Việt Bách
La Joconde là kiệt tác nghệ thuật nổi tiếng ẩn chứa nhiều điều bí ẩn và cũng gây nhiều tranh cãi. Bức tranh được Léonard de Vinci (1452-1519) vẽ vào thời điểm tài năng nghệ thuật và những trải nghiệm về cuộc sống của ông đã đạt đến độ chín. Tác phẩm thể hiện chân dung một người phụ nữ có khuôn mặt thanh tú và có nụ cười bí ẩn. Người phụ nữ trong bức tranh mặc một bộ trang phục sẫm mầu, đeo một tấm khăn voan mỏng trong suốt trên mái tóc, hai tay dựa trên thành ghế với dáng vẻ thoải mái. Phía sau bức chân dung là phong cảnh làm nền. Người ta nhìn thấy một con đường mòn ngoằn ngoèo, những dãy núi và một cây cầu. Người phụ nữ trong bức tranh có đôi mắt nhìn quyến rũ và có nụ cười hé mở. Léonard de Vinci không vẽ lông mày cho nàng, hoặc có thể ông vẽ lông mày nhưng trải qua thời gian, những chi tiết đó không còn nữa.
Bức tranh được Léonard de Vinci thực hiện trong khoảng thời gian từ 1503 đến 1506. Đây là bức tranh sơn dầu được vẽ trên khung gỗ bạch dương. Trong suốt cuộc đời nghệ sĩ của mình, Léonard de Vinci chỉ để lại khoảng 20 bức tranh, đa số đều là những bức tranh vẽ còn dang dở. Chân dung Mona Lisa thể hiện tài năng nghệ thuật của ông và cũng nhờ tác phẩm này, tên tuổi của Léonard de Vinci được nhắc đến nhiều trong số các danh họa có ảnh hưởng lớn ở thời kì văn hóa Phục hưng (thế kỉ XV-XVI). Léonard de Vinci là một người đa tài, có những đóng góp lớn trong nhiều lĩnh vực khoa học.
I. Mona Lisa là chân dung một phụ nữ sống ở vùng Florence?
Léonard de Vinci sinh ra ở vùng Toscane. Thủ phủ của vùng này là Florence, thành phố nổi tiếng về kiến trúc, hội họa và điêu khắc. Florence là quê hương của nền văn hóa Phục hưng. Ngay từ khi còn nhỏ, Léonard de Vinci đã được gửi đến học nghề ở một xưởng vẽ của Andrea del Verrocchio ở Florence. Verrocchio là một họa sĩ và là nhà điêu khắc nổi tiếng ở Florence khi đó.
Sau khi đã thành danh và có dịp làm việc cho nhiều lãnh chúa ở các vùng khác nhau, Léonard de Vinci trở về Florence. Ở đây ông được Francesco del Giocondo thuê vẽ bức chân dung cho vợ mình tên là Lisa Maria Gherardini. Francesco del Giocondo là một thương gia bán vải giàu có ở Florence. Ông quen biết cha của Léonard de Vinci. Nhờ mối quan hệ đó, Léonard de Vinci có dịp gặp gỡ gia đình thương gia này. Trong di chúc của Francesco del Giocondo để lại cho con cháu, ông không nhắc đến bức tranh la Joconde.
Người được họa sĩ vẽ chân dung là Lisa Maria Gherardini. Bà một người phụ nữ xinh đẹp, có ba người con với Francesco del Giocondo. Rất có thể bức tranh được vẽ sau khi Lisa mới sinh con. Sau này bức tranh còn có tên Mona Lisa (quý bà Lisa). Còn tên gọi La Joconde chính là tên họ của thương gia Francesco del Giocondo (La Joconde gọi theo tiếng Pháp). Bức tranh không được trao cho gia đình Francesco del Giocondo có thể vì Léonard de Vinci chưa hoàn thành, cũng có thể gia đình Giocondo không ưng bức tranh vì nhân vật trong tranh không giống với người thật, hay vì bộ trang phục không hợp với phong cách của những người phụ nữ đương thời? Đây vẫn là những câu hỏi chưa có câu trả lời thuyết phục. Tuy nhiên, giả thuyết về nhân vật trong bức tranh là Mona Lisa được nhiều nhà nghiên cứu đồng ý hơn cả. Giorgio Vasari một họa sĩ cùng thời với Léonard de Vinci, có quen biết ông cũng khẳng định trong cuốn sách viết về các họa sĩ thời văn hóa Phục hưng: “Léonard de Vinci được thuê vẽ chân dung một người phụ nữ có tên là Lisa Gherardini, vợ của một thương gia người Florence”.
II. Mona Lisa chính là chân dung người tình của Julien de Médicis?
Julien de Médicis là một nhà quý tộc giàu có và rất có thế lực ở Florence. Ông có anh trai là Đức Giáo hoàng ở Rome. Gia đình Médicis lãnh đạo thành phố Florence từ nhiều thế hệ. Julien de Médicis là nhà thơ và cũng là người yêu nghệ thuật. Ông gặp gỡ và có quan hệ với một phụ nữ có địa vị thấp kém trong xã hội, mối quan hệ của họ bị gia đình Médicis phản đối. Người phụ nữ bất hạnh này sinh một đứa con trai và mất ngay khi sinh. Đứa trẻ đó không được gia đình Médicis công nhận. Léonard de Vinci là người quen biết Julien de Médicis và có thể ông đã được nhân vật này thuê vẽ chân dung người mẹ cho đứa con của mình.
Số phận của đứa trẻ này cũng giống với Léonard de Vinci: khi còn nhỏ, ông không được người cha công nhận vì mẹ của Léonard de Vinci là một phụ nữ sinh ra trong một gia đình nông dân và là người hầu, trong khi người cha của ông là một luật sư có tiếng ở Florence. Sau này lớn lên, Léonard de Vinci mới chính thức được công nhận là đứa con hợp pháp. Với những đồng cảm về số phận như vậy, Léonard de Vinci đã vẽ chân dung một người phụ nữ với nụ cười như muốn hiến tặng đứa con, tài sản quý nhất của mình cho cuộc sống. Khi Julien de Médicis thuê vẽ bức tranh này có thể đây cũng là cách mà người này muốn chuộc lỗi với người phụ nữ xấu số kia và với đứa con bị bỏ rơi của mình. Chân dung người phụ nữ trong bức tranh có thể là người tình của Julien de Médicis. Bà là một người phụ nữ đẹp, mặc bộ trang phục màu đen thể hiện sự tang tóc. Bà có đôi mắt buồn.
Ngoài hai giả thuyết trên một số nhà nghiên cứu còn cho rằng Mona Lisa chính là chân dung của Salai, người tình của Léonard de Vinci (Salai là học trò, có ngoại hình đẹp, đã theo Léonard de Vinci từ khi còn thiếu niên. Hai người gắn bó với nhau và là người tình của nhau trong nhiều năm. Khi Léonard de Vinci sang Pháp, ông muốn đưa Salai đi cùng nhưng Salai không đồng ý. Khi chia tay, ông đã tặng nhiều bức tranh cho Salai trong đó có một bức tranh Mona Lisa khác. Người ta đưa ra giả thuyết Léonard de Vinci vẽ hai bức tranh Mona Lisa cùng một lúc).
Bức tranh Thánh Jean Baptiste chính là hình ảnh của Salai. Qua mối quan hệ này, Léonard de Vinci là người đồng tính. Ngoài ra, Mona Lisa có thể là chân dụng tự họa của Léonard de Vinci. Nhưng hai giả thuyết này không mấy thuyết phục.
Bức tranh chân dung Thánh Jean-Baptiste, Léonard de Vinci vẽ nguyên mẫu Salai, người tình của mình, bức tranh hiện được trưng bày tại Bảo tàng Louvre, Paris
Cuộc đời của Léonard de Vinci là một chuỗi dài của những thành công và thất bại. Ông không thể hoàn thành được một số bức tranh và phải bỏ dở giữa chừng. Ông có kế hoạch sáng tạo ra nhiều loại máy móc, nhưng tất cả chỉ dừng lại ở các mô hình. Ông luôn tìm kiếm những người bảo trợ để có thể thực hiện được những dự án khoa học của mình, nhưng nhiều lần bị thất bại.
Khi về già, Léonard de Vinci quyết định rời Ý và sang Pháp sống. Vua Pháp François đệ nhất là người yêu văn hóa nghệ thuật. Ông biết đến tiếng tăm của Léonard de Vinci từ lâu. Vua François mời ông đến Pháp, khi đó, Léonard de Vinci đã 64 tuổi, trong hành trang của mình đến Pháp, Léonard de Vinci mang theo 3 bức tranh: La Jonconde, Thánh Jean-Baptiste, và bức tranh Đức Mẹ đồng trinh, Chúa Jésus và Thánh Anne. Ông cũng mang theo một học trò tên là Francesco Melzi. Hai người đi dọc theo dãy Alpes và sau nhiều ngày họ đã đến Paris. Họ được vua François đón tiếp trọng thể. Léonard de Vinci sống 3 năm ở Pháp và mất lúc 67 tuổi. Bức tranh La Joconde được vua François đệ nhất mua với giá 4000 đồng écu. Bức tranh được trưng bày trong phòng làm việc của vua ở cung điện Versailles, sau đó được Napoléon đem tới Louvre.
III. Bức tranh La Joconde đã từng bị đánh cắp năm 1911
Vụ trộm bức tranh La Joconde được phát hiện vào một buổi sáng lúc Bảo tàng vừa mở cửa, khi những du khách đầu tiên muốn đến xem bức tranh nổi tiếng này, khi họ đến phòng trưng bày nơi bức tranh vẫn được treo, họ không còn nhìn thấy nó nữa. Nhân viên Bảo tàng cấp báo với người phụ trách. Giám đốc Bảo tàng yêu cầu lấy dấu vân tay của tất cả các nhân viên sau đó báo cho cảnh sát. Nhiều đối tượng khả nghi bị gọi đến thẩm vấn, trong số đó có cả họa sĩ Picasso và nhà thơ Guillaume Apollinaire. Sau hơn một năm điều tra, bức tranh được tìm thấy tại Florence. Thủ phạm đánh cắp bức tranh chính là một người Ý tên là Vincenzo Peruggia làm nghề lắp đặt kính ở Bảo tàng Louvre, người này biết rất rõ Bảo tàng và cách lấy bức tranh để tránh bị phát hiện. Vincenzo Perruggia muốn lấy bức tranh để trao trả lại cho nước Ý.
Trong hai cuộc chiến tranh thế giới, bức tranh được cất giấu ở nhiều lâu đài khác nhau ở Bordeaux. Trong thời kì chiến tranh lạnh, bức tranh La Joconde được đem đi triển lãm tại Liên Xô, Mỹ, Nhật. Hiện tại bức tranh được bảo vệ bởi một lớp kính dày chống đạn và được treo trong một phòng lớn tại Bảo tàng Louvre. Ở đây luôn có ít nhất ba nhân viên túc trực bảo vệ bức tranh. Khách tham quan không được phép đến gần, mà chỉ được ngắm nhìn bức tranh từ xa.
La Jonconde, tác phẩm nghệ thuật nổi tiếng nhất, bức tranh được ví như kiệt tác trong số những kiệt tác, đây là một trong số những báu vật của Bảo tàng Louvre. Hình tượng người phụ nữ trong bức tranh trở thành mẫu hình về vẻ đẹp của con người đã được họa sĩ thể hiện rất thành công. Bức tranh là nguồn cảm hứng bất tận cho thơ ca nhạc họa. Đã có nhiều người bị Mona Lisa mê hoặc, họ coi nhân vật trong tranh như một người đang sống thật. Mona Lisa đã nhận được nhiều bức thư tình. Mỗi ngày có hàng chục nghìn người đến đây để có dịp ngắm nhìn chân dung nàng Mona Lisa, họ bình luận về nụ cười bí ẩn, về đôi mắt luôn nhìn mình từ mọi hướng.
Paris, tháng 02 năm 2016
