Nguy?n Ph Yn
Th? gi?i m nh?c c?a Ph?m Duy h?t s?c r?ng l?n, t? ch? ?? m nh?c cho ??n ngn ng? m nh?c nn c th? nhn ng d??i nhi?u kha c?nh, gc ?? khc nhau. Tr??c khi b??c vo con ???ng sng tc, ng ? tr?i qua th?i k? lm ca s?, theo chn gnh ht c?a ??c Huy – Charlie Mi?u, ?i ht trong nh?ng n?m 1943-1945. Chnh nh?ng ngy thng ny ? cho ng ?i h?t con ???ng xuyn Vi?t, ?i ??n nh?ng vng ??t khc nhau c?a qu h??ng Vi?t Nam. Chnh trn b??c ???ng ? ng ? nghe ???c nhi?u cu ca, ?i?u h v tm h?n m nh?c ng ??y ??n ln b?ng nh?ng giai ?i?u dn gian ? m?i mi?n; t?t c? ? ?n su vo tm t??ng ?? r?i ng c?t ln bi ht ring c?a mnh v?i c tnh sng t?o ??c th. ng ? g?n b v?i ngn ng? m nh?c dn t?c trong su?t cu?c ??i mnh. Ngay t? r?t s?m, khi cn tu?i thanh xun b??c vo nh?ng n?o ???ng khng chi?n, ng m?t lng trung trinh v?i ngn ng? ny ?? ni ln cu?c s?ng c?a ng??i dn qu trong khng gian qu nh lun g?n g?i, thn quen m ng ? g?n b v ??m chm trong ?. Hnh ?nh ??u tin lun kh?c ghi ??m nt trong m nh?c c?a ng chnh l hnh ?nh qu h??ng, ??t n??c v hnh ?nh ng??i m? Vi?t Nam ???c tm th?y trong h?u h?t sng tc c?a ng. ng m ?n ca ht trn m?i b??c ???ng lng du c?ng ch? ?? ht v? qu h??ng v m?.
Hnh ?nh c?a m? g?n li?n v?i l?i ru ???c nghe t? lc b th?:
m khuya tr?ng t/ M? ru con ng?/
?i! ?i!
Ngoan ngoan con nho?n mi?ng c??i
Trng con m? t??ng nh? ??i n? hoa
Ngoan ngoan con nho?n mi?ng c??i
Th??ng con, m? nh?ng t?i b?i ru?t gan
(Ru con, Thi Nguyn, 1947)
https://www.youtube.com/watch?v=jT9XlH4y4GY&spfreload=10
Su?t m?t ??i m? vui bu?n v?i con. V ng??i con l?u gi? hnh ?nh m? t? ?, ?? r?i khi l?n ln, trn nh?ng n?o ???ng chinh chi?n, ng??i con bao gi? c?ng ngh? ??n m? tr??c tin:
Ai c nghe ti?ng ht hnh qun xa
M khng nh? th??ng ng??i m? gi
Ch? con lc ?m khuya
Ng??i con ? ra ?i, v n??c.
Con b??c ?i khi tr?ng lng d?n xa
M? ??a m?t trng v? ng?n c?
C?u cho ??a con trai/ ? ?u ? con ?i, ???c vui!
(Nh? ng??i ra ?i, Thi Nguyn, 1947)
https://www.youtube.com/watch?v=B5KMizqsmG8
M? c hay ch?ng con v?
Chi?u nay th?i gian ??ng im ?? nghe
Nghe gi trong tim trn tr?
N? c??i nh?n nheo b?ng d?ng l? nhe.
Con th?y me yu ? gi
H?n l mi?n qu nh?ng n?m v?a qua
Chi?c bng in trn vch nh
M?t ngy m?t ?m tc s??ng phai m?
(Ng??i v?, 1954)
https://www.youtube.com/watch?v=vzHlh2tO98w
Trn ???ng khng chi?n, lc no ng c?ng g?p nh?ng ng??i m?, tuy xa l? nh?ng r?t ??i g?n g?i. Vo mi?n Trung n?m 1948, ng ? nghe cu chuy?n v? m?t b m? ? Gio Linh khi?n ng r?t xc ??ng. V m?t khc recitativo c?t ln ? lm lay ??ng nhi?u tri tim. B m? ? l m?t bi k?ch trong cu chuy?n k?. M? s?ng gi?n d? ? mi?n qu nh? bao b m? khc, c?ng t?o t?n m?a n?ng, ch?m bn ru?ng v??n:
M? gi cu?c ??t tr?ng khoai
Nui con ?nh gi?c ?m ngy
Cho d o rch s?n vai
C?m ?n bt v?i bt ??y H h ?i ?i h
Cu chuy?n pht tri?n ??n h?i bi th?m: gi?c ??n ??t ph xm lng:
Nh th n ??t cn ?y
Khuyn nhau bo th phen ny
M? m?ng con ?nh gi?c hay
Ra cng x?i vun cy c?y/ H h ?i ?i h
V r?i hi?n th?c kinh hong ??n v?i m?, s? vi?c khng ng? h?t s?c th?m thi?t khi?n m? ngy d?i khng cn bi?u ??t n?i c?m xc c?a mnh:
M? gi t??i n??c tr?ng rau
Nghe tin xm lng ku go
Qun th ? b?t ???c con
Mang ra gi?a ch? c?t ??u/ H h ?i ?i h
M? l?ng l?ng nn s? kh? ?au v n?i c?m th t?t cng ??n ?? t??ng ch?ng nh? m? d?ng d?ng, v c?m ??n l?nh lng:
Ngh?n ngo khng ni m?t cu
Mang kh?n gi ?i l?y ??u
Chi?u v? thn xm bu?n teo
Xa xa ti?ng chung cha ro/ ?i ?i h!
Bi k?ch nh? m?t ngh?ch l: m? khng ku go, la ht tr??c ci ch?t c?a con m l?i bnh t?nh, gan l ??n ?? kiu hnh, cao ng?o hnh ?nh c?a ng??i m? khng chi?n:
Tay nng nng ln r?ng r?c n??c m?t ??y
M? nhn ??u con tc tr?ng ph?t ph? bay
Ta yu con ta mi tr?ng b?t mu c?
N? c??i h?n nhin ?i m?t ng trng ta.
(B m? Gio Linh, Qu?ng Tr?, 1948)
https://www.youtube.com/watch?v=jBTs8borvb8
Hnh ?nh ng??i m? l?ng l?ng trong hon c?nh ?au th??ng c?c ?? ? ? gy xc ??ng lng ng??i qua giai ?i?u o no c?a bi ca.
? m?t t?m khi qut cao h?n, hnh ?nh m? qu ???c ng m t? v kh?c h?a kh r nt v? lng th??ng con, s? t?n t?o, tnh ch?t phc:
M? qu, m? qu v?t v? tr?m chi?u
Nui ?n, nui m?t ?n con ch?t chiu.
B b m? qu, g gy trn ??u ng?n tre
B b m? qu, ch? s?m ?i ch?a th?y v?
B b m? qu, ?m s?m khng n? h chi
B b m? qu, ngy thng khng ao ??c g
Nh? gi?t m? hi v ??i tr? vui.
Mi?ng kh, mi?ng kh nh? bt n??c ??y
Nh? b, nh? b m? qu x?a ?y
Ma ?ng, ma ?ng manh chi?u thn g?y
Chu b, chu b ng? ngon gi?c say
(B m? qu, 1953)
https://www.youtube.com/watch?v=qUPyu_RRiwM
Khi vo ??n mi?n Nam, Ph?m Duy l?i c thm m?t khc recitativo n?a k? cu chuy?n v? m?t b m ? ?y:
M? gi m? gi ? tp l?u tranh
?i no ai bi?t rch lnh ai c hay
M?t ngy m?t ngy thng tm n?m su m??i hai
C anh l anh Ba cn b? v? ?y v? ?y tuyn truy?n
H l h ? ? h ?.
Anh th?a anh h?c xong chi?n l??c gi? xm lng
M? g?t g nghe anh v xin r?t cm ?n.
?ang khi anh c??i vang, ai n? sng d??i v??n
M? v?i la anh Ba vo tr?n d??i g?m gi??ng!
M? ??a anh Ba qu?c gia ?n np, r?i l?i gip anh T? gi?i phng khi c ?on qun ?i ngang ngoi ng. Th? l hai ng??i con ? hai chi?n tuy?n ??u ???c m? ??a xu?ng g?m gi??ng! i lng m? th?t bao la, m? ? bn trn m?i th? ch? ngh?a, m? ch? c lng bao dung m ?p ?n con v ? l m? Vi?t Nam:
N?m m??i n?m lm dn ch?a ???c m?y lc m?ng
V?y m m? khng than, ch? s?ng v?i lng th??ng!
(B m? ph sa, ma xun 1967)
https://www.youtube.com/watch?v=EhsauPxoCf8
Sau nh?ng thng ngy ng??c xui trn nh?ng n?o ???ng ??t n??c, Ph?m Duy v? thnh ?? r?i khng ngui ngh? ??n l?i ru c?a m?, ti?ng ni c?a m? ? cho ng m?t ??i g?n b v?i n??c non:
Ti yu ti?ng n??c ti t? khi m?i ra ??i
M? hi?n ru nh?ng cu xa v?i
? ?i ti?ng ru mun ??i.
Ti?ng n??c ti b?n ngn n?m rng r bu?n vui
Khc c??i theo m?nh n??c n?i tri, n??c ?i!
Ti?ng n??c ti, ti?ng m? ru t? lc n?m ni
Tho?t nghn n?m thnh ti?ng lng ti, n??c ?i!
(Tnh ca, 1952)
https://www.youtube.com/watch?v=jaYxyrE5RzU
ng ? gi ghm tm tnh c?a mnh ch? trong m?t ca khc ng?n nh?ng ?? dung l??ng ch?a ??ng tnh yu ??i v?i ti?ng ni Vi?t Nam, ??i v?i qu h??ng ??t n??c Vi?t Nam v ??i v?i con ng??i Vi?t Nam.
Sau khi ng?i ca nh?ng ng??i m? c? th? trn nhi?u mi?n ??t n??c, Ph?m Duy ? khi qut ha hnh ?nh ng??i m? b?ng m?t tr??ng ca mang tn M? Vi?t Nam vi?t n?m 1963-1964. Tc gi? ? th? l? trong l?i ni ??u t?p tr??ng ca ny: M? Vi?t Nam l m?t u ca, ca t?ng m? T? qu?c v nh?ng m? ?i?n hnh trong truy?n k? l?ch s? n??c nh, ?? ti v c?m h?ng nh?m d?a vo tnh th??ng yu v tnh hi?u ha, tnh tnh ny ? sinh t?n m?nh m? trn ??t ta v ph?i ???c truy?n ?i trong th? gi?i tn nh?n hi?n t?i.
Tr??ng ca g?m b?n ph?n: ??t m?, Ni m?, Sng m?, Bi?n m?. Ph?n ??t m? g?m n?m bi: M? ta, M? xinh ??p, M? ch? mong, La m?, M? ?n cha v?, ng?i ca ng??i m? xinh ??p, ph?c s?c gi?n d?, m?c m?c:
M? Vi?t Nam, khng son khng ph?n
M? Vi?t Nam, chn l?m tay bn
M? Vi?t Nam, khng mang nhung g?m
M? Vi?t Nam, mang t?m nu s?ng.
M? tiu bi?u cho nh?ng ??c tnh t?t ??p nh? s? t?o t?n, ch?u th??ng ch?u kh, lng bao dung, nhn i nh?ng c?ng r?t anh hng:
Vi?t Nam c anh hng, m?t nhung v mi son
Gi?a ma xun gi?t gi?c
Yu n??c non, h mi c??i
N? c??i thanh bnh
M? Vi?t Nam.
Ph?n Ni m? c?ng c n?m bi (M? h?i, M? b? cu?c ch?i, M? trong lng ng??i ?i, M? tr? l?i, M? ha ?). Ph?n ny m t? m? qua hnh t??ng ni v?ng phu ?? ni v? s? ch? ??i ng??i ch?ng s? tr? v? sau c?n binh l?a:
Ra ?i cn nh? ngy no
Nui con m? v?n nguy?n c?u
Bi?t m?y n?i th??ng vay
Th?y tr? nh? gi? tay
Con ng?a ng??i v?t v?
Xe n?ng n? qua ng
Th??ng thi s? hay bu?n
Cho nn m? ha ra hn ni cao.
Ph?n Sng m? g?m n?m bi (Mu?n v? qu m?, Sng cn m?i m, Sng vi chn m?, Sng khng ???ng v?, Nh?ng dng sng chia r?) ni ??n nh?ng dng sng chia c?t nh? hnh ?nh nh?ng ??a con cn tr?m m?i ng?n ngang, chia la nhau trong cu?c t? sinh nn khng v? v?i m?:
N??c ?i l n??c khng v?
Chia ?i dng n??c chia la dng sng
Chia anh em v qun ti?ng gia ?nh
Chia tay chn v c?t ??t thn mnh
L? con l?c l?i ???ng xa
C con no nh? m? ta th v?.
Ph?n Bi?n m? g?m b?y bi: M? trng d??ng, Bi?n ?ng sng g?n, Thnh thang thuy?n v?, Ch?p b? m?a ngu?n, Ph sa l?p l?p my tr?i cu?n bay, M? Vi?t Nam ?i, Vi?t Nam – Vi?t Nam. Hnh ?nh m? l hnh ?nh c?a bi?n, m ?p v? v? trong n?i th??ng nh? nh?ng ??a con xa v mong ??c chng tr? v? bn m?… m ?i?u ngn nga tha thi?t v l?i ru ??m th?m, d?u dng:
Sng v? min man nh? cu ru m c?a m? d?u dng
N??c bi?c mnh mng nh? ?i tay m c?a m? trng d??ng
Sng v? m m nh? khuyn con nn tr? l?i m? hi?n
Gi rt thng reo nh? ku con mau tr? v? m? yu.
R?i nh?ng ??a con ? ku tn m? trong n?i th??ng yu min vi?n:
Chng con ? v? kht khao h?i m?
Chng con xin th? gi? th?m qu m?
Cu?c ??i r?i phai tn sau th? gi?i
Ch? cn tnh yu c?a m? m thi.
Bi chung khc ca ng?i hnh ?nh ??t n??c v?i ??c m? v??n t?i t??ng lai yn vui ?? xy tnh ng??i:
Vi?t Nam Vi?t Nam
Vi?t Nam qu h??ng ??t n??c sng ng?i
Vi?t Nam Vi?t Nam Vi?t Nam mun ??i.
ng ? th? hi?n ???c lng m? ??c c?a dn Vi?t. Nhi?u n?m sau ?, khi ? ngoi ??t n??c, ng v?n khng ngui ngoai nh? v? v di theo hnh ?nh b m? Vi?t Nam ?? cho ng h?i t??ng v ??c m?. H?i t??ng v? m? ?au th??ng trong chi?n tranh, ng khng kh?i nng lng v?i ni?m b?n kho?n tm cch ??a m? ra kh?i th?m c?nh bi ?t ?:
No ai ?ang nhn M? ta h?p h?i
M? ?au, M? ngho, M? y?u, khng vui
Nhn nhau b?i r?i, ta cng h?i l?i
Xm xt l?i r?i, gi?i c?u cho Ng??i.
D m? by gi? dung nhan ? ??i thay v cn b? v? trong hi?n t?i nh?ng lng ng v?n mang ni?m tin s?t son v ??c m? r?ng m? s? v?nh h?ng trong t??i tr?:
M? by gi? l?c loi trn th? gi?i
Vi?t Nam l g, gi?ng ngh?a cho coi
M? qun ti?ng ni, tn h? ??i thay
Cu?i th? k? ny, M? s? hai m??i.
(M? n?m 2000, 1988)
Th? l m?t ?i?u r rng khng ai ph? nh?n ???c l ng??i nh?c s? l?n c?a chng ta su?t ??i g?n b v?i qu h??ng, cng kh? ?au v cng reo vui theo v?n n??c, m d ? tm tr?ng no ng c?ng m?t ??i ng?i ca ??t n??c, m bi?u t??ng ??m nt chnh l hnh ?nh M? Vi?t Nam.
?i?u ?ng ni v? ngn ng? m nh?c l khc v?i nhi?u nh?c s? cng th?i, ng th??ng dng nh?c ng? ph??ng Ty v v?n d?ng s? k?t h?p nhu?n nhuy?n gi?a nh?c ng? ph??ng Ty v?i nh?c ng? dn t?c. Nt nh?c ng? cung Vi?t Nam ???c ng khai thc trong h?u h?t sng tc c?a mnh. Vi?t v? m? nh? trn, ng th??ng dng thang m ng? cung mi?n B?c trong l?i ru con, ch?y trn n?m m do re fa sol la ho?c trong l?i ngm th? ch?y trn n?m m re fa sol la do, ?i khi chuy?n h? (mtabole) sang n?m m re mi sol la si. Trong bi B m? Gio Linh, ng v?n cn dng ng? cung B?c c chuy?n ?i?u nh?ng v?n l nh?c thu?t Ty ph??ng: ?o?n ??u cung re th?, ?o?n sau cung fa tr??ng; khc h?n cch dng ?i?u Nam ng? cung Hu? nh? trong bi N??c non ngn d?m ra ?i, v?i thang m do re (non) fa (gi) sol la (non). Khi ni ??n b m? mi?n Nam trong bi B m? ph sa, ng s? d?ng thang m ng? cung h?i Nam gi?ng on do mi fa sol la.
?? kh?c h?a hnh t??ng ng??i m? trong m nh?c c?a mnh, ngoi tm tnh tha thi?t ?? ng?i ca, x?ng t?ng, Ph?m Duy cn dng nh?c ng? Vi?t Nam ?? chuy?n t?i n?i dung sao cho ng??i nghe nh?n ra ? chnh l hnh ?nh ng??i m? Vi?t Nam, ti?ng ni Vi?t Nam, qu h??ng Vi?t Nam, nh?n ra c?m gic g?n g?i, ?m p v?i nh?ng m h??ng ? ?n su bao ??i trong tm th?c ng??i Vi?t. Ci ti hoa c?a ng??i ngh? s? chnh l ? kh? n?ng ?. V v?y cc bi ht v? b m? c?a Ph?m Duy d? ?i vo lng ng??i v ? ?? l?i d?u ?n kh phai qua bao th? h? ng??i yu nh?c Vi?t Nam.
N.P.Y.
