Bốn mươi năm thơ Việt hải ngoại (45): Đỗ Kh.

Tiểu sử:

Nguyên quán miền Bắc Việt Nam, Đỗ Khiêm, tức Đỗ Kh., sinh năm 1955 tại Hải Phòng. Một địa danh và thời điểm then chốt trong lịch sử Đông Dương: sau thất bại của Pháp tại Điện Biên Phủ và hội nghị Genève năm 1954 chia đôi đất nước, cảng Hải Phòng là điểm tập trung cuối cùng để di tản vào Nam. Tại nơi đây có lẽ Đỗ Kh. đã bắt đầu số phận lưu vong.

Anh lớn lên tại Sài Gòn trong một gia đình còn gần gũi với văn hóa Pháp, mặc dù vào lúc đó miền Nam chịu ảnh hưởng của Hoa Kỳ, bắt đầu học đánh vần bằng tập giáo khoa Pháp thời đó với Toto dưới bóng những cây phượng trường Jean-Jacques Rousseau — ở đây Việt văn được coi là một ngoại ngữ — trước khi qua Paris du học vào năm mười bốn tuổi. Trở về Việt Nam đi lính sau năm 1974. Hiện  sống  tại  California  Hoa  Kỳ từ 1975. Bắt  đầu  viết  ở Bolsa sau 1987. Trong  nhóm  chủ  trương tạp chí Thơ, Hợp Lưu.

Tác phẩm:

Cây Gậy Làm  Mưa  (truyện, Tân Thư 1989), Thơ Ðỗ Kh (thơ Tân Thư 1989) Có Những  Bực  Mình  Tức Không  Thể  Nói (thơ Tân Thư 1990), Ký  Sự  Ði  Tây (Xuân Thu 1991), Không Khí Thời Chưa Chiến (Hồng Lĩnh 1993), Gừng Đi Bỏ Phiếu (tạp chí Thơ, 2007), Saigon, Samedi, tiểu thuyết tiếng Pháp.

Giọng điệu trong thơ Đỗ Kh. là giọng hài hước, rất đặc biệt, Đông Tây, liên tục, không thay đổi. Những bài thơ được viết rải rác không đều, đó đây, xâu chuỗi vào nhau nhờ cách tạo dựng ký ức mờ nhòa. Ngôn ngữ nhẹ nhõm, dễ làm lạc đường những người mới đọc anh, nhưng bên dưới là một dòng chảy sâu, khó diễn tả. Sự chấp nhận và từ chối, lòng yêu cuộc sống và sự mệt mỏi không che giấu, khuynh hướng phản kháng thường trực, sự ngậm ngùi đầy giễu cợt. Đỗ Kh. tránh dùng chữ trừu tượng, không nói nhiều về những đề tài rộng lớn và quen thuộc, bao giờ cũng đậm chất cá nhân. Thơ là cá tính, particular. Khuynh hướng làm mới ngay từ đầu, chữ khá mới, những câu dài ngắn không đều, ít khi dùng tu từ. Có thể cho rằng anh theo chủ nghĩa tối thiểu, tuy vậy trong những bài thơ dài, vẫn có cố gắng buông thả. Thơ khó đọc không phải vì chữ khó hiểu mà vì đó là lối viết không hướng tới độc giả, mặt khác, có thể hiểu là một tự kiềm chế. Những năm sau này, anh không làm thơ mà chuyển sang viết văn, tiểu thuyết, tiếng Pháp, rời xa dần thơ trữ tình. Bút ký của Đỗ Kh. thường được nhắc đến nhiều hơn thơ của anh. Một số đoạn trong bút ký có thể xem là những bài thơ độc lập.

Người đọc tìm thấy trong Đỗ Kh. dấu vết của sự tầm thường của đời sống, chất Raymon Carver. Tình dục không phải như một chủ đề mà như một phương cách. Tình dục không tình yêu, hay như nỗi muộn phiền mà tình yêu để lại. Đôi khi sự bất ngờ của chúng làm câu thơ đẹp hẳn lên, giúp sự kết thúc, vốn không phải là điểm mạnh của anh, tìm thấy lối ra.

Đỗ Kh. là người của dịch chuyển. Tuy không ít lần nhắc tới bản xứ, anh không phải người hoài niệm. Đó là cư dân của nhiều thế giới, thường xuyên, về mặt tâm hồn, xê dịch qua các biên cương, hay tự mình xê dịch những biên cương ấy, miễn sao thuận tiện.

Nhiều người đọc thơ hoặc văn Đỗ Kh. lấy làm bực mình. Vì đó là một kẻ hay gây sự. Không phải với một người nào, mà với thơ ca, với cả nền văn hóa, với chiến tranh, hòa bình, và những tin tưởng thiêng liêng.

Điều muốn nói nặng

Điều muốn nói nhẹ

Nặng nhẹ làm thơ khó bỏ mẹ

Mới tìm được ra vần

Trắng vần với nặng

Nhẹ vần với mẹ

Điều muốn nói ra giờ có lẽ

Đó là kẻ gây sự thông minh. Một kết hợp của nhiều thứ: nhà thơ và nhà văn, nhà báo và người kể chuyện, một tay chơi và một người viết bút ký cẩn trọng, tài hoa. Một người dành hết cuộc đời cho nghệ thuật và một kẻ không tha thiết bất cứ điều gì. Không có cái gì quý hơn cái gì. Anh làm mới thơ từ những năm 1990. Có thời gian dài, sau Khế Iêm, phụ trách tạp chí Thơ, là tạp chí đầu tiên chuyên về thơ của người Việt ở cả hải ngoại và trong nước, một diễn đàn xiển dương thơ Tân hình thức, loại thơ mà anh ủng hộ có phần dè dặt.

Đỗ Kh. mang thơ trữ tình đến gần những mối xung đột cá nhân và xã hội. Cảm giác vừa thoát ra khỏi mê đạo, nhớ lại bí mật đâu đó của kiếp người, nhớ lại nhiệm vụ của hài hước trước bi kịch và hạnh phúc.

Văn Việt trân trọng giới thiệu.

BÀ QUẢN GIA

Chào Khiêm đã nhận được hình và
điện thư thấy rất đẹp và buồn

Tôi tự hỏi là nếu đời anh
là một tiểu thuyết thì đã đến
lúc bắt đầu nên viết) Bích Nga

CẢI TẠO Ở NICE

1 Người yêu tôi A đưa con đi học

18 Người yêu tôi R nằm

DAO ĐỘNG

Buổi sáng năm từng dưới là mặt lộ
Xe cộ lào xào
Một bên là đồi một bên là biển
Người yêu tôi không phải ít
(Vậy cũng là nhiều)
Những người yêu tôi ở khắp nơi không có ai ở Nice

KIỀU

Em đâu biết nói tiếng Anh,
chỉ bập bõm vài câu đâu hiểu hết.
Thiệt ra tụi em gặp nhau
chỉ có hai lần trong quán bún riêu,
sau đó cưới luôn. — Anh ấy
làm gì? — Thất nghiệp. — Biết vậy sao vẫn
lấy? — Em mới học hết lớp
5, không việc làm, nhà nghèo, em đông.
Dạo đó, em nghĩ chỉ lấy
Tây là có thể giúp gia đình, đâu
ngờ khó ăn đến thế! — Sao
không về Mỹ? – Không nghề ngỗng, làm gì
có tiền để bảo lãnh em!
— Hiện giờ cuộc sống thế nào? — Thì phải
sống nhờ! Mỗi ngày ảnh phát
30 ngàn, bảo: Phải xài hết, không
thừa cũng không được thiếu. Vì
phải giúp gia đình, em nhịn buổi sáng;
trưa cơm hộp, tối cơm bụi
vỉa hè. Tằn tiện lắm mới dư được
ít ngàn nhưng nhờ người khác
giữ giùm, để anh ta thấy là bị
phạt ngay. — Bằng cách nào? Dường
như nhớ lại những trận phạt đòn khủng
khiếp, X. rơm rớm lệ: — Chẳng
hạn như cho ngửi mùi toa-lét, cắt
khẩu phần ăn hàng ngày, cởi
hết áo quần và đi vòng quanh phòng
lù lù sẵn đúc 1 toà thiên nhiên*
cho ảnh xem.

LIÊN KHÚC NGŨ NGÔN

Liên Khúc Ngũ Ngôn
(Tình Yêu và Thân Phận)

Phần Âm nhạc giúp vui, cảm tạ: Ngô Thụy Miên, Phạm Duy…

***

Tôi thích ngồi sau em trên yên xe
Lăng quăng những con đường Hà Nội
Rất sóc hoàng lan
Hoa sấu vòng vèo
Rù rì Quán Sứ mùi hoa đại
Đêm rất yên lành nhà máy điện
B52 giờ là một thứ rượu đàn bà
Nhẹ như những ngày phụ nữ giương tên lửa

(Trích trong 26 nhà thơ Việt Nam đương đại, 2002)

KỶ NIỆM MƯỜI TÁM NĂM THÀNH HÔN

Mỗi ngày

Tối nằm

Đít mềm

Và ấm

Cũng có lúc vú mát và săn

Lưỡi lè cứng những phương trời thổn thức

Thì không

Mỗi ngày

Tối nằm

Đít mềm

Và ấm

18 nhân 365

Kể cả những lỗ trống

Lỗ hổng những lỗ nóng cuối thác đầu ghềnh

LIÊN KHÚC (ĐƯỜNG DÀI)

Em khóc đi em khóc nữa đi em!

Đêm nay em về về đâu về đâu?

NỖI BUỒN BA (BỐN) NHÓM

Nhóm A

Và tôi có nỗi buồn của tôi

SCEAUX

Hông em có những vết hằn

Hết vây ta ở

Lại lăn ta về