Nguy?n Hong V?n
G?i b?n D??ng ?nh L?c, ?? nh? l?i nh?ng cu?c cch m?ng t hon c?a m?t th?i, ci th?i ? xa nh?ng v?n nguyn v?n trong k ?c, t??i ri
B?n ngn n?m rng r bu?n vui
Khc c??i theo m?nh n??c n?i tri
N??c ?i…
(Tnh ca, Ph?m Duy)
Sau m?y ngn n?m khc c??i theo m?nh n??c n?i tri, ti?ng khc ti?ng c??i c?a chng ta c?ng d?p d?n tri chm cng m?nh n??c. Khc, chng ta r?n r? nh? m?t ?m vong thn. C??i, chng ta h?nh h?ch nh? nh?ng hnh nhn ?ang xi mn ph?m cch qua nh?ng ti?ng c??i tr? tr?n, nh?m nh v, th?m ch, nh?ng ti?ng c??i ngu, c??i c, c??i hn.
Ti?ng khc s?t si th??ng c?m T? Tm th?i no ? nh?a nh?a phong v? bolro.[1] Cn ti?ng c??i tinh qui nh? ln roi qu?t th?ng vo nh?ng thi t?t h? l?u c?a L Tot – X X? ? im b?t ?? thay vo ? l th? ti?ng c??i r?t ?ng ?n ?n. N?u th? h? tr??c th?n th?c theo s? ph?n c?a T? Tm nh? nh?ng tm h?n b?c b?i trong t??ng cao c?ng kn Nho phong ?ang m? v? m?t chn tr?i lng m?n th, sau ?, khi c??i L Tot – X X?, h? c?ng ch? c??i v?i kht v?ng c?i cch theo m?i, theo m?i khng do d?, ci kht v?ng v?t b? nh?ng ging bu?c v l c?a T?ng Nho, ph tan nh?ng h? t?c, nh?ng thnh ki?n v m?u s?ng m?t ??i h?p v?i l? ph?i h?n x?a.[2] Nh?ng ??n by gi? th, c? nh? l chuy?n v? nng T? th?n tin, nh?ng ng L ng X ng? ngh?ch ngy no ? t? trong cc b?c tranh chm bi?m oai v? b??c ra nh? nh?ng nhn v?t t?m c? qu?c gia cn nh?ng l?i l? ng? ng?n ngy no l?i bi?n th? thnh nh?ng tuyn ngn xanh r?n hay, th?m ch, nh?ng ch? tr??ng ???ng l?i m, ni theo ngn ng? th?i th??ng c?a h?, l quy?t sch. H?, nh? th?, d?u ? v?t kh?n ?ng o di ?? khoc ln ng??i b? u ph?c theo th?i trang m?i nh?t, ?i l?i b?ng nh?ng c? xe h?i m?i nh?t th v?n, th?c ch?t, ti?p t?c l h?ng L – X h? l?u, v?a do d? v ng? v?c tr??c nh?ng thc bch c?i cch, l?i v?a tr?nh tr?ng v ???ng b? v?i nh?ng tn l x? c?ng v nh?ng ki?n v?n ng? ng?n khi?n cho thin h? ph?i b?m mi?ng nn c??i.
Nh?ng khng nh?t thi?t ph?i ph?i ??o nh? th? b?i x h?i ?ang gi?n gi?t cong mnh v?i m?t th? ti?ng c??i hon ton khc, ci c??i khng th? lm ng?n roi tr?ng ph?t m l r?t ?ng b? ph?t b?ng roi. Th? ti?ng c??i khng h? h?p v?i l? ph?i h?n x?a. Th? ti?ng c??i khng h? ph tan m th?m ch cn nui d??ng nh?ng h? t?c, nh?ng thnh ki?n. Chng ta h h? theo nh?ng tr ch?c c??i v duyn, d? dy v nh?m nh trong cc mn t?u hi, trong nh?ng gameshow truy?n hnh hay nh?ng phim hi T?t.[3] R?i chng ta khinh kh?nh c??i vo hon c?nh bi ?t c?a Ukraine, khinh kh?nh t? lc ??t n??c ny b? Nga c??p tr?ng bn ??o Crime vo n?m 2014 cho ??n khi b? Nga t?ch thu ba tu chi?n t?i eo bi?n Kerch vo thng 11 n?m 2018. [4]
N?u nh?ng ti?ng c??i nh?m nh ch? ??n thu?n th? hi?n m?t nh?n th?c v?n ha v th?m m? khim t?n th phong thi khinh kh?nh tr??c s? kh?n cng c?a m?t n??c y?u nh? Ukraine l?i l tri?u ch?ng c?a s? vong thn. ? khng ??n thu?n l th? ti?ng c??i chadenfreude, ci n? c??i mn nguy?n hay khoan khoi khi s? khng may, m?t mt ch? x?y ra v?i ng??i, khng ??n v?i mnh. C??i khi m?t thn ph?n nh? y?u b? m?t th? l?c m?nh h?n ?c hi?p l c??i c. Nh?ng s? c ??c ?y l?i l m?t s? ngu xu?n tn m?t khi thn ph?n b? ?c hi?p ?y, th?c ch?t, c?ng chnh l thn ph?n c?a chnh chng ta, nh? l n?n nhn c?a s? s?p ??t ??a l – chnh tr? b?i Th??ng ?? th xa qu m Trung Qu?c th g?n qu.[5]
Nh?c ??n Trung Qu?c, v nh?c ??n ti?ng c??i vong thn, khng th? khng nh?c l?i ci n? c??i ? lm L? T?n ph?n n? b? ngh? th?y thu?c. Khi cn l m?t sinh vin y khoa t?i Nh?t, ?au ??n tr??c c?nh phim quay ng??i Trung Qu?c nhe r?ng ra c??i gi?a lc lnh Nh?t hnh hnh m?t ng??i Trung Qu?c, v? bc s? t??ng lai ny ? ph?n n? b? con dao m? ?? c?m l?y cy bt b?i ngh? thu?c ch? c th? ch?a b?nh cho th? xc c?a con ng??i trong khi ci m dn t?c Trung Hoa c?n l ch?a nh?ng ch?ng b?nh ? di c?n su trong tinh th?n h?.[6] G Trung Qu?c ??n ??n kia ? c??i nh? th? y khng cn l ng??i Trung Qu?c n?a v L? T?n xem ??y l m?t c?n b?nh c?a tinh th?n. Cn th? ti?ng c??i d? dy, nh?m nh v ngu mu?i c?a chng ta? Chng ta ? c??i nh? th? chng ta khng cn l chng ta v, ?? hi?u th? b?nh t?t ? di c?n vo su trong tim c ny th, ??u tin, ph?i m? x? nh?ng y?u t? ? khi?n chng ta… c??i.
A thing is funny when in some way that is not actually offensive or frightening it upsets the established order. George Orwell ? gi?i thch m?t chung chung nh? th? trong ti?u lu?n Funny, but not Vulgar: m?t ?i?u s? tr? nn hi h??c n?u n ph v? nh?ng n?n n?p ??nh hnh mi?n l, theo cch th?c no ?, n khng th?c s? xc ph?m ??n ai m c?ng khng lm ai ph?i lo s?.[7] N?u Orwell, nh? m?t nh v?n, ch? gi?i thch chung chung in broad terms thi th Mack Sennett, m?t ng??i trong ngh?, ? nh?n m?nh vo m?t t? duy nh?t l inconsistency.[8] Sennett l m?t tn tu?i l?n c?a Hollywood, bao cn t? vai tr ti t?, ??o di?n, nh s?n xu?t, t?ng ???c m?nh danh vua hi k?ch, ? s?n xu?t hng lo?t b? phim c?a Charlie Chaplin, l?i t?ng k?t k? thu?t gy c??i b?ng danh t? m chng ta c th? d?ch l mu thu?n, b?t nh?t hay nm na v hi h??c h?n, l tr?t qu?t. Theo Sennett th t? gi?i ngh? s? hi c?a sn kh?u – mn b?c cho ??n nh?ng tc gi? cc cu chuy?n ti?u lm, ai c?ng c? ??a ra nh?ng cu chuy?n v?i nh?ng nt th?t th?t tr?t qu?t ??, khi m? ???c nt th?t v nh?n chn s? th?, khn gi? khng th? no khng ph ra c??i.
Nh? ci nt th?t trong City Lights c?a Charlie Chaplin, m?t phim hi thu?c lo?i kinh ?i?n c?a th?i k? phim cm. Phim m? mn v?i bu?i l? khnh thnh b?c t??ng c?c k? nghim trang nh?ng ci ??u tin ??p vo m?t c?a khn gi? khi b?c mn v?a ko ln khng ph?i l pho t??ng ?ang ho h?c trng ch? l anh chng Tramp v gia c? rch r??i n?m ng? kh trn b? t??ng, trng th?t l tr?t qu?t. Tnh th? tr?t qu?t ny, r?i nh?ng ci tr?t qu?t khc trong hon c?nh tr? tru c?a m?t nhn v?t ?i rch nh?ng c? lm ng??i qy phi v?i ci m? qu? d?a trn ??u, v?i cy can trn tay, v?i m?i l?n th?t l? trong nh?ng c?nh ng? tr? tru l m?t l?n ??a tay ln ng m? ?? ci ??u xin l?i, v.v.
V? ngu?n, t? City Lights tr? l?i v?i tu?ng cho Quan m Th? Knh c?ng v?y, c?ng d? dng tm th?y nt th?t t??ng t?, nh? c?nh th?ng m l?c c?c l?i rao t?p h?p lng ?? gi?i quy?t v? tai ti?ng Th? M?u. M ny l?n ti?ng l?i di h?i. M ch?a ra l lng ch?a ???c ng?i, l?i rao khi?n nh?ng b?c quy?n l?c lng ?ng ?ng n?i gi?n b?i, v?i h?, m l th? m?c h? v nhn, l giai t?ng th?p nh?t c?a x h?i h??ng thn, v?y m n l?i c? gan ?i ?n trn ng?i tr??c. Nh?ng khng, ci nt th?t trong l?i hunh hoang ?y c?ng chnh l thn ph?n m?c h? v nhn c?a m b?i, n?u h?n ch?a ra, l?y ai ?? tr?i chi?u cho lng ng?i. Nghe th?t l tr?t qu?t! [9]
T? tu?ng c? ?y quay v? v?i hi?n th?c x h?i ch? ngh?a trong nh?ng chuy?n ti?u lm chnh tr? xu?t hi?n trn tr? trong th?p nin 70 v 80 c?ng v?y. Th d? ci nt th?t g?n n?a l?i bc d?y trong cu chuy?n truy?n kh?u, xu?t hi?n s?m nh?t ph?i l thng T? n?m 1980 sau khi ng Tn la tr?n, ???c g?p ng H? ? th? gi?i bn kia. ?nh th?ng gi?c M? ta s? xy d?ng b?ng m??i ngy nay, sinh th?i ng H? d?y th? v, ??n lc ?, khi ng Tn la tr?n, B?n n ? ??a ??t n??c ti?n ln ???c g?n m?t n?a c?a l?i d?y c?. G?n n?a c?a m??i th t ra c?ng l b?n hay b?n r??i v h? H? l?y lm hi lng tr??c t?c ?? pht tri?n th?n k? c?a ch? ?? mnh ? g?y d?ng nh?ng khng, c?a h? Tn l?i nh?m vo l?i d?y khc. Sinh th?i ng H? d?y Khng c g qu h?n ??c l?p t? do v nay, b?n n, ch? hai ng L Du?n v L ??c Th?, hai nhn v?t quy?n l?c nh?t th?i ?y, l?i ??a ??t n??c ti?n ?n ch? Khng c g, c?ng th?t l tr?t qu?t!
N?u chuy?n ti?u lm chnh tr? ny ch? l m?t s?n ph?m t??ng t??ng th l?ch s? l?i ghi nh?n m?t nt th?t tr?t qu?t lm ??i h?n dng l?ch s?. Truy?n thuy?t Phng h?a h ch? h?u g?n li?n v?i Bao T?, ng??i ??p v?i n? c??i lm s?p ?? c?a tri?u ??i Ty Chu.
Ti yu Bao T? m?t s?u bi,
Ti m Ly C? hnh nh?p nhng
Ti t??ng ti l ???ng Minh Hong,
Trong cung nh? nng D??ng Qu Phi
(Xun Di?u, Nh? h?)
Xun Di?u ch? t??ng t??ng qua sch s? nn si m v? m?t s?u bi c?a nng Bao nh?ng Chu U V??ng, s? h?u ch? c?a giai nhn x??ng th?t ?y, l?i kht khao ? nng m?t n? c??i, d? dng mang c? ngn vng ra ?nh ??i, th?m ch, cn mang c? sinh m?nh v??ng tri?u mnh ra ??t c??c. ? l lc ch? h?u hng h? ko qun ??n gi?i c?u theo tn hi?u bo nguy t? cc h?a ?i ?? r?i, sau khi pht hi?n r?ng ?y l m?t tr ?a, l?i ch?ng h?ng ko v?: r?m r? ko ??n nh? s?m r?i tiu ngh?u gi?i tn th? tr?n rt lui nh? l thua b?c, ci c?nh tr?t qu?t ny ? gip Bao T? b?t c??i, c??i s?ng khoi, c??i ngon lnh, nh?ng l?i ??y nh Chu xu?ng v?c tiu vong. Khi th?c s? lm nguy, U V??ng c? n?i l?a bo nguy nh?ng cc ch? h?u bnh th?n ngh? ??n ci c?nh xu?t qun dn tr?n tr?t qu?t ngy c?. H?u qu? l U v??ng khng ch? c? ngai vng m cn m?t lun m?ng s?ng!
Th tr?t qu?t c? nh?ng khng ph?i s? tr?t qu?t no c?ng gi?ng s? tr?t qu?t no b?i ti?ng c??i c?ng hm ch?a nh?ng t?ng b?c th?m m? cao th??ng hay th?p hn khc nhau. C ci thng t?c, d? di m ng??i ny c th? m b?ng c??i ng?t ngh?o trong khi ng??i khc m?t my ??m ??m, xem nh? m?t s? h? c?p v? v?n ha. C ci ?i h?i khn gi? ph?i ??t t?i m?t trnh ?? t?i thi?u no ? m?i hi?u h?t ci l?t lo c?a ngn ng?, c?a nh?ng ?i?n c? v?n ch??ng hay giai tho?i chnh tr?, l?ch s?. Nh?ng cao hay th?p, bao gi? gi?i gy hi c?ng tr?t qu?t ho hay mu thu?n ho b?ng hai ph??ng php chnh l l? b?ch ho m?t nhn cch hay tr? tru ho m?t hon c?nh. ?i tu th ph?i ??ng ??n nn, dn t?c no c?ng nh? dn t?c no, c?ng ??y nh?ng cu chuy?n c??i ? ? gi?i tu hnh tr? nn l? b?ch v?i nh?ng t?t x?u nh? tham ?n hay thi thc trai trn gi d??i, v.v. M?t ng b? tr??ng ???ng b? th ph?i ??ng ng?i ??nh ??c v, theo m?t th d? c?a Orwell trong ti?u lu?n k? trn, s? tr? tru c?a m?t cy kim g?m tin-tack v tnh ch?a m?i nh?n ln trn ? m?t ci gh? bnh s? khi?n ng??i khc ph ra c??i b?i long tr?ng vin hon ton ?nh m?t s? ??o m?o v?n c? ph by khi m ci bn t?a nh?y ?nh ??ch v rn la oai oi, ch?ng cn g th? th?ng.
Vn vn, chng ta c th? k? ra hng lo?t th d? nh? th? nh?ng v?n ?? l gi?i h?n c?a n, l? b?ch v tr? tru ha ??n m?c ?? no th ti?ng c??i s? tr? nn th?p hn?
N?u th?p, ? ?y, l m?t s? y?u km trong nh?n th?c th?m m? th hn l?i l m?t s? sa ??a v? nhn cch. Chng ta th?p khi c??i v?i nh?ng chuy?n lm chng ta b l?i v? m?t v?n ha. Chng ta hn khi khng dm c??i vo s? l? b?ch c?a k? m?nh. V chng ta cng hn, cng v ??o h?n khi ch?m ch?m ti?ng c??i vo hon c?nh tr? tru c?a nh?ng thn ph?n y?u th?, km may m?n, ch?m ch?m vo tnh tr?ng t?t nguy?n hay dung m?o khng ?ng m? ??c c?a h? qua tr gi? ?i?c, gi? ng?ng, gi? m hay gi? qu gi? c l?m, gi? r?ng h, v.v. S? th?p hn ny cn th? hi?n ? nh?ng ti?ng c??i dai d?ng, th?m ch ti?ng c??i th??ng m?i ha, ch?m ch?m khai thc t? th? bn l? c?a ng??i khng may hay y?u th? b?ng tr gi? nh?i gi?ng ni ??a ph??ng, gi?i nh?i c?t cch qu ma v th?m ch, c? nh?ng ph??ng ti?n sinh nhai b?t ??c d?. N?u ng??i x?a c B?n th?y bi m xem voi, c th?y bi Nghu m m?t trong tu?ng Nghu S ?c H?n th ngy nay, th?nh tho?ng, l?i th?y xu?t hi?n nh?ng vai hi ch?c c??i khn gi? b?ng dng ?i c nh?c th?p cao, b?ng thn hnh d?t d?o, b?ng ?i vai l?ch, b?ng ?i tay c gi?t c gi?t, b?ng hm r?ng v?u, b?ng tr gi? gi hay b?ng gi?ng ni ng?ng nh qu ? Vi?t Lam em nm lng, qua M? em nm leo, v.v. [10]
V ?, th?m h?i thay, l?i l ch?t hi trn ng?p th? tr??ng gi?i tr hm nay. ?y ?, ? c l?i ta thn v? n?n hi B?c r?ng v?u, ni ng?ng – hi Nam gi? gi, chuy?n gi?i, khai thc ??i t? ngh? s?. V, ? ?y, c?ng ? c l?i bi?n b?ch b?ng ngh?a hi h??c ??a l, r?ng ? l cch ch?c c??i ??c th c?a mi?n Nam.[11]
K? ra th, chng ta, trong ti?ng c??i, c?ng hnh thnh m?t cch bi?t B?c- Nam no ?, ci kho?ng cch v?n ha t?ng th? hi?n trong cch c??i c?a Truy?n Ki?u v c?a L?c Vn Tin. Hai tc ph?m c th? t?m xem nh? l k?t t? c?a hai n?t ??t nn, ?? so snh n?t B?c v?i n?t Nam trong cch c??i th, t? ??u, c?ng nn so snh ki?u c??i c?a hai tc ph?m.
??u tin l m?t phn tch trn ph??ng di?n xc su?t, th?ng k. Nh? t? ph Bill Gates, chng ta c th?, trong tch t?c, ?o l??ng xc su?t c??i c?a hai tc ph?m v, trn kha c?nh ny, Truy?n Ki?u t? ra vui h?n v?i t? l? t? c??i cao h?n.[12] Nh?ng n?u Truy?n Ki?u ??t t? l? cao h?n v? m?t t? v?ng th L?c Vn Tin m?i l tc ph?m th?c s? th? hi?n ngh?a c?a s?… c??i. Nh?ng nhn v?t c?a Nguy?n Du, ph?n l?n, l nh?ng nhn v?t c?y mi?ng khng ra ???c ti?ng c??i trong khi nh?ng vai c?a Nguy?n ?nh Chi?u th, t? vai chnh ??n vai ph?, ni khng qu ?ng cht no, l?i l ki?u ng??i… ch?a ni ? c??i.
Cch bi?t gi?a hai l?p nhn v?t ny, xem ra, c?ng l cch bi?t chung c?a loi ng??i khi ph?i ??i di?n v?i ci… my ?nh. Angus Trumble, trong A Brief History of Smile, ? dng t?i thi?t b? ny ?? phn chia nhn lo?i b?i, khi ??ng tr??c ci ?ng knh c?a n, con ng??i m?c nhin hnh thnh nn hai phe r r?t, phe c??i th?t t? nhin v phe ?i?m nhin, ph?t t?nh.[13] K? ra th c?ng c thm h?ng th? ba b?i con ng??i v?n d? c thi quen ?nh l?a nh?ng th? my mc v tri v, ? ?y, chng ta c th? kch thch nn nh?ng n? c??i gi? t?o qua vi?c pht m nh?ng t? ng? m, nhi?u khi, ch?ng lin quan g ??n ti?ng c??i. N?u ng??i Anh m??n ??n mn cheese th ng??i Hn c?ng s? d?ng th? ?? khai v? kimchi trong khi ng??i Nh?t l?i qu?ng r??u mn r??u g?o sake c?a mnh ?i ?? m??n t?i th? r??u m?nh M? whisky, v.v. Nh? th?, n?u ph?i ??a nh?ng nhn v?t c?a Truy?n Ki?u ra ?? ch?p hnh th, c l?, nh?ng ngh? s? nhi?p ?nh s? ph?i d?ng ??n ch??c ny, ph?i m?i mi?ng ku g?i m?i c??i hay m?i nh?m, m?i nh?u, khc h?n nh?ng nhn v?t trong L?c Vn Tin, khng ch? ch?a nh?u ? c??i m cn c??i gin, c??i ?n o, b? b, c??i h? m??i ci r?ng.
M… r?ng th l?i cho th?y m?t gc nhn khc, nh? l tiu ch ?? ?nh gi c?t cch c?a ng??i c??i, t ra l qua nt c? c?a cc h?a s? u chu. Trumble c?ng, trong cng trnh kh?o c?u trn, ghi nh?n r?ng nh?ng hm r?ng trong h?i h?a, lc c??i v c? lc khc hay lc rn la, t?t th?y, ??u l s? ph by c?a h?ng bnh dn, nh?ng thnh ph?n cng ?y c?a x h?i, t? nh?ng ng gi nh?p nhp ??n nh?ng g ?n ng nt r??u, nh?ng ng??i ln, gi ?i?m, dn giang h? gypsy hay n?n nhn c?a ta n tn gio trong th?i k? s?n ph th?y, v.v.[14] Ng??c l?i, h?ng kn r?ng, kn c? khi c??i, l?i l nh?ng thnh ph?n tinh hoa, qu t?c, nh? ci c??i c?a Mona Lisa, ng??i ?n b ? tr? thnh b?t t? qua nt c? c?a Leonardo da Vinci.
Truy?n Ki?u c??i nhi?u nh?ng vui t b?i Nguy?n Du, ch? y?u, ? c??i nh? m?t bi?n php tu t?. Nguy?n Du c??i v?i Hoa c??i ng?c th?t ?oan trang, v?i Ng?m c??i chn su?i hy cn th?m ly, v?i Khi ngm ng?i nguy?t, khi c??i c?t hoa hay v?i Hoa ?o n?m ngoi cn c??i gi ?ng, v.v. N? c??i ??u tin m Nguy?n Du ban cho nhn v?t c?a mnh l n? c??i c?a Thc Sinh, lc mu?n th? ti v?n ch??ng c?a Thy Ki?u: C??i r?ng: ? th? th nn / M?c gi hy th? m?t thin trnh ngh?. N?u ? khng h?n l ti?ng c??i theo ngh?a ?en th nhn v?t chnh, Thy Ki?u, sau nh?ng u?t ?c d?n nn c?a m??i m?y n?m gian trun, m?i c th? c?t ti?ng c??i th?t l?n nh? ?? b ??p, ?? gi?i t?a nh?ng ?n ?c hay ?? tr? th, khi snh vai cng T? H?i: Cng nhau trng m?t c? c??i. Cn l?i th Kim Tr?ng, V??ng Quan hay Thy Vn ??u l h?ng c?y mi?ng khng c??i nn, c em Thy Vn, khi dnh dng v?i c??i, c ta c?ng ch? dnh vo v?i m?c ?ch t? by tm tr?ng b?c mnh, khng v?a : Vn r?ng: Ch? c?ng n?c c??i / Kho d? n??c m?t khc ng??i ??i x?a.
B??c sang th? gi?i c?a L?c Vn Tin th khng kh khc h?n v?i ti?ng c??i l?p lnh nh men r?ng c?a ?? lo?i nhn v?t chnh, ph?, thi?n, t. L?n ??u g?p Nguy?t Nga, Tin ? c??i, c??i ngay tr??c khi ni: Vn Tin nghe ni li?n c??i:/ Lm ?n h d? trng ng??i tr? ?n? r?i sau ?, sau bao gian trun, ti ng? cng ng??i ng?c, Vn Tin c?ng ch? bi?t c… c??i, th?t t??i, th?t d? di: Vn Tin th?y v?y m?m c??i m?t khi.
N?u ? ch? l m?m c??i, khng h?n l ti?ng c??i ha h? th, trong m?t c?nh khc, m?t L?c Vn Tin hon ton khng bi?t nhn ng??i ? su?ng s ho ti?ng c??i cng Bi Ki?m mu d: Hai ng??i l?i g?p hai ng??i / ??u vo m?t qun vui c??i ng? nghing.
??u vo m?t qun vui c??i ng? nghing th h?n, khng ch? l ch?a nh?u ? c??i m l c??i th?t to, c??i ha h?, c??i khng thi?t che gi?u hai hm r?ng c?a, c??i mi?ng t?i mang tai v, c? v?y, nhn v?t trung tm c?a cu chuy?n lin t?c c??i:
Bi ch?u ch? t??ng tr? ra
Tr?ng nguyn m?i h?t ??u qua dinh ng?i
H? V??ng h? H?n h? Bi
Cng nhau u?ng r??u ??u vui ??u c??i
Xem ra, khng nh?t thi?t ph?i nh?c ??n cch ?ng x? qu ma n?u khng ni l th l? tr??c ng??i ng?c lc ???c t?ng trm Vn Tin ng? m?t ch?ng nhn, hay lc ???c t?ng bi th? t? gi:
Vn Tin ng l?i r?ng: ?
Lm th? cho k?p b?y ch? ch?ng lu
th, ch? ring v?i ti?ng c??i thi, nhn v?t chnh Vn Tin ny, d ? ?? Tr?ng nguyn, d ? l l??ng ??ng c?a tri?u ?nh, v?n ch?a th? hi?n ???c m?t c?t cch kh? d? g?i l tinh hoa, qu t?c!
Nh? th?, d ? m? ??u l G?m c??i hai ch? nh?n tnh o le, ci c??i l?n t trong L?c Vn Tin l?i l ci c??i giao t?, th t?c c ph?n d? di. Cn Truy?n Ki?u, nh? l bi?u l? v?n ha mi?n B?c, ?i?m m?u ch?t c?a ti?ng c??i l?i n?m ? s? thm thy B?c H, nh? phn xt c?a Thy Vn: Ch? c?ng n?c c??i. T? m?t nhn v?t n?c c??i, s? thm thy c?a v?n ha ??t ny l?i h??ng ??n s? n?c c??i c?a x h?i, c?a thi?t ch? chnh tr? m k?t qu? l kho tng ??y ?p chuy?n ti?u lm chnh tr? nh? m?t m?ng v?n h?c dn gian, xu?t hi?n trn tr? trong giai ?o?n g?i ??u gi?a hai th?p nin 70 v 80 c?a th? k? tr??c.
Every joke is a tiny revolution, nh?ng chuy?n ti?u lm chnh tr? ?y, trong chnh giai ?o?n ?y, ? ??n v?i chng ta nh? nh?ng cu?c cch m?ng t hon, ?ng nh? v von c?a Orwell trong ti?u lu?n k? trn. Lc ci nt th?t tr?t qu?t ???c m? ra, lc chng ta ngy ng?t v?i nh?ng trng c??i s?ng khoi c?ng chnh l lc chng ta ???c gi?i phng, d?u ch? gi?i phng trong m?t thong ch?c ng?n ng?i, th?m ch ?? vi st na. Ng?n ng?i thi nh?ng chnh nh?ng ti?ng c??i nh? th? ? cho php chng ta t?m thot kh?i nh?ng xi?ng xch v hnh, t?m qun ?i ci khng kh Stalinist ng?t ng?t chung quanh mnh hay, ni b?ng ngn ng? kinh vi?n, l gip chng ta h?y c?u ci h? th?ng cai tr? ch?n chu ch?t ch? ?? th?y n r ra, nh? l?i, v tr? nn t?m th??ng.
Nhn ? b? ngoi th nh?ng cu?c cch m?ng t hon ny ? d?n d?p x?y ra sau cu?c tang h?i 1975 nh?ng ? ch?a h?n l s?n ph?m c?a ??t ph??ng Nam nh? l m?t hnh th?c ph?n khng v?i ch? ?? m?i. Nh?ng ngy ??u tin sau cu?c ??i ??i ?y, ti ? tr?c ti?p nghe m?t ng anh h?, v?n l h?c sinh mi?n Nam ???c ??a ra B?c vo cu?i th?p nin 1960, k? cho nghe c?nh ng??i B?c p d?ng ngh? thu?t s?p ??t ?? ch?i th?m lnh t?: hnh ng tin ?nh c?, hnh ng s? t?ng kinh, hnh ng linh m?c gi?ng ??o v hnh ng b th? th? nh?t ??, nhn qua, b?t c? ai c?ng c th? ??c th?m trong ??u Tin, s?, cha, L Du?n.
Cho t?i by gi? ti v?n khng m?y may hoi nghi cu chuy?n b?i ng??i k? l con nh c?ng s?n ni, k? cu chuy?n ?y khi v?a m?i quay v? t? h?u ph??ng l?n nh? l m?t thnh ph?n c?a phe th?ng cu?c, v k? ngay khi ?ang ? ?? ph cao nh?t c?a men say chi?n th?ng m, v? l?i, ng??i k? ny ch? l m?t con ng??i k? thu?t thu?n ty, s?ng b?ng ngh? k? s? v mai ny s? ch?t nh? m?t ng k? s? gi h?i h?u, hon ton khng c khuynh h??ng t??ng t??ng ra m?t ngh? thu?t s?p ??t nh? th?, ci s? s?p ??t m, sau ny, ???c pht tri?n thnh m?t chuy?n ti?u lm chnh tr? v?i ngh?a khi qut ha cao h?n r?t nhi?u khi phn k? qu?c s? theo tr?t t? Tin S? Cha C?ng s?n. Tin, ?y l th?i con R?ng chu Tin. S?, ?y l th?i m cc v vua Nh L r?i Nh Tr?n ti?p n?i nhau xem ??o Ph?t l qu?c gio. Cha l th?i thu?c ??a, d??i ch Th?c dn Php v, C?ng s?n, l ci th?i m chng ta ai c?ng kh? qu, bi?t r?i v, nh? th?, t?ng k?t l?i, l?ch s? ??t n??c c th? tm t?t trong m?y ch? nghe y nh? l ch?i: Tin S? Cha C?ng s?n. M c? chnh quy?n, c?ng nh? bao h? th?ng cai tr? c? kim, lun s? hi nh?ng ti?ng c??i chnh tr?, ? t?ng b? cng nghin c?u v ?i ??n k?t lu?n r?ng nh?ng cu chuy?n ti?u lm chnh tr? nh? th?, ph?n l?n, ???c khai sinh ngay trn ??t B?c.[15]
?, v?i n, l m?t th?t b?i c?c k? ?au ??n. R rng, ci b? my cai tr? ? Marxismisation kho tng chuy?n ti?u lm c?a cha ng nh? l v? kh c?a giai c?p b? tr? ch?ng l?i giai c?p th?ng tr? khng bao gi? mu?n mnh tr? thnh m?c tiu c?a nh?ng ???ng ??n b?n ra b?ng ti?ng c??i m, h?n th? n?a, toan tnh l?t ng??c th? c?, s? d?ng ti?ng c??i nh? l v? kh ?? b?o v? quy?n cai tr? ?ang n?m trong tay. Ci toan tnh t?ng th? hi?n l? li?u trong l?i ku go C?n C??i c?a Nguy?n Tun trong ??i h?i nh v?n l?n th? hai vo n?m 1963, ci n?m c?a nh?ng phn ha chnh tr? n?i b? su s?c nh?t, ph?t c? chi?n ??u nh? Tu hay v?y c? ha bnh nh? Nga.[16] Theo Nguy?n Tun th ch? c b?n vua cha th?i tr??c l khng bi?t c??i, khng ?ng gp m?t cht g vo kho tng ti?u lm c?a dn t?c. C?ng theo Nguy?n Tun th ? ??n lc gi?i v?n ngh? s? ph?i ??o ng??c ci quan ni?m c? k? r?ng ti?ng c??i ch? l v? kh c?a k? y?u. Nh?ng Nguy?n Tun ? khng thnh cng v, cho ??n by gi?, ci ch? ?? cai tr? m Nguy?n Tun ph?c v? ? hon ton th?t b?i, khng th? no gom n?i ti?ng c??i s?ng khai t? nhin vo kho v? kh t?n cng c?a mnh. N?m sng, n?m qun ??i – cng an, n?m tr?ng b? my thng tin — tuyn truy?n, khng m?t ch? ?? c?ng s?n hay ??c ti no trn th? gi?i n?m ???c ti?ng c??i c?a nhn dn m, trn th?c t?, cn tr? thnh m?c tiu c?a nh?ng ti?ng c??i ??c ??a!
N?u mi?n B?c c?a Nguy?n Tun th?i ?y t?ng ?ng vai thnh tr x h?i ch? ngh?a c?a ??t n??c th, sau ci thnh tr nh? ny, l?i l thnh tr l?n Lin X, r?i hng ch?c thnh tr choai choai mang tnh v? tinh ? ?ng u, ? t?n Cuba v c? ? Ai C?p, m?t thnh tr x h?i ch? ngh?a c ph?n khang khc c?a Gamal Abdel Nasser. Nh?ng thnh tr no c?ng nh? thnh tr no, nh?ng ti?ng c??i th?c s? li cu?m lun l ti?ng c??i c?a k? y?u nh? m?t m?ng v?n h?c dn gian ring v?i nh?ng cu chuy?n c??i nh?o ch? ?? r?t chung.
Ng??i M? hay ng??i Anh, ng??i ??c, ng??i Php c?ng c v s? chuy?n c??i chnh tr? nh?ng, tuy?t ??i ?a s?, nh?ng cu chuy?n nh? th? ch? nh?m vo ph?m cch c nhn c?a cc lnh t? chnh tr?, ch?ng h?n ng Bill Clinton v?i t?t d x?m, s? v?, th?m ch km tr h?n v?, hay ng George William Bush hay Dan Quayle v?i t?t t ch?, v.v. H? b?u ch?n nh lnh ??o c?a mnh v c??i c?t vo nh?ng nh lnh ??o ?y nh?ng tuy?t nhin khng c??i vo ci thi?t ch? chnh tr? ? cho php h? b?u v c??i ng??i mnh b?u ln. Trong khi ? th nh?ng chuy?n c??i ln lt k? nhau nghe t?i cc thnh tr x h?i ch? ngh?a l?i nh?m vo tm ?i?m, vo b?n ch?t c?a ch? ??, vo n?ng l?c qu?n tr? hay hnh vi ??c ti ch? khng ph?i l ??i s?ng c nhn c?a nh?ng lnh t? ??c ti.[17]
Nh?ng chuy?n ti?u lm chnh tr? thm thy c?a chng ta c?ng khng n?m ngoi ci quy lu?t ny. Chng nh?m ??n vi?c nh?o bng thi?t ch? chnh tr? h?n l c nhn lnh t? nn, th??ng, n?u khng v??ng vu y?u t? th?i gian tnh, ??u c th? tho?i mi sang tn, hon ??i t? lnh t? ny sang lnh t? khc.
Nh? chuy?n ng Tr?i m ng L Du?n khc, ch?ng h?n. Cu chuy?n nh?m vo ng L Du?n nh?ng chng ta c th? sang tn cho b?t c? lnh t? ??ng no khc b?i c?t c?a n l s? v v?ng c?a con ???ng x h?i ch? ngh?a. Chuy?n k? ng L Du?n ?n theo T?ng b th? Lin X Leonid Ilyich Brezhnev, k? cng T?ng th?ng M? Ronald Reagan n?i h?ng li tu bay ln Tr?i h?i chuy?n d??ng gian, sau m?t h?i ngh? gi?i tr? qun b?. Reagan ginh quy?n vo tr??c, ???c ?u 15 pht, ? tiu ngh?u b??c ra, bu?n hiu, nh? l cao b?i m?t sng. ng Reagan ch? xin h?i c? th? bao gi? Sng ki?n phng th? chi?n l??c c?a mnh thnh t?u, Tr?i b?o ??n ???c m?c ?y th ch my ? ch?t r?i. Brezhnev c?ng v?y, ch? 15 pht thi r?i th?n th? b??c ra, bu?n h?t, ch?ng khc no ??ng vin m?i b? khai tr?: gi?c m? c?i t?o vng Siberia b?ng gi thnh ph? th? s?m u?t hy cn xa l?m, ch mi ??u thai m?y ch?c ki?p n?a th m?i h?a may
Nh?ng ??n ng L Du?n th m?ch chuy?n b?t sang m?t nt th?t khc, th v? ??n b?t ng?. Vai ?n em ?i k vo sau cht, ha ra l?i ???c Tr?i tr?ng v?ng h?n h?t, tr?ng v?ng ??n ?? th?i gian c?a Reagan v Brezhnev c?ng l?i, r?i nhn ln m?y l?n c?ng ch?a th? snh b?ng. Sau h?n hai ti?ng ??ng h? nh?p nh?m ch? ??i trong khi con tu v? tr? bay l l bn trn s?p h?t x?ng, hai nh lnh ??o M? – Nga ?nh li?u x c?a xng vo ?? s?ng s? khm ph c?nh ng Tr?i m ng L Du?n khc rng, khc d?m d?, khc n?c n?, nh? m?a. Ph?i tr?y tr?t l?m lnh t? c?a hai siu c??ng m?i g? ???c c? hai ra v ng L Du?n, trn ???ng v? k? l?i, ch? th?c m?c chung chung l Bao gi? Vi?t Nam xy d?ng thnh cng ch? ngh?a x h?i? v ci vi?n c?nh hi hng ny ? khi?n ng Tr?i ho?ng s?, b?t khc: Vi?t Nam m ti?n t?i ch? ngh?a x h?i th khng nh?ng nh ng??i s? ch?t m c? ta ?y, ta c?ng ch?t lun!
Ch? c?n thay tn t?ng th?ng M? hay lnh t? Nga, hay b?t c? lnh t? n??c c?ng s?n cu?i cng no t??ng ?ng, m?i r?i nh? ng Kim Chnh n ch?ng h?n, chng ta c th? c?p nh?t cu chuy?n cu?c cch m?ng trong m?t vi st na ny b?i, cho ??n t?n hm nay, thi?t ch? chnh tr? v?n ti?p t?c kin ??nh con ???ng x h?i ch? ngh?a. N v?n ti?p t?c kin ??nh nh? v?y d?u ci nt th?t k? trn t?ng ???c m? ra m?t h??ng m?i hon ton c th?c trong m?t phin th?o lu?n c?a qu?c h?i vo n?m 2013, khi T?ng b th? Nguy?n Ph Tr?ng b?t gic th?c m?c l m?t tr?m n?m n?a bi?t c ch? ngh?a x h?i hon thi?n hay ch?a, c?c k? tr?t qu?t. [18]
C?c k? tr?t qu?t nh?ng c?ng c?c k? ?au ??n. Ng??i ngoi c??i n?, ng??i trong khc th?m, n?u s? tr?t qu?t l y?u t? gy c??i th n ch? c th? khi?n k? ngo?i cu?c b?t c??i ?? cho ng??i trong, sau bao nhi?t huy?t v x??ng mu ? ?? ra, sau th?i thanh xun ? dng hi?n h?t v tu?i tn h?i c? bm vu cht hy v?ng v?t vt mong manh, ch? c th? l?ng l? gi?u hai hng n??c m?t. N tr?t qu?t y nh? l hon c?nh tr? tru ??n th th?m c?a v? ch?ng Loisel, hai nhn v?t trong La Parure c?a Guy de Maupassant, sau khi hy sinh g?n nh? c? cu?c ??i ?? th?m l?ng tr? n? cho ci vng kim c??ng h?i m??n ?? khoe khoang trong d? ti?c nh?ng l? ?nh m?t, cu?i cng m?i tnh c? khm ph ra r?ng, ci vng ?i m??n ?y, th?c ch?t, ch? l m?t th? vng gi?. N?u Loisel ch? l nhn v?t t??ng t??ng th Ch? Lan Vin l?i l m?t nh th? c th?t, v nh th? c?ng lm c?nh ?au ??n v v ngh?a ?y trong l?i tr?ng tr?i Tr? ?i. Nh? l m?t trong nh?ng nh th? hng ??u c?a n?n th? x h?i ch? ngh?a v?y m, sau m?t ??i ?ng gp cho n?n th?, nh th? ? nh?n nh? cho ??i sau r?ng hy tr? ?i, v tr? ??n n?a ph?n tc ph?m c?a mnh.[19]
Vn vn, k? sao cho h?t nh?ng chuy?n khi hi nh?ng ?au ??n m?t cch v ngh?a ?ang di?n ra ngy ngy nh? th?, cho d n c?c k? tr?nh tr?ng, c?c k? trang nghim v c?c k? t?n km. Thng N?m n?m 2014, khi c? n??c ?ang s?c si gi?n d? tr??c vi?c ch? quy?n t? qu?c b? xm ph?m v?i s? ki?n gin khoan H?i D??ng, thi?t ch? chnh tr? l?i ??ng ??nh t? ch?c H?i ngh? trung ??ng ??ng ?? ng t?ng b th? k? trn bnh gi?ng chuy?n m ai c?ng bi?t V?n ho hnh thnh nhn cch con ng??i, b?n s?c, c?t cch m?t dn t?c.[20] V?n ho th ph?i bao hm b?n s?c, m b?n s?c c?ng l m?t ph?n c?a v?n ho: l? no m?t c? c?u quy?n l?c gh g?m nh? th? m l?i c th? th?t th ??n nh? th?, tr?nh tr?ng v?i m?t ?? ti tr?t qu?t nh? th?, ngay gi?a m?t tnh th? kh?n thi?t ??n nh? th?? Chu U v??ng phng h?a h ch? h?u ?? mua l?y n? c??i c?a Bao T?. Cn h?i ngh? ny, n?u c mua vui, ch? c th? mua vui cho nh?ng tn ??i Hn c?c ?oan v s?t mu c? H? Ti?n Tch, k? v?n th??ng ch? nh?o v c??i c?t chng ta trn Th?i bo Hon c?u.[21]
Khi nh?ng nt th?t tr?t qu?t ?y ? tr? thnh m?t ph?n ??i s?ng c?a chng ta v ph?n l?n c?a nh?ng ho?t ??ng chnh tr? – cng quy?n th, nhn l?i, s? th?y bao nhiu l chuy?n c??i thm thy t?ng k? nhau nghe, ha ra, l?i l chuy?n th?c. Nh? cu chuy?n v? ??ng ch l?ch s? c?a ng cn b? dn v?n thuy?t ph?c dn qu ?ng thm thu? v mua thm cng tri: L?ch s? ? giao ph, chng ta khng th? thoi thoc – L?ch s? ?ang nhn vo chng ta, chng ta khng th? l?n tr?n trch trnh nhi?m khi?n m?t nng dn t h?c ??ng d?y, h?m h?m: L?ch S? l ??ng ch no m p chng ta nh?ng ch? tiu cao nh? th?!. ??ng t??ng ?y ch? l ?i?u thu d?t k? ?? c??i b?i, chnh ng t??ng Hong ?an, T? l?nh M?t Tr?n V? Xuyn trong cu?c chi?n bin gi?i, theo l?i k? c?a con trai ng, ? t?ng ??m tay ph?n n? khi nghe l?i ku g?i t??ng t? v? s? m?ng thing ling l?ch s? ? giao ph t? trn ?i pht thanh: L?ch s? l ci g m lnh ti kh? th?! [22]
Chng ta, nh? th?, ?ang s?ng trong m?t thi?t ch? inconsistency nh? l nh?n xt c?a Sennett, s?ng v?i nh?ng b?c ch?c quy?n nh? th? l t? trong tranh chm bi?m c?a T? L?c V?n ?on ngy tr??c b??c ra. Khi Ch? t?ch n??c Nguy?n Minh Tri?t k? chuy?n ng ??n M?, v?a ??ng vin T?ng th?ng M? Barack Obama, v?a nhn ti?n phn ha n?i b? M?, ng ta ng? ngh?ch c khc g hai nhn v?t L Tet v X X? trong nh?ng l?at tranh ngy ?y? [23]
Nh?ng L v X ngy tr??c l nh?ng b?c quy?n l?c th?ng tr? th? gi?i lng. Tch ra kh?i ci mi tr??ng bao b?c trong l?y tre xanh, l?c vo mi tr??ng ? th? th nh?ng quy?n l?c lng ny, qua nt bt c?a nhm T? L?c V?n ?on, ? tr? thnh nh?ng anh nh qu ng? ng?n c l?n. Ch? t?ch n??c l m?t ch?c s?c quy?n l?c t?m vc qu?c gia, v khi b??c ra kh?i bin gi?i qu?c gia th ng ch? t?ch trn, qua s? di?n t? c?a chnh ng ta, l?i l m?t nhn v?t c l?n, ng? ngh?ch.
Nh?ng ?i?m m?u ch?t c?a v?n ?? l?i l vi?c ng ch? t?ch t? v? l?y mnh, d??ng nh? b?ng c? ni?m tin chn thnh c?a mnh. D??i m?t ng??i khc th ng ta l m?t nhn v?t ng? ngh?ch. Nh?ng d??i con m?t c?a chnh ng ta, ng l m?t nhn v?t quan tr?ng v oai v?, ???c c? ng Obama ch?m ch – l?ng nghe, l?i c th? phn ha n?i b? M? ch? b?ng m?t vi l?i v, h?n h?t, cn ??i di?n cho m?t ??t n??c ? ??t ??n vai tr, v? th? ngang hng v?i ng??i ta, ni n?ng c?ng ?ng m?c, ?ng hong. ng ch? t?ch, nh? th?, tho?t trng, c?ng ch?ng khc g th?ng m trong tu?ng c? Quan m Th? Knh. Th?ng m t? ho mnh l?n ti?ng, di h?i. ng ch? t?ch t? ho cho t? th? m?nh m?, ti?ng ni m?nh m?, ci ti?ng ni ch?a bao gi? c?t cao nh? th? c?a mnh. Nh?ng ng ch? t?ch l?i say s?a c?n ?o v?ng h?n c? th?ng m. Th?ng m c th? t? tro M ch?a ra l lng ch?a ???c ng?i nh?ng h?n bi?t thn bi?t ph?n, khng qun r?ng h?n, th?c ch?t, ch? l h?ng sai v?t, m?t th?ng tr?i chi?u. ng ch? t?ch, c?ng nh? bao nhiu lnh t? khc, v c? ci thi?t ch? chnh tr? ?y, d??ng nh? ? qun hay c? qun ci thn ph?n b? sai v?t hay tr?i chi?u c?a mnh. H? say s?a v?i k? tch anh hng trong nh?ng tr?n chi?n ??y x??ng mu m qun r?ng, th?c ch?t, ??y ch? l m?t th? anh hng tr?i thn ra lm chi?u. H? b?t ??t n??c ??a thn ra lm chi?u nh? m?t th? ti?n ??n x h?i ch? ngh?a, m?t th? phn d?u trong cu?c ??ng ?? m, trong ch?ng m?c no ?, c th? di?n gi?i nh? cu?c chi?n ?y nhi?m gi?a nh?ng siu c??ng.
Chnh v qun, v cn nui ?o v?ng l mnh l b?c chi?u trn nn m?i c nh?ng ti?ng c??i ngu xu?n v c ??c tr??c s? kh?n cng c?a m?t thn ph?n chi?u d??i nh? Ukraine.
??t n??c ?ang n?m trong tay nh?ng long tr?ng vin ??y nt khi hi, tr?nh tr?ng v?i nh?ng tr c??i v khng ?? thng tu? ?? th?y r?ng ? l tr c??i, khng th?y mnh l nh?ng th?ng h? l?ng x?ng trong m?t tu?ng h? ph ??i. ?y, ? B?n Tre, l m?t ng quan ??u t?nh v?i ni?m tin r?ng k?t xe l d?u hi?u c?a s? tr ph.[24] Kia, ? th? ?, l ng quan ng? s? v?i danh x?ng C?c tr??ng Ch?ng tham nh?ng, c th? tr?nh tr?ng t?u hi ngay trong m?t cu?c h?p bo: K khai ti s?n trung th?c nh?ng ch?a ??y ??. [25] Thm n?a l ng??i ??ng ??u n?i cc ??c tn ba n??c c? l? v? nh? tr? ?nh v?n hay ln gn v?i cu?c cch m?ng 4.0 theo l?i th?y cng ??c th?n ch b?i ch? ??c sung m ch?ng hi?u mnh ??c g, c?ng gi?ng nh? ci ngn ng? th?i th??ng x? l h?p ?en c?a ng t?ng b th? m?t th?i, c?ng ??c ln nh? m?t cu th?n ch b?i ch?ng bi?t ?i?u mnh ?ang thao thao d?y b?o l g. [26]
V ? chnh l ??i bi hi k?ch c?a chng ta. Ci bi hi k?ch ? ? ch?t hi t?o ra ch? c th? gip nh?ng k? th nh? tn ??i Hn H? Ti?n Tch ph ra c??i trong khi chng ta m h?t ph?n bi ?? ?au ??n v ph?n n? khc th?m. V, ph?i ch?ng, chnh v ph?i km nn ti?ng khc tr??c ?i?u l? ra ph?i c??i nn chu?n m?c th?m m? c?a chng ta v? ti?ng c??i ? b? ??o l?n, b? bp mo ?? r?i chng ta, ?a s?, cng h? th?p mnh h?n v?i nh?ng ti?ng c??i d? dy v nh?m nh?
Orwell, nh? ? ni, cho r?ng m?i m?t chuy?n c??i l m?t cu?c cch m?ng t hon. Orwell c?ng nh?n m?nh r?ng ng??i k? chuy?n c??i khng th? thnh cng n?u ch?m ch?m lm hi lng nh?ng giai t?ng ??c quy?n c?a x h?i, r?ng ci c??i s? cng gin gi h?n n?u h? bi?t nh?m t?i nh?ng m?c tiu n?m ? ??a v? cao h?n. Hi?u ti?ng c??i theo kha c?nh ny th nh?ng tr c??i nh?m nh trong mn t?u hi, trong nh?ng gameshow truy?n hnh hay nh?ng phim hi T?t chnh l nh?ng ti?ng c??i anti-revolution v, ti?ng c??i vong thn c?a chng ta, th?c ch?t, c?ng l m?t th? ti?ng c??i ph?n-cch-m?ng.
H?n nhin, khi ni?m cch m?ng ny ph?i ???c hi?u nh? l m?t v?n ??ng khai phng v ??i m?i tri?t ?? nn, do ?, cn l m?t ti?n trnh qu?t roi vo nh?ng thi t?t h? l?u, khng h?p v?i l? ph?i. V nh? th?, m?i l?n ch?ng ki?n c?nh m?t ?m ?ng m b?ng c??i h h? tr??c nh?ng tr ch?c c??i ph?n cch m?ng l m?i l?n ti c?m th?y nhi trong l?ng ng?c. Ti, th?m ch, cn m? h? nh?n ra ci mn ?m tr??c m?t ch? D?u, nhn v?t trong T?t ?n c?a Ng T?t T?, trong c?nh cu?i, lc ch?y kh?i nh vin quan ph?: "Ch? vng ch?y ra ngoi gi?a lc tr?i t?i ?en nh? m?c, ?en nh? ci ti?n ?? c?a ch? v?y!"
m thanh c?a nh?ng ti?ng c??i ha h? ?y cng ngn xa, t??ng lai c?a chng ta cng ng?n l?i. Ci ??i ng? khn gi? m b?ng c??i h h? tr??c nh?ng tr c??i r? ti?n v ngu mu?i k? trn cng ?ng ra bao nhiu th ti?n ?? c?a chng ta, nh? l c?ng ??ng Vi?t, dn t?c Vi?t, hay qu?c gia Vi?t Nam, s? cng nhu?m ci mu ?m ?y b?y nhiu, nh? m?c!
Sydney 1.5.2019
[1] http://vanviet.info/trao-doi/bolro-dat-bien-v-nguoi/
[2] T? Lang, Chc m?ng n?m m?i. Phong Ho 30.1.1935 (s? 134)
Truy c?p trong h? th?ng d? li?u c?a ??i h?c Hoa Sen:
https://news.hoasen.edu.vn/vi/tin-chuyen-de/tong-hop-cac-so-bao-phong-hoa-va-ngay-nay-1459.html
[3] C th? tham kh?o cc ki?n lin quan trong cc bi bo:
Hi T?t ‘khiu dm’: Th? rc r??i, v v?n ho gp ph?n tr?c ti?p vo xu?ng c?p ??o ??c x h?i, bi ph?ng v?n Ti?n s? V?n h?c Nguy?n Th? Thu H, gi?ng vin H?c vi?n Hnh chnh Qu?c gia TP.HCM.
hay bi ph?ng v?n nh so?n k?ch L Ch Trung Hi nh?m ?ang ??u ??c th?m m? x h?i
https://dantri.com.vn/van-hoa/hai-nham-dang-dau-doc-tham-my-xa-hoi-20170503080702726.htm
[4] Hy ??c cc dng tt trn bo m?ng Sohanews:
Tu Nga ?m hc, n ??n vo tu Ukraine: Kiev ?ang nhn rau, nh?ng mu?n g?p th?t?
hay: Tuyn b? hng h?n, ?anh thp nh?ng H?i qun Ukraine c cn g ?u m ra oai!
[5] D?n theo cu Poor Mexico, so far from God, so close to The United States" c?a Jos de la Cruz Porfirio Daz Mori (1830 1915), t?ng th?ng Mexico t? 1876 ??n 1880 v 1884 ??n 1911. Mori ch?t trong c?nh l?u vong t?i Php.
[6] L? T?n ? theo h?c t?i H?c vi?n Y khoa Tin ?i (Sendai Medical Academy). Nh?p h?c t? n?m 1904, ??n n?m 1906 th b? h?c ?? lao vo ho?t ??ng v?n h?c. Chuy?n ???c k? l?i trong l?i ni ??u c?a tuy?n t?p t?p truy?n ng?n Go Tht (Call to Arm), ?? ngy 3/12/1922.
[7] http://orwell.ru/library/articles/funny/english/e_funny
[8] Margaret Randall (2011), First Laugh: Essays, 2000-2009, University of Nesbarka, trang 84 75.
Mack Sennett (1880 November 5, 1960) ng??i M? g?c Canada , n?i ti?ng nh? m?t nh c?i cch c?a phim hi. Trong su?t cu?c ??i c?a mnh, ng ???c bi?t ??n v?i ci tn "Vua c?a Hi k?ch"
[9] Thu?t l?i theo tr nh?.
[10] M?t ki?u ch?c c??i c?a H.L.
[11] Xem:
– Hi mi?n Nam: Gi? gi, ch?c c??i chuy?n ??i t? ??n khi no? (9/02/2017_
https://vietnammoi.vn/hai-mien-nam-gia-gai-choc-cuoi-chuyen-doi-tu-den-khi-nao-19655.html
Trong khi hi B?c l?m d?ng th? php gy c??i c? h?c v?i r?ng v?u, ni ng?ng th vi?c gi? gi, chuy?n gi?i v khai thc ??i t? ngh? s? nhan nh?n trong tc ph?m pha Nam.
– Tr?n Thnh: Ni ti luyn thuyn l khng hi?u hi mi?n Nam! (23.3.2012)
[12] Truy?n Ki?u c 28 t? c??i trn t?ng s? 22778 t?, t? l? 0.00123
L?c Vn Tin c 16 t? c??i trn t?ng s? 14658 t?, t? l? 0.00110.
[13] Augus Trumble, (2004) A Brief History of Smile, Allen & Unwin, trang 133 135.
[14] Trumble, s?d, trang xxiii.
[15] B? Cng an cho ng??i tr tr?n vo hnh khch trn tuy?n ???ng s?t Th?ng Nh?t v ghi nh?n r?ng trn nh?ng chuy?n tu B?c Nam hnh khch k? nhau nghe nhi?u chuy?n c??i chnh tr? h?n l cc chuy?n tu Nam B?c, sau ? k?t lu?n r?ng ?a s? nh?ng chuy?n ny xu?t pht t? mi?n B?c. K?t qu? nghin c?u ny ch? ???c l?u hnh n?i b?, ph? bi?n trong gi?i ch?c an ninh v v?n ngh? cao c?p, ???c nh th? Ch? Lan Vin ti?t l? trong m?t cu?c ni chuy?n t?i nh ring vo ??u th?p nin 1980. Ch? Lan Vin ch? ti?t l? v?n t?t ch?ng ?, khng ni nhi?u h?n. Ghi nh?n theo l?i k? c?a nh ph bnh Nguy?n H?ng Qu?c.
[16] Bi ny ???c ??c t?i ??i h?i Nh v?n Vi?t Nam l?n th? hai vo ngy 11.1.1963 t?i H N?i, in l?i v?i nhan ?? Nhn ??c chuy?n ti?u lm trong tuy?n t?p Nguy?n Tun, Tc ph?m V?n h?c ???c gi?i th??ng H? Ch Minh, quy?n II, NXB V?n h?c, 2006, trang 1016-1025.
[17] Alexander Rose, When Politics is a Laughing Matter, Hoover Institute, Stanford University, (December 1, 2001)
https://www.hoover.org/research/when-politics-laughing-matter
[18] "D? th?o ch?a vang v?ng nh? l?i hi?u tri?u", bo Tu?i Tr?, 23,10/2013.
L?i c?a ng Nguy?n Ph Tr?ng ??i m?i ch? l m?t giai ?o?n, cn xy d?ng CNXH cn lu di l?m. ??n h?t th? k? ny khng bi?t ? c CNXH hon thi?n ? Vi?t Nam hay ch?a.
https://tuoitre.vn/du-thao-chua-vang-vong-nhu-loi-hieu-trieu-576098.htm
[19] Tr? ?i, Ch? Lan Vin
Sau ny anh ??c th? ti nn nh?
C ph?i ti vi?t ?u? M?t n?a
Ci c?n vi?t vo th?, ti ? gi?t ?i r?i!
Gi?t m?t ti?ng ?au, gi?t m?t ti?ng c??i,
Gi?t m?t k? ni?m, gi?t m?t ??c m?.
Ti gi?t ci cnh s?p bay
tr??c khi ti vi?t.. [..]
[20] T?ng B th? Nguy?n Ph Tr?ng: V?n ho hnh thnh nhn cch con ng??i, b?n s?c, c?t cch m?t dn t?c
http://daidoanket.vn/index.aspx?Menu=1366&Chitiet=81283&Style=1
[21] Hu Xijin, ch? bt c?a t? bo di?u hu The Global Times, (Hon c?u th?i bo), ph? tr??ng cua Nhn dn Nh?t bo.
[22] Ci ??m tay ?au ??n c?a T??ng Hong ?an trong chi?n tranh bin gi?i: L?CH S? L G M LM LNH TI KH? TH??. Tr Th?c Tr?, 15.2.2019. (T Lan H??ng ghi theo l?i k? c?a ng Hong Nam Ti?n, con trai Thi?u t??ng Hong ?an)
[23] Pht bi?u t?i H?i ngh? ng??i Vi?t Nam ? n??c ngoi l?n th? nh?t vo ngy 22.11.2009.
https://www.youtube.com/watch?v=sYlztYM72NQ
[24] K?t xe c?u R?ch Mi?u, ng Cao V?n Tr?ng ni ‘?i?u ? th? hi?n s? tr ph’, B?c Bnh, Thanh Nin 23/2/2019
[25] Gim ??c S? Ti nguyn Yn Bi k khai ti s?n ch?a ??y ??, Minh ??c – Nguy?n Hon, Ti?n Phong, 11.8.2017
[26] https://www.youtube.com/watch?v=z8qOUt4pY0w
Hi?n t?i c?m t? cch m?ng cng nghi?p 4.0 ?ang tr? thnh th?i th??ng, nh?t l cc bi di?n v?n c?a ng Th? t??ng Nguy?n Xun Phc. Trn th?c t? th bo ch qu?c t? s? d?ng c?m t? industry 4.0 (k? ngh? hay cng nghi?p 4.0) di?n t? s? p d?ng v tch h?p nh?ng thnh t?u m?i nh?t c?a cu?c cch m?ng thng tin vo s?n xu?t cng nghi?p trong m?t th? gi?i ton c?u ha v? m?t chnh tr? v n?i m?ng b?ng internet t?c ?? cao.
Pht minh v? cch m?ng cng nghi?p 4.0 c?ng t??ng t? pht minh c?a ng Nguy?n V?n Linh v? x? l h?p ?en.
Trong Bn th?ng cu?c: Quy?n bnh (2012), Ch??ng 13, k gi? Huy ??c thu?t:
??u thng 6-1988, trong chuy?n ?i tm hi?u v? c?i ti?n c? ch? khon trong cng nghi?p ? H N?i v Thnh ph? H? Ch Minh, T?ng b th? Nguy?n V?n Linh ??a ra khi ni?m x? l h?p ?en (141). T?ng b th? Nguy?n V?n Linh cho r?ng: X? l h?p ?en l c?i ti?n qu?n l v c?i ti?n k? thu?t l khu quan tr?ng lc ny c?ng nh? v? lu di (142).
Tr??c ?, ngy 10-6-1988, bo Nhn Dn t? ch?c cu?c trao ??i ki?n v?i nhi?u gim ??c v? v?n ??: Lm th? no ?? x? l h?p ?en c hi?u qu? theo tinh th?n cc ngh? quy?t c?a ??ng v nh n??c m?i ban hnh. Cu?c trao ??i do t?ng bin t?p bo Nhn Dn ch? tr v?i s? tham gia c?a h?n hai m??i t?ng gim ??c v gim ??c cc doanh nghi?p l?n. T? ? cho t?i ??u thng 7-1988, bo Nhn Dn l?n l??t ??ng pht bi?u c?a nhi?u gim ??c, ai c?ng tr?n tr?: Lm th? no ?? x? l h?p ?en. M?c d, ki?n c?a h? cho th?y khng ai th?c s? hi?u nh? th? no l h?p ?en c?.
Khng th? ng?i nhn h?p ?en c? quay, Gio s? Hong Tu? v Gio s? Phan ?nh Di?u ?nh ph?i vi?t th? g?i bo Nhn Dn. Hai nh khoa h?c ni th?ng r?ng, cc thu?t ng?, xu?t hi?n th??ng xuyn trn bo Nhn Dn v cc bo l?n, nh? h?p ?en, x? l h?p ?en v quay h?p ?en ? b? hi?u sai l?c v s? d?ng tu? ti?n. Sau khi d?n cc gi?i thch c?a cc nh lnh ??o c?ng nh? m?t s? nh khoa h?c ??ng trn cc bo, Gio s? Hong Tu? v Phan ?nh Di?u k?t lu?n: Khng c m?t nh ?i?u khi?n h?c ??ng ??n no, khng c m?t nh kinh t? h?c nghim ch?nh no l?i c th? hi?u v? h?p ?en nh? th? (143).
Tho?t tin, Gio s? Hong Tu? v Phan ?nh Di?u g?i ki?n c?a mnh ??n bo Nhn Dn. Nh?ng bo Nhn Dn l? ?i. H? g?i t?i V?n phng Trung ??ng, nh?ng khng ai ?? d?ng c?m ?? ni v?i T?ng b th?. Trong cc cu?c h?p, T?ng b th? v?n ti?p t?c x? l h?p ?en. Hong Tu? v Phan ?nh Di?u ?nh ph?i ??a bi t?i cho nh v?n Nguyn Ng?c. Nguyn Ng?c k?, ng ? g?i ?i?n cho T?ng Bin t?p bo Nhn Dn H ??ng, nh?ng H ??ng ni: Ti khng dm ??ng. Nguyn Ng?c ngh?: M?t bi bo m?y tr?m ch? m hai b?c ??i tr th?c c?a Vi?t Nam ph?i ??ng k tn. Ci sai khng ch? l c?a m?t c nhn T?ng b th? n?a m c nguy c? tr? thnh ki?n th?c ph? thng. N?u mnh c?ng s? khng ??ng th ng??i ta s? ngh? l c? n??c Vi?t Nam khng bi?t. Ngy 30-7-1988, Nguyn Ng?c cho ??ng bi H?p ?en V Quay H?p ?en trn bo V?n Ngh?. T? hm ?, trn bo Nhn Dn, khi ni?m h?p ?en bi?n m?t.
