ch? ?? ti s?n hi?n c n?a; ch? c s? thay ??i ch? ?? ti s?n m?i c th? ?em l?i s? nh?p nhng ? m?t." (Ngy Nay s? 106)
V mu?n th?c hi?n s? thay ??i ?y, th ph?i c s? h?p l?c c?a ton th? giai c?p lao ??ng th? gi?i. V v?y, ??ng x h?i v ??ng c?ng s?n ??u c tnh cch qu?c t? c?.
Nh?ng ??n ?y c s? chia r? gi?a ??ng X h?i v ??ng C?ng s?n:
??ng X h?i ch? tr??ng: khng th? lm cu?c cch m?ng chnh tr? v?i vng m ch?a s?a so?n tr??c, ph?i c?i cch x h?i d??i ch? ?? t? b?n ?, ?? t?o ra m?t x h?i m?i. Khi x h?i m?i ? v?ng ch?c r?i, m?i c th? lm cu?c cch m?ng chnh tr?.
Nghi l, ??ng X h?i ch? tr??ng: c?i cch x h?i tr??c khi lm cch m?ng chnh tr?.
Ng??c l?i, ??ng C?ng s?n ch? tr??ng ph?i lm cch m?ng chnh tr? tr??c v khi ? n?m chnh quy?n r?i, m?i c th? ph h?y ch? ?? t? b?n hi?n th?i ?? l?p nn x h?i m?i, v ??ng C?ng s?n ch? tr??ng quy?n ??c ti c?a giai c?p v s?n:
"Giai c?p lao ??ng lc ? s? gi? l?y quy?n ??c ti trong x h?i ?? tr? ph b?ng ?? m?i cch s? ch?ng ??i c?a giai c?p t? b?n, lin l?c giai c?p lao ??ng v?i qu?n chng, cng, nng, r?i t? ch?c nn x h?i m?i, trong ? khng cn giai c?p phn bi?t n?a." (Ngy Nay s? 106)
V chnh ki?n b?t ??ng, nn hai ??ng ? ?i hai con ???ng khc nhau, hnh vi nhi?u khi tri ng??c nhau.
Nh?ng trn th?c t?, th "??ng X h?i ? cc n??c Anh, ??c, Th?y ?i?n, Na Uy, o c?ng ? c l?n ln c?m quy?n chnh, nh?ng khng lc no ?em ch? nghi x h?i th?c hnh ???c. ? ??c h? ? ??a dn chng ??n s? ??c ti c?a Hiller, ? o c?ng v?y." (Ngy Nay s? 106)
??ng C?ng s?n c?ng chia thnh hai phe, d?n ??n cu?c phn li?t ? Nga: phe theo Stalin hay ?? tam qu?c t? v phi theo Trotsky hay ?? t? qu?c t?.
?? tam qu?c t? v ?? t? qu?c t?
Trong bi ?? tam qu?c t? v ?? t? qu?c t? (Ngy Nay s? 107, 24-4-38), Hong ??o trnh by s? khc bi?t gi?a hai ch? nghi C?ng s?n ?? tam v ?? t? qu?c t?.
T?i sao c ch? Qu?c t??
Khi thuy?t x h?i c?a Karl Marx ra ??i, th? thuy?n m?i b?t ??u th?c v? ??a v? c?a mnh trong x h?i. Marx-Engels cng cc ??ng ch h ho: ton th? ??i bi?u lao ??ng cc n??c trn th? gi?i h?p l?i ?? hnh ??ng chung trong m?t h?i ngh? qu?c t?.
?? Nh?t qu?c t? thnh l?p n?m 1864: Thuy?t Karl Marx th?ng thuy?t x h?i duy tm. Nh?ng tm n?m sau, 1872, Cng x[9] Paris th?t b?i. ?? Nh?t qu?c t? tan.
?? Nh? qu?c t? ???c t? ch?c n?m 1889, l "h?i ngh? c?a cc ??ng X h?i, theo ch? nghi c?a Karl Marx, ??ng lng ?i vo con ???ng giai c?p tranh ??u, nh?ng trong vng php lu?t v theo m?t l?i t? t?n d d?t cho ??n lc ?? s?c ?? ?nh ?? ch? ?? t? b?n" (Ngy Nay s? 107).
Nh?ng t? khi th? chi?n x?y ra, s? r?n n?t trong Qu?c t? Lao ??ng b?t ??u: m?i n??c mu?n ??ng ring, tranh ??u theo ki?u c?a mnh. ??ng C?ng s?n Nga sau khi ?nh ?? Nga hong, h ho lao ??ng th? gi?i b? ?? Nh? qu?c t? (c?a ??ng X h?i) ?? nh?p vo ?? Tam qu?c t? (c?a ??ng C?ng s?n).
?? Tam qu?c t? ???c t? ch?c n?m 1919, l h?i ngh? c?a cc ??ng C?ng s?n.
Nh?ng trong kh?i ?? Tam qu?c t? c?ng s? x?y ra nh?ng b?t ??ng: t? khi lnh t? Lnin qua ??i n?m 1924, b? phn li?t thnh hai phi: phi Stalin v phi Trosky. Phi Stalin th?ng, Trosky b? ?u?i ra kh?i n??c Nga, nh?ng v?n ti?p t?c ho?t ??ng v tri?u t?p cc ??ng ch h?p thnh:
?? T? qu?c t?, ra ??i n?m 1936 [chnh th?c l n?m 1938].
V s? phn tranh kh?c li?t gi?a ?? Tam v ?? T? x?y ra nh? ta ? bi?t.
S? khc bi?t gi?a ?? Tam v ?? T?
Khi giai c?p ? b? tiu di?t, s? tranh ??u giai c?p khng cn n?a, con ng??i s? t? do h?p tc v?i nhau. Chnh ph? s? b? di?t vong. Nh? khoa h?c, con ng??i s? dng my mc ?? s?n xu?t th?t nhi?u nh?ng ?? c?n dng cho nhn lo?i. S?n xu?t ???c nhi?u, qu s?c tiu th? c?a th? gi?i, ai dng bao nhiu c?ng ???c. S? c?n lao khng cn l b bu?c n?a. Ti?n b?c s? khng cn n?a. Ni tm l?i, khi x h?i ? ti?n t?i m?c c?ng s?n, th "ng??i ta lm ???c bao nhiu th lm, mu?n l?y bao nhiu th l?y". (Ngy Nay s? 107)
Nh?ng tr??c khi ?i ??n trnh ?? cao xa ny, x h?i cn ph?i qua m?t trnh ?? d? b?, km c?i h?n, t?c l trnh ?? x h?i, v l?c l??ng s?n xu?t ch?a hon h?o, t?ng l??ng s?n ph?m ch?a ?? ?? cung ph?ng cho c? nhn lo?i, th khng th? ai mu?n l?y bao nhiu c?ng ???c, v ph?i theo ci thuy?t "ai lm ???c bao nhiu th l?y ch?ng ?y". Ng??i khng lm g, c? nhin l khng c ?n. Lc ?, v?n c s? b?t bnh ??ng trong x h?i, v c ng??i kho?, ng??i y?u, ng??i thng minh, ng??i ngu ??n, v?y l? t? nhin l c ng??i ???c dng nhi?u h?n, ng??i t h?n. S? b?t bnh ??ng s? b? tiu di?t khi x h?i ??t ??n trnh ?? c?ng s?n.
Phi ?? Tam cho r?ng: n??c Nga by gi? [th?i Stalin] ch?a ??t ??n trnh ?? c?ng s?n nh?ng ? ??t ???c trnh ?? x h?i r?i:
"V? m?t cng ngh?, cc ?? dng s?n xu?t ? xung cng h?t. Ngn hng, x??ng m?, xe l?a, r?ng r khng cn l c?a ring ai h?t. Theo s? ti?n ho c?a khoa h?c, s? m? mang ? ?i ???c m?t b??c kh?ng l?. Nga ???ng theo nh?ng b?n ch??ng trnh to tt ?? ?i t?i m?t x h?i cng ??ng, v mu?n ??t ???c ch??ng trnh ?y, hi?n gi? cn c?n ??n n?n ??c ti c?a ??ng". (Ngy Nay s? 107)
?? Tam qu?c t? tin r?ng: ch? m?t n??c Nga, ring m?t n??c Nga, c?ng c th? l?p thnh m?t x h?i theo ch? nghi c?ng s?n.
Phi ?? T? coi tin t??ng ny l m?t l?m l?i l?n. N??c Nga l m?t n??c cng ngh? cn hn km l?i ??ng gi?a nh?ng n??c t? b?n cng ngh? pht ??t h?n, nn n?u mu?n ch? nghi x h?i th?ng, th khng th? ??ng ring m?t mnh, m ph?i h?p l?c v?i lao ??ng ? cc n??c tn ti?n. N?u c l?p x h?i c?ng s?n trong m?t n??c, th ch? c th? ?em s? ngho kh? chung ??n cho n??c ?y, m ? ngho kh?n th s? c s? tranh ginh, s? tranh ginh s? ??a ng??i ta tr? l?i ch? ?? t? b?n c?. Ngoi ra, vi?c nng cao ??i s?ng dn chng ? Nga v?n cn ch?m ch?p, l?i b? n?n quan liu honh hnh, v ch?a s?n xu?t ?? ?? cung ?ng cho ton dn nn ch? c m?t s? t ???c h??ng quy?n l?i h?n h?t, h? gi? l?y chnh quy?n ?? b?o v? quy?n l?i ring c?a h?, tri ng??c v?i quy?n l?i chung c?a x h?i. V th?, s? ??a ??n cch m?ng ??o chnh ho?c ph?i tr? l?i ch? ?? t? b?n.
V?y cu?c cch m?ng, ??i v?i ?? T? l th??ng tr?c. Hai y?u t?: n?n quan liu v cch m?ng th??ng tr?c l c? b?n trong l thuy?t c?a Trotsky (Ngy Nay s? 107).
Ch? nghi Pht-xt
Ti?p theo ? Hong ??o vi?t hai bi Ch? nghi Pht-xt c?a Mussolini v Ch? nghi qu?c gia x h?i c?a Hitler, ?? trnh by th?c ch?t c?a hai ch? nghi ??c ti ny.
Trn Ngy Nay s? 108 (1-5- 38), Hong ??o vi?t bi Ch? nghi Pht- xt.
Ch? nghi Pht-xt do Mussolini t?o ra, th?ng tr? n??c t? 1922-1945, xy d?ng trn s? ??c ti c?a m?t ??ng duy nh?t. Fascisme (phin m thnh Pht-xt), ti?ng l Fascimo. Mussolini, nguyn l m?t ??ng vin x h?i qu khch, ? t?ng c?m ??u t? bo Avanti c?a ??ng X h?i. Sau th? chi?n th? nh?t, ng b? ch? nghi qu?c t?, theo ch? nghi qu?c gia v t?o ra thuy?t pht-xt.
"Ch? nghi Pht xt tri h?n v?i ch? nghi x h?i. Theo Mussolini, Karl Marx ? l?m khi tuyn b? r?ng trong th? gi?i ch? c hai giai c?p chi?n ??u: lao ??ng v t? b?n. Ring v? m?t cng ngh?, cu ?y ? khng ?ng, cn v? m?t canh nng th cu ?y l?i cng sai". (Ngy Nay s? 108)
Ch? nghi pht xt ?i ng??c v?i ch? ngh?a t? do: C nhn trong m?t n??c pht-xt, ph?i hy sinh nh?ng quy?n l?i ring cho qu?c gia, ph?i qun mnh ?? chi?n ??u cho qu?c gia v?i lng qu? c?m. Ch? nghi pht xt ?i ng??c v?i ch? nghi dn ch?. Theo Mussolini, con ng??i khng th? bnh ??ng ???c, m c ng??i h?n, ng??i km, ty theo ti l?c. Trong n??c khng th? ?? cho ??i ?a s? (th?ng phi?u) c?m quy?n b?i v dn chng ch?ng bi?t g, v v?y, "c?n ph?i c m?t ??ng, ??ng pht xt, m?t ??ng thi, nu m?t l t??ng cao xa ?? m s?ng theo m?t tin t??ng chung. L?i c?n ph?i m?t "qu?c gia" m?nh, c quy?n bao qut h?t c? quy?n l?i v lng hy v?ng c?a c? dn t?c, ?? dn t?c tr? nn hng c??ng ??n c?c ?i?m.
V?y, theo ch? nghi pht xt, cao nh?t l qu?c gia. "Qu?c gia" c?n ph?i s?ng v hnh ??ng nh? m?t ng??i: ??ng im l ch?t. Qu?c gia bi?u hi?u cho qu kh?, hi?n t?i v t??ng lai c?a dn t?c, qu?c gia l m?t ph??ng php ?? ??i n? truy?n cho ??i kia nh?ng quy?n l?i ? chi?m ???c, nh?ng sng ki?n ? c, v ?? nng cao dn t?c ln ??n nghi ?? qu?c" (Ngy Nay s? 108).
Tm l?i, qu?c gia ?y l c?a m?t ng??i: Mussolini n?m quy?n sinh st c? m?t dn t?c trong tay.
Ch? nghi Qu?c gia x h?i c?a Hitler
Trn Ngy Nay s? 109 (8-5-38) Hong ??o vi?t bi Ch? nghi qu?c gia x h?i.
N?m 1918, t?i Munich, m?t chnh ??ng thnh l?p, t?t c? ch? c b?y ng??i, ? l ??ng ??c qu?c lao nhn qu?c gia x h?i [parti ouvrier allemand, anticapitaliste et antismite] c?a Hitler, sau ??i tn thnh ??ng Qu?c gia x h?i (National-socialiste t?c Nazi).
H?i ?y, ? ??c, ??ng X h?i dn ch? (Social dmocrate) theo ch? nghi Karl Marx, th? l?c r?t m?nh, ??i ?a s? th? thuy?n ??u ?ng h?. Nh?ng d?n d?n, ??ng Qu?c gia x h?i c?a Hiller chi?m ?u th?, ??ng X h?i dn ch? lui d?n v sau ch? cn hnh ??ng trong bng t?i.
"??ng Qu?c gia x h?i nghi?m nhin th?ng tr? c? n??c ??c, Hitler ln lm th? t??ng v ? nhi?u l?n t? cho thin h? bi?t uy quy?n c?a mnh: b? H?i qu?c lin, t?ng binh b?, chi?m ??t Rhnanie[10] v ?em qun sang l?y n??c o khng m?t m?t gi?t mu no." (Ngy Nay s? 109)
??ng ?y c m?t ch??ng trnh nh? th? no khi?n ??i ?a s? dn ??c theo?
"Ch??ng trnh ?y, Hitler v b?n ??ng ch ? ?em ra th?o lu?n ngy 24 thng 2 n?m 1920 ? Munich, v sau, Gottfrid Feder, nh thuy?t l c?a ??ng, ? ph? chnh [s?a l?i].
Theo ch??ng trnh ?y, m?c ?ch c?a ??ng theo ?u?i l ph?c h?ng n??c ??c theo t? ch?t ring c?a ng??i ??c. Mu?n v?y, c?n ph?i ?em s? ch chung ??t ln trn s? ch ring c?a t?ng ng??i, c?n ph?i ??t qu?c gia ln trn c nhn. Ch? nghi qu?c gia x h?i gi?ng ch? nghi pht-xt c?a Mussolini v? nguyn t?c ny, m c?ng v th?, danh t? pht-xt ng??i ta v?n th??ng dng ?? t?ng ch? nghi c?a Hitler.
Qu?c gia c?a Hitler, khng ph?i l c?a chung c?a t?t c? s? ng??i s?ng trn m?t kho?ng ??t, cng m?u m?t cu?c s?ng chung, m g?m h?t th?y nh?ng ng??i thu?c gi?ng Nh?t-nh?-man ? trong n??c ??c v ? n??c ngoi, v ch? nh?ng ng??i ?y thi". (Ngy Nay s? 109)
V?y ?i?m th? nh?t c?n ghi nh?n: ??i v?i ch? nghi Nazi: Qu?c gia ??c g?m h?t th?y nh?ng ng??i thu?c gi?ng Nh?t-nh?-man, ? trong v ngoi n??c, m thi.
??c ?i?m th? nh c?a ch? nghi Nazi l ??t qu?c gia vo trong khun kh? gi?ng ni:
"Thu t?t c? nh?ng ng??i Nh?t Nh? Man [??c chnh g?c] trong thin h? ?? l?p thnh m?t n??c ??c l?n (Deutschland) (…) Ch? ring gi?ng ng??i ??c l c quy?n cng dn, l c quy?n tham d? vo b? my cai tr? v l?p php, l c quy?n lm vi?c. Nh?ng ng??i gi?ng khc ??n sinh nhai ? ??c bao gi? c?ng ch? ???c coi nh? k? ng? c?; n?u ch? ?? vi?c lm cho ng??i gi?ng ??c, th chnh ph? ??c s? c quy?n tr?c xu?t gi?ng ng??i khc ra ngoi ci.
Nh?t l gi?ng ng??i Do Thi. V ??ng Hitler coi gi?ng Do Thi tri ng??c h?n v?i gi?ng ??c. Gi?ng Do Thi ch? thin v? v?t ch?t, c th? coi l ngu?n g?c c?a h?t th?y thi x?u ?i?u d? trong x h?i".
Hitler cho r?ng ch? c gi?ng Nh?t Nh? Man, t?c gi?ng ??c, l ??ng trn t?t c?:
"N?u gi?ng ??c c? gi? nguyn ch?t t? x?a t?i gi?, th gi?ng ??c ? tr? nn ti gi?i nh?t v ? lm b ch? hon c?u. Nh?ng trong n?m su th? k? qua, v gi?ng ??c ?n chung ? l?n v?i gi?ng khc, nn t? ch?t b?t gh g?m ?i nhi?u." (Ngy Nay s? 109)
Nay ph?i khi ph?c l?i t? ch?t c?, v th?, ng??i gi?ng ??c ph?i l?y ng??i gi?ng ??c, l?y ng??i khc gi?ng l tri lu?t, l?y Do Thi l ph?i t t?i. ?? cho c gi?ng t?t h?n, chnh ph? ??c b?t nh?ng ng??i b?nh t?t khng ???c sinh n?.
"V v mu?n c m?t n?n qu?c gia ch?c ch?n, ??ng tuyn b? r?ng n?n ??c ti h?p v?i t? ch?t c?a gi?ng Nh?t-nh?-man nh?t, cho nn bao nhiu quy?n chnh ??u vo trong tay Th? t??ng Hitler t?t c?". (Ngy Nay s? 109)
Tn D?t Tin
Ch? nghi Tam dn c?a Tn V?n
Trn Ngy Nay s? 113 (5-6-38) Hong ??o vi?t bi Ch? Nghi "Tam dn" c?a Tn V?n.
Qua bi ny, ng gin ti?p gi?i thch t?i sao Vi?t Nam Qu?c Dn ??ng k?t h?p v?i ch? nghi Tam dn c?a Tn D?t Tin[11].
Ch? ?ch c?a Tn V?n l ?u?i ng??i ngo?i qu?c ?i, khi ph?c Trung Hoa, xy d?ng m?t n??c c?ng ho v phn chia ??t ?ai ??u d?n cho m?i ng??i.
Sau khi ?i kh?p n?i ?? h?c h?i cc khuynh h??ng chnh tr? u M?, bc s? Tn D?t Tin, l?p ra ch? nghi Tam dn. L thuy?t c?a ng thnh hnh trong th?i k? v?n ??ng cu?c cch m?ng Tn H?i, 1912. Nh?ng nh?ng v?n b?n ng so?n ph?n l?n ? b? thiu hu?, ph?i ??n kho?ng 1924, ng??i ta m?i ???c nghe ng ni v? ch? nghi Tam dn trong nh?ng bu?i di?n thuy?t c hng ngn ng??i d?.
V?y Ch? nghi Tam dn l g?
Ch? nghi Tam dn g?m ba nguyn t?c chnh: Dn t?c, dn quy?n v dn sinh.
1– Dn t?c hay qu?c dn, qu?c gia s? c?u n??c Tu ra kh?i s? p ch? c?a li?t c??ng. Hong ??o vi?t:
"Dn t?c Tu l Hn t?c ? c m?t l?ch s? v? vang t? n?m, su nghn n?m nay, m?t dn t?c ?ng h?n h?t v ? s?m v?n minh h?n h?t. Tuy nhin, hi?n gi? th dn t?c Tu (…) ? ph?i ch?u nh??ng l?nh th? c?a mnh cho b?n ?? qu?c (…) Tu th?t kh? h?n m?t thu?c qu?c, nh? Annam th ch? ch?u d??i quy?n m?t ng ch?, ch? nh? Tu hi?n gi? [d??i th?i T? Hi], l n l? cho h?n m??i ch?, cho c? th? gi?i. C??ng qu?c mu?n chi?m Tu lc no c?ng ???c, v b?t Tu ch?u g c?ng ph?i ch?u, k? c? s? di?t vong" (Ngy Nay s? 113).
Trong tnh c?nh ?y, Tn V?n ch? tr??ng: "C?n ph?i ?i l?i n??c Tu cho ng??i Tu". "V mu?n v?y c?n ph?i hi?u r tm l c?a ng??i Tu tr??c ?".
Ng??i Tu r?t g?n b v?i gia ?nh. V?y ph?i tri?u t?p gia ?nh l?i, gi?ng gi?i cho h? hi?u nn ??i nh?ng cu?c tranh ch?p gi?a cc gia ?nh, dng h?, thnh cu?c tranh ??u c?a "tr?m h?" v?i ngo?i bang[12].
2– Dn quy?n l nguyn t?c c?a cc n??c dn ch?, ??t n?n t?ng trn ba ch?: t? do, bnh ??ng, bc i. Nh?ng t? do c?a ng??i Ty ph??ng khc t? do c?a ng??i Tu, theo Hong ??o: t? do ??i v?i ng??i u M?, gi?ng nh? ti?n b?c ??i v?i ng??i Tu: ng??i Tu ngho, h? c?n ti?n h?n, cn ng??i y M? thi?u t? do h?n ng??i Tu, v vua cha Tu ngy x?a ch? gi? ngi bu v thu thu?, cn h? ?? cho ng??i dn mu?n lm g th lm.
Bnh ??ng c?ng v?y: hai bng hoa cn khc nhau, hu?ng chi con ng??i, nn khng th? c tuy?t ??i bnh ??ng, th? no c?ng c ng??i ngu, ng??i khn, v?y ch? nn ?i bnh ??ng chnh tr?, t?c l: cng dn ai c?ng c quy?n ngang nhau. Nh?ng s? bnh ??ng ny, ng??i Tu x?a nay c?ng ? c nhi?u h?n ng??i u: v n??c Tu khng c giai c?p qu t?c ??i ??i gi? l?y ??c quy?n. V? l?i trong thuy?t Tam dn ? c bnh ??ng: thuy?t ny l?y bc i lm g?c ?? cho k? c tr gip ng??i ngu, cng nhau ?i ??n bnh ??ng.
3– Dn sinh c?ng t? ch? bc i m ra: M?u c?u h?nh phc cho b?n tr?m tri?u ng??i Trung hoa th c?n ph?i c lng bc i. Lc ?, my mc ? pht tri?n, v th? m?t s? ?ng th? thuy?n khng c vi?c lm.
Theo Tn V?n, ch? nghi duy tm x h?i khng ??ng v?ng ???c v khng gi?i quy?t ???c v?n ?? vi?c lm. Ch? nghi x h?i duy v?t c?a Karl Marx c?ng c v?n ??, v:
1- V?t ch?t khng ph?i l trung tm ?i?m c?a l?ch s?, ng??i ta cn c ??c v?ng tinh th?n n?a.
2- ??u tranh giai c?p, c?ng khng ph?i l nguyn nhn c?a ti?n b?, n ch? l ci "b?nh" c?a m?t x h?i ?ang ti?n m thi.
Tn V?n cho r?ng: nguyn nhn c?a ti?n b? l s? ?i?u ha cc giai c?p. Nh? nh n??c ??ng trung gian: t? b?n cng giu th th? thuy?n s? cng sung s??ng.
V trong s? s?n xu?t, khng ch? c th? thuy?n v t? b?n, cn c h?t th?y cc giai c?p khc trong n??c, nh? nh nng ch?ng h?n. V?y thuy?t th?ng d? c?a Karl Marx khng ?ng n?a.
V v?y, n??c Tu c?a Tn V?n khng c?n ph?i theo n??c khc, c? t? mnh c?u l?y mnh l h?n. V mu?n th? c?n xy mng s? c?i t?o x h?i trn hn ? Tu. Hn ? ?y l g?? L nh?n ra r?ng: ? Trung Hoa khng c nh giu, ch? c ngho t v ngho l?m m thi. V?y c?n ph?i tm ph??ng php lm b?t s? b?n cng, lm cho dn giu ln. B?ng hai cch:
1- Bnh qun v? ?i?n ??a: chia ??u ??t ?ai cho m?i ng??i.
2- ??t thu? l?i t?c. Tr??c ?y ch? c thu? thn, t?c m m?i ng??i, giu ngho ??u ph?i ?ng thu?, tuy c chnh l?ch khc nhau. ??t ra thu? l?i t?c l m?t b??c ti?n m?i c?a x h?i.
Ch? nghi dn sinh l lm sao tho? mn ???c b?n nhu c?u c?t y?u c?a dn t?c l: ?n, m?c, nh ? v di chuy?n. (Ngy Nay s? 113)
II- S? l?a ch?n c?a Hong ??o
Tuy nhin, con ???ng tranh ??u chnh tr? v x h?i c?a T? L?c v?n ?on, khng ch? b?t ??u t? n?m 1938, v?i lo?t bi Chnh tr? v ??ng phi c?a Hong ??o, m ? ???c b?c l? t? tr??c, v?i hai ch? bnh dn.
Hai ch? bnh dn c?a Hong ??o v T? L?c v?n ?on
Thng 3 n?m 1934, b?n Tn ch? c?a T? L?c v?n ?on ? nh?n m?nh ??n ch? x h?i v bnh dn, ? ?i?u 2, ?i?u 3 v ?i?u 6:
?i?u 2: So?n hay d?ch nh?ng sch c t? t??ng x h?i.
?i?u 3: Theo ch? nghi bnh dn, so?n nh?ng cu?n sch c tnh cch bnh dn v c? ??ng cho ng??i khc yu ch? nghi bnh dn.
?i?u 6: Ca t?ng nh?ng nt hay v? ??p c?a n??c m c tnh cch bnh ?n, khi?n cho ng??i khc ?em lng yu n??c m?t cch bnh dn. Khng c tnh cch tr??ng gi? qu phi.[13]
??n n?m 1936, quan ni?m bnh dn ny l?i ???c Hong ??o gi?i thch trong bi Th? no l bnh dn, nh? sau: "Chng ti g?m c? trong hai ch? bnh dn: ti?u t? s?n v lao ??ng"[14]
Tm l?i, hai ch? bnh dn c?a T? L?c v?n ?on bao g?m c? hai thnh ph?n: ti?u t? s?n v lao ??ng v ???c Hong ??o xc ??nh l ??i l?p v?i thnh ph?n tr??ng gi? ph ho v qu phi.
Nh?ng nh?ng ng??i ch?ng T? L?c v?n ?on, th??ng b? ch? lao ??ng ?i, ch? gi? l?i ch? ti?u t? s?n v khu?ch ??i ln, ?? ch? thnh ph?n giu c (tr??ng gi?, ph ho), r?i d?a vo c? ? ph phn T? L?c v?n ?on v? phe ng??i giu, l hon ton sai.
N?m 1936, Hong ??o vi?t bi T? ??ng v?i h?u ??ng trn Ngy Nay s? 16 (12-7-36) ?? cho m?ng ??ng X H?i[15] ln c?m quy?n t?i Php.
Bi ny cho th?y Hong ??o nhi?t li?t ?ng h? ??ng X h?i Php, ng cn ni thm: Ngh? vi?n Php chia lm hai phe: t?, h?u. Phe t? ch tr?ng v? bnh dn, phe h?u nghing v? phi nh?ng nh t? b?n. N?m 1936: phe t? c 378 ngh? vin, v phe h?u, 236 ngh? vin.
"T? ??ng g?m ba phi chnh: ??ng c?ng s?n, ??ng x h?i v ??ng x h?i c?p ti?n. Ch??ng trnh ba ??ng ?y khc xa nhau, nh?ng may l?i c ch? gi?ng nhau: l c? ba ??u ch tr?ng v? bnh dn. Cc phi h?u ph?n ?ng l c?a nh?ng nh ??i t? b?n, ??i doanh nghi?p ch? mu?n theo ch? nghi pht xt, nh?ng theo m?t cch m?p m?". (Ngy Nay s?16)
N?m 1938, trong lc M?t tr?n Bnh dn b? kh kh?n t?i Php, Lon Blum ph?i t? ch?c, Daladier ln thay ngy 10-4-38. Ngy Nay s? 117 (3-7-38), ??a ra nh?ng kh?u hi?u tuyn truy?n cho M?t tr?n Bnh dn nh? M?t tr?n Bnh dn ?i quy?n s?ng. Ho?c nh?: Nhm "T? L?c" h?t s?c ?ng h? M?t Tr?n dn ch?, chm ngn c?a chng ti l:
H?t s?c gip cho M?t trn Bnh dn th?ng v b?n.
H?t s?c gip cho M?t tr?n Bnh dn ?i v lm.
Tm l?i, t? n?m 1934, Hong ??o v T? L?c v?n ?on ? ch?n ??ng X h?i Php nh? m?t t? ch?c chnh tr? cng t? t??ng v nh? m?t "??ng minh" c th? d?a vo trong cu?c chi?n ch?ng ch? ?? th?c dn.
Tr??c Hong ??o, Nh??ng T?ng v Nguy?n Thi H?c c?ng ? ?? x??ng con ???ng tranh ??u t??ng t?, nh?ng cu?c cch m?ng c?a h? qu ng?n ng?i, v h? c?ng khng c ?i?u ki?n ra bo ?? qu?ng b l?p tr??ng chnh tr? c?a mnh, Hong ??o l ng??i ??u tin lm cng vi?c gi?i thch con ???ng chnh tr? c?a ng, c?a T? L?c v?n ?on v ??ng th?i c?ng l con ???ng c?a Vi?t Nam Qu?c dn ??ng.
Con ???ng chnh tr? c?a Vi?t Nam Qu?c Dn ??ng
Nam ??ng Th? X, thnh l?p cu?i n?m 1926, l h?t nhn ??u tin c?a Vi?t Nam Qu?c Dn ??ng, ban ??u, ch? c hai anh em Ph?m Tu?n Lm, Ph?m Tu?n Ti v Hong Ph?m Trn t?c Nh??ng T?ng, in lo?i sch c? ??ng lng i qu?c, nh? Cch m?ng Trung Hoa, L?ch s? Tn D?t Tin, Cch m?ng th? gi?i, Ch? nghi Tam Dn[16]… Theo Nh??ng T?ng, sch in lc b?y gi? ch?a b? ki?m duy?t nh? bo, nh?ng khi ra r?i, chnh quy?n th?y c h?i, ra l?nh t?ch thu, th sch ? bn h?t.
M?t m?t khc, Nh??ng T?ng v Hong V?n ?o (hai ??ng ch c?a Nguy?n Thi H?c) ??u cho bi?t: ??ng tr??ng theo ch? nghi X h?i.
Nh??ng T?ng xc ??nh: Sau khi cch m?ng thnh cng s? t? ch?c m?t chnh th? C?ng ha theo ch? nghi Dn ch? x h?i.[17]
Nh??ng T?ng cn l d?ch gi? l?i l?c sch ch? Hn, v?y chnh ng ? d?ch sch c?a Tn D?t Tin v Nguy?n Thi H?c c?ng h?c Hn v?n t? nh?: h?n h? ? ??ng v?i nhau khi l?y tn ??ng l Vi?t Nam Qu?c Dn.
Vi?t Nam Qu?c Dn ??ng, th?a k? tn Qu?c Dn ??ng c?a Trung Hoa v k?t h?p hai ch? nghi: X h?i c?a ph??ng Ty v Tam dn c?a Tn D?t Tin.
Nh?ng c? Nh??ng T?ng l?n Nguy?n Thi H?c ??u khng c th gi? vi?t thnh m?t l thuy?t ring c?a ??ng. B?i v:
– Nh??ng T?ng b? b?t ? Hu?, [kho?ng thng 3-1929] sau v? m st Bazin [ngy 9-2-1929], khi ng thay ??ng tr??ng vo Hu?, g?p c? Phan B?i Chu, nh? c? vi?t th? gi?i thi?u v?i cc t? ch?c cch m?ng bn ngoi. ng b? b?t g?n m?t n?m tr??c ngy T?ng kh?i nghi (11-2-1930), b? ??a ra ta ngy 2-7-1929[18]; b? ?y ?i Tn ??o (Nouvelle Caldonie) ??n ngy 20-4-1933 m?i ???c tr? v?[19] v b? qu?n thc 5 n?m n?a.
– Nguy?n Thi H?c ln my chm ngy thng 17-6-1930.
Tm n?m sau, qua lo?t bi Chnh Tr? v ??ng phi Hong ??o ? gi?i thch s? l?a ch?n c?a Vi?t Nam Qu?c Dn ??ng m Nguy?n Thi H?c v Nh??ng T?ng ch?a k?p lm.
?i su v ?i xa h?n n?a, Hong ??o trnh by cc ch? thuy?t chnh tr? khc nhau trong th? k? XX, ?? lo?i h?n cc chnh sch ?? qu?c, qun phi?t, ??c ti, k? th? ch?ng t?c ra, v ch? gi? l?i nh?ng ?i?u thch h?p cho dn t?c, ch? y?u:
1- Ch? nghi X h?i Ty ph??ng
2- Ch? nghi Tam dn c?a Tn D?t Tin.
1- Theo ch? nghi X h?i
S? l?a ch?n c?a Hong ??o ???c ng di?n t? r rng trong bi Vi l?i ni thm trn Ngy Nay s? 114 (12-6-38), v?i nh?ng dng ?u i sau ?y dnh cho ch? nghi X h?i:
"Ch? nghi x h?i, m?i pht sinh ???c g?n m?t th? k? ti mu?n ni ch? nghi x h?i duy v?t ? ???c nhi?u ng??i, r?t nhi?u ng??i h??ng ?ng. L v ch? nghi ?y l?p lu?n ch?c ch?n khi?n cho k? tr th?c nh?n r tnh cch khoa h?c c?a ch? nghi ?y, l?i v ch? nghi ?y nu ra s? bnh ??ng cho c? nhn lo?i, khi?n cho giai c?p th? thuy?n v nh?ng giai c?p th?p b th??ng b? ? nn trong x h?i n?c lng coi nh? con ???ng thot ly ra kh?i vng lao lung. (…) Ngoi ra, ta cn c th? ni r?ng ch? nghi ?y ?nh h??ng r?t l?n ? b?n n??c Sude, Norvge, Danemark v Finlande, b?n n??c sung s??ng trn hon c?u" (Ngy Nay s? 114,12-6-38).
? ?y, chng ta c?n phn bi?t s? khc nhau trong quan ni?m c?n lao c?a Hong ??o v?i quan ni?m c?n lao c?a Ty ph??ng:
Cng l s? ng??i bc l?t ng??i, nh?ng ??ng X h?i Ty ph??ng nh?n m?nh ??n giai c?p t? b?n bc l?t giai c?p lao ??ng, cn ??i v?i Hong ??o, l s? tranh ??u kp:
– c?a giai c?p ti?u t? s?n v lao ??ng ch?ng l?i giai c?p ??i t? b?n.
– c?a giai c?p b? tr? ch?ng l?i giai c?p th?c dn.
M?t bn l ng??i cng m?t dn t?c tranh ??u v?i nhau v giu ngho khc bi?t.
M?t bn l ng??i khc dn t?c, tranh ??u ?? l?y l?i quy?n dn t?c t? quy?t v quy?n lm ng??i.
Cu?c tranh ??u sau chnh l cu?c tranh ??u c?a nh?ng n??c b? ? h? ch?ng l?i b?n th?c dn, c?ng l tr??ng h?p c?a n??c Tu v n??c Vi?t.
2- Theo ch? nghi Tam dn c?a Tn D?t Tin:
Cng trong c?nh ??t n??c cn c? h? v b? ng??i u chi?m ?o?t, nh?ng g Tn D?t Tin khm ph cho Trung qu?c, c th? p d?ng ???c ? Vi?t Nam.
Tn D?t Tin l?y ch? tr??ng: ?u?i ng??i ngo?i qu?c, ch?n h?ng Trung Hoa, xy d?ng m?t n??c c?ng ho v chia ??u ??t ?ai cho dn, lm tn ch? cho cu?c cch m?ng.
Hong ??o ? ph?i h?p ???ng l?i c?a ??ng X H?i v?i ch? nghi Tam Dn, ?? rt ra b?n nguyn t?c sau ?y:
1- Dng ch? nghi Qu?c gia c?a Tn D?t Tin ?? ?u?i ng??i Php ra kh?i lnh th?.
2- Tranh ??u cho thnh ph?n C?n lao, ch?ng l?i s? ?n p c?a t? b?n v ch?ng l?i s? bc l?t c?a th?c dn trn ton lnh th?.
3- C?i cch x h?i kh?i tnh tr?ng l?c h?u, ch?m ti?n, san b?ng giu ngho.
4- ??a n??c ??n ch? ?? dn ch?.
Ch? qu?c gia trong quan ni?m Qu?c dn ??ng, chnh l qu?c dn; t? Tn D?t Tin ??n Nguy?n Thi H?c, Hong ??o… ??u c cng m?t n?i dung: qu?c dn ch?ng l?i ?? qu?c th?c dn, khng lin h? g v?i ch? qu?c gia ??c tn trn h?t c?a Pht-xt v Nazi.
Sau 1954 ch? qu?c gia ???c coi l m?t th? "ch? nghi" ?? ??i ??u v?i ch? nghi c?ng s?n, th ch? l m?t s? bi?n thin c?a ngn t?: Ch? qu?c gia ? m?t h?n nghi nguyn th?y c?a Tn D?t Tin v Nguy?n Thi H?c. S? ??i ??u gi?a T??ng Gi?i Th?ch v Mao Tr?ch ?ng, t?o ra m?t m?t tr?n gi?a ng??i Trung Qu?c v?i nhau. H?i thay, n??c Vi?t c?ng ?i theo con ???ng ??m mu ?y.
(Cn ti?p)
Th?y Khu
thuykhue.free.fr
[1] Ngy 26-4-1936 v 3-5-36, v Php b?u c? hai l?n.
[2] L?n theo l?ch s? (Ngy Nay s? 98, 20-2-38).
[3] Ngy Nay s? 99 (27-2-38) v Ngy Nay s? 100 (6-3-38).
[4] B?o ??i, Con r?ng Vi?t Nam, b?n d?ch Le Dragon d’Annam, Nguy?n Ph??c t?c xu?t b?n 1990, Cali, trang 27.
[5] Ch? nghi dn ch? v cc ??ng c?ng ha, Ngy Nay s? 101 (13-3-38) v s? 102 (20-3-38).
[6] Ch? nghi dn ch? v cc ??ng c?ng ha, Ngy Nay s? 101 (13-3-38).
[7] Nguyn v?n ti?ng Php: "Le Gouvernement est "un corps intermdiaire tabli entre les sujets et le Souverain pour leur mutuelle correspondance, charg de l’excution des lois et du maintien de la libert, tant civile que politique" (le Gouvernement est donc subordonn au Souverain: il recoit ses instructions de celui-ci). Les membres de ce corps intermdiaire sont appels "Magistrats." (Rousseau, Contrat social, livre III, chap. I).
[8] In trn Ngy Nay s? 105 (10-4-38) v Ngy Nay s? 106 (17-4-38).
[9] Cng x t?c chnh quy?n v s?n ? m?t th? x hay m?t thnh ph?.
[10] Vng sng Rhin, t? bin gi?i Php ??n bin gi?i Ha Lan.
[11] Tn V?n (1866-1925) t?c Tn D?t Tin hay Tn Trung S?n, l m?t trong nh?ng ng??i thnh l?p Qu?c Dn ??ng Trung Hoa, c ?nh h??ng l?n trong vi?c ?nh ?? nh Thanh v xy d?ng n??c Trung Hoa dn qu?c. Tn D?t Tin, qu Qu?ng ?ng, h?c truy?n th?ng ??n n?m 13 tu?i, r?i theo anh sang Honolulu, h?c tr??ng M? v nh?p ??o Tin lnh. N?m 1883, tr? v? n??c, h?c ??i h?c Anh ? H?ng Kng, ?? y khoa bc s? n?m 1892. Ho?t ??ng chnh tr? v l?p ??ng Trung H?ng 1894. N?m 1895, t? ch?c l?t ?? nh Thanh nh?ng th?t b?i, ph?i s?ng l?u vong ? chu u, M?, Canada v Nh?t B?n trong 16 n?m.
Ngy 10-10-1911, cch m?ng n?i ln ? V? X??ng, thnh cng, lc ? Tn V?n ?ang ? M?, ???c m?i v? n??c, v ???c b?u lm T?ng th?ng lm th?i ??u tin c?a Trung Hoa (t? 29-12-1911 ??n 10-3-1912). D? nhin sau ?, n?n c?ng ho non tr? cn ph?i tr?i nhi?u th? thch, nh?ng s? thnh cng ban ??u c?a Tn V?n v l thuy?t Tam dn ? ?nh h??ng ??n nh?ng nh cch m?ng Vi?t Nam, ??c bi?t Vi?t Nam Qu?c Dn ??ng.
[12] ?? ??t m?c ?ch ?y, Tn V?n ??a ra ba ph??ng php:
1- Trung qun s? ??i thnh trung v?i n??c. Cn, hi?u ??, nhn, tn, l? nghi, c?n ph?i duy tr v m? mang thm.
2- Tr? l?i v?n ho x?a: ??o tu thn c?a ??c Kh?ng T? l m?t ??o nn theo; chnh ng??i ??c h? ??n h?c l?i ta ( ni tri?t thuy?t Kant, Nietzsche), v?y ta c?n theo ??o ?y ?? s?a mnh.
3- Theo khoa h?c Thi Ty. V? m?t v?t ch?t, th Thi Ty hi?n nay v?n minh h?n Tu; v?y ng??i Tu ph?i theo h? ?? m?nh nh? h?.
[13] Phong Ho s? 87, 2-3-34.
[14] Ngy Nay s? 33, 8-11-36.
[15] ??ng X H?i, ti?ng Php l SFIO (Section Franaise de L’Internationale Ouvrire) do Lon Blum ??ng ??u.
[16] Hong V?n ?o, Vi?t Nam Qu?c Dn ??ng, Tn Vi?t, Cali, 2006, trang 25.
[17] Nh??ng T?ng, Nguy?n Thi H?c, ch??ng 16, b?n ?i?n t?. (Sch ny ? ???c Nh Nam in l?i n?m 2014)
[18] Theo Nh??ng T?ng, Nguy?n Thi H?c, cc ch??ng 17, 18, 19, 20, b?n ?i?n t?.
[19] Phong Ha s? 45 (5-5-33). V?y m m?i ?y c nhi?u ch? vi?t: ng b? Qu?c Dn ??ng "d? ??nh th? tiu" tr??c ngy T?ng kh?i nghi, v ch?ng l?i vi?c ny!
