Tr?n M?ng Tú – Ph? n? và chi?n tranh

Ng� Th? Vinh

 

Anh t?ng em m�i m�u

Tr�n �o tr?n sa tr??ng

M�u anh v� m�u ??ch

Xin em c�ng x�t th??ng

[Qu� T?ng Trong Chi?n Tranh, 1969]

*H�nh 1: Th? �nh� b�o� c?a Tr?n M?ng T� khi l�m cho h�ng th�ng t?n AP (Associated Press] S�i G�n; th? n�y do MACV (US Military Assistance Command, Vietnam) c?p, ch? c� gi� tr? m?i 3 th�ng [t? li?u Tr?n M?ng T�]

PH? N? GI?A CHI?N TRANH VI?T NAM: TH?I ?I?M 1969

T?m nh�n Chi?n tranh, Gi?c m? H�a b�nh [Visions of War, Dreams of Peace] ^[1] l� nhan ?? m?t tuy?n t?p th? c?a c�c nh� th? n?; n?u l� M? trong chi?n tranh Vi?t Nam, h? ?� l� nh?ng n? qu�n nh�n nh? y t�, b�c s? ?� t?ng ch?m s�c c�c th??ng b?nh binh; n?u ? nh?ng ng�nh ngh? kh�c, h? ??m tr�ch c�c d?ch v? kh�ng t�c chi?n nh? chuy�n vi�n truy?n tin, ti?p v?n, ki?m so�t kh�ng l?u, nh�n vi�n H?ng Th?p T?… N?u l� ng??i Vi?t, h? l� nh?ng ph? n? thu?c hai mi?n Nam hay B?c, v?i nh?ng tr?i nghi?m kh�c nhau, qua nh?ng n?m th�ng chi?n tranh. V� nh? t? bao gi?, cho d� ? ?�u, ph? n? v� tr? em v?n l� th�nh ph?n d? b? t?n th??ng nh?t trong chi?n tranh.

Trong t?p th? n�y, c� 34 nh� th? n? Hoa K?, v� s�u nh� th? n? Vi?t Nam: Xu�n Qu?nh (My Son�s Childhood), H??ng Tr�m (The Vietnamese Mother), H� Ph??ng (To An Phu, From This Distance I Talk To You), Tr?n M?ng T� (The Gift In Wartime, Dream of Peace), Minh ??c Ho�i Trinh (Poem Without Name), Nguy?n Ng?c Xu�n (My Letter to the Wall).

H�nh 2: Tr�i, h�nh b�a cu?n s�ch T?m nh�n Chi?n tranh, Gi?c m? H�a b�nh [Visions of War, Dreams of Peace] ^[1] Nxb Warner Books 1991, ph?i, h�nh b�a cu?n Mi?ng ??n Trong Tim [Shrapnel in The Heart] ^[2] c?a Laura Palmer, Nxb Vintage Books 1987 [t? li?u Ng� Th? Vinh]

L?i gi?i thi?u T?m nh�n Chi?n tranh, Gi?c m? H�a b�nh: V?i nh?ng n? qu�n nh�n M?, h? l� nh?ng anh h�ng kh�ng ???c nh?c t?i trong Chi?n tranh Vi?t Nam. Con s? h?n 250 ng�n ng??i ?� t? nguy?n c?ng hi?n. N?u l� y t�, h? ch?m s�c th??ng binh v� nh?ng ng??i ?ang h?p h?i. H? l� nh?ng ng??i ch?, nh?ng c� g�i, nh?ng b� m?, nh?ng ng??i v? hay m?i ch? l� ng??i y�u. Kh�ng ai b?t h? ph?i nh?p ng?. Nh?ng h? t? nguy?n c?ng hi?n, ch?p nh?n r?i ro c?a chi?n tranh ?? ch?m s�c nh?ng chi?n binh. Ch?a h?t, cho d� th?i gian ?� qua ?i, nhi?u ng??i trong s? ?y nay ch? m?i b?t ??u h�n g?n nh?ng v?t th??ng t�m can c?a h?. C�c b�i th? ?� ???c vi?t trong v� sau chi?n tranh, v? n�n ch�n dung c?a nh?ng ng??i ph? n? b�nh th??ng khi ph?i ??i ??u v?i th?m h?a; v?i can tr??ng v� lo �u, c?a hy sinh v� m?t m�t, c?a l�ng tr?c ?n v� ti?c nu?i. H? n�i v? s? s?ng c�n, v?i h?i t??ng v? nh?ng v?t th??ng l�ng / wounded hearts. ?�y l� nh?ng b�i th? v?i c?m x�c s�u xa m� b?n kh� th? n�o qu�n. B?n s? lu�n nh? m�i nh?ng ng??i ph? n? ?y. [h?t tr�ch d?n] ^[1]

T? trong Tuy?n t?p n�y, ng??i vi?t [Ng� Th? Vinh] ch?n ra ba b�i th? ti�u bi?u, c?a ba ph? n?: v�ng mi?n tuy kh�c nhau nh?ng h? c� m?t m?u s? chung, l� c�ng n�i v? n?i ?au trong chi?n tranh, th?i ?i?m n?m 1969, tr�n ba ??a danh c?a Vi?t Nam:

(1) Dusty, theo ph?n ti?u s? l� m?t c� y t� M? ch?m s�c m?t th??ng binh tr? m?i ch?t ?�m qua n?i v�ng Tam Bi�n (Tri-Border Area) tr�n T�y nguy�n.

(2) Xu�n Qu?nh, m?t v?n c�ng trong ?o�n m�a, m?t nh� th? v� ??a con nh? s?ng d??i ???ng h?m trong v�ng �tuy?n ??u� V?nh Linh ph�a b?c t?nh Qu?ng Tr?.

(3) Tr?n M?ng T�, nh�n vi�n h�ng th�ng t?n AP, s?ng gi?a S�i G�n trong kh�ng kh� chi?n tranh, m?i sau ?�m c??i, b?ng ch?c tr? th�nh g�a ph? ? tu?i m?i ngo�i 20.

1969 DUSTY C� Y T� M?

GI?A CU?C CHI?N TR�N CAO NGUY�N

B�i th? c� nhan ??: Hello, David, ???c ghi l� c?a m?t c� y t� M?, c� t�n Dusty ph?c v? trong khu c?p c?u n?i m?t b?nh x� d� chi?n v�ng Tam Bi�n (Tri-Border Area) tr�n Cao nguy�n Trung ph?n Vi?t Nam. B�i th? ?y � trong nhi?u n?m, ???c ?�nh gi� l� hay v� c?m ??ng: v?i nh�n v?t x?ng �t�i�, l� m?t c� y t� � vi?t cho m?t chi?n binh tr? t�n David b? th??ng n?ng ???c c� ch?m s�c v� m?i ch?t ?�m qua.

HELLO, DAVID

CH�O DAVID

Ch�o David � t�n em l� Dusty

Hello, David � My name is Dusty

Em l� y t� c?a anh ?�m qua

I�m your night nurse�

Em s? b�n anh

I will stay with you

Em ?o sinh hi?u c?a anh

m?i 15 ph�t

I will check your vitals

every 15 minutes

Em s? ph?i ghi xu?ng

I will document inevitability

Em s? treo th�m b?ch m�u n?a

I will hang more blood

V� cho anh thu?c gi?m ?au

and give you something for your pain

Em s? b�n anh

v� vu?t m?t anh

I will stay with you

and I will touch your face

V�ng, ch?c ch?n r?i,

Yes, of course

Em s? vi?t th? cho m? anh

v� n�i v?i b� r?ng anh can ??m

I will write your mother

and tell her you were brave

Em s? vi?t th? cho m? anh

v� n�i anh th??ng m? bi?t d??ng n�o

I will write your mother

and tell her how much you love her

Em s? vi?t th? cho m? anh

v� s? n�i v?i b� h�y �m h�n

??a em g�i tu?i th? ng? ngh?ch c?a anh

I will write your mother

and tell her to give your bratty kid sister

a big kiss and hug

?i?u g� em s? kh�ng n�i v?i b�

What I will not tell her

r?ng anh ?� h�n m�

is that you were wasted

Em s? b�n anh

v� n?m l?y tay anh

I will stay with you

and I will hold your hand

Em s? b�n anh

v� th?y s? s?ng c?a anh

tho�t kh?i nh?ng ng�n tay em,

?i v�o h?n em

I will stay with you

and watch your life

flow through my fingers

into my soul

Em s? b�n anh

cho t?i khi anh c�n b�n em

I will stay with you

until you stay with me

V?nh bi?t, David � t�n em l� Dusty

Goodbye, David � my name is Dusty

Em l� ng??i cu?i c�ng

anh th?y

I am the last person

you will see

Em l� ng??i cu?i c�ng

anh n?m tay

I am the last person

you will touch

Em l� ng??i cu?i c�ng y�u anh

I am the last person who will love you.

V?nh bi?t, David � em t�n l� Dusty,

So long, David � My name is Dusty,

David, ai s? cho em thu?c gi?m n?i ?au em?

David, who will give me something for my pain?

Dusty, y t� Vi?t Nam, 1969

(Dusty, Vietnam nurse,1969)

[b?n d?ch ti?ng Vi?t c?a Ng� Th? Vinh]

Dusty, sau n�y c�n ???c bi?t v?i m?t b�t danh kh�c l� Dana Shuster, c� r?t n?i ti?ng, ???c vinh danh nh? m?t nh� th? n? vi?t v? chi?n tranh, b�i th? Hello, David kh�ng nh?ng hay v� c?m ??ng, ?� ???c tr�ch d?n n?i b�a s�ch. V?i hai b�t hi?u kh�c nhau, ch�nh c� l� t�c gi? c?a 13 b�i th? hay trong tuy?n t?p Visions of War, Dreams of Peace (v?i t�n Dusty: 3 b�i, Dana Shuster: 10 b�i).^[1]

K� gi? Laura Palmer, t?ng s?ng v� l�m vi?c t?i S�i G�n, Paris, Washington, D.C., t? nh?ng n?m ??u th?p ni�n 1980s, Palmer ?? t�m theo d�i c�c c� nh�n ?� ?? l?i nh?ng k? v?t n?i B?c T??ng Th??ng Ti?c (Vietnam Veterans Memorial ? Washington, D.C.) Cu?n s�ch c?a Palmer c� t�n l� Mi?ng ??n trong Tim (Shrapnel in the Heart) ^[2] ???c Vintage Books xu?t b?n n?m 1987, trong ?� c� ?� ghi l?i nh?ng cu?c ph?ng v?n.

[C� m?t chi ti?t ri�ng t? r?t th� v? c?a Tr?n M?ng T�. Khi Laura Palmer sang Vi?t Nam l�m cho AP ?� t?ng l� b?n th�n c?a Tr?n M?ng T� � sau khi Cung m?t. Sang M?, Tr?n M?ng T� v� Laura v?n li�n l?c v?i nhau. Nh?ng r?i b?ng ?i m?t th?i gian d�i h?n 30 n?m, h? m?t li�n l?c. V� m?i ?�y hai ng??i t�m l?i ???c nhau. Tr?n M?ng T� ?� ng?c nhi�n v� c�ng khi bi?t c� k� gi? Laura Palmer nay tr? th�nh M?c s?, v� hi?n ?ang s?ng ? Philadelphia].

C� m?t nh�n v?t trong s�ch m� ban ??u, Laura Palmer ch? bi?t t�n l� Dusty, t�c gi? b�i th? Hello, David. V�o d?p ra m?t s�ch cu?n Shrapnel in the Heart 1987, ch�nh Laura Palmer ?� ??c b�i th? Hello, David c?a Dusty trong m?t ch??ng tr�nh bu?i s�ng tr�n ?�i ph�t thanh qu?c gia [NPR / National Public Radio]; b�i th? g�y x�c ??ng cho nhi?u c?u chi?n binh v� gia ?�nh h?. B�i th? n�y c?ng ???c ch�nh Ph� T?ng th?ng M? Al Gore ??c s�u n?m sau (1993) trong bu?i l? kh�nh th�nh Vietnam Women’s Memorial [T??ng ?�i T??ng ni?m c�c Ph? n? ?� ph?c v? trong chi?n tranh Vi?t Nam].

*

H�nh 3: H�nh ch?p m?t ph?n c?a t??ng ?�i Vietnam Women�s Memorial t?i Washington, D.C. do ?i�u kh?c gia Glenna Goodacre (1939-2020) v� ???c Ph� T?ng th?ng Al Gore c?t b?ng kh�nh th�nh nh�n ng�y C?u Chi?n Binh 11/11/1993 [source: Montana Public Radio, � Public Domain]

Trong g?n 20 n?m, k� gi? Laura Palmer ch? ???c bi?t Dusty l� t�c gi? b�i th? n?i ti?ng Hello, David, v� ???c nghe c�c c�u chuy?n v? hai nhi?m k? Dusty ph?c v? ? Vi?t Nam kho?ng gi?a 1966-1968, nh? trong T?t M?u Th�n 1968, Dusty k? r?ng c� ?� ph?i ??ng trong ph�ng m? su?t 72 gi? khi?n hai b�n ch�n s?ng ph� t?i m?c kh�ng th? c?i gi�y ra ???c trong hai ng�y!

Nh?ng r?i, v�o nh?ng n?m sau n�y, c?ng ch�nh k� gi? Laura Palmer khi ti?p x�c v?i c�c nh�m c?u chi?n binh kh�c, h? cho bi?t l� ch?a t?ng ???c g?p hay l�m vi?c v?i Dusty trong th?i gian chi?n tranh Vi?t Nam. Laura Palmer b? �p l?c ph?i tr? l?i t�m g?p Dusty v� y�u c?u c� ta, n?u c� th? cung c?p c�c ch?ng t? hay h�nh ?nh v? th?i gian c� ph?c v? ? Vi?t Nam. C�u tr? l?i c?a Dusty l� kh�ng th?. ^[4]

Ph�t hi?n c?a k� gi? Laura Palmer v? ph?n ti?u s? kh�ng th?t c?a Dusty ?� l�m nhi?u c?u chi?n binh v� gia ?�nh h? ng? ng�ng v� c? th?t v?ng. H? c?m th?y nh? b? ph?n b?i khi bi?t r?ng Dusty ch?a h? l� m?t n? y t� trong qu�n ??i M?, v� ch?a h? c� m?t ? Vi?t Nam ch?m s�c th??ng binh trong chi?n tranh. Laura Palmer ?� b�o ngay cho Vietnam Women’s Memorial Foundation, v� l�c ?� Debbie Elliot ?ang ph? tr�ch t? ch?c n�y, ?� ra m?t th�ng b�o:

�V� b�y gi? c?n th�m m?t �ghi ch� cu?i trang� [footnote] trong l?ch s? Chi?n tranh Vi?t Nam. C�c b?n c� th? ?� ??c nh?ng b�i th? c?a m?t ph? n? t�n Dana Shuster n�i v? kinh nghi?m c?a c� nh? m?t y t� chi?n tr?n / combat nurse ? Vi?t Nam. C� ta c�n ???c bi?t t?i v?i m?t b�t danh kh�c l� Dusty, v? m?t b�i th? n?i ti?ng vi?t v? m?t c� y t� ch?m s�c m?t th??ng binh ?ang h?p h?i. Nh?ng g?n ?�y ng??i ta m?i ph�t hi?n ra r?ng Dana Shuster ch?a t?ng trong qu�n ng? v� c?ng ch?a bao gi? l� m?t y t�. ^[4]

M?t th�n nh�n c?a c?u chi?n binh, Karen S. Zacharisa ?� ph�t bi?u: �M?t ng??i n�o ?� n�i r?ng, m�nh c� m?t ? ?� c?m tay m?t ng??i ?ang h?p h?i t�n l� David l� ?i?u kh�ng th? t??ng t??ng ???c. Zacharisa n�i r?ng c� r?t ?au bu?n nh?ng b�y gi? th� c? ch? xem ?i?u g� l� ??ng l?c ?? Shuster l�m nh? v?y, nh?ng c� c?ng x�c nh?n r?ng ngay c? b�y gi? ??c b�i th? ?y v?n th?c s? g�y x�c ??ng. K� gi? Laura Palmer cho bi?t c� nhi?u c?u chi?n binh c?ng ngh? nh? v?y�. ^[4]

D?u sao, Dana �Dusty� Shuster c?ng ?� t?o ???c m?i quan t�m t?i nh?ng y t� qu�n ??i, v� thi ca c?a Dusty ?� gi�p m?i ng??i nh?n bi?t ???c s? hy sinh v� c?ng hi?n c?a nh?ng ph? n? ?y trong chi?n tranh Vi?t Nam. ^[1]

� ki?n ng??i vi?t [Ng� Th? Vinh]: Trong s�ng t?o v?n h?c, kh�ng nh?t thi?t b?n th�n t�c gi? ph?i l� ng??i th?t vi?c th?t gi?ng nh? nh�n v?t trong t�c ph?m. V?i t�i n?ng v� s?c m?nh c?a tr� t??ng t??ng s�ng t?o, nh� th? nh� v?n v?n c� th? s�ng t�c ra nh?ng b�i th?, �ng v?n gi� tr?, �th?t h?n c? s? th?t� l�m x�c ??ng s�u xa l�ng ng??i. Hello, David v?n l� m?t b�i th? hay v� c?m ??ng, nh?ng ?i?u m� Dana �Dusty� Shuster ?� l�m th?t v?ng nhi?u ng??i � trong ?� c� c�c c?u chi?n binh v� gia ?�nh c?a h?, kh�ng ph?i v� c� ??o v?n ??o th? c?a ai, nh?ng ch�nh l� ph?n c� ?� man khai v? l� l?ch c?a m�nh, khi h? bi?t c� ?y ch?a h? l� m?t y t�, v� ch?a h? c� m?t ? Vi?t Nam trong th?i gian chi?n tranh. N?u Dana �Dusty� Shuster hi?u ???c r?ng, v?n c� th? c� �nh?ng s? th?t trong h? c?u v?n h?c�, th� c� ?�u c?n ph?i v? ra m?t l� l?ch kh�c nh? v?y. Ch�nh ?i?u ?� ?� l�m m?t ?i s? tin c?y c?a ??c gi? n?i c�!

1969 XU�N QU?NH V� CON S? SINH

N?I TUY?N ??U V?NH LINH, QU?NG TR?

Xu�n Qu?nh, sinh n?m 1942 t?i H� ?�ng [c�ng n?i sinh v?i Tr?n M?ng T�]. Xu�n Qu?nh t? n?m 13 tu?i ?� ???c tuy?n v�o ?o�n ca m�a nh?c Trung ??ng. T? m?t c� v?n c�ng, Xu�n Qu?nh ??n v?i thi ca. N?m 20 tu?i (1962), Xu�n Qu?nh ???c c? ?i h?c l?p s�ng t�c cho c�c nh� v?n tr?. T? 1964, gi� t? ?o�n ca m�a, b?t ??u l�m bi�n t?p vi�n cho tu?n b�o V?n Ngh?, Xu�n Qu?nh n?i ti?ng ngay v?i t?p th? ??u tay c� t�n T? t?m � Ch?i bi?c. N?m 1968, l� t?p th? th? hai Hoa d?c chi?n h�o ph?n �nh c?m x�c c?a nh� th? tr??c c?nh bom ??n c?a ??t n??c.

Xu�n Qu?nh c� nh?ng t�c ph?m th? v� truy?n vi?t v? tr? th? nh?: L?i ru tr�n m?t ??t (1978), B?u tr?i trong qu? tr?ng (1982), v� t?p truy?n M�a xu�n tr�n c�nh ??ng (1981), B?n t�u trong th�nh ph? (1984).

B�i �Tu?i Th? c?a con� ???c ghi l� s�ng t�c n?m 1969 trong th?i gian Xu�n Qu?nh ?i th?c t? ? v�ng tuy?n ??u V?nh Linh, ph�a b?c t?nh Qu?ng Tr?. (B�i th? n�y sau ?� ???c in trong cu?n B?u tr?i trong qu? tr?ng. Nxb Kim ??ng, 1982). V?nh Linh s�t v?i v�ng phi qu�n s? DMZ ph�a b?c v? tuy?n 17. V�o th?i ?i?m 1969, V?nh Linh t?ng ???c b�o ch� M? m?nh danh l� �V�ng Tr?ng � White Zone�, hay c�n ???c g?i l� �v�ng oanh k�ch t? do�.

TU?I TH? C?A CON

MY SON�S CHILDHOOD

Tu?i th? con c� nh?ng g�

What do you have for your childhood

C� con c??i v?i m?t tre trong h?m

That you still smile in the bomb shelter

C� l�n gi� s?m v�o th?m

There is the morning wind which comes to visit you

C� �ng tr?ng r?m s? t�n c�ng con

There is the full moon which follows you

S�ng d�i, bi?n r?ng, ao tr�n

The long river, the immense sea, a round pond

Kh�i bom ??n gi?c, sao h�m cu?i tr?i

The enemies� bomb smoke, the evening star

Ba th�ng l?y, b?y th�ng ng?i

At three months you turn your head, at seven you crawl

Con ch?i v?i ??t con ch?i v?i h?m

You toy with the earth, you play with a bomb shelter

Mong ng�y, mong th�ng, mong n?m

I long for peace everyday, every month for a year

M?t n?m con v?n v�ch h?m con ?i

For a year, you toddle around the shelter

Tr?i xanh c�c ng? ngo�i kia

The sky is blue, but way over there

C? xanh quanh nh?ng h�ng bia tr�n m?

The grass is green far away on the ancient tombs

Qu? tim nh? c�i ??ng h?

My heart is a pendulum

N?m trong l?ng ng?c gi?c gi? h�nh qu�n

Pounding my chest, keeping time for the march

D? con c?ng bi?t ?�o h?m

The small cricket knows to dig a shelter

Con cua ch? ng?, canh ph�ng ??n bom

The crab doesn�t sleep: it, too, fears the bombs

Trong tr?ng ch� cu?i t?t ?�n

In the moonlight, even the hare hides

?? cho m?t gi?c m�y ?en k�o v?

The black clouds hinder the enemy�s sight

C�i hoa c�i l� bi?t ?i

Flowers and trees join the march

Theo ng??i qua su?i, qua khe, qua l�ng

Concealing troops crossing streams, valleys, villages

Chi?n h�o m?t ??t d?c ngang

My son, trenches crisscross everywhere

S? d�i nh? nh?ng con ???ng con qua

They�re as long as the roads you�ll someday take

H?m s�u gi? qu� h?n nh�

Our deep shelter is more precious than a house

S�ng l� t�nh ngh?a ??n l� l??ng t�m

The gun is close by, the bullets ready

M? nu�i ng?n l?a trong h?m

If I must shoot.

?? khi kh�n l?n con c?m l�n tay

When you grow up, you�ll hold life in your own hands

Nh?ng ?i?u m? ngh? h�m nay

Whatever I think at present

Ghi cho con nh? nh?ng ng�y c�n th?

I note down to remind you of your childhood days

Ng�y mai tr�n v?n ??c m?

In the future, when our dreams come true,

Y�u th??ng th�m chuy?n ng�y x?a n??c m�nh

You�ll love our history all the more.

Xu�n Qu?nh

V?nh Linh, 24-11-1969

[b?n d?ch ti?ng Anh c?a Phan Thanh Hao v� Lady Borton]

Xu�n Qu?nh ???c sinh ra v� l?n l�n trong n?n gi�o d?c �th�p ?� t�i th? ??y� ? Mi?n B?c, v?i l?n ranh �ta v� ??ch� ph?i r?t r?ch r�i. V� trong n?n �v?n h�a chi?n tranh� ?�, v?i b�i qu?c ca �th? phanh th�y u?ng m�u qu�n th��, ??a con th? c?ng ?� ???c m? d?y �s�ng l� t�nh ngh?a, ??n l� l??ng t�m�, [b?n d?ch ti?ng Anh v?i c�u: �The gun is close by, the bullets ready�, ?� kh�ng l?t t? ???c � ngh?a ?�ch th?c t�nh �chi?n ??u m�u l?a� c?a c�u th? n�y].

Xu�n Qu?nh kh�ng ch?t trong chi?n tranh, nh?ng c�ng ch?ng l� nh� vi?t k?ch n?i ti?ng L?u Quang V? v� con trai ?� ch?t trong m?t tai n?n giao th�ng nhi?u nghi v?n ? H?i D??ng n?m 1988. N?m 2016, 28 n?m sau Xu�n Qu?nh ???c truy t?ng gi?i th??ng v?n h?c danh gi� nh?t c?a H� N?i: gi?i th??ng H? Ch� Minh. L?u Quang V? c?ng ?� ???c truy t?ng gi?i n�y t? n?m 2000.

1969 TR?N M?NG T� NH?N TIN CH?NG T? TR?N

GI?A M?T S�I G�N TRONG KH� H?U CHI?N TRANH

Tr?n M?ng T� sinh n?m 1943 t?i H� ?�ng, k�m Xu�n Qu?nh m?t tu?i. Tr?n M?ng T� ?� c� m?t th?i con g�i hoa m?ng v?i t�nh y�u ??u ??i nh? m?i thi?u n? kh�c. Sau L? Ph?c Sinh m?t tu?n, ng�y 12/4/1969, l� m?t ?�m c??i, Cung t? tr?n ng�y 30/7/1969 � ch? ba th�ng sau � l� ?�m tang ch?ng. Tr?n M?ng T� tr? th�nh g�a ph? ? tu?i m?i ngo�i 20. B�i th? Qu� T?ng Trong Chi?n Tranh ???c Tr?n M?ng T� s�ng t�c trong n??c v�o th?i ?i?m r?t ?au th??ng n�y, t? nh?ng x�c ??ng tr??c c�i ch?t c?a ng??i y�u ??u ??i v� l� ch?ng m?i c??i c?a c�.

H�nh 4: Tr?n M?ng T� v� Th�i Ho�ng Cung trong ng�y ?�m c??i (ng�y 12 th�ng 4 n?m 1969). Ki�n Giang � R?ch Gi� l� ??a danh ??nh m?nh, n?i chu?n �y – nh� gi�o Th�i Ho�ng Cung, ch?ng m?i c??i c?a Tr?n M?ng T� t? tr?n ba th�ng sau trong m?t cu?c h�nh qu�n (th�ng 7 n?m 1969), th?i ?i?m Tr?n M?ng T� l�m b�i th? n�y [t? li?u Tr?n M?ng T�]

N?m 1990, l?n ??u ti�n hai b�i th? vi?t v? chi?n tranh c?a Tr?n M?ng T� [The Gift in Wartime / Qu� T?ng trong Chi?n Tranh v� Dream of Peace / Gi?c M? H�a B�nh] ???c ch?n ??ng trong tuy?n t?p th?: Visions of War, Dreams of Peace ^[1] (T?m nh�n Chi?n tranh, Gi?c m? H�a b�nh). ?� l� c?ng l� l?n ??u ti�n th? Tr?n M?ng T� xu?t hi?n tr�n v?n ?�n th? gi?i. Qu� T?ng trong Chi?n Tranh l� b�i th? ???c ch?n cho b�i vi?t n�y. 

QU� T?NG TRONG CHI?N TRANH

THE GIFT IN WARTIME

Em t?ng anh hoa h?ng

I offer you roses

Ch�n trong l�ng huy?t m?i

Buried in your new grave

Em t?ng anh �o c??i

I offer you my wedding gown

Ph? tr�n n?m m? xanh

To cover your tomb still green with grass

Anh t?ng em b?i tinh

You give me medals

K�m v?i ng�i sao b?c

Together with silver stars

Chi?c hoa mai m�u v�ng

And the yellow pips on your badge

Ch?a ?eo c�n s�ng b�ng

Unused and still shining

Em t?ng anh tu?i ng?c

I offer you my youth

C?a nh?ng ng�y y�u nhau

The days we still in love

?� ch?t ngay t? l�c

My youth died away

Em nh?n ???c tin s?u

When they told me the bad news

Anh t?ng em m�i m�u

You give me the smell of blood

Tr�n �o tr?n sa tr??ng

From your war dress

M�u anh v� m�u ??ch

Your blood and your enemy�s

Xin em c�ng x�t th??ng

So that I may be moved

Em t?ng anh m�y v??ng

I offer you clouds

M?t em ng�y th�ng h?

That linger on my eyes on summer days

Em t?ng anh ?�ng gi�

I offer you cold winters

Gi?a tu?i xu�n cu?c ??i

Amid my springtime of life

Anh t?ng m�i kh�ng c??i

You give me your lips with no smile

Anh t?ng tay kh�ng n?m

You give me your ams without tenderness

Anh t?ng m?t kh�ng nh�n

You give me your eyes with no sight

M?t h�nh h�i b?t ??ng

And your motionless body
Anh mu�n v�n t? l?i

Seriously, I apologize to you

Xin h?n em ki?p sau

I promise to meet you in our next life

M?nh ??n n�y em gi?

I will hold this shrapnel as a token

L�m di v?t t�m nhau.

By which we will recognize each other.

S�i G�n Th�ng 7/ 1969

Tr?n M?ng T�

[b?n d?ch ti?ng Anh c?a Vann Phan]

B�i th? ti?ng Vi?t c?a Tr?n M?ng T� nguy�n l� m?t cu?c ??i tho?i gi?a hai ng??i, �thi s? v� t? s?�, nh?ng qua b?n d?ch c�a Vann Phan, c� ch? ?� bi?n th�nh m?t ??c tho?i � v?i ng�i th? nh?t!

?i?u kh� ng?c nhi�n l� trong b�i th? Qu� T?ng Trong Chi?n Tranh, ng??i ta kh�ng nghe th?y ti?ng kh�c g�o th�t c?a n?i ?au m?t m�t t? ng??i g�a ph? tr? Tr?n M?ng T�, khi ng??i y�u ??u ??i, ng??i ch?ng m?i c??i c?a c� b? t? tr?n. Khi ?y v� c? nh?ng n?m v? sau n�y, ng??i ta c?ng kh�ng th? t�m th?y l?a h?n th� �ta v� ??ch� trong th? Tr?n M?ng T�, m� ch? c� n?i th?n th?c x�t th??ng chung cho tang t�c c?a c? ?�i b�n trong chi?n tranh:

Anh t?ng em m�i m�u

Tr�n �o tr?n sa tr??ng

M�u anh v� m�u ??ch

Xin em c�ng x�t th??ng

Ph?m Xu�n ?�i trong b�i ?i?m s�ch Th? tuy?n 1969-2009 c?a Tr?n M?ng T�, tr�n Di?n ?�n Th? K? (12/8/2010) ?� vi?t: �B?n l�nh c?a Tr?n M?ng T� l� nu?t ??ng cay v�o trong ?? k?t tinh th�nh nh?ng gi?t n??c m?t nh? ng?c r?i xu?ng trang th?.�

Kh�ng, Tr?n M?ng T� c� kh�c ch?, ch? c� ?i?u c� kh�ng kh�c ngay khi ?i ?�n v� ch?m tay v�o c? quan t�i ?� b?c m�i, nh?ng l� nh?ng n?m v? sau n�y, c?a nh?ng ?�m d�i kh�ng ng? v?i nh?ng gi?t n??c m?t r? r? v� r?t �m th?m:

�T�i tr�i m�i r?i c?ng ph?i gi?t v�o m?t ch?. B?y n?m sau [1976] t�i l?y ch?ng, sanh con, t�i s?ng b�nh th??ng nh? t?t c? m?i ng??i ?�n b� kh�c tr�n m?t ??t n??c kh�ng c� chi?n tranh. T�i c?ng vui, c?ng bu?n v?i nh?ng th?ng tr?m c?a ??i s?ng. ? ??i s?ng h�ng ng�y, t�i qu�n d?n c�i b?t h?nh c?a t�i m?y m??i n?m v? tr??c. Nh?ng t�i nh? r?t r� r�ng l� c�i b?t h?nh ?� n� c� hi?n di?n trong ki?p ng??i c?a m�nh. Th?nh tho?ng Cung v?n v? trong gi?c m?, d� su?t ng�y h�m tr??c t�i kh�ng h? ngh? ??n. Cung v? nh? c�n s?ng hay v? nh? ?� ch?t th� khi t?nh d?y, n??c m?t t�i v?n l?ng l? tr�o ra tr�n g?i. T�i c? g?ng kh�ng l�m dao ??ng ng??i n?m b�n c?nh ?ang ngon gi?c. Bu?i s�ng, th?c d?y, t�i thay �o g?i, r?i l?i th?n nhi�n b??c v�o ??i s?ng tr??c m?t: Gi?t gi? cho ch?ng, c?m b�nh cho con�. ^[5]

R?i c?ng c� m?t tr?n kh�c r?t th?m thi?t � nh?ng ph?i m�i t?i 23 n?m sau, khi Tr?n M?ng T� l?n ??u ti�n v? Vi?t Nam, t?i th?m Nh� th? T�n ??nh, n?i c�n gi? h? tro c?t c?a ng??i ch?ng n?m n�o:

�T�i ?i len l?i gi?a nh?ng d�y k?, ??c t?ng c�i t�n, ?i ??n v?n �T� l� h? c?a Cung. T�i nh�n th?y m?t c�i h?c nh?, kh�ng c� h�nh ch? c� ghi h?, t�n, ng�y sinh, ng�y m?t. T�i ??ng l?ng ng??i, run r?y ch?m nh?ng ng�n tay m�nh l�n m?t ch?. C�i c?m gi�c ch?m tay v�o ??u �o quan c?a n?m 1969 b?ng hi?n ra d??i nh?ng ng�n tay t�i. M?t ti?ng n?c ??a l�n thanh qu?n, v? �a ra, t�i kh�c nh? ch?a bao gi? ???c kh�c. N??c m?t c?a bao nhi�u n?m t? l?i m?t ng�y, n??c m?t c?a nh?ng ng�y ?i ?�n x�c ? Ki�n Giang kh� l?i b�y gi? n?t ra nh? m?t m?ch ng?m c?a su?i b?t l�n tr�n m?t ??t n?t n?. T�i khu?u ch�n ng?i xu?ng gi?a l?i ?i c?a hai h�ng k?, kh�c nh? ch?a bao gi? ???c kh�c. Chung quanh t�i v?ng l?ng. T�i tr?m m�nh v�o n??c m?t, v�o b?t h?nh, v�o n?i c� ??c c?a m�nh. C�i h?c nh? ??ng tro than b�n tr�n ??u t�i v?n th?n nhi�n, im l�m nh�n nh? tr??c khi t�i ??n�. ^[5]

V?i ba b�i th? tr�ch d?n, t? ba chi?n tuy?n, ?� nh? m?t D?n Nh?p kh� d�i cho m?t b�i vi?t v? nh� th? Tr?n M?ng T�.

*

TR?N M?NG T�

Sinh qu�n H� ?�ng, B?c Vi?t. L?n l�n ? H� N?i, r?i H?i Ph�ng, n?m 1954 di c? v�o Nam. T? 1968 t?i 1975 l�m nh�n vi�n h�ng th�ng t?n The Associated Press S�i G�n. Di t?n sang M? th�ng T? n?m 1975. ? h?i ngo?i, Tr?n M?ng T� c?ng t�c v?i c�c t?p ch� v?n h?c v� trang m?ng ? M? v� c�c n??c kh�c. Tr?n M?ng T� hi?n s?ng v?i gia ?�nh ? m?t v�ng ngo?i � y�n t?nh b�n ngo�i Seattle, ti?u bang Washington, T�y B?c Hoa K?. B??c qua tu?i �c? lai hy�, Tr?n M?ng T� v?n l�m th?, vi?t v?n, v� m?i cu?i tu?n c�ng ch?ng t?i nh� th? l�m c�ng t�c thi?n nguy?n.

TR?N M?NG T� V?I M?T TI?U S? TH?

Ng??i ?�n B� Thi S? Vi?t Nam:

�

T�i ng??i ?�n b� thi s? Vi?t Nam

B? l?i tr�n qu� h??ng

M?t m?i t�nh

M?t m?i t�nh ???c g?n huy ch??ng

Huy ch??ng anh d?ng b?i tinh�

�

T�i ng??i ?�n b� thi s? Vi?t Nam

?ang s?ng tr�n ??t M?

Ch?ng t�i ng??i b?n x?

Ch�ng t�i c� ba con ch?a ??n tu?i th�nh ni�n

??i s?ng �m ??m

Trong m?t th�nh ph? nh?�

Tmt

T�C PH?M TR?N M?NG T� ?� XU?T B?N

H�nh 5: H�nh b�a m?t s? t�c ph?m ti?ng Vi?t c?a Tr?n M?ng T� ?� xu?t b?n, t? tr�i: V??n M?ng C?t (2009), Th? Tuy?n B?n M??i N?m (1969-2009), ?? Em L�m Gi� (1996), M?a S�i G�n M?a Seattle (2006), C�u Chuy?n c?a L� Phong (1994), Ng?n N?n Mu?n M�ng (2005), Th? Tr?n M?ng T� (1990), C� R?m v� Nh?ng Truy?n Ng?n (1999), L?ch Tr?n M?ng T� Xu�n ?t M�i 2015. [ngu?n: Blog�s Tr?n M?ng T�]

Ti?ng Vi?t:

(1) Th? Tr?n M?ng T� (T?p Th?-1990) Nxb Ng??i Vi?t. (2) C�u Chuy?n C?a L� Phong (T?p Truy?n Ng?n-1994) Nxb Ng??i Vi?t. (3) ?? Em L�m Gi� (T?p Th?-1996) Nxb Th? K? 21. (4) C� R?m v� Nh?ng Truy?n Ng?n (T?p Truy?n Ng?n-1999) Nxb V?n Ngh?. (5) Ng?n N?n Mu?n M�ng (T?p Th?-2005) Nxb Th? H??ng. (6) M?a S�i G�n M?a Seattle (T?p Truy?n- 2006) Nxb V?n M?i. (7) V??n M?ng C?t (T?p Truy?n Ng?n v� T?n V?n – 2009 Nxb V?n M?i). (8) Th? Tuy?n B?n M??i N?m (Th? 1969-2009- T�c Gi? Xu?t B?n). (9) Blog: tranmongtu.blogspot.com

Ti?ng Anh:

(1) Visions of War, Dreams of Peace, Writings of Women in the Vietnam War. Warner Books 1991. (2) American Literature Textbook, Glencoe / McGraw-Hill, A Division of McGraw-Hill Companies, 2000. (3) An Anthology of Vietnamese Poems: From the Eleventh through the Twentiedth Centuries. Yale University Press, New Haven and London, 2001. (4) The Defiant Muse (The Vietnamese Feminist Poems), The Feminist Press and The Women�s Publishing House Hanoi, Vietnam 2007.

C�c b�i th? ???c ph? nh?c:

1/ D�ng S�ng ??ng L?i (nh?c Ph?m Anh D?ng). 2/ Th�ng M??i Hoa C�c (nh?c Ph?m Anh D?ng). 3/ Qu� T?ng Chi?n Tranh (nh?c Ph?m Anh D?ng). 4/ Th�ng M??i Hoa C�c (nh?c Ho�ng Qu?c B?o). 5/ Qu�n L? (nh?c Ho�ng Qu?c B?o). 6/ Gi?t T�nh S?u (nh?c Nam L?c). 7/ G?i Anh M�a Xu�n (nh?c Anh B?ng). 8/ Nh�n Ch?ng (nh?c V? Ti?n D?ng). 9/ Chia Tay (nh?c Nh?t Ng�n).10/ Ki?p Sau (nh?c Nh?t Ng�n). 11/ Thanh Xu�n (nh?c Nguy?n Tu?n).12/ M�a Thu Paris (nh?c Nguy?n Minh Ch�u).13/ D�ng S�ng ??ng L?i (nh?c L� Thanh C?nh). 14/ Ng?n N?n Mu?n M�ng (nh?c L� Thanh C?nh).15/ Th�ng T? Nhu?m T�c (nh?c L� Thanh C?nh). 16/ Qu� T?ng Trong Chi?n Tranh (nh?c Nguy?n Ng?c Ti?n).

H�nh 6: Tr�i, h�nh b�a cu?n M?a S�i G�n, M?a Seattle, T?p v?n c?a Tr?n M?ng T�, Nxb V?n M?i 2006; ph?i, h�nh b�a Th? Tuy?n B?n M??i N?m (1969-2009) c?a Tr?n M?ng T�, T�c gi? xu?t b?n 2009. ??n nay, ?� h?n n?a th? k? � hay ch�nh x�c h?n 54 n?m sau (1969-2023), b?t ??u b??c v�o tu?i 80, Tr?n M?ng T� v?n l�m th?, v?n v?i s?c s�ng t�c phong ph� v� sung m�n. C� th? n�i, Tr?n M?ng T� nh? m?t hi?n t??ng r?t hi?m hoi: b� l� m?t nh� th? kh�ng c� tu?i t�c.

Tr?n M?ng T� l�m th?, vi?t truy?n ng?n, t�y b�t, l�m b�o. S? nghi?p v?n h?c c?a Tr?n M?ng T� ch? y?u l� th?. Th? c?a Tr?n M?ng T� g?m nhi?u th? lo?i: th? t�nh, th? th?i s?, v?i t�nh y�u th??ng s�u s?c tr??c c�c th?m k?ch nh? chi?n tranh Trung ?�ng, kh?ng b? 911 ? M? (Tr? l?i t�i), 39 th�ng nh�n ch?t tr�n con ???ng ki?m s?ng (T�i kh�ng th? ???c), th?m h?a m�i sinh Formosa v?i h�ng lo?t c� ch?t (G?i ng??i em V?ng �ng)�

V?n ch??ng c?a Tr?n M?ng T� thanh tho�t. ? ?� kh�ng h? c� b�ng d�ng c?a th� h?n; v� v?i th? lo?i n�o c?ng th?m ??m nh?ng t�nh c?m ?�n h?u, y�u th??ng, r?t Tr?n M?ng T�.

T�M L?I TH?I GIAN ?� M?T

1968 TR?N M?NG T� V� C? DUY�N V?I AP SAIGON

Sau khi thi ??u t� t�i 2, Tr?n M?ng T� v?n ?i h?c th�m Anh v?n ? m?y l?p d?y t?. Khi Ba T� v? h?u, T� mu?n ?i l�m th�m ph? gi�p gia ?�nh. Tr?n M?ng T� c� m?t th?i gian ng?n ?i l�m trong PX Ambassador. PX n�y d�nh ri�ng cho s? quan cao c?p v� nh�n vi�n ? T�a ??i S?. Tuy Ba l� c�ng ch?c, l�m ? s? ??a Ch�nh, ti?ng l� �ng Tham, �ng Ph�n nh?ng l??ng h?u c?ng ch?ng c� nhi?u.

Tr?n M?ng T� c� khi?u v? ng�n ng?, n�i v� nghe ti?ng Anh t?t nh?ng kh�ng bi?t nhi?u v? b�o ch�. Khi ?�, nh�n c� m?t ng??i anh h? t�n ?inh V?n Ng?c, v?a ?ang h?c Lu?t v?a l�m cho AP, b? ??ng vi�n n?m 1968. Anh ?y n�i: �Em v�o ?�y h?c ti?ng Anh nhanh h?n ? tr??ng, c? th? ?i.� R?i anh ?y mang c� em v�o gi?i thi?u. L�c ?� T� c?ng li?u, ?�u bi?t l� c? AP bao nhi�u n?m nay to�n ?�n �ng kh�ng c� ph? n? n�o c?. T� ngh? ch?c l�c ?� �ng Bureau Chef mu?n c� m?t c� v�o l�m nh? c?n m?t b�ng hoa trang tr� cho v?n ph�ng�. L�m ? AP, T� ?� h?c ???c r?t nhi?u. L??ng l?i cao h?n nh?ng vi?c kh�c. Vi?c l�m c� ph?m ch?t, h?n n?a sau gi? tr?a, �ng Bureau Chef AP c�n cho T� 2 gi? ?i h?c th�m ti?ng Anh.

V?n Ph�ng AP trong Passage Eden tr�n l?u 4, ph�ng 420-422. N?i c�n c� c�c v?n ph�ng c?a ?�i truy?n h�nh NBC, c?a tu?n b�o n?i ti?ng US World and News Report. Tr?n M?ng T� c� r?t nhi?u k? ni?m v?i Passage Eden, v?i ti?m kem Givral � n?i g�c ???ng T? Do v� L� L?i. N?i m?i l?n Th�i Ho�ng Cung, ng??i y�u ??n ?�n, bu?i tr?a v? nh� anh ?n c?m, th?nh tho?ng hai ng??i v�o ?n kem hay mua b�nh mang v?. Tuy ch?a c??i nhau, nh?ng Tr?n M?ng T� ?� ???c m? Cung � m?t nh� gi�o n?i ti?ng nghi�m kh?c, khi ?y b� ?ang l�m Gi�m th? ??i h?c x� n? Thanh Quan tr�n ???ng Tr?n Qu� C�p. B� r?t th??ng c� con d�u t??ng lai v� ?� coi Tr?n M?ng T� nh? m?t ??a con trong gia ?�nh.

1968 T�NH Y�U ??U ??I ??P NH? M?

Do hai gia ?�nh c� hai b� m? th�n nhau, Tr?n M?ng T� v� Th�i Ho�ng Cung c� d?p quen nhau t? h?i trung h?c. Cung l� con th? hai trong m?t gia ?�nh ba anh em trai. Ba Cung nguy�n l� nh� gi�o d?y ti?ng Ph�p, m? m?t tr??ng h?c ? Nam ??nh, �ng b? Vi?t Minh b?t v� th? ti�u trong th?i gian cu?c kh�ng chi?n ch?ng Ph�p. L�c ?� m? Cung c?ng l� nh� gi�o, c�n r?t tr? ?� s?m g�a b?a, b� ?em ba ??a con v? H� N?i, ??a l?n nh?t l�c ?� ch? m?i 10 tu?i, b� v?a ?i d?y h?c v?a b??n ch?i nu�i n?ng ba con. V� kh�ng bi?t ng�y ch?ng ch?t, b� l?y ng�y �ng b? Vi?t Minh b?t ?i l�m ng�y gi?. R?i t?i n?m 1954, sau Hi?p ??nh Gen�ve, b� l?i d?n ba con di c? v�o Nam.

Cung h?c xong n?m cu?i tr??ng Jean-Jacques Rousseau, sau t� t�i 2, Cung ch?n thi v�o tr??ng ??i h?c S? ph?m, t?t nghi?p ban Ph�p v?n, ???c b? nhi?m ?i l�m gi�o s? d?y ti?ng Ph�p trong m?t tr??ng trung h?c nh? ? mi?n T�y, nh?ng ch?a ???c m?t n?m th� c� l?nh t?ng ??ng vi�n sau tr?n T?ng t?n c�ng T?t M?u Th�n 1968.

Sau khi h?c xong kh�a s? quan tr? b? Th? ??c, tr??c khi ra ??n v?, Cung xin gia ?�nh cha m? Tr?n M?ng T� cho l�m h�n th�, v� s? sau n�y s? kh� kh?n khi ? qu�n ??i. Tr�n gi?y t?, Tr?n M?ng T� c� ch?ng t? th�ng 6-1968.

N?I KH?C KHO?I C?A M?T CHINH PH?

1968 BU?I TR?A S�I G�N

M�a m?a ?ang v? gi?a S�i G�n

con ???ng T? Do v? �a bong b�ng

em ?i d??i tr?i m?a

Em nh? anh

em kh�c

Nh?ng chi?c taxi n?m im

S�i G�n trong m?a

S�i G�n bu?i tr?a

S�i G�n nh? n?i ch?t

Sao anh c�n tr? th?

Sao em c�n tr? th?

Sao t�nh y�u hai ta c�n tr? th?

l?i l?n v�o

m?t cu?c chi?n gi� nua

B�y gi? m?t ng??i l�nh m?i

c?m c�y s�ng c? x�

? t?n chi khu Tr� B?ng

m?t ??a danh nghe m�

ng? ng�c

B�y gi? m?t ng??i con g�i

c?m tr�i tim m�nh b?ng c? hai tay

?i d??i c?n m?a

??y bong b�ng n??c

�i S�i G�n bu?i tr?a

Em nh? anh

Em nh? anh

em kh�c.

Tr?n M?ng T�. 1968

1969 B?N TIN TRONG NG�Y

Em ?i trong th�nh ph?

m�a ?�ng ??n sau l?ng em

gi� th?i tr�n n�c nh� th? ??c B�

em se m�nh trong chi?c x�ch l�

B?n tin em l?y v? s�ng nay ? Nha B�o Ch�

s? ch?t c?a ta v� ??ch

chia ?�i r?t c�ng b�nh

? t�a b�o em l�m

nh?ng ng??i ph�ng vi�n

?ang thu x?p ng�y mai ra ?� N?ng

kh�ng c� ai ?i Ki�n Giang*

l�m sao em g?i ???c cho anh

m?t n? h�n v�o chi?c bao th?

l�m sao em g?i ???c cho anh

nh?ng gi?t n??c m?t s�ng nay c?a em

v�o trong bao thu?c l�

Em se m�nh trong t�a b�o

hoang mang

c�i xu?ng m?t b?n tin m?i ra

Tr?a nay

Ta ch?t nhi?u h?n ??ch

Em g?i trong l?ng ng?c ?�ng th??ng c?a m�nh

�i anh!

�i anh!

�i anh!

Bu?i chi?u

em tr? v?

chi?c x�ch l� v?n c�n ??y gi�.

Tr?n M?ng T� – Th�ng 3-1969

1969 TANG T�C BA TH�NG SAU NG�Y C??I

�Bu?i t?i c?a m?t ng�y ??u th�ng 8 n?m 1969, khi t�i � Tr?n M?ng T� � ?ang ng?i xem nh?ng t?m ?nh m�u ?�m c??i g?i t? M? v?, s?p x?p ?? l�m m?t cu?n album, th� nghe ti?ng chu�ng c?a. T�i ra m? c?a, h?t s?c ng?c nhi�n khi th?y Carl v� anh Hu�n l� hai ng??i ? S? tr??c m?t. Anh Hu�n l�m ph�ng t?i, ph? tr�ch v? r?a phim, in h�nh v� Carl v?a l� ph�ng vi�n v?a l� nhi?p ?nh vi�n. C? hai ng??i n�y ch?ng bao gi? ??n nh� t�i v�o gi? n�y, c�ng ch?c ch?n l� kh�ng ph?i g?i t�i ?i l�m. T�i l�c ?� l�m th? k� cho h�ng th�ng t?n The Associated Press, c�ng vi?c c?a t�i l� lo t?t c? nh?ng vi?c linh tinh cho h�ng: t? ph�t l??ng cho nh�n vi�n, gi? s? chi thu, mua b�n h�nh ?nh, th? k� cho �ng ch�nh v?n ph�ng, ?i nghe h?p b�o b? t�i, v.v… Nh?ng vi?c n�y kh�ng bao gi? ph?i l�m cu?i tu?n, c?ng nh? kh�ng bao gi? l�m ca ?�m.

C? hai ng??i b??c v�o bu?ng kh�ch, c? hai nh�n t�i, r?i c? hai nh�n nhau, kh�ng ai mu?n l� m�nh n�i tr??c. T�i linh t�nh c� ?i?u kh�ng t?t, nh?ng kh�ng hi?u chuy?n g�. Cu?i c�ng Carl n�i: �S? nh?n ???c ?i?n tho?i t? R?ch Gi� g?i v? chi?u nay, n�i l� Cung, ch?ng c?a c� ?� t? tr?n.� T�i ??ng ng?n ng??i, nh�n l?i c? hai, kh�ng n�i ???c ti?ng n�o, Carl n�i ti?p: �Su?t t? chi?u, ch�ng t�i li�n l?c ???c v?i R?ch Gi� (Ki�n Giang), x�c ??nh tin r� r�ng, c� g?i ?i?n tho?i n�i chuy?n v?i b� gi�m th? c?a ??i h?c x� Tr?n Qu� C�p, m? Cung, c? c?ng nh?n ???c tin r?i.� T�i ng?i xu?ng hai g�t ch�n m�nh, kh�ng nghe ???c g� ti?p, ngo�i ti?ng x�n xao c?a cha, m? v� gia ?�nh.

Ch�ng t�i m?i c??i nhau sau l? Ph?c Sinh v�o th�ng T?, Cung t? tr?n 30 th�ng 7 n?m 1969. Cung kh�ng ph?i l� qu�n nh�n ch�nh g?c, anh t?t nghi?p ??i H?c S? Ph?m, ban Ph�p V?n v� ?� ?i d?y ???c m?t n?m, anh b? g?i trong ch??ng tr�nh T?ng ??ng Vi�n. Khi nh?n gi?y b�o ph?i nh?p ng?, anh ??n xin cha m? t�i cho l�m h�n th�, v� s? sau n�y s? kh� kh?n khi ? qu�n ??i. Tr�n gi?y t?, t�i c� ch?ng t? th�ng 6-1968. L�c l�m ?�m h?i ch� r? t??ng lai kh�ng c� m?t (?ang ?�ng ? chi khu Tr� B?ng), ch? c� m? ch?ng mang tr?u cau sang. Ngh? c?ng t?i th�n, nh?ng th?i chi?n m�, l�m sao ???c. Sau ?�m c??i, Cung v? ??n v?, t�i v?n ? nh� v?i cha m?, ??i Cung ???c bi?t ph�i v? d?y h?c l?i, (B? Gi�o D?c h?a s? cho c�c gi�o ch?c ???c v? v�o th�ng 10/1969) r?i s? ra ? ri�ng.

Chi?c m�y bay v?n t?i M? ?�p xu?ng phi tr??ng B�nh Th?y, C?n Th?. Ng??i phi c�ng ph? quay xu?ng n�i v?i anh trai c?a Cung v� t�i, ?ang ng?i c?nh chi?c quan t�i.

�Ch�ng t�i r?t ti?c l� ph?i th? hai ng??i v� quan t�i xu?ng ?�y, v� ?�y l� m�y bay qu�n ??i M? ch? d?u, ch�ng t�i ch? ?i t?i C?n Th? ch? kh�ng v? ??n S�i G�n.�
?u�i m�y bay m? ra, m?t chi?c forklift ti?n ??n tr?c quan t�i ra kh?i m�y bay ?? gi?a l�ng phi ??o. Anh ch?ng t�i d?n: �Em ??ng ?�y, anh v�o g?p �ng x?p c?a phi tr??ng n�y may ra ???c gi�p ??.�

Bu?i tr?a th�ng T�m, m?t tr?i t�e nh?ng ch�m n?ng r�t b?ng, ch�i chang tr�n s�n bay, c�i s�n bay r?ng l?n ch?ng ch? m?t chi?c �o quan c� ph? x?c x?ch l� qu?c k?, m?y gi?t n?n ?�ng th�nh m?ng kh� c?ng tr?ng ??c tr�n m�u v�ng c?a l� c?, m?t v�i chi?c l� qu?n queo s�t l?i c?a v�ng hoa chi?u qua c�n d�nh ? ?�. T�i t? th?y m�nh b� nh?, m?ng manh trong chi?c �o d�i m�u xanh nh?t, �o nh�u n�t, t�c b? ph?, m?t ng? ng�c ??ng nh�n chung quanh m�nh. C�i s�n bay tr�ng sao m�ng m�nh th? m� c�i �o quan th� b� t�, t�i ??ng b�n c?nh tr�ng l?i c�ng b� h?n. S�n bay kh�ng m?t b�ng ng??i, v�i ba chi?c m�y bay qu�n s? ??u r?i r�c b�n c?nh nh?ng phuy d?u ch?a k?p x?p v�o kho. H�nh nh? ?� c� m�i h�i b?c ra t? �o quan, t�i ??ng lui ra m?t t� n?a, xoa tay l�n ng?c, th?y m�nh ngh?n th?, ng?c n?ng v� ?au bu?t, ?au th?u xu?ng t?n b?ng, t�i mu?n ng?t ?i.

Hai ng�y, m?t ?�m ? Ki�n Giang ?� l�m t�i ?u?i s?c. T�i c� l�m g� ?�u. T�i ch? kh�ng ?n, kh�ng ng?, kh�ng kh�c, kh�ng c? v? sinh. Ch?c trong ng??i t�i kh�ng c�n n??c. B� m? ch?ng m?t b�n, �ng anh ch?ng m?t b�n, h? ?? s?a �ng Th? cho t�i. B� m? ch?ng t�i th?t gi?i, b� c� kinh nghi?m v?i chi?n tranh, kinh nghi?m v?i ch?t ch�c, n�n ?i ?�n x�c con m� b� c�n nh? ?em theo h?p s?a �ng Th? cho c� con d�u ti?u th?, c� con d�u c�n m?i nh? vu�ng l?a ch?a th�u.

�Con u?ng ?i. Con m� g?c xu?ng ?�y n?a th� m? bi?t n�i l�m sao v?i cha m? con.�
T�i kh�ng u?ng ???c, c�i m�i t? kh� tr?a nay c?a m?y ch?c c�i x�c x?p ch?t l?p tr??c c?a nh� x�c v?n r�n r?a trong th�n th? t�i. N� ph? ch?p t? ??nh ??u xu?ng hai b�n ch�n, khi t�i len l?i b??c qua nh?ng x�c l�nh b�n ngo�i ?? v�o b�n trong ch? ng??i ta ?? x�c s? quan. T�i ?� ph?i b??c qua t?ng c�i t�i c� b?c th�y ng??i ? trong, c� c�i th�i hai b�n ch�n c�n nguy�n ?�i gi�y saut ra m?t ??u, c� c�i th� l�i ra ? ??u kia m?t ??nh t�c b?t ??t, c� c�i th�i nguy�n m?t khu�n m?t t�i m�t v�ng kh� c� m?y con ru?i ??u tr�n ?�i m?t ch?a kh�p k�n h?n. T�i ?i theo b�n tay d?t c?a ng??i anh ch?ng, x�c ??ng v� kinh ho�ng ?� l�m t�i kh�ng c�n c?m gi�c n?a. Kh�ng bi?t t�i c� gi?m ph?i ai kh�ng. T�i c? g?ng kh�ng gi?m l�n nh?ng ng??i ?�n �ng n?m ?�y. V�o ???c ??n b�n trong th� t�i c� nh�n th?y g� ?�u. T�i ch? nghe ti?ng b?t kh�c c?a m? ch?ng, ti?ng anh ch?ng b?o: �?�ng l� Cung r?i.�

H�nh 7: M?t g�c c?a phi tr??ng B�nh Th?y, C?n Th? 1969, n?i chi?c quan t�i c?a Thi?u �y Th�i Ho�ng Cung ???c chi?c m�y bay v?n t?i c?a Qu�n ??i M? th? xu?ng.

Ng??i phi c�ng ph? quay xu?ng n�i v?i anh trai c?a Cung v� t�i, ?ang ng?i c?nh chi?c quan t�i. �Ch�ng t�i r?t ti?c l� ph?i th? hai ng??i v� quan t�i xu?ng ?�y, v� ?�y l� m�y bay qu�n ??i M? ch? d?u, ch�ng t�i ch? ?i t?i C?n Th? ch? kh�ng v? ??n S�i G�n.� ^[5]

T�i th?y h�nh nh? t�i ???c b? l�n, ???c ??t ng?i xu?ng m?t c�i b?c th?m, gi� ? s�ng th?i v�o m?t t�i, gi�p t�i t?nh l?i, t�i m? m?t ra, nh�n xu?ng. T�i th?y m?t d�ng n??c ??c ch?y l? ?? b�n d??i. Th� ra nh� x�c c?a b?nh vi?n Ki�n Giang n?m s�t c?nh b? s�ng. T�i kh�ng d�m nh�n v�o nh?ng ng??i ?�n b� ?ang ?i l?t t?ng c�i poncho qu?n th�y ng??i ?? t�m ch?ng, t�m con h? tr??c c?a nh� x�c. T�i th?y t�i c�n may m?n h?n h?.
Ng??i ta ?em x�c Cung v? tr?i gia binh ti?u khu ?? l�m l?. T�i ???c b�y ??ng c?nh �o quan cho �ng Ph� T?nh Tr??ng ??c di?n v?n, trong khi �ng ??c th� t�i ??ng nh�n m?y c�y n?n ch?y, nh�n v�ng hoa ?� b?t ??u h�o, c� c? ch�n c?m ?� kh� v� qu? tr?ng lu?c c� m?y con ru?i bay l�n bay xu?ng, t�n nhang r?i ph? ??y tr�n ?�. �ng Ph� T?nh ??c di?n v?n xong, h?p t?p ra v?. Ch?c �ng h?i th?t v?ng v� kh�ng th?y t�i kh�c ?? c� d?p n�i l?i an ?i. M?y ng??i v? l�nh trong tr?i gia binh, ch?y sang th?m h?i, m?y ??a nh? con l�nh ch?y loanh quanh �o quan v?i m?y con ch� g?y tr? x??ng, tr?i c? l�ng, c�i �o ch�ng m?c ng?n c?n, b?ng ?ng ra ngo�i, m?i th� l� c?ng ch?ng ch�i. Ch�ng tr�n m?t nh�n m?y ng??i S�i G�n, m?t m?i c� v? khang kh�c v?i nh?ng ng??i trong tr?i l�nh n�y. C� ng??i c?ng t? xa ??n ch?a t�m ra x�c ch?ng, x�c con ??n h?i han b� m? ch?ng t�i v?i con m?t n?ng tr?u v� g??ng m?t th?t th?n.

T�i ??ng ?� l? m? nghe lao xao nh?ng ti?ng n�i ch?ng l�n nhau, m?i ng??i k? m?t c�ch, gi?ng nh? ? nh� t�i m?i khi ?i xem m?t cu?n phim v?, ch? em t�i v?n th??ng tranh nhau n�i nh? th?. H�nh nh? h? n�i v? tr?n ?�nh ngay ? x� V?nh Thanh V�n. X� n�y, t�i kh�ng bi?t ? ?�u nh?ng ch?c l� r?t g?n. H? n�i ?�nh ba b?n h�m r?i, v� v?n c�n ?�nh n�n x�c kh�ng k�o ra h?t ???c, ph?i ng?i ch? th�i. C? ng?i ch? th? n�o c?ng g?p, h? b?o nhau:
�Kh�ng th?y ng??i th� th?y x�c. Th? n�o c?ng g?p m�!�

Ng??i anh ch?ng th� th?nh tho?ng l?i bi?n m?t, kh�ng bi?t ?i ?�u, ch?c l� ?i t�m c�ch ??a m?i ng??i v? nh�. T�i th?y trong nh?ng ng??i ?i nh?n x�c ch? c� ba ng??i trong gia ?�nh n�y �t kh�c nh?t. B� m? ch?ng t�i th� v?a m?u m�o v?a lo xin n??c s�i pha s?a cho con d�u u?ng. Con b� n�y v?n ?� g?y, hai h�m r?i n� ch?ng ?n, ch?ng n�i g� l�m b� ph�t ho?ng, gi� n� c? kh�c s??t m??t nh? m?y ng??i v? l�nh ?ang kh�c ngo�i kia th� b� l?i ?? lo. Kh�ng bi?t c�n k?t ? ?�y ??n bao gi?? B?ng v?n li?ng ti?ng Ph�p b� n�i chuy?n v?i m?t �ng s? quan M? cho b� qu� giang m�y bay qu�n s? v? S�i G�n, r?i b� s? thu� m�y bay d�n s? xu?ng ?�y ?�n m?y ??a con. B� gi?i l?m. M?y ch?c n?m tr??c, c�n tr? m?ng m� b� ?� m?t m�nh thu� ?� ? Nam ??nh ?i t�m ch?ng. Ch?ng b� ?ang ?�m ???c Vi?t Minh ??p c?a m?i ?i, r?i c? th�ng kh�ng th?y v?. �ng ???c m?i v� l�c ?� �ng c� m?t ng�i tr??ng nh? d?y h?c ti?ng Ph�p ? Nam ??nh. B� ?i ?�, ?i b? c? bao nhi�u c�y s?, ??n t?n ch? kh�ng ai d�m b�n m?ng ??n h?i tin t?c ch?ng. H? b?o v? ?i, b?n ch?t r?i. B� l?i thu� ?� v?, t�nh ng�y ?i c?a ch?ng d�ng l�m ng�y gi? v� b� kh�ng bi?t �ng b? x? b?n v�o h�m n�o. M?y h�m sau b� b? nh� ? Nam ??nh, d?t ba th?ng b�, ??a l?n nh?t ch?a qu� 10 tu?i t�m ???ng ra H� N?i. ?i l�m, nu�i con ?n h?c. R?i l?i d?t con di c? v�o Nam. Ai l�m ???c g� th� b� c?ng l�m ???c nh? v?y. B� c?ng kh�c ch?. Nh?ng n??c m?t th� v?n ch�ng kh� v� n� kh�ng ch?y h?t ra m?t l�c, n� ch?y r? r? �t m?t. Ch?y su?t m?t ??i. C� con d�u b� m?i c??i ???c c� ba th�ng, c�n tr? l?m, l?i ch?a c� con, ?i ?�n x�c ch?ng l?i c� m? ch?ng, anh ch?ng b�n c?nh. So v?i b�, c� c�n may m?n ch�n.
M� ?�ng th?t, b� m? ch?ng th�o v�t c?a t�i s? kh? h?n con d�u. B� xin l�n ???c m�y bay v? tr??c c�c con m?t h�m th� c?ng b? th? xu?ng phi tr??ng B�nh Th?y ?�m h�m ?�, m�y bay kh�ng v? ??n S�i G�n. M?t c?n m?a th�ng T�m b?t ch?t ?p xu?ng l�m b� ??t s?ng, th?t th?u t�m m?t nh� th? v�o xin ng? qua ?�m, b� kh�ng c?n kh�c n?a, tr?i ??t kh�c h? b� r?i. S�ng h�m sau b� ?i xe ?� v? S�i G�n. Trong khi ?� th� c�c con c?a b�: con s?ng, con ch?t c?ng b? th? xu?ng ch? m? ng�y h�m qua, nh?ng kh�ng ph?i bu?i t?i m?a s?ng n??c m� m?t bu?i tr?a ??y n?ng.
Cu?i c�ng th� c?ng ??a ???c quan t�i v? S�i G�n. Khi xu?ng ??n phi tr??ng T�n S?n Nh?t th� c? ng??i v� c?nh tr�ng th?t b?t m?t. N?u c� c?n quay m?t c?nh phim cho chi?n tranh th� hay qu�. C�i quan t�i c?ng kh�ng c?n ph?i trang tr� cho ra v? tang th??ng h?n n?a. L� c? ph? tr�n n� nh�u n�t, x?c x?ch, c� ??n, ?� ?? v? tang th??ng. Hai nh�n v?t th?t th?u x�c x? ??ng c?nh kh�ng c?n ph?i h�a trang hay di?n xu?t, h? ?i ??ng nh? ng??i m?t h?n, ng? ng�c, th?t l?c, r?i ra t?ng m?nh nh? nh?ng ng??i l�nh v?a b?i tr?n tr? v?. C? d?ng m�y quay phim l�n, quay h? nh? th? v�o phim c?ng tuy?t l?m r?i.
Sau n�y t�i ngh? l?i v?n t? h?i. T?i sao l�c ?� m� m�nh t?nh kh� nh? v?y, sao m�nh kh�ng ph�t r?, ph�t ?i�n, kh�ng ??p ??u v�o t??ng? C? tr?m c�u h?i c? ch?y lung tung trong ??u t�i bao nhi�u n?m tr?i.
M?t chi?c xe nh� binh ?�n ch? �o quan t? phi tr??ng ??n nh� x�c b?nh vi?n Grall. ?� b?o b� m? ch?ng t�i l� ng??i th�o v�t m�! B� c�n xin ???c mi?ng ??t ch�n Cung trong M?c ??nh Chi ?? b� th?m vi?ng cho ti?n, ch? l�n t?n Ngh?a Trang Qu�n ??i th� l�m sao b� c� th? ?i th?m th??ng xuy�n ???c.
H? cho Cung ?i qua nh�, d?ng l?i cho Cung nh�n ch? m�nh ?� s?ng, ?� l?n l�n m?t l?n ch�t. Ch?ng bi?t ai l� ng??i ngh? ra c�i t?c kh�ng ???c ch?t ? nh� th� ph?i gh� qua nh� tr??c khi ra ?i h?n m� hay th?! T�i th?y nh?ng ng??i l�n c?n v� m?t v�i ng??i h? h�ng ?� ??ng ch? s?n tr??c c?a nh�. H? nh�n t�i, nh�n quan t�i nh? xem phim chi?u ch?m, h? quen qu� r?i c�i c?nh n�y nh?ng n?m g?n ?�y. T�i c�n tr? qu�, h? ngh?. Th? n�o r?i c?ng qu�n ?i, c?ng l?i l?y ch?ng, ch? t?i cho b� m? anh ta.� ^[5] [B�nh Th?y, 1969]

1970 TR?N M?NG T� TR? L?I S?NG V?I B�NH TH??NG M?I

Cho d� c� ch?ng ch?t ?au ??n v� tang th??ng ??n th? n�o, cu?c �chi?n tranh gi� nua� ?y � ch? c?a Tr?n M?ng T�, v?n c? l?nh l�ng ti?p di?n, v?i v� s? ??n bom v� tri c?a c? ?�i b�n. M?i ng�y S�i G�n, v� c? tr�n kh?p n?o ???ng ??t n??c, v?n c� th�m bao nhi�u v�nh kh?n tang m?i v� r?i h? v?n c? ph?i s?ng.

Sau khi Cung m?t, Tr?n M?ng T� tr? l?i ?i l�m cho AP, v?n ???c c? h�ng qu� m?n, h? m?ng ?�m c??i r?i sau ?� lo ?�m tang cho ch?ng Tr?n M?ng T�, ch? c�ch nhau c� 3 th�ng. V� m? Tr?n M?ng T� v� m? Cung th�n nhau n�n li�n h? hai gia ?�nh kh�ng c� g� thay ??i t? ng�y Cung m?t. Trong su?t 7 n?m c�n ? Vi?t Nam, m?i tr?a ?i l�m ra Tr?n M?ng T� ??u v? nh� ?n c?m v?i M? Cung, n?u kh�ng ph?i ng�y ?i h?c th� ra ngh?a trang M?c ??nh Chi th?m m? ch?ng, sau ?� m?i tr? l?i S? l�m.

Tr? l?i v?i V?n ph�ng AP ? S�i G�n. C? 2 n?m office thay m?t �ng Bureau Chef m?i. �ng n�o c?ng qu� m?n v� b?o v? ng??i con g�i duy nh?t k�m may m?n c?a AP. Tuy kh�ng ph?i l� nh� b�o, Tr?n M?ng T� ?�i l?n c?ng ???c ?i du l?ch n??c ngo�i, sang M?, r?i sang Nh?t v?i danh ngh?a k� gi? AP ? th?i ?i?m 1971- 1972, h?i ?� ra n??c ngo�i r?t kh�. Tr?n M?ng T� ?i r?i l?i v?, kh�ng h? ngh? chuy?n ? l?i M?. Ba T� th??ng con g�i, c? d?n ?i d?n l?i: �Con ?i ch?i r?i v? ch? ??ng ? l?i m?t m�nh x? ng??i.�

*

H�nh 8: Tr?n M?ng T� (2a) Tokyo 1971, (2b) New York 1972 [t? li?u Tr?n M?ng T�]

H�ng ng�y ti?p x�c v?i c�c k� gi?, ph�ng vi�n nhi?p ?nh t? c�c n?i t?i, t? M? sang. H? ??n r?i ?i, T� ch?a h? ngh? m�nh s? l?p gia ?�nh v?i m?t ng??i n??c ngo�i. Ngay c? sau khi ng??i ch?ng m?i c??i c?a Tr?n M?ng T� t? tr?n, Tr?n M?ng T� c?ng d?ng d?ng v?i nh?ng k� gi? mu?n l�m th�n.

Tuy kh�ng ph?i k� gi? nh?ng ?�i khi Tr?n M?ng T� c?ng ph?i ch?y t?i m?y n?i c� h?p b�o ?? l?y t�i li?u, ghi notes n?u c�c k� gi? ra chi?n tr??ng h?t. C� l�c Office v?ng tanh c? tu?n li?n, ch? c�n T� v� �ng Ch�nh V?n Ph�ng, Tr?n M?ng T� ph?i lo m?i vi?c t? mua h�nh, ch?y ?i l?y b?n tin ??n h?p b�o b? t�i. M?y photo stringer [ch?p h�nh nghi?p d?] Vi?t Nam th� th�ch g?p T� l�c t?i b�n h�nh v� bao gi? T� c?ng tr? th�m cho h?, thay v� 20 US$ cho m?t t?m h�nh, T� tr? cho h? 25 US$ � trong ?� c� nh� b�o Nguy?n T� A, m� T� c�n nh?.

T? m?t c� h?c tr� m?i xong Trung H?c, Tr?n M?ng T� r?i ngay v�o m�i tr??ng b�o ch� c?a M? trong cu?c chi?n tranh Vi?t Nam. Tr?n M?ng T� h?c ???c nhi?u gi?a chi?n tranh v� ??i s?ng. Tr?n M?ng T� ngh? c?ng nh? ?� m� T� tr??ng th�nh trong c�ch vi?t v? chi?n tranh sau n�y. Th?nh tho?ng Tr?n M?ng T� c?ng sang v?n ph�ng Tu?n b�o Times b�n kh�ch s?n Continental ?? ??a hay l?y m?t t�i li?u g� ?�, g?p nh� b�o Ph?m Xu�n ?n. M?u ng??i kh?c kh?, �t n�i nh?ng T� nh? m?i l?n g?p, Ph?m Xu�n ?n tuy kh�ng c??i n�i v?n v�, nh?ng th??ng nh�n T� b?ng �nh m?t hi?n t?, kh�ng th?y gi?ng ?i?p vi�n 007 ch�t n�o.

Tr?n M?ng T� h?c vi?c r?t nhanh. Ch? kh� kh?n l�c ??u, th?nh tho?ng khi c� bi?u t�nh d??i ph?, ngay tr??c t�a nh� Qu?c H?i, m?y k� gi? M? l�i T� xu?ng nh? d?ch m?y bi?u ng?, T� l�ng t�ng v� c�ng v� kh�ng bi?t danh t? chuy�n m�n ti?ng Anh v? ?? ??o, Hoan H�. D?n d?n l�m l�u, ngh? d?y ngh?, c?ng th�ng th?o. B�y gi? th� qu�n nhi?u l?m r?i. Th?nh tho?ng, t�a so?n AP tr?ng tr?n, c�c k� gi? ra chi?n tr??ng h?t, n?u c� "H?p B�o Ch?p Nho�ng" b�n MACV hay b�n B? D�n V?n Chi�u H?i, Ch�nh V?n Ph�ng c? Tr?n M?ng T� ?i, T� c?ng bi?t ghi l?i ?? mang v? office cho �ng.

B?Y CHIM B? X? * [t�n m?t t? kh�c c?a nh?c s? Ph?m Duy]

NH?NG NG�Y ??U DI T?N � TR?N M?NG T� V� FRANK

H?n ai h?t, gi?i truy?n th�ng b�o ch� M? ?� bi?t r?t r� s? ph?n nh?ng ng�y th�ng T? cu?i c�ng c?a S�i G�n; v� chuy?n bay ??u ti�n di t?n nh�n vi�n c?a h�ng Th�ng t?n AP l� v�o ng�y 21/4/1975.

Nh�m Vi?t Nam ???c di t?n s?m g?m c�: Tr?n M?ng T� v� ba m?, c�ng v?i Nick �t, v� gia ?�nh ??ng V?n Ph??c. Khi t?i M?, h? ???c ??a ngay v�o khu t?m tr� ? Camp Pendleton � l� m?t tr?i l�nh Th?y Qu�n L?c Chi?n M? g?n San Diego. Do Tr?n M?ng T� c� m?t ng??i b?n t�n John Parkson, tr??c l�m cho NBC S�i G�n, c� v?n ph�ng ngay c?nh AP, anh ?y mang theo ng??i v? Nh?t v�o tr?i th?m, th?y Tr?n M?ng T� c� cha m? gi� n�n mu?n b?o l�nh cho ra ngay. Tr?n M?ng T� v� ba m? ra tr?i ng�y th? S�u 13/6/75, v� ? nh� ng??i b?n ?�, n?i th�nh ph? Encino, California. M?i ???c hai tu?n l?, th� c� m?t ng�n h�ng Nh?t t�n Sumitomo Mitsui tr�n ???ng Figueroa, Los Angeles c� opening c?n m??n m?t th�u ng�n vi�n / bank teller, Tr?n M?ng T� n?p ??n t?i ph?ng v?n, c�ng v?i hai c� ng??i M? kh�c, may m?n sao h? nh?n Tr?n M?ng T�, c� l? th?y T� l� ng??i � ?�ng, l?i th�ng th?o Anh Ng?.

C?ng ng??i b?n NBC ?y ?� thu� cho gia ?�nh Tr?n M?ng T� m?t apartment g?n World Trade Center tr�n ???ng Figueroa n?i c� ng�n h�ng Mitsui. Tr?n M?ng T� c� th? t? nh� ?i b? t?i ch? l�m vi?c v� l�c ?� l�m g� c� xe, v� c?ng ch?a ?i h?c l�i xe. C� vi?c th� m?ng l?m, ?i l�m ngay nh?ng Tr?n M?ng T� kh�ng bi?t l� c� c� th? h??ng tr? c?p v� ?i h?c mi?n ph�. N?u bi?t, T� ch?c s? ?i h?c m?t ngh? g� ?�.

Tr? Nick �t v� c� gi?i Pulitzer (1973) v?i t?m ?nh �Em b� Napalm� ???c gi? l?i l�m ph�ng vi�n ?nh cho AP. ??ng V?n Ph??c, ph�ng vi�n nhi?p ?nh kh�c c?ng ???c gi? l?i nh?ng anh Ph??c b? g?i sang H?ng K�ng, do v?t v? qu�, n�n xin th�i AP v� tr? l?i M?.

C�c nh�n vi�n kh�c th� AP cho ngh? vi?c, m?i ng??i ???c AP c?p cho m?t s? ti?n l� 3.000 USD, r?i t? t�c sau ?�. [Theo chuy�n gia ng�n h�ng V� T� H�n, th� s? ti?n ?� kh� l?n, n?u t�nh theo th?i gi� b�y gi? l� kho?ng h?n 16.000 USD].

Tr?n M?ng T� v?n tin r?ng m?i vi?c do Tr?i s?p ??t c?. Khi ?y, trong building c� m?t ch�ng trai M? t�n Frank � c� cha g?c ng??i Anh v� m? g?c �i Nh? Lan, c?ng m?i d?n v�o tr??c ?� m?t th�ng. Anh ?y v?a t? Orange County l�n, v� m?i v�o l�m c�ng ch?c. Hai ng??i th?nh tho?ng g?p nhau ? khu Mail Box trong chung c?. Tr?n M?ng T� h?i han ???ng x�, Frank t?n t�nh ch? d?n, th?y T� c� cha m? gi� v� nh� ch?a c� xe n�n anh nh?n ??a cha m? T� ?i nh� th? cu?i tu?n, anh c?ng l� ng??i theo ??o Thi�n Ch�a.

R?i hai ng??i, Tr?n M?ng T� v� Frank n�n duy�n v? ch?ng. Th�ng 9/1976 � 7 n?m sau ng�y Cung m?t, Frank v� T� ch�nh th?c l?p gia ?�nh, sau n�y Tr?n M?ng T� m?i bi?t Frank nh? h?n 5 tu?i.

L�c l?p gia ?�nh Tr?n M?ng T� g?n nh? hai b�n tay tr?ng nh?ng c� ???c vi?c l�m. Hai v? ch?ng thu� apartment ?? ?. Khi sanh con ??u l�ng, m? ch?ng cho ti?n down mua c?n nh� ??u ti�n, h�ng th�ng ch? tr? �t, kh�ng ph?i c? g?ng. Frank l� ng??i s?ng r?t gi?n d? v� ch?m l�m, anh n�i T� ? nh� tr�ng con, m?t m�nh anh ?i l�m l� ??. Tr?n M?ng T� v?n nh? c�u anh n�i: N?u em kh�ng mu?n con em ??a em v�o nh� d??ng l�o th� c?ng kh�ng g?i con v�o nh� tr?. Tr?n M?ng T� ? nh� ??n khi ch�u �t 11 tu?i T� m?i ?i l�m tr? l?i. C�ng vi?c m?i sau n�y l� th�ng d?ch vi�n h?u th?, kh� thi v�o nh?ng Tr?n M?ng T� ?� v??t qua, v� l�m c�ng vi?c ?y trong l�nh v?c y t? cho ??n l�c ngh? h?u.

Frank t?t nghi?p ??i h?c C�ng Gi�o Loyola Chicago, c� c? nh�n to�n, ban ??u ?i l�m c�ng ch?c trong l�nh v?c k? to�n, nh?ng than c�ng vi?c ch�n qu�! Tr?n M?ng T� b�n v?i ch?ng: anh n�n ?i h?c v? computer, T� ngh? s? th�ch h?p h?n v?i anh. L�c ?� l� th?p ni�n 1980, m�n h?c n�y t??ng ??i r?t m?i. Frank nghe l?i v?, xin th�i ?i l�m. Tr?n M?ng T� b�n nh�, tr? h?t ti?n g?c, c�n ???c bao nhi�u, hai v? ch?ng d�ng n?a s? ti?n ?� down mua m?t c?n nh� kh�c nh? h?n, s? ti?n c�n l?i cho Frank ?i h?c. Frank h?c 6 th�ng v? Computer Programmer xong, c� vi?c ngay, l??ng kh�. T� n�i ch?a ???c, anh ph?i v?a ?i l�m, v?a ?i h?c th�m sao cho t??ng ???ng v?i tr�nh ?? 4 n?m. Frank nghe, ?i l�m ra, ??n UCLA h?c th�m, h?t kh�a n�y ??n kh�a kh�c.

V?n v?i b?n n?ng ??m ?ang c?a ng??i ph? n? Vi?t Nam, ch? bi?t lo cho ch?ng cho con. T?i n�o sau khi d? cho con ng?, Tr?n M?ng T� c?ng ??i ch?ng t?i 11 gi? khuya, t?i khi ch?ng v? c�ng ?n b?a t?i, m?i ?i ng?. Frank s?n gi?i to�n, v�o ng�nh ?i?n to�n nh? c� g?p n??c. ?i l�m ? ?�u c?ng th�nh c�ng, v� l� nh�n vi�n ch�nh c?a h�ng.

??n b�y gi? Frank v?n n�i: nh? v? m?i c� c�ng vi?c th�ch h?p. C?ng ?? th?y, ph? n? Vi?t Nam bi?t lo cho ch?ng con v� xoay s? tr�n ??t ng??i nh? th? n�o.

Khi Tr?n M?ng T� b? ??y ra kh?i n??c, c? gia ?�nh Cung c?ng ra ?i, ch? c� Cung l� ng??i ? l?i. Cung c?ng ch?ng kh�c g� nh?ng ng??i c�n s?ng, c?ng b? chi?m ?o?t t�i s?n, c?ng b? ?u?i nh�. Ng�i m? Cung tr�n mi?ng ??t ?� ???c M? mua cho trong ngh?a trang M?c ??nh Chi c?ng b? d?i ?i. Ng??i anh h? c�n ? l?i, t�m cho anh m?t n?i c? ng? m?i trong nh� th? T�n ??nh.

SEATTLE ??T L�NH CHIM ??U 1988

Sau 13 n?m s?ng ? California. N?m 1988, Tr?n M?ng T� ? tu?i 45, ?� c�ng gia ?�nh d?n v? s?ng ? Seattle, ti?u bang Washington. N?i c� kh�ng kh� trong l�nh v� cu?c s?ng b�nh y�n h?n Los Angeles. C�ng v?i n?m th�ng �m ??m tr�i qua, ba ??a con ??u ??u t?i tu?i tr??ng th�nh: hai trai, m?t g�i v� c�c ch�u n?i ngo?i v� r?i ra ? ri�ng.

Frank kh�ng ch? l� ng??i ch?ng m� c�n l� m?t ng??i b?n. Frank qu� m?i ng??i v� kh�ng k? th?. Anh t�n tr?ng nh?ng ng??i b?n Vi?t Nam c?a Tr?n M?ng T�. T?i m?c c� m?t ng??i b?n v?n c?a Tr?n M?ng T� ph?i khen: Frank hi?n nh? m?t �ng th�nh. Tr?n M?ng T� th� kh�ng ngh? nh? v?y, v� �ng th�nh ?y c?ng c� l�c �bi?n ??ng, n�i g?m� nh?ng do c? hai quan t�m t?i nhau, t??ng k�nh nh? t�n, v� h? bi?t nh??ng nh?n, bi?t tr�n qu� nh?ng ng�y �m ?.

V? s? th�ch v?n ch??ng c?a Tr?n M?ng T�, Frank tuy kh�ng chia s? ???c trong vi?c s�ng t�c, nh?ng khuy?n kh�ch v� h? tr? v? t?i ?a. C?n nh� r?ng, hai v? ch?ng m?i ng??i m?t ph�ng. Frank c� master bedroom l�m office lu�n. Tr?n M?ng T� c� m?t ph�ng v� m?t office. V?n d? m?t ph�ng n�n Tr?n M?ng T� l�m th�nh ph�ng ??c s�ch ki?u Nh?t. Chi?u tr�c, g?i tr�c mang t? Vi?t Nam v?.

? c?a ph�ng vi?t c?a Tr?n M?ng T�, Frank treo m?t d�ng ch? vi?t tay �Quiet! Poet at work� khi T� ? trong ?�, ?? c�c con kh�ng l�m phi?n m?.�

Tr?n M?ng T� tin v�o s? ph?n, ngh? r?ng Th??ng ?? ?� vi?t cho m?i ng??i m?t k?ch b?n, m�nh c? th? m� theo m� ?�ng vai tr� ?� ??nh s?n, th? th�i. �T�i c�m ?n Th??ng ?? ?� t?o ra t�i l� m?t ng??i bi?t y�u ch? ngh?a, nh?t l� y�u Th?�.

*

H�nh 9: Tr?n M?ng T� n?i th? ph�ng. Tr�n c�nh c?a b�n ngo�i ph�ng l�m vi?c c?a Tr?n M?ng T� c� d�n m?nh gi?y v?i m?y ch? vi?t tay c?a Frank, ch?ng Ch?: �Quiet! Poet at work�, sao cho ?�m con nh? kh�ng l�m phi?n m?. H?n 40 n?m sau ng�y c??i, nay ?� l� �ng b� n?i ngo?i, nh?ng h? v?n gi? ???c l? �t??ng k�nh nh? t�n�. [Blog�s Tr?n M?ng T�]

NH� TH? T�N ??NH S�I G�N 23 N?M SAU [11-1998]
� �L?n ??u ti�n v? th?m l?i Vi?t Nam n?m 1998, sau 23 n?m, t�i ?i t�m Cung ? nh� th? T�n ??nh. T�i ?i len l?i gi?a nh?ng d�y k?, ??c t?ng c�i t�n, ?i ??n v?n �T� l� h? c?a Cung. T�i nh�n th?y m?t c�i h?c nh?, kh�ng c� h�nh ch? c� ghi h?, t�n, ng�y sinh, ng�y m?t. T�i ??ng l?ng ng??i, run r?y ch?m nh?ng ng�n tay m�nh l�n m?t ch?. C�i c?m gi�c ch?m tay v�o ??u �o quan c?a n?m 1969 b?ng hi?n ra d??i nh?ng ng�n tay t�i. M?t ti?ng n?c ??a l�n thanh qu?n, v? �a ra, t�i kh�c nh? ch?a bao gi? ???c kh�c. N??c m?t c?a bao nhi�u n?m t? l?i m?t ng�y, n??c m?t c?a nh?ng ng�y ?i ?�n x�c ? Ki�n Giang kh� l?i b�y gi? n?t ra nh? m?t m?ch ng?m c?a su?i b?t l�n tr�n m?t ??t n?t n?. T�i khu?u ch�n ng?i xu?ng gi?a l?i ?i c?a hai h�ng k?, kh�c nh? ch?a bao gi? ???c kh�c.
Chung quanh t�i v?ng l?ng. T�i tr?m m�nh v�o n??c m?t, v�o b?t h?nh, v�o n?i c� ??c c?a m�nh. C�i h?c nh? ??ng tro than b�n tr�n ??u t�i v?n th?n nhi�n, im l�m nh�n nh? tr??c khi t�i ??n.� [B�nh Th?y th�ng 8-1969, T�n ??nh, th�ng 11-1998] ^[5]

TH? TR?N M?NG T� TRONG S�CH GI�O KHOA M? N?M 2000

C� ba s? ki?n ?�ng nh? n?m 2000 trong s? nghi?p v?n h?c c?a Tr?n M?ng T�:

(1) T? n?m 2000, c� m?t giai ?o?n Tr?n M?ng T� vi?t truy?n nhi ??ng cho b�o Los Angeles Times;

(2) C� th? Anh ng? trong s�ch gi�o khoa M? cho ch??ng tr�nh trung h?c (American Literature � Glencoe � 1999).

(3) Ch? B�t Nguy?t San Ph? N? Gia ?�nh Ng??i Vi?t ? California. (2002 – 2005).

H�nh 10: Tr?n M?ng T� vi?t truy?n ng?n nhi ??ng ti?ng Anh m?i cu?i tu?n tr�n b�o Los Angeles Times t? n?m 2000 [ngu?n: L.A. Times archives]

Trong b? s�ch gi�o khoa Glencoe Literature, tr??c khi gi?i thi?u b�i th? Qu� T?ng Trong Chi?n Tranh, qua m?c �G?p Tr?n M?ng T��, t�c gi? b�i th? ???c gi?i thi?u nh? sau: �Tr?n M?ng T� ng??i c� tr?i nghi?m tr?c ti?p v?i chi?n tranh, ?� ph�t bi?u: �Chi?n tranh l� ?i?u kh?ng khi?p�. Tr?n M?ng T� sinh ? H� ?�ng, B?c Vi?t Nam. C� v� gia ?�nh di c? v�o Nam n?m 1954. Do cu?c chi?n tranh ?�ng D??ng, Ph�p ?� b? l?c l??ng c?ng s?n ??y ra kh?i Vi?t Nam. R?i Mi?n Nam Vi?t Nam c?ng kh�ng y�n ?n ???c bao l�u, v� m?t cu?c n?i chi?n n? ra gi?a c?ng s?n v� ng??i qu?c gia kh�ng c?ng s?n. T?i th?p ni�n 1960s, khi Hoa K? can thi?p tr?c ti?p v�o cu?c Chi?n tranh Vi?t Nam, th� Tr?n M?ng T� l�m vi?c cho h�ng th�ng t?n AP ? S�i G�n. Khi Hoa K? r�t qu�n ra kh?i Vi?t Nam n?m 1975 [th?c s? Hoa K? ?� r�t qu�n ra kh?i Vi?t Nam t? 1972, ghi ch� c?a ng??i vi?t], AP ?� di t?n nh�n vi�n Vi?t Nam c?a h? do s? b? c?ng s?n tr? th�, Tr?n M?ng T� v� gia ?�nh c�ng v?i nhi?u ng�n ng??i Vi?t kh�c ?� t? n?n sang Hoa K?. T? b?c ti?u h?c, Tr?n M?ng T� ?� m? tr? th�nh nh� v?n, nh?ng th? v?n c?a Tr?n M?ng T� ch? th?c s? ???c xu?t b?n t?i Hoa K?. Hi?n nay Tr?n M?ng T� l�m th?, vi?t truy?n ng?n cho c�c nh� xu?t b?n v?n h?c ti?ng Vi?t t?i Hoa K? v� h?i ngo?i. Tr?n M?ng T� sinh n?m 1943.� ^[3]

Ph?n ti?u s? Tr?n M?ng T� trong cu?n s�ch Gi�o khoa Glencoe (2000), ph?i n�i l� thi?u s�t, ch? ghi c� l�m cho h�ng Th�ng t?n AP v� l�m th?, nh?ng ?� kh�ng n�i t?i m?t s? ki?n quan tr?ng ?nh h??ng tr�n su?t cu?c ??i Tr?n M?ng T�, l� c� tr? th�nh qu? ph? ? tu?i m?i ngo�i 20, khi ng??i ch?ng m?i c??i c?a c� ?� t? tr?n ch? 3 th�ng sau ng�y c??i.

M?t chi ti?t n?a kh� quan tr?ng, l� b�i th? Qu� T?ng Trong Chi?n Tranh b?n g?c ti?ng Vi?t l� cu?c ??i tho?i ?au x�t gi?a hai ng??i: c� g�i tr? Tr?n M?ng T� v� ng??i ch?ng m?i c??i v?a t? tr?n, nh?ng b?n d?ch b�i th? sang ti?ng Anh c� ?o?n l?i tr? th�nh cu?c ??c tho?i c?a �ng�i th? nh?t�. S? s? s�t ?y v?n l?p l?i trong hai cu?n s�ch gi�o khoa M? xu?t b?n c�ch nhau 9 n?m [Visions of War 1991, v� Glencoe Literature 2000].

M?t b?n d?ch Qu� T?ng Trong Chi?n Tranh c?a ??ng V? V??ng ?�ng v?i tinh th?n nguy�n b?n ti?ng Vi?t nh?ng l� 57 n?m sau (1969 � 2023):

 

QU� T?NG TRONG CHI?N TRANH

GIFTS IN WARTIME

Em t?ng anh hoa h?ng

my gift to you a rose

Ch�n trong l�ng huy?t m?i

to bury it inside the newly dug grave

Em t?ng anh �o c??i

my gift to you my wedding dress

Ph? tr�n n?m m? xanh

to drape it over the new green tomb

Anh t?ng em b?i tinh

you gave me the silver star

K�m v?i ng�i sao b?c

that came along with the military medal

Chi?c hoa mai m�u v�ng

and the insignia of yellow apricot flowers

Ch?a ?eo c�n s�ng b�ng

that are still shiny for being never worn

Em t?ng anh tu?i ng?c

I gave you the jade-quality time

C?a nh?ng ng�y y�u nhau

Of the days of us loving each other

?� ch?t ngay t? l�c

that died right away at the moment

Em nh?n ???c tin s?u

when I received the dreadful news

Anh t?ng em m�i m�u

You gave me the smell of blood

Tr�n �o tr?n sa tr??ng

still lingering on your battle dress

M�u anh v� m�u ??ch

your blood and the enemy�s blood

Xin em c�ng x�t th??ng

and asked me to have pity on both

Em t?ng anh m�y v??ng

I gave you the hanging clouds

M?t em ng�y th�ng h?

the eyes of mine of summer days

Em t?ng anh ?�ng gi�

I gave you the wintry freeze

Gi?a tu?i xu�n cu?c ??i

In the middle of the spring of life

Anh t?ng m�i kh�ng c??i

you gave me non smiling lips

Anh t?ng tay kh�ng n?m

you gave me unclenched hands

Anh t?ng m?t kh�ng nh�n

you gave me non seeing eyes

M?t h�nh h�i b?t ??ng

A totally non-moving form
Anh mu�n v�n t? l?i

I beg you I beg you to pardon me

Xin h?n em ki?p sau

with the hope of a next life ‘s reunion

M?nh ??n n�y em gi?

This shrapnel is for you to keep

L�m di v?t t�m nhau.

as a token for us to find each other

S�i G�n Th�ng 7/ 1969

Tr?n M?ng T�

[??ng V? V??ng � Translated 4/16/2023]

***

H�nh 11: T? tr�i, (1) b�a cu?n S�ch Gi�o khoa V?n H?c M?, (2) trang ??u c?a t�c ph?m v?i th? b�t c?a nh� th? Tr?n M?ng T� t?ng ng??i vi?t, 3) trang ti?u s?, gi?i thi?u nh� th? Tr?n M?ng T�; (4) trang th? ti?ng Anh Qu� T?ng Chi?n Tranh v?i hai t?m h�nh t�m th?y ???c tr�n x�c c?a m?t t? s? B?c qu�n. American Literature Textbook, Glencoe/ McGraw-Hill, A Division of McGraw-Hill Companies, 2000.[t? li?u Ng� Th? Vinh]

Ba?i th? Qua? T??ng Trong Chi�?n Tranh, di?ch sang Anh v?n ?� ????c cho?n va?o sa?ch gia?o khoa My? (American Literature � Nxb Glencoe /McGraw-Hill) va?o n?m 1999, ?? cho c�c ho?c sinh Trung Ho?c c� d?p so sa?nh v??i ba?i di�?n v?n The Gettysburg Address cu?a T�?ng Th�?ng Abraham Lincoln ?a? la?m nhi?u ng??i xu?c ?�?ng v� t?? ha?o.

Tr?n M?ng T� th� xu?c ?�?ng vi? ba?i Th? ?o? vi�?t va?o n?m 1969, �nh? m�?t t?? va?ng ma?� ?a? ho?a tr�n ph�?n m�? ?? ?�?t n???c Vi�?t ba m??i n?m v�? tr???c, b�y gi?? ?? tr�n ?�?t My? ba?i th? ????c mang ra nh? m�?t ma?nh b?ng qu�?n la?i m�?t v�?t th??ng ?a? tha?nh se?o. V�?t se?o, thoa?ng co? khi na?o cu?i xu�?ng nhi?n cu?ng ch??t ??ng ?o?�. ^[6]

M?t giai tho?i v? b� c� Tr?n M?ng T�: c� m?t c�u chuy?n hy h?u v? cu?n s�ch, Jessy l� t�n m?t ??a ch�u g?i Frank � ch?ng Tr?n M?ng T� b?ng b�c, n?m ?� Jessy h?c l?p 11 ? Houston, Texas. Khi ch�u ???c h?c b�i th? A Gift in Wartime ch�u gi? tay n�i: ?� l� b�i Th? c?a C� t�i / My aunt. Nh?ng kh�ng ai tin v� Jessy l� th?ng b� M? ??c, t�c v�ng m?t xanh. Th�ng sau, ch�u Jessy t?i Seattle ?�i ch?p m?t t?m h�nh v?i Aunty T�, r?i mang v? l?p ?? l�m b?ng ch?ng, l�c ?� th� t?i b?n Jessy m?i th?c s? tin.

H�nh 12: Tr?n M?ng T� 1994 [photo by L� Ph�c]

2003 LOS ANGELES: THE ETHNIC PULITZERS

N?m 2003, Tr?n M?ng T� ???c The New California Media (NCM) trao gi?i th??ng b�o ch� cho b�i �B�nh Lu?n�: M?t ch?n B�nh an [A Safe Place], ?� ???c ??ng tr�n tr�n nguy?t san Ph? N? Gia ?�nh. Gi?i th??ng ??c bi?t n�y c�n c� t�n g?i l� �The Ethnic Pulitzers�.

T? ch?c NCM ?� vi?t v? Tr?n M?ng T� nh? sau: �Tr?n M?ng T� ?� ???c bi?t t?i trong th? gi?i truy?n th�ng t? 1965 [*t? 1968, ghi ch� / hi?u ?�nh c?a ng??i vi?t] nh? m?t th? k� c?a h�ng th�ng t?n AP S�i G�n. Khi chi?n tranh ch?m d?t n?m 1975, Tr?n M?ng T� ?� tho�t ra kh?i Vi?t Nam nh? m?t ng??i t? n?n. V?i l�ng y�u v?n ch??ng Vi?t Nam c�ng v?i nh?ng c?m x�c c?a t�nh c?nh l?u vong ?� bi?n c� th�nh m?t nh� v?n. C�ng v?i c�ng vi?c c?a m?t ch? b�t, Tr?n M?ng T� c�n ph? tr�ch m?c b�nh lu?n tr�n t? b�o ti?ng Vi?t, ?�ng nh? t�n g?i quan t�m t?i c�c v?n ?? �Ph? n? v� Gia ?�nh�. Tr?n M?ng T� ?� vi?t v� xu?t b?n m?t t?p th? v� m?t cu?n truy?n ng?n. B�i b�nh lu?n ???c th?ng gi?i c?a Tr?n M?ng T� vi?t v? ??a con g�i c?a b� l�n New York l�m vi?c thi?n nguy?n cho h?i H?ng Th?p T? ngay sau bi?n c? 9/11/2001. B?ng ch?c, b� c?m th?y n??c M? n?i b� ch?n ?i t? n?n sau cu?c chi?n tranh x�u x� ? Vi?t Nam, kh�ng c�n l� m?t ch?n b�nh an nh? b� v?n ngh?. V?i l�ng h�nh di?n v� c? v?i nh?ng n?i lo �u cho ??a con c?a m�nh tr�n x? s? ?ang dung th�n, ?� th�c ??y b� vi?t b�i b�o n�y.Tr?n M?ng T� ph�t bi?u: �M?c d?u ?� l� m?i lo c?a m?t b� m? Vi?t Nam, nh?ng c?ng l� m?i lo c?a t?t c? c�c b� m? kh�c.�

H�nh 13: N?m 2003, Tr?n M?ng T� ???c The New California Media (NCM) trao gi?i th??ng b�o ch� cho b�i �B�nh Lu?n�: M?t ch?n B�nh an / A Safe Place, ?� ???c ??ng tr�n t? nguy?t san Ph? N? Gia ?�nh. Gi?i th??ng ??c bi?t n�y c�n c� t�n g?i l� �The Ethnic Pulitzers� [ngu?n: t? li?u Tr?n M?ng T�]

 H�nh 14: H�nh ch?p 2002 t?i t�a so?n nh?t b�o Ng??i Vi?t, t? tr�i Minh Ph�, ?? Qu� To�n, Tr?n M?ng T�, B�i B�ch H�, Ho�ng V?nh, Ph?m Ph� Minh. C?ng l� th?i gian Tr?n M?ng T� ?ang l�m ch? b�t Nguy?t San Ph? N? Gia ?�nh Ng??i Vi?t ? California, c�ng v?i nh� v?n B�i B�ch H� l�m Ch? nhi?m (2002 – 2005) [t? li?u NT Ng?c Dung]

H�nh 15: B�a Tuy?n t?p Th? Song ng? N�ng Th? Ng?o M?n / The Defiant Muse, do The Feminist Press at the City University of New York xu?t b?n 2007, c� duy nh?t m?t b�i th? Tr?n M?ng T� �Con M�o C� ??n � The Lonely Cat�.

H?I NG? AP 36 N?M SAU: SAIGON 1975 – LITTLE SAIGON 2011

N?m 2011, t?i h?i ngo?i, l?n ??u ti�n c� m?t bu?i h?i ng? c�c c?u nh�n vi�n V?n Ph�ng Associated Press Saigon t?i t�a b�o Ng??i Vi?t, Little Saigon, California.

 

H�nh 16: N?m 2011, t?i h?i ngo?i c� m?t bu?i h?p m?t c�c c?u nh�n vi�n V?n Ph�ng Associated Press Saigon t?i t�a b�o Ng??i Vi?t, Little Saigon, California. T? tr�i: Neal Ulevich (AP), Terry Wolkerstofer (nh� b�o t? do), Carl Robinson (AP), Tr?n M?ng T� (AP) v� Frank (ch?ng Tr?n M?ng T�), Ph??ng Dung Robinson (v? Carl), ??ng V?n Ph??c, �o kho�c ?en (ph�ng vi�n nhi?p ?nh AP), Murray Fromsen (nh� b�o t? do), Linda Deutch (nh� b�o t? do), Valerie Komor (nh� b�o t? do), Nick �t (ph�ng vi�n nhi?p ?nh AP), Edie Lederer (nh� b�o t? do), Dick Pyle (Tr??ng ph�ng Th�ng T?n AP) v� v?; ng??i ng?i ph�a tr??c c?m t?m h�nh l� L? X�y (chuy�n vi�n ph�ng t?i r?a h�nh c?a AP) [t? li?u v� ghi ch� c?a Tr?n M?ng T�]

2016 ??T H�NH ?�M C??I V� ?�M TANG

�T�i ngh? m�nh ?� b??c v�o tu?i cu?i ??i r?i, l�c ?� Tr?n M?ng T� ?� b??c qua tu?i 70, kh�ng bi?t "Cu?n theo chi?u gi�" l�c n�o. Kh�ng n? ?? l?i l�ng t�ng cho m?y ??a con. Ch�ng ??t th� s? M? bu?n, gi? th� kh�ng bi?t ?? ?�u. Th�i th� m�nh tr�nh cho ai ???c c?nh l�ng t�ng ?au l�ng th� n�n tr�nh. M�nh quen v?i ?au l�ng r?i. B�y gi? t�i c�n gi? l?i m?t ch�t t�n tro.�

H�nh ?�m c??i v� ?�m tang g?n 100 t?m. ?� ??t h?t m?t n?a ? nh�. C�n m?t n?a mang xu?ng Cali ??t ti?p. L�c ??t c?ng ?au l�ng l?m, n??c m?t n??c m?i gi�n gi?a.

H�nh 17: ??t h�nh ?�m c??i, ??t h�nh ?�m tang ng�y 31/10/2016, trong gi�n gi?a n??c m?t, r? b? k? ni?m, tr? v? v?i �tro than� trong s�n nh� Ch? B�i B�ch H� [t? li?u Tr?n M?ng T�]

Tr?n M?ng T� kh�ng sao nh? ???c ?� vi?t xu?ng bao nhi�u b�i th?. V� trong c? 15 n?m ??u ? h?i ngo?i, ch?a c� computer n�n to�n vi?t tay, l�c n�o Tr?n M?ng T� c?ng l�m th? ???c. ?ang l�i xe, ng?ng l?i ? g�c ???ng hay k?t xe ? xa l? c?ng vi?t ???c nh?ng c�u th? ch?t ??n. H?i ?� ?� c� l?n t�ng v�o c?t telephone r?i. M?t l?n t�ng v�o c�i xe truck ??ng tr??c v� l�i h�i vi?t tr�n volant. B�y gi? th?nh tho?ng d?n l?i t? s�ch, ho?c gi?a ??ng s�ch v? chung quanh nh�, g?p m?t b�i th?, kh�ng bi?t vi?t t? bao gi?.

Nhi?u ng??i nh?c t?i �B�nh Th?y 1969� g?i ?� l� truy?n ng?n � nh?ng th?c s? ?� l� m?t "t? truy?n" c?a Tr?n M?ng T�; ???c nh� v?n Ph�ng Nguy?n ?�nh gi� ?� l� m?t "H?i K� v? Chi?n Tranh hay nh?t�. ^[6]

2009 C� G�I TRONG H�NH C� PH?I T�I KH�NG?

C� ng??i g?i t�i t?m h�nh tr�n m?ng

c� g�i S�i G�n �o tr?ng kh?n tang

?i trong S�i G�n b?n m??i n?m c?

c� g�i trong h�nh c� ph?i t�i kh�ng?

� hay t?i sao t? nhi�n t�i nh?n

S�i G�n c? tr?m c� g�i gi?ng t�i

c? ng�n kh?n tang tr�n ??u g�a ph?

g�a ph? c�n h?ng m?t v?t son m�i

� hay t?i sao t? nhi�n t�i ch?i

S�i G�n ng�y ?y tr?ng to�t kh?n tang

nh?ng c� tr? l?m m?t ??m ?�a l?

theo tay ai d?t ?i v�o ngh?a trang

S�i G�n b�y gi? kh�i nhang ?� t?t

g�a ph? ng�y th? t�c ?� phai xanh

nh�n l?i t?m h�nh nh?n ra c� g�i

kh? g?i t�n c� Tr?n Th? Chi?n Tranh.

Tmt 30/ 04/ 2009

V?N V?I M?T CH? N?U

N?u m�a Xu�n c� th?t

Em s? qu�n t?t c? nh?ng m�a kh�c

N?u anh s?ng s�t tr? v?

Em s? qu�n nh? ch?a h? c� chi?n tranh.

� Tmt

2023 NH?NG R?I V?N C? M�I M?T B�I TH? TH�NG 4 ? ?�Y

H�m qua

? ?�y l� ng�y ??u m�a xu�n

t? l?ch r?i xu?ng m?t n? ?�o

Th�ng Ba s?p h?t

Th�ng T? nh? l? s?p tr�o

Th�ng Ba ? qu� t�i n?m ?�

th�nh ph? n�o th?ng th?t

con ???ng n�o ch?y m�u

b�i bi?n n�o oan khi�n

M?t ng??i l�nh v?a t? k?t li?u ??i m�nh

Gi�y tr?n c� linh h?n

n�n tr?n c� kh?i �c

�o nh� binh c� g�i m?t tr�i tim

t?t c? ph? tr�n anh

th�nh m?t b�i �Truy ?i?u�

Th�ng Ba

ng??i gi?m ??p l�n nhau

chi?c thuy?n lao ra bi?n

ti?ng k�u th?t thanh

ti?ng kh�c nh? c�nh chim bay l?c

Th�ng Ba

con ch?y v? t�m M?

Con ?i ?i

M? gi� r?i ? l?i

Th�ng Ba

Ch?ng ch?y v? t�m v?

Em ?i ?i

C�c con ?i ?i

Anh l� l�nh

Anh ? l?i

Th? l� M? m?t con

Kh�ng bi?t m?t n?i n�o

Th? l� v? m?t ch?ng

Kh�ng bi?t m?t ? ?�u

Th�ng T?

c? n??c m?t nhau

m?t t?t c?

kh�ng c�n g�

V?t ngo�i th�n

th?i gian t�m l?i ???c

Nh?ng m?nh v? trong tim

?� r?i d?n t?ng m?nh

ngay b??c ??u ti�n

tr�n con ???ng di t?n

kh�ng bao gi? t�m l?i ???c

Ng??i di t?n

c?a b?t c? qu?c gia n�o

tr�i tim c?ng m?t d?n t?ng m?nh

n�n khi ch?t

h? ch?t v?i m?t tr�i tim kh�ng nguy�n v?n

c� ng??i ch?t

v?i l?ng ng?c r?ng

h? m?t nguy�n c? tr�i tim

Th�ng Ba ? ?�y v�o Xu�n

th�ng T? ??y hoa ?�o n?

m?i ?�a hoa nh? m?t gi?t n??c m?t h?ng

r?i xu?ng tr�i tim t�i.

� Tmt

(V�o Xu�n 3-20-2023)

TH? V� CH? TR?N M?NG T�: M?T SU?I NGU?N T??I TR?

K? t? b�i th? ??u ti�n, cho t?i nay Tr?n M?ng T� ?� c� h?n n?a th? k? l�m th?, vi?t v?n, vi?t b�o. B??c qua tu?i �c? lai hy�, ch?a c� d?u hi?u g� l� Tr?n M?ng T� ch?m l?i. V?n c� ?� m?t Tr?n M?ng T� nh? m?t su?i ngu?n t??i tr?, lu�n lu�n m?i m?, v� t??ng nh? l� b?t t?n.

C� th? n�i c�i hay c?a th? c?a Tr?n M?ng T� l� s? gi?n d?, kh�ng b? g� b� trong nguy�n t?c hay m?t th? th? n�o, th? c?a Tr?n M?ng T� ch? nh? "chuy?n k?" ho?c ng?n nh? m?t "b?n tin" v� ch?t th? l� ngay n?i m?i con ch?. Kh�ng ch? l�m th?, nh?ng Tr?n M?ng T� c�n vi?t v?n � v?n c?a Ch? nh? m?t th? th? xu�i � prose.

Ng�y n�o m� Tr?n M?ng T� c�n th?, c�n hi?n di?n tr�n th? gian n�y, v?n c�n nh?ng tr�i ng?t hay c? v?i nh?ng tr�i ??ng t? �th?c ph?m tr?n gian � les nourritures terrestres� [t�n m?t t�c ph?m th? xu�i c?a Andr� Gide, 1897], v� Tr?n M?ng T� v?n c�n l�m th?, th? v� ch? ch�nh l� h?i th? cu?c s?ng c?a Tr?n M?ng T�.

?? c� th? vi?t ??y ?? v? cu?c ??i r?t ??c bi?t c?a nh� th? Tr?n M?ng T�, th?t s? ph?i c?n t?i m?t cu?n s�ch. Cu?ng nha?n ?a?y g??i y? v??i ca?c ba?n tre? trong va? ngoa?i nu???c, ?ang chu�?n bi? cho m?t lu??n a?n v?n h?c, Tr?n M?ng T� � ?i ra t? chi?n tranh, nh?ng l?i l� �bi?u t??ng c?a m?t n?n v?n h�a h�a b�nh�, v� ch�n dung Tr?n M?ng T� s? la? m??t ?�? ta?i h�?p d�?n v� phong phu? ?�? ca?c ba?n tr? kha?m pha? v� d�?n tha?n va?o.

NG� TH? VINH

Little Saigon, Fourth of July 2023

Tham kh?o:

1/ Visions of War, Dreams of Peace. Writing of Women in the Vietnam War. Warner Books, New York 1991

2/ Shrapnel in The Heart. Letters and Remembrances from the Vietnam Veterans Memorial. Laura Palmer. Vintage Books, New York 1987.

3/ American Literature Textbook, Glencoe/ McGraw-Hill, A Division of McGraw-Hill Companies, 2000

4/ NPR* Celebrated Military Nurse, Poet Revealed as a Fraud _ September 30, 2006 https://www.npr.org/2006/09/30/6173681/celebrated-military-nurse-poet-revealed-as-a-fraud

5/ B�nh Th?y 1969. H?i ?c Tr?n M?ng T�. M?a S�i G�n M?a Seattle. Nxb V?n M?i, California (2006).

6/ Ba c�u h?i cho Tr?n M?ng T�. Ph�ng Nguy?n. Da M�u 27/09/2016 https://damau.org/44226/ba-cau-hoi-cho-tran-mong-tu