Trần Thùy Mai
Ngugi wa Thiong’o là một nhà văn Kenya nổi tiếng, đã nhiều lần lọt vào vòng trong của giải Nobel. Ông được xem là tên tuổi lớn nhất trong văn học châu Phi, trong các nhà văn hiện đang còn sống. Tác phẩm của ông đã được dịch ra hơn 30 thứ tiếng trên thế giới.
Kenya trước đây là thuộc địa của người Anh (1895-1963). Khi còn là một thiếu niên, Ngugi đã tham gia cuộc chiến đấu giành độc lập Mau Mau (1952-1962). Nhiều tiểu thuyết nổi tiếng của ông ra đời cuối thời kỳ này, thể hiện những kỳ vọng lớn lao cho đất nước. Sau đó từ 1977 trở đi, những kỳ vọng đã bị thay thế bằng cảm giác vỡ mộng. Những tác phẩm của ông về sau thường thể hiện sự đối kháng của người dân Kenya với giới cai trị mà ông xem là những “đặc vụ của thực dân mới”.
Pháp sư Quạ, xuất bản năm 2006, là tiểu thuyết thứ chín của Ngugi wa Thiong’o. Các nhà phê bình gọi nó là một tiểu thuyết “kiểu baroque”. Mạch truyện được triển khai dựa trên truyền thống kể chuyện truyền miệng.
– Câu chuyện bắt đầu ở một đất nước giả định: Cộng hòa Tự do Aburiria. Tuy là một nước cộng hòa, nhưng lãnh tụ tối cao đời thứ hai của nước này đã trị vì lâu đến nỗi ông ta không thể nhớ mình đã nhậm chức khi nào nữa.
– Các bộ trưởng khúm núm của ông liên tục tìm cách để qua mặt nhau, họ kín đáo phẫu thuật để tăng cường khả năng nhạy bén trong công tác. Big Ben Mambo đã kéo dài lưỡi để lan truyền tin tốt về lãnh tụ vang dội hơn; Sikiokuu đã căng tai để nghe rõ và kịp thời tố giác những âm mưu; Machokali đã được kéo to mắt để phát hiện nhanh hơn những kẻ phản bội chế độ.
– Machokali, từ lúc căng to mắt, tầm nhìn cũng trở nên xa rộng. Nhân dịp sinh nhật của Lãnh tụ, y đề xuất rằng, để vinh danh công lao của ông, đất nước sẽ xây dựng tòa nhà cao nhất thế giới, được đặt tên là "Diễu hành đến Thiên đường".
Mặc dù người dân Aburiria đang bị bần cùng hóa, nhưng Lãnh tụ coi dự án này là một cách sử dụng tài nguyên tuyệt vời. Machokali không bỏ lỡ cơ hội, lập tức bổ nhiệm người thân của mình là doanh nhân Tajirika – chủ sở hữu của Công ty Bất động sản và Xây dựng Hiện đại Eldares – làm chủ tịch dự án.
– Người thất nghiệp tức tốc xếp hàng dài bên ngoài khách sạn Paradise, nơi công ty của doanh nhân Tajirika đang tuyển mộ. Trong số đó có Kamiti, một trí thức ưu tú đã từng được đào tạo bài bản ở Ấn Độ. Trái với mong đợi của Kamiti, anh đã rớt ngay vòng phỏng vấn; vừa bị loại, anh vừa bị Tajikira chế nhạo cho bẽ mặt. Nyawira, nữ thư ký của Tajirika, thấy vậy rất ái ngại cho Kamiti, nàng kín đáo bày tỏ sự an ủi.
-Kamiti đành phải theo nghề ăn xin, anh làm ăn cũng khấm khá bên ngoài khách sạn Paradise. Xui thay cho anh, Bộ trưởng Machokali, háo hức thu hút các nhà đầu tư cho dự án “Diễu hành đến thiên đường”, đã mời các quan chức của Ngân hàng Toàn cầu đến dự tiệc chiêu đãi tại khách sạn. Nghe tin đó, phong trào “Tiếng nói Nhân dân,” một nhóm bất đồng chính kiến do cô nàng Nyawira chủ xướng, đã tập hợp lại và giương cao các biểu ngữ phản đối dự án phù phiếm.
– Cảnh sát được lệnh hốt hết cánh ăn xin lẫn người biểu tình, sợ họ làm mất mỹ quan, khiến các nhà đầu tư tiềm năng không tin tưởng vào nền kinh tế Aburiria. Đoàn người chạy tán loạn, chàng ăn xin Kamiti cũng vắt giò lên cổ chạy theo Nyawira đến tận nhà cô. Hai sĩ quan cảnh sát ngoan cường đuổi theo, nhất quyết không tha.
– Bí quá, Kamiti vội vã vơ một nắm xương gà, tạo thành một tấm biển có hàng chữ “Hãy tự chịu rủi ro khi tham gia”. Bên dưới anh ký tên: “Pháp sư Quạ”.
Các sĩ quan Aburiria đều rất mê tín, thấy có Pháp sư, họ cho là có bùa chú nên hoảng sợ rút lui.
– Sáng hôm sau, một sĩ quan lén lút trở lại, hy vọng Pháp sư có phép gì giúp anh ta thăng tiến trong sự nghiệp. Kamiti đành vào vai thầy phù thủy, anh múa men một vài trò nhảm nhí. Thật tình cờ, khi viên cảnh sát trở lại cơ quan, anh ta được tin thăng chức.
Ngày hôm sau, các sĩ quan xếp hàng dài trước nhà Nyawira để cầu xin Pháp sư giúp đỡ. Trùng hợp thay, họ sau đó đều gặp vận may. Danh tiếng của Pháp sư Quạ từ đó lừng lẫy bốn phương. Ngay cả ông chủ dự án “Diễu hành đến thiên đường”, Tajirika, cũng đến cầu cạnh xin bùa ngải.
– Kamiti làm ăn phát đạt bằng cách giả dạng "Pháp sư Quạ", anh kiếm đủ tiền xây dựng một ngôi đền, ở đó chuyên cung cấp các dịch vụ huyền bí. Trong khi đó, Nyawira tiếp tục sự nghiệp bất đồng chính kiến. Vào ngày lễ khởi công tòa nhà “Diễu hành tới thiên đường”, nàng chỉ đạo một nhóm phụ nữ biểu tình khoe mông trần.
Chính quyền nhận định đây là một hành vi xúc phạm. Chồng cũ của Nyawira, nhìn thấy cơ hội kiếm được một chân trong chính phủ, đã lập công bằng cách tố giác danh tính người cầm đầu. Nyawira bị liệt vào danh sách những kẻ thù số một của đất nước. Các đặc vụ được lệnh bắt Nyawira bằng mọi giá.
– Bị cấp trên yêu cầu hoàn thành nhiệm vụ trong một hạn kỳ quá ngắn, các thuộc cấp không bắt được Nyawira đã bắt đại một người đàn bà khác để thế thân. Ngờ đâu người đàn bà này lại là vợ của Tajirika, chủ dự án “Diễu hành lên thiên đường”. Sau khi thanh minh, người vợ được thả, nhưng tai tiếng đã bùng lên ảnh hưởng đến uy tín chính trị của Tajirika. Tức giận, y đánh đập vợ một cách tàn nhẫn.
Vợ Tajikira đau khổ đến ngôi đền than khóc. Nàng Nyawira nghe vậy, liền tập hợp nhóm phụ nữ của mình kéo đến trả đũa Tajirika. Tin đồn phụ nữ hành hung đàn ông sau đó lan truyền khắp đất nước, một việc chưa từng thấy.
– Những chuyện ồn ào với Tajikira đã ảnh hưởng trầm trọng đến việc gọi vốn, bởi thế lãnh tụ tối cao quyết định đích thân đến Mỹ để đàm phán với các nhà đầu tư tiềm năng. Suốt đời ông chưa bao giờ bị ai phản đối, vì vậy khi các chủ ngân hàng bày tỏ sự nghi ngờ và lãnh đạm, lãnh tụ tối cao đã bị sốc nặng. Ông ta liên tục nói về tiềm năng của nước Cộng hòa tự do Aburiria, nhưng vì quá cố gắng, giữa chừng ông đã đổ bệnh: ông phồng lên như một quả bóng bay và nghẹn lời không nói được.
– Pháp sư Quạ Kamiti được gọi đến Mỹ để chữa trị cho lãnh tụ. Kamiti đã khôi phục thành công khả năng phát thanh của lãnh tụ, và ông ta lại nói liên tục trong bảy ngày không ngừng nghỉ. Nghe lâu quá nên Kamiti ngủ thiếp đi và mơ thấy mình là một con chim bay về Châu Phi.
– Khi quay trở lại Aburiria, lãnh tụ vẫn còn sưng tấy, làm dân chúng bắt đầu đồn đoán rằng ông ta đã mang thai trong thời gian đến Mỹ. Lo lắng vì uy tín giản sút, lãnh tụ ra lệnh cho Pháp sư Quạ phải công khai giải quyết tin đồn. Kamiti, trong y phục Pháp sư, lên đài cao trước hàng ngàn người được triệu tập. Thay vì nói về tin đồn, Kamiti đã nói về giấc mơ của mình. Anh chia sẻ rằng khi bay về Châu Phi, từ trên cao nhìn xuống anh đã nhìn thấy cái ác ở khắp nơi. Nhưng, đất nước đang hoài thai những khả năng thay đổi, và chính người dân sẽ quyết định xem họ sẽ chọn điều ác hay điều thiện.
Cuộc đấu tranh sôi nổi xảy ra sau đó, cùng với lực lượng nổi dậy của nàng Nyawira. Lãnh tụ bị lật đổ, nền dân chủ bắt đầu.
Nhưng sau đó chẳng bao lâu, nền dân chủ non trẻ bị bóp chết. Tajirika, chủ dự án “Diễu hành đến thiên đường” thu tóm hết quyền hành và… tự phong mình làm Hoàng đế của nước Aburiria.
