Nhìn lại âm nhạc miền Nam 1954-1975 (kỳ 8)

Nguyễn Phú Yên

CHƯƠNG VII

TÌNH CA ĐÔI LỨA

Chủ đề tình yêu luôn là nguồn cảm hứng nghệ thuật của tất cả các dân tộc qua mọi thời đại từ xa xưa đến hôm nay. Có thể xem đó là đề tài bất tử của loài người thể hiện qua văn chương, nghệ thuật từ những người bình dân cho đến người học thức. Trong âm nhạc Việt Nam, từ âm nhạc cổ truyền đến tân nhạc, tình yêu luôn là đề tài xuyên suốt, có sức sống mãnh liệt còn tồn tại qua bao thời gian.

Trong dòng âm nhạc lãng mạn, ta tìm thấy rất nhiều sáng tác ca ngợi tình yêu hoặc thể hiện tất cả mọi khía cạnh, sắc thái của tình yêu mà con người cảm nhận khi con người nhận ra tình cảm muôn màu và diệu vợi ấy. Có thể gọi dòng âm nhạc tiền chiến là khúc trường thiên của tình ca đôi lứa. Sau giai đoạn ấy, ca nhạc miền Nam tiếp tục nguồn cảm hứng ấy cho dù hoàn cảnh đất nước đã thay đổi. Người nghệ sĩ lưu giữ cái âm hưởng lãng mạn một thời sống lại trong lòng họ để rồi họ dâng cho đời những bài tình ca bất hủ còn mãi trong ký ức những thế hệ sau. Với sự tự do trong sáng tác lúc bấy giờ, nghĩa là họ được tự do biểu cảm những tình cảm riêng tư nhất mà không bị một sự ngăn cấm nào, các nhạc sĩ chọn lựa đề tài tình yêu vốn gợi nhiều cảm hứng phong phú. Vì vậy những bài tình ca đôi lứa chắc chắn chiếm đa số trong sáng tác của các nhạc sĩ sau năm 1954. Ta hãy bước dần vào thế giới tình yêu của họ với những giai điệu bất tuyệt.

Nhạc sĩ Văn Phụng cắt nghĩa chữ tình và chữ yêu:

Tình là một chuyện muôn màu 
Tình là mình thành vui thật mau 
Tình là một bài thơ sầu 
Tình là mình thành nhớ thương nhau. 
Tình đẹp tựa mùa thu vàng 
Tình mình nhiều mộng ước mênh mang 
Tình là một chuyện huy hoàng 
Tình là mình thành nhớ hoang mang. 
Yêu nhau khi xuân tươi thắm 
Yêu nhau trong tiếng ca tiếng đàn 
Yêu nhau trong muôn tia nắng 
Yêu nhau trong ánh trăng mơ màng…

(Văn Phụng, Tình)

Yêu là lòng bâng khuâng 
Nhớ hay thương một chiều thu vương 
Gió êm đưa xạc xào tre thưa

Lá rơi rơi, rơi tả tơi 
Yêu là tình dâng cao 
Gió lao xao ngã hàng phi lao 
Phút ái ân đắm say tâm hồn 
Nhớ mãi đêm nào bên nhau…

(Văn Phụng, Yêu)

Anh yêu nhất đôi môi hồng yêu đôi mắt say mơ 
Anh yêu tóc em buông dài yêu em tình ngất ngây. 
Anh yêu mãi đôi tay mềm yêu em lúc em đan 
Anh yêu tiếng ca êm đềm khẽ hát câu dịu dàng…

(Văn Phụng, Yêu và mơ)

Cũng như Văn Phụng, nhiều nhạc sĩ khác cũng bày tỏ tình cảm yêu thương nhẹ nhàng từ những hình ảnh đơn giản như đôi môi, khóe mắt, suối tóc… đã thu hút tâm hồn người nghệ sĩ:

Nàng từ đâu tới đây, gieo sầu mùa thu

Nàng nhìn ta dưới hoa, nhìn tôi chẳng nói

Cớ sao nhìn ta?

Rồi lòng ta từ đó, đắm say mơ màng

Chìm trong đôi mắt

Ôi đôi mắt nhung huyền, nhìn ta không nói

Chiều thu ân ái….

(Lâm Tuyền, lời Dạ Chung, Lặng lẽ)

Với người nghệ sĩ, tình yêu thơ mộng, đẹp đẽ sẽ đưa lứa đôi vào thế giới tuyệt vời và họ dành cho người tình những gì đẹp nhất, hay nhất trong tâm hồn và trong cuộc đời:

Dìu nhau đi trên phố vắng 
Dìu nhau đi trong ánh sáng 
Dắt hồn về giấc mơ vàng nhẹ nhàng 
Dìu nhau đi chung một niềm thương…

Đưa nhau vào cõi vô biên 
Có chim uyên tình thiêng 
Hát ru êm triền miên…

(Phạm Duy, Thương tình ca)

Ru em hài nhung gấm, ru em gót sen hồng 
Ru bay tà áo rộng, vượt tình tôi chắp cánh 
Ru trên đường em đến, xôn xao từng tiếng chim 
Ru em là cánh nhạn, miệng ngọt hạt từ tâm…

(Trịnh Công Sơn, Ru tình)

Nhìn trong đôi mắt đẹp lòng chợt vui như say 
Kìa đường lên Thiên Thai, kìa đường lên Thiên Thai 
Ấy đường qua ngõ mắt thơ ngây
Tiếng nhạc êm lẫn tiếng thơ say
Đưa hồn anh lạc vào tận tim ai.

(Hoàng Nguyên, Đường nào lên Thiên Thai)

Trong khi đó, nhạc sĩ Từ Công Phụng nhận ra tình yêu nồng thắm làm ấm áp cuộc đời khi đôi lứa ngồi bên nhau:

Em, lại đây với anh

Ngồi đây với anh trong cuộc đời này 
Nghe thời gian lướt qua mùa xuân khẽ sang 
Chừng như không gian đang sưởi ấm

Những giọt tình nồng. 
Tay này tay nắm tay

Nhìn nhau đắm say như chưa bao giờ 
Nghe chừng trong mắt nâu hồn anh đã tan

Thành mùa xuân ngọt ngào

Phủ ấm thiên đường đôi ta…

(Từ Công Phụng, Tự tình mùa xuân)

Chỉ một hình bóng làm đắm say lòng người nghệ sĩ nên họ không tiếc lời ngợi ca. Và cùng hình bóng ấy họ sẽ có một không gian tuyệt vời, một thiên đường hạnh phúc:

Ngày anh gặp đôi mắt long lanh 
Lần đầu anh lạc trong hố mê say 
Dường như ta quen nhau từ muôn kiếp 
Vừa gặp lại ta đã sợ tình cao bay. 
Từ khi anh yêu em là anh biết đợi chờ 
Chờ cho mau qua đêm dài đêm tối 
Mình yêu nhau đi thôi đừng lo phút chia tay 
Chỉ có em nghìn sao như đêm nay.

(Lam Phương, Chỉ có em)

Đường nào vào thiên đàng ái ân
Là đường vào nhịp thở lâng lâng
Mùa xuân đang đi trong lời yêu mới
Có hoa vàng phủ đường mòn gót chân mềm.
Lạc vào vườn xuân tình ngất ngây
Thả hồn vào cơn gió mê say
Cành hoa tươi chôn sâu cành xa vút
Để muôn đời mình còn được yêu nhé em…

(Lam Phương, Thiên đường ái ân)

Với Lam Phương, khi yêu là được bước vào thiên đàng ái ân, ở đó chỉ có người yêu là duy nhất và là tất cả cuộc đời của người đang yêu:

Em ơi suốt đêm thao thức vì em 
Vì lời giã từ lúc anh ra về 
Rằng mai đây anh lại thăm 
Ước nguyện trọn một đời 
Là mình luôn luôn có đôi. 
Em ơi nhớ thương, thương nhớ cả đêm 
Làm sao quên được phút giây êm đềm 
Chờ mong sao cho trời sáng 
Đúng giờ mình hẹn hò

Là đời quên hết sầu lo…

(Lam Phương, Em là tất cả)

Tình yêu luôn được nhắc nhớ trong hồn, kể cả khi thức giấc nửa đêm vẫn gợi lại một bóng hình xưa cũ:

Buồn vào hồn không tên, 
Thức giấc nửa đêm nhớ chuyện xưa vào đời. 
Đường phố vắng đêm nao quen một người 
Mà yêu thương trót trao nhau trọn lời. 
Để rồi làm sao quên? 
Biết tên người quen, biết nẻo đi đường về 
Và biết có đêm nao ta hẹn hò 
Để tâm tư những đêm ngủ không yên…

(Trúc Phương, Nửa đêm ngoài phố)

Tình yêu không chỉ được thể hiện trong đời thường mà đôi khi còn bày tỏ không kém phần sâu đậm trong từng giấc mơ nữa. Dù ở đâu tình yêu cũng để lại nhiều vấn vương, se thắt trong tâm hồn. Vì thế người nghệ sĩ luôn để lòng mình tìm về nơi chốn bình yên ấy:

Tôi gặp em trong chiều nắng thu êm đềm 
Sau vành nón nghiêng dịu hiền 
Môi hồng tươi lòng xao xuyến. 
Em gặp tôi tay cầm tay buồn không nói 
Mắt huyền mơ về xa xôi 
Như thầm nói tình nhịp đôi…

(Thúc Đăng, Tôi gặp em)

Tôi tìm yêu hòa tiếng ngân cung đàn lắng 
Qua ý thơ vương tình thắm 
Qua khúc tiêu sầu từng năm.
Tôi tìm yêu hòa gió mơ xuân một bóng 
Hòa giấc mơ say tình nồng 
Hòa sống tâm tư chờ mong…

(Hoàng Trọng, Tìm lại hương yêu)

Tìm đâu môi em đỏ 
Tìm đâu mây trong mắt 
Tìm cho ra mái tóc ngây thơ đó 
Tìm xem trong kinh sử 
Tìm tương lai sáng tỏ 
Tìm nhau khi nhân loại được trùng tu.

(Phạm Duy, Tìm nhau)

Đôi khi tình yêu đến nhẹ nhàng không ngờ khiến người nghệ sĩ băn khoăn tự hỏi nguồn cơn ấy xuất hiện từ đâu và lúc nào:

Tình yêu từ đâu mà tình yêu vội vã chiếm tim ta 
Chỉ một lần qua mà đêm đêm hình bóng mãi bên ta 
Lời nào dịu êm người đưa ta vào những giấc mơ xa 
Lòng thầm bảo nhau rằng

Duyên ta gặp gỡ trong kiếp nào…

Tình đẹp tình mơ là tình khi gặp gỡ lúc ban sơ 
Tình là vần thơ mà đôi khi mình ngỡ vẫn bơ vơ 
Tình còn chờ ai để con tim vàng võ suốt đêm nay 
Tình đừng nhạt phai tình ơi

Xin tình chớ thêm u hoài.

(Lam Phương, Tình đẹp như mơ)

Đời là vạn ngày sầu biết tìm nơi chốn nào 
Ta quen nhau bao lâu nhưng tình đã có gì đâu 
Nhiều khi anh cũng muốn biết bao giờ sẽ có tình yêu 
Cho lòng không thấy quạnh hiu

Khi đêm rừng buông xuống tịch liêu…

(Lam Phương, Biết đến bao giờ)

Tình yêu cũng đến nhẹ nhàng chỉ qua dáng xuân yêu kiều, qua nét môi em kiêu sa:

Một mùa xuân đàn chim ngất ngây

Yêu dáng xuân đẹp mặn mà 
Nụ cười hồng làm say lòng khách phương xa

Hương tình đậm đà 
Và từ hôm đó nằm chợt nghe xao xuyến

Nhìn mây êm qua 
Yêu trăng sáng trên dòng nước ngà 
Yêu dịu dàng môi em thơ ngây…

(Lam Phương, Yêu thầm)  

Đôi lúc mơ hồ như thế nhưng đôi khi tình yêu cũng dễ dàng đến và thật rõ ràng trong tâm hồn khi thoáng gặp hình bóng mình từng ôm ấp:

Hôm qua đến tìm em 
Anh thấy hoa xuân rơi đầy trước thềm 
Bâng khuâng bước nhẹ êm 
Sợ làm tan bao giấc mơ hoa triền miên. 
Anh yêu nét hồn nhiên 
Yêu biết bao khi em ngồi khuất rèm 
Đôi tay nhấp đường kim 
Làn môi hé cười thần tiên. 
Lòng bồi hồi mơ ước 
Đường hoa thắm đôi ta cùng chung bước 
Đời chẳng còn thương nhớ 
Vì duyên ta đẹp tình thơ…

(Hoàng Trọng, lời Thanh Nam, Đẹp giấc mơ hoa)

Chiều nay dưới giàn hoa thơm ngát êm đềm 
Vầng trăng thu soi mắt em long lanh 
Hỏi tôi những chiều buồn mây tím xây thành 
Có thương hoa thắm mong chờ không anh.

(Tuấn Khanh, Dưới giàn hoa cũ)

Anh hát cho em bài tình ca thiết tha 
Anh hát cho em dù lòng nghe xót xa 
Một lần gặp gỡ đã là bao thương nhớ 
Thương dáng em cười nhớ nụ mắt bờ môi…

(Ngô Thụy Miên, Bài tình ca cho em)

Biển rộng đất trời chỉ có ta 
Thì dòng Ngân hà mình cũng qua 
Biển không biên giới, như tình anh với em 
Hơn cả những vì sao đêm…

Đời anh sẽ đẹp vì có em 
Ngày dài sẽ làm mình nhớ thêm 
Biển xanh cát trắng, sóng hòa nhịp ái ân 
Không còn những chiều bâng khuâng…

(Lam Phương, Biển tình)

Khi yêu, người nghệ sĩ đắm say và mơ ước một đời ở bên nhau và mãi trung trinh cùng người mình yêu:

Hôm nào chúng mình ngồi với nhau 
Vầng trăng lặng lẽ soi hai mái đầu 
Có vì sao lạc vào mắt biếc 
Ngước lên nhìn nhau anh thì thầm 
Ngàn năm sau mắt em còn sâu? 
(Hoàng Nguyên, Em chờ anh trở lại)

Khi đã yêu thì mơ mộng nhiều 
Mơ ngày mai pháo nhuộm đường vui 
Mơ vành môi thơm ngát hương đời 
Tình kia phong kín mây trời 
Khi yêu riêng một người thôi…

(Phượng Linh, Khi đã yêu)

Gọi tên em ngàn lần, người yêu ơi đừng giận 
Đừng buồn tôi em nhé. Chỉ xin em một lần 
Người yêu xinh tuyệt trần, sưởi tình qua hơi ấm 
Bắt nguồn yêu bấy lâu bõ ngày ta nhớ nhau…

(Hồng Vân, Yêu thầm)

Đưa nhau vào cõi vô biên 
Có chim uyên tình thiêng 
Hát ru êm triền miên 
Đưa nhau vào chốn không tên, mặc đời quên 
Không bến, không thuyền, hết câu nguyền…

(Phạm Duy, Thương tình ca)

Đôi tay này vẫn chờ mong 
Con tim này dù lắm long đong 
Tôi yêu người bằng nỗi nghiệt oan 
Không than van và không trách oán 
Cho tôi trọn một kiếp đam mê…

(Duy Quang, Kiếp đam mê)

Tình yêu với người này là sự trắc trở của số phận nhưng với người kia là tình cảm tuyệt vời vì họ tìm ra ở đó sự chung thủy của người tình:

Thương hoài ôi ngàn năm còn đó 
Đá mòn mà tình có mòn đâu 
Tình đầu là tình cuối người ơi 
Suốt đời mình nguyện câu lứa đôi.
Thời gian âm thầm như nước về khơi 
Lòng trót yêu người tình khó đổi thay 
Hoa thắm rồi có khi tàn

Tình ấy chỉ đến một lần 
Tâm tư thương hoài ngàn năm.

(Phạm Mạnh Cương, Thương hoài ngàn năm)

Tình yêu còn đó em lo sợ gì
Vì anh còn nhớ trăng thanh ngày xưa
Vì anh còn nhớ những chiều mờ sương
Mây giăng nẻo về chung lối
Hoa vương gót mềm chân em.
Tình yêu còn đó xin em đừng buồn
Đừng cho rằng cách xa nhau rồi quên
Dù anh giờ đã cách ngàn trùng dương
Xa em giữa mùa phượng thắm

Tim anh vẫn một mình em…

(Phạm Mạnh Cương, Tình yêu còn đó)

Những giai điệu trên đã khẳng định sự hiện diện sinh động của nguồn cảm hứng dạt dào, phong phú và nhiều sắc màu thể hiện rõ nét trong sinh hoạt âm nhạc ở miền Nam sau ngày chia cắt đất nước. Đó chắc chắn là dòng nhạc viết về tình yêu đôi lứa kéo dài trong suốt hai thập niên. Khái quát về tình yêu này, đó là rung cảm trong tâm hồn của những lứa đôi nam nữ trong cuộc sống. Nhưng tình cảm đó có nhiều rung động khác nhau, nhiều sắc thái khác nhau, biểu hiện được mọi cung bậc tinh tế của mỗi một tâm hồn khác nhau. Tùy theo các tâm trạng thể hiện trong nội dung ca khúc của các nhạc sĩ, chúng ta có thể phân chia thành các chủ đề trong dòng nhạc tình ca lứa đôi. Đó là tình yêu đầu tiên từ thuở học trò, tình yêu buồn bã, tình yêu nhớ nhung, tình yêu đau xót, tình yêu lỡ làng và cả tình yêu đơn phương – những tình cảm thể hiện rõ rệt trong tâm tình của những chàng trai và những cô gái. Một bài ca có thể diễn đạt nhiều tâm trạng khác nhau. Mọi sự phân tích, lý giải tình cảm trong tâm hồn chỉ mang tích chất tương đối, không có sự phân chia rạch ròi bởi tình cảm đôi khi vẫn đan xen nhiều sắc thái, không có bến bờ biên giới trong tình cảm của người nghệ sĩ; cho nên dẫu có sự phân chia chỉ là muốn làm nổi bật sắc thái sâu đậm nhất trong các giai điệu của người nhạc sĩ mà thôi. Ta thử đi sâu vào những sắc thái tình cảm trong dòng nhạc tình yêu đôi lứa sau đây:

I. TÌNH ĐẦU

Thứ tình cảm nhẹ nhàng đến với mỗi tâm hồn có thể xuất hiện từ rất sớm từ lứa tuổi hoa niên và môi trường cho tình cảm đó nảy nở là từ mái trường cho những ai bước đầu con đường đèn sách. Không chỉ tình thân hữu giữa bạn bè chung lớp, chung trường, đôi khi những tâm hồn thanh xuân biết đẩy đưa tình cảm đó lên một cung bậc mới để mở ra một chân trời thương nhớ đậm đà và sâu sắc hơn. Từ tình bạn thân thiết của tuổi học trò có thể dẫn đến tình yêu đầu đời:

Lòng xao xuyến mỗi khi hoa phượng rơi 
Nhắc lại câu chuyện buồn 
Trường còn kia ôi mái đổ tường rêu 
Nơi kỷ niệm êm ái. 
Đâu dư âm của tiếng nói ngây thơ 
Ngày hai đứa dìu nhau đến sân trường 
Cùng đuổi bướm hái hoa trên cuối đường 
Tiếng cười vạn tình thương. 
Và thuở ấy biết bao nhiêu buồn vui 
Gói trọn theo tuổi đời 
Tình đẹp như trang giấy kết vần thơ 
Như một nụ hoa trắng. 
Nhưng bao nhiêu yêu dấu đã phai mờ 
Thời gian nỡ vùi chôn tuổi học trò 
Người em gái mến thương nơi chốn nào 
Bao giờ mình gặp nhau…

(Thanh Sơn, Lưu bút ngày xanh)

Phượng ơi xa vắng em nhiều năm 
Nghe lòng thương nhớ lắm, trót mang nỗi lòng. 
Phượng ơi ve sầu gọi em tới 
Câu hát anh nghẹn lời, giọt buồn tả tơi. 
Phượng ơi sao lại đến rồi đi 
Mỗi năm đem biệt ly, dâng sầu lên mi 
Nhớ mong chờ đợi nhau tím lòng. 
Ngoài trời phượng đã nở 
Em có thương có buồn không…

(Thanh Sơn, Phượng ơi)

Điều đó có nghĩa rằng mối tình thơ ngây bắt đầu chớm nở trong lòng những người trẻ tuổi; tình cảm thương nhớ, quyến luyến buổi ban đầu đẹp biết dường nào:

Hè về rồi đây tâm hồn xuyến xao 
Nhắc đến biệt ly thương cảm nỗi sầu 
Tiếng ve nức nở chan chứa 
Sân trường còn lại hai đứa 
Cầm tay nhau nói nhiều cũng buồn. 
Ngoài trời phượng rơi trong lòng vấn vương 
Nhớ những bạn thân chung một mái trường 
Biết bao kỷ niệm mang đến 
Thương rồi một tà áo tím 
Dù xa nhau nhớ đừng lãng quên.

Từ tình cảm nhẹ nhàng những ngày bên nhau biến thành tình cảm sâu đậm khi đến ngày xa nhau, bạn trẻ đã nhận ra đó là tình yêu đã đến và nỗi buồn cũng đậm sâu:

Năm năm mỗi lần nghe hè đến 
Lòng đắm đuối những giờ phút hè xưa 
Hồn lâng lâng như buồn nhớ bâng khuâng 
Và thương tiếc vô cùng… 
Tôi đâu quên người em hè ấy 
Tà áo trắng trong màu nắng mộng mơ 
Chiều chia ly nên lòng thấy bơ vơ 
Tìm tôi giữa sân trường…

Năm năm mỗi lần nghe hè đến 
Thường tới chốn ấy tìm bóng người em 
Thường tới chốn ấy tìm cánh hoa tim 
Mà chẳng biết đâu tìm… 
Nên năm năm nhìn hoa phượng thắm 
Nhìn mái ngói nét trường cũ đìu hiu 
Nhìn ánh nắng trên dòng nước cô liêu 
Lòng chợt thấy tiêu điều…

(Hoàng Thi Thơ, Biết đâu tìm) 
Mai đây cách biệt nỗi buồn này ai biết 
Thấy phượng rơi khóc thầm 
Rưng rưng tiếng lòng như ve ru não nùng 
Tình này riêng lạnh lùng. 
Một ngày biệt ly trăm ngày nhớ nhau 
Nuối tiếc cuộc vui ân tình lúc đầu 
Nếu ai đã từng rung cảm 
Đôi lần nhặt màu hoa thắm 
Lòng bâng khuâng biết mình đã yêu…

(Thanh Sơn, Thương ca mùa hạ)

Những buồn vui của thời tuổi nhỏ thường được ghi lại bằng những nét chữ hồn nhiên trong từng trang nhật ký:

Nhiều khi tôi ngồi bên trang nhật ký 
Lắng tâm tư xuôi về bao tháng năm xa mờ 
Lòng dâng lên niềm thương không bến bờ 
Còn kiếm đâu được thời học sinh sống nên thơ. 
Nào khi lên trường trong bao chiều nắng 
Bước đi bên nhau cầm chung nón che đôi đầu 
Nào khi mưa cùng chung manh áo màu 
Mặc gió mưa lạnh lùng mình vẫn vui gần nhau…

(Hoàng Trọng, lời Vĩnh Phúc, Trang nhật ký)

Ngày biệt ly chúng mình chưa nói hết câu tạ từ 
Năm năm cách biệt

Năm năm mong chờ héo mòn tình nghĩa xưa 
Nhắc đến thấy buồn, tình kia ngăn đôi đường 
Nhật ký đời tôi ghi thêm một lần thôi.

(Thanh Sơn, Nhật ký đời tôi)

Ngày đôi ta quen nhau tuổi còn thơ

Đi học chung cùng giờ 
Nhặt hoa đem cho nhau ghim vào thơ

Đếm đầu tay mà chờ. 
Thời gian qua trôi mau không ngừng đâu 
Mỗi mùa hoa phượng đầu, tiếng ve kêu gợi sầu 
Phút chia tay rầu rầu 
Tiếc thương riêng mình biết

Hoặc tìm trong mắt nhau. 
Rồi khi yêu thương đi vào tuổi xanh

Đất trời vui chuyện mình 
Tình tôi mang tâm tư như tình anh

Ước vọng sao mộng thành 
Đừng cho nhau tương lai mau nhạt phai

Lữ hành trên đường dài 
Cánh chim bay miệt mài, mắt mi vương u hoài 
Biết khi cho là mất đường đời ai giống ai…

(Phạm Mạnh Cương, Kỷ niệm nào buồn)

Tình yêu đầu tiên có thể theo thời gian rồi mất đi nhưng cũng có thể kéo dài theo năm tháng của đôi tình nhân:

Sao không thấy em lại để cùng anh thẩn thơ 
Trước sân trăng vòi vọi để rồi cùng ước mơ 
Sao không thấy em lại hàng dừa nghiêng thương nhớ 
Này khúc ân tình biết đưa về đâu. 
Ôi đẹp thay là thuở ban đầu 
Chìm sâu đáy mắt một màu xanh khơi 
Niềm thương không nói nên lời 
Chỉ nghe xao xác một trời bâng khuâng…

(Phạm Đình Chương, Thuở ban đầu)

Mây có bay và em có hay 
Ta ngại ngùng yêu em lần đầu 
Ta đã say hồn ta ngất ngây 
Men yêu thương đã thấm cuộc đời 
Một lần nào đó bước bên em âm thầm 
Một lần nào đó ta vẫn không nói yêu người…

(Ngô Thụy Miên, Bản tình cuối)

Tình yêu có thể trở về chỉ từ một hoài niệm xa xưa ghi dấu sâu đậm trong tim. Nhưng mối tình đầu khi thì nồng say nhưng đôi khi cũng đầy cay đắng:

Vườn lòng vừa hé hoa yêu đời

Tình đầu đã chớm lên môi cười

Hôm nao gió ngân lời

Dù rằng thời gian trôi

Nhưng không xóa phai nhòa tình người…

(Hoàng Trọng, Tình đầu)

Hồn tìm ngược về bến dĩ vãng

Nhớ mối tình đầu dệt dưới ánh nắng 
Trong bóng chiều tà dịu êm

Say sưa bên em tôi trao câu trìu mến. 
Và lòng rộn ràng nhớ chốn cũ

Dưới mái nhà ngày nào sống ấm cúng 
Chung khúc nhạc lòng nồng say

Bên em thơ ngây còn vấn vương trời mây…

(Hoàng Trọng, Đường về dĩ vãng)

Biết rằng cuộc tình đầu 
Thường gây bao thương đau 
Càng yêu nhau càng xa nhau mãi mãi. 
Thà rằng người đừng về 
Cho nuối tiếc thêm dâng cao 
Để cho tình chết theo mùa đông năm nao.

(Lam Phương, Tình chết theo mùa đông)

Mối tình đầu trót bọt bèo 
Vì người ta đã chạy theo bạc tiền 
Âm thầm ôm mối tình điên
Cầm bằng Chúa định nhân duyên bẽ bàng. 
Chúa ơi! Chúa ơi! Con quỳ lạy Chúa trên trời 
Sao cho con lấy được người con thương…

(Phạm Duy, Con quỳ lạy Chúa trên trời)

Thôi chia tay nhau từ đây, nghe nước mắt vây quanh 
Biết lỡ yêu đương, sẽ đau thương suốt cả một đời, 
Nhưng mấy khi tình đầu, kết thành duyên mong ước 
Mấy khi tình đầu, kết trọn mộng đâu em. 
Xin từ giã đường phố trắng mưa ngâu 
Làm chim bay mỏi cánh, nước mắt đêm tạ từ 
Thành phố cũ người yêu xưa 
Còn đâu, còn đâu? Giờ đây xin giã từ.

(Anh Việt Thu, Người đi ngoài phố)

Tình đầu thường lên men đau 
Nên đôi khi trái tim yêu nhỏ máu 
Đầu tình nào biết đến phút cuối 
Bẽ bàng rồi lòng chất ngất tiếc nuối 
Thì tình đầu chỉ còn là trong kỷ niệm mà thôi…

(Trần Thiện Thanh, Tình đầu tình cuối)

Chuyện tình mình là thoáng mây trôi
Lúc gần nhau đã mất đi rồi

Kỷ niệm đầu còn giữ trên môi
Nhưng cuộc tình là giây phút thôi!
Một lần đi khiến lòng nghẹn ngào
Lần từ ly đã đau lời nói
Giọt lệ sầu em khóc đêm nay
Đắng cay làm anh khóc đêm mai…

(Y Vũ, Chuyện tình đầu)

Đôi khi chỉ là một hình ảnh, kỷ niệm xa xưa cũng có thể làm sâu đậm thêm tình cảm thuở ban đầu:
Ngày nao em đến chơi tặng tôi một chiếc hình 
Ghi nhớ ngày chúng mình vừa quen nhau 
Năm tháng dài ngày sau ghi nhớ mãi.
Hình em tóc ngang vai lượt dắt với hoa cài 
Nét mi cong viền khóe mắt u hoài 
Khóe mắt u hoài làm xao xuyến lòng anh. 
Chiều nay sao nhớ thương người em qua chiếc hình 
Qua nét mực yêu kiều và xinh xinh 
Ghi mấy hàng gởi anh câu luyến mến.
Tặng anh để mai sau mình vẫn nhớ nhau hoài 
Dẫu xa xôi lòng vẫn nhớ thương hoài 
Thương nhớ lâu dài này anh nhé đừng quên…

(Lê Dinh, Tấm ảnh ngày xưa)

Có nhớ đêm nào? 
Về chung với nhau nơi này 
Tìm đến hòa khúc sum vầy 
Tình xuân ngất ngây ta cùng say. 
Có nhớ đêm nào? Nhớ phút ban đầu

Đã trót yêu nhau xin nhớ tìm nhau. 
Nhạc hòa thắm niềm say chìm đắm trời mây 
Lòng ngát niềm hương ấy

Tình đã trót đổi trao

Ngàn kiếp về sau nào có phai màu…

(Khánh Băng, Có nhớ đêm nào)

Cũng có thể một làn hương nhẹ thoảng cũng đủ làm sống dậy những ngày tươi đẹp của mối tình đầu đã qua:

Đêm đêm tôi vẫn về bên mùi hương hoa sứ 
Nâng niu cây đàn đìu hiu thương mối tình đầu 
Bơ vơ tiếng đàn lời ca em về đâu 
Đàn dâng lên buồn tênh rớt rơi cung sầu. 
Hương lâng lâng tách trà thơm mùi hương hoa sứ
Tâm tư đi tìm mùi hương hoa sứ nhà nàng

Cô đơn ngõ về bạn thân quen gọi tôi

Tình yêu sao dở dang nhắc chi bẽ bàng…

(Hoàng Phương, Hoa sứ nhà nàng 2)

Thà rằng người chết đi cho ta thiên thu sầu 
Để cho ta còn đớn đau mãi về sau 
Thà rằng người chết đi chôn kín trong huyệt sâu 
Mộ bia xanh khắc ghi mối tình đầu. 
Thà rằng người chết đi chít khăn tang để cho người 
Xếp xiêm y dành lấy hơi thở người ơi 
Thà rằng người chết đi như nắm hương tình đời 
Để cơn mê có ta tìm đến người…

(Diên An, Người còn đó ta còn đây)

Chỉ có đôi ta không bao giờ ly biệt 
Chỉ có đôi ta tha thiết mộng ban đầu
Đừng khóc cho tương lai mai thuyền ngược về đâu 
Với một tiếng tin yêu nhau… mối tình đẹp ngàn sau…

(Châu Kỳ, Đừng nói xa nhau)

II. TÌNH QUA BỐN MÙA

Người nghệ sĩ đôi khi còn tìm thấy tình yêu đôi lứa trong văn chương bình dân. Đó là những vần ca dao rất nồng nàn, tha thiết đã gợi lên cho người nghệ sĩ mối cảm xúc đồng điệu để khắc họa nét đẹp đó qua những giai điệu trữ tình:

Ðêm qua tát nước (í a chứ) đầu đình 
Trời đêm sáng tỏ (ấy) cái đêm trăng rằm 
Bỏ quên chiếc áo (chứ) trên cành (là) hoa sen, 
Là cành hoa sen (ớ ơ) 
Em được thì cho anh xin 
Hay là em để (chứ) làm tin làm tin trong nhà 
Ơi hỡi chàng ơi (chứ tình rằng) ơi hỡi chàng ơi 
Áo anh sứt chỉ (chứ) đường tà (chứ biết rằng) 
Vợ anh chưa có (chứ) mẹ già, mẹ già chưa khâu 
Mẹ già chưa khâu (chứ tình rằng) tình vẫn chưa khâu…

(Y Vân, Tát nước đầu đình)

Cũng với bài ca dao này, nhạc sĩ Phạm Đình Chương cũng viết nên một ca khúc với lời 1 là biến thể thơ lục bát như trên nhưng có thêm lời 2 do nhạc sĩ viết mới:

Tình bằng là tình bằng, khen ai khéo nối nên tình
Mượn câu quên áo, mượn câu quên áo

Cho mình (mà) quen nhau
Hỡi chàng nắng nhuộm da nâu
Ơn trời mà duyên trước quen sau
Thân hèn run rủi được trao cho chàng.
Thiếu chi dưới tổng trên làng
Tìm đâu chẳng thấy được nàng (nàng) thanh xuân.
Nếu anh đã thật hết tâm
Đánh bạo em cũng tỏ phân đôi lời.
Thưa rằng chăn chiếu lợn xôi
Lễ sêu bạc vàng

Lễ sêu bạc vàng này em mới chẳng tham.
Nhưng chỉ tham (nhưng tham) một đấng trai hùng
Nặng yêu nòi giống (ơ ớ) yêu đồng ruộng xanh
Người ơi . . .

(Phạm Đình Chương, Khúc giao duyên)

Nụ tầm xuân, ơi nụ tầm xuân nở ra xanh biếc

Em lấy chồng, em đi lấy chồng, anh tiếc tiếc lắm thay…

Giờ đây đây giờ đây, giờ đây đây giờ đây

Đây em đã có chồng. Em đã đã có chồng

Như chim chim vào lồng, như cá ngậm mồi câu…

(Phạm Duy, Nụ tầm xuân)

Ta tìm thấy trong ca dao những hình ảnh thân quen mà người bình dân đã vẽ nên đầy thơ mộng. Cũng từ mạch cảm hứng đó, Phạm Duy phát triển thêm tình ý riêng của mình. Cái khăn thường là vật trao duyên, vật kỷ niệm gợi nhớ tới người yêu. Sáu câu thơ như một điệp khúc bất tận, thể hiện nỗi nhớ triền miên, da diết. Mỗi câu hỏi dường như gợi lên một nỗi nhớ dâng trào. Người bình dân đã nhân cách hóa một sự vật gần gũi nhưng mang đầy cảm xúc, đó là tâm trạng ngổn ngang niềm thương nhớ cùng nỗi lo âu:

Khăn thương nhớ ai, khăn rơi xuống đất 
Khăn thương nhớ ai, khăn nhặt để vai 
Khăn thương nhớ ai, khăn chùi nước mắt 
Khăn thương nhớ ai, khăn giặt chẳng phai 
Đèn thương nhớ ai, mà đèn không tắt 
Mắt thương nhớ ai, mắt ngủ chẳng sâu…

(Phạm Duy, Thương ai nhớ ai)

Từ bài ca dao Mười thương, nhạc sĩ Phạm Đình Chương mô phỏng và phát triển thành bài hát cùng tên với lời ngợi ca tình yêu trong hoàn cảnh đời sống mới:

Một thương tóc xõa mơ màng

Hai thương em ăn nói mặn mà (lại) có duyên
Ba thương má lúm đồng tiền

Bốn thương (thương) đôi mắt như sao huyền mùa thu.

Năm thương (năm thương) em biết trông chờ

Chờ anh đi chinh chiến bao năm tháng xa mờ quê hương.

Sáu thương là thương em cũng cương thường

Bảy thương (thương) nết ở trăm đường em khéo khôn.

Tám thương trong trắng tâm hồn

Đẹp tươi là tươi như ánh trăng tròn đầu thôn.

Chín thương là thương tiếng cười giòn

Ngàn năm gỗ đá cũng còn (còn) ngất ngây

Mười thương là em xinh quá đôi bàn tay

Bàn tay măng dệt mộng cho đời nên thơ

Để cùng anh xây đắp cho ngày mai

Tình yêu thương chan chứa giữa trời tự do.

(Phạm Đình Chương, Mười thương)

Có thể tình yêu được gợi lên từ một tích xưa cũng gây cho người nghệ sĩ mối xúc cảm sâu đậm:

Một đàn chim tóc trắng bay về qua trần gian

Báo tin rằng có nàng Giáng Hương

Nàng ngồi trên cung vắng

Trong một đêm đầu trăng

Phá then vàng bước vào vườn hoang.

Không gian tràn dâng niềm thương

Rồi tiếng hát xui cuộc tình duyên…

Trời đày cô tiên nữ xuống đầu thai thành hoa 
Giữa đêm mờ, hoa nở chóng phai 
Người về trong đêm tối ôm cành hoa tả tơi 
Bóng in dài gác đời lẻ loi.

(Phạm Duy, Cành hoa trắng)

Đó là những nét đẹp cổ điển, trong đó nhiều thi nhân đã dàn trải tình cảm theo mùa xuân của đất trời. Cái tình xuân bao giờ cũng lai láng. Đôi khi người nghệ sĩ đắm mình trong mùa xuân tươi thắm để rồi từ đó hát về mối tình riêng một cách kín đáo:

Ánh xuân về tràn dâng nắng mới

Tơ trời mừng say gió tới

Ngàn đóa hoa bừng chào đời.

Từng bầy én trông đẹp mùa màng

Vờn cánh vui đùa nhịp nhàng

Hòa tiếng chung tình nồng nàn.

Có riêng một mình ta với bóng

Không hẹn gần ai ấm cúng

Mà chẳng nghe lòng lạnh lùng

Vì người ấy luôn chờ một lời

Là hiến ta trọn cuộc đời

Thề ước đem tình sánh vai.

(Hoàng Trọng, lời Hồ Đình Phương, Mộng lành)

Đêm qua say tiếng đàn đôi chim uyên đến giường 
Chim báo tin xuân đã về trong giấc mộng. 
Em yêu câu hát buồn lả lướt trong màn trăng 
Yêu trời thanh vắng đón đưa em tới chàng. 
Hồn em chùng đêm tối tình em còn chơi vơi 
Lòng em chưa tàn xin đừng nhạt phai…

(Phạm Duy, Đêm xuân)

Anh cho em mùa xuân nụ hoa vàng mới nở 
Chiều đông nào nhung nhớ. Đường lao xao lá đầy 
Chân bước mòn vỉa phố mắt buồn vin ngọn cây. 
Anh cho em mùa xuân mùa xuân này tất cả 
Lộc non vừa trẩy lá. Lời thơ thương cõi đời 
Bầy chim lùa vạt nắng trong khói chiều chơi vơi…

(Nguyễn Hiền, thơ Kim Tuấn, Anh cho em mùa xuân)

Mùa xuân đôi khi cũng là mùa chia cách khiến người nghệ sĩ không khỏi buồn đau:

Nếu chiều nay lỡ hẹn không về 
Thì xuân năm nay anh sẽ buồn 
Sẽ buồn hơn mấy cội mai già 
Và mùa xuân quên mặc áo mới. 
Hẹn hò xa xưa còn nguyên tất cả 
Dành cho em tình yêu rất lạ 
Dù sao anh cũng về, mộng xuân đã chín đỏ 
Bàn tay nâng niu hoa cúc 
Bàn tay hiu hắt giọt lệ đầy…

(Anh Việt Thu, Mùa xuân đó có em)

Nhưng nguồn cảm hứng không chỉ có từ mùa xuân. Mùa hè đôi khi cũng là cái cớ để người nghệ sĩ biểu lộ tình cảm yêu thương của mình. Có thể đó là thời gian có nhiều kỷ niệm êm đềm của đôi lứa đã để lại những dấu ấn khó phai trong tâm hồn:

Bên nhau nắng hạ rộn ràng

Bên nhau thoáng rượu nồng nàn 
Đừng ngủ mơ, đừng sầu thơ 
Đừng ngẩn ngơ, cuộc tình tan trong phút giây. 
Cho nhau mắt lệ nghẹn ngào 
Cho nhau ước hẹn ngày nào 
Đời hợp tan, tình dở dang 
Nặng sầu mang

Bàng hoàng nghe nắng trôi sang…

Hôm nao nắng đẹp dịu dàng 
Cho nhau thoáng lệ ngỡ ngàng 
Người ngẩn ngơ, đời là mơ 
Tình là thơ, nghẹn lời mừng vui biết bao.
Bên nhau nắng hạ rộn ràng 
Cho nhau thoáng rượu nồng nàn 
Đừng ngủ mơ, đừng sầu thơ 
Đừng ngẩn ngơ, trọn đời không sống bên nhau.

(Nguyễn Trung Cang, Nắng hạ)

Mùa hè đi qua như làn gió 
Mùa hè trong ta đã đỏ hoe 
Mùa hè đôi ta bốc lửa cháy 
Lửa thiêu trái đất này. 
Mùa hè con tim đã tỏa nắng 
Mặt trời trong ta đã ngồi cao 
Mùa hè mưa rơi cũng đỏ máu 
Và nhuộm hồng trăng sao. 
Đôi ta chỉ có một mùa hè thôi 
Đôi ta chỉ có một cuộc tình thôi…

(Phạm Duy, Hạ hồng)

Nhưng kỷ niệm sâu đậm hơn lại từ những cuộc chia tay của những người biết yêu lần đầu:

Thế rồi mùa hè qua từ đấy 
Tạm biệt nhau ngày ấy 
Thương nhớ trong tim đầy. 
Nhớ hoài miền thùy dương mướt xanh 
Chiều chiều hai đứa mình 
Ngồi nhìn đợt sóng nhô. 
Biết đâu ngày vui sao chóng tàn 
Giã từ nhau muộn màng 
Phượng tàn trên hè phố. 
Nhìn trăng khuya trách bên mái lầu 
Cánh phượng đã nhạt màu 
Ép trong lòng tay sầu…

(Hoài An, Thế rồi một mùa hè)

Và rồi mùa thu. Mùa thu là mùa của bạc lòng thương nhớ và của những chuyện tình buồn muôn thuở vơi đầy dòng lệ mỗi chiều thu quạnh quẽ. Buồn nhưng không hề thảm thiết. Sầu nhưng không hề bi lụy. Thương yêu mà chẳng hề xót xa. Yêu đương mà chẳng hề đọa đày. Nó bàng bạc trong hồn, khẽ khàng như gió thoảng, vậy mà cũng đậm sâu, bền chặt. Mùa thu dễ đưa ta về với bao kỷ niệm của hình bóng cũ, tình yêu xưa, của sự nuối tiếc và của nỗi sầu, đôi khi mang lại niềm say đắm ngất ngây:

Nhìn những mùa thu đi em nghe sầu lên trong nắng 
Và lá rụng ngoài song nghe tên mình vào quên lãng 
Nghe tháng ngày chết trong thu vàng. 
Nhìn những lần thu đi tay trơn buồn ôm nuối tiếc 
Nghe gió lạnh về đêm hai mươi sầu dâng mắt biếc 
Thương cho người rồi lạnh lùng riêng…

(Trịnh Công Sơn, Nhìn những mùa thu đi)

Lá rơi bên thềm gợi nhớ thương 
Tìm trong lá thu vàng trên lối đi về dĩ vãng 
Ngày thơ đã qua rồi sao vấn vương 
Mỗi khi sương chiều xuống 
Tìm bâng khuâng hình bóng năm nào. 
Nhớ những đêm về nhặt ánh sao 
Thầm mơ ước cho tình thương

Chớ bao giờ phôi pha 
Dù xa cách phương trời không lãng quên 
Bao kỷ niệm trìu mến 
Trong những phút êm đềm bên nhau…

(Nguyễn Hiền & Lê Trọng Nguyễn, Lá rơi bên thềm)

Em có nghe mùa thu mưa giăng lá đổ 
Em có nghe nai vàng hát khúc yêu đương. 
Và em có nghe khi mùa thu tới 
Mang ái ân mang tình yêu tới 
Em có nghe nghe hồn thu nói mình yêu nhau nhé. 
Em có hay mùa thu mưa bay gió nhẹ 
Em có hay thu về hết dấu cô liêu 
Và em có hay khi mùa thu tới 
Bao trái tim vương màu xanh mới 
Em có hay hay mùa thu tới hồn anh ngất ngây…

(Ngô Thụy Miên, Mùa thu cho em)

Trong mắt em mùa thu về đây 
Nghe nhớ thương nặng chĩu vai gầy 
Làn mây tím đậm buồn đôi mi 
Heo maygợi sầu chia ly 
Nhắc ai xuôi ngoài vạn lý…

Theo bóng mây thời gian chậm trôi 
Em nhớ ai giờ cách xa rồi 
Chiều thu đến gợi sầu tiếc nhớ 
Biết bao kỷ niệm xa xưa 
Mắt em tan vào mùa thu.

(Phạm Mạnh Cương, Thu về trong mắt em)

Mùa thu thưa nắng gió mang niềm nhớ 
Trời chiều man mác buồn nát con tim 
Lệ tình đẫm ướt tà áo trinh nguyên 
Kỷ niệm êm đềm còn in trên giấy. 
Người ôm thương nhớ ra đi từ đấy 
Trời đày hai đứa vì thiếu tơ duyên 
Rừng còn thay lá tình vẫn chưa yên 
Thương chi cho lắm giờ cũng xa nhau…

(Lam Phương, Thu sầu)

Không chỉ là nơi chất chứa nhiều kỷ niệm, mùa thu còn là mùa của sự xa cách, của nước mắt khóc than. Sự chia lìa, cách ngăn đã đẩy tình cảm tới chỗ bi thiết, đau đớn:

Em ra đi mùa thu mùa thu không trở lại 
Em ra đi mùa thu sương mờ giăng âm u 
Em ra đi mùa thu mùa thu không còn nữa 
Đếm lá úa mùa thu đo sầu ngập tim tôi…

Hôm em ra đi mùa thu mùa thu không trở lại 
Lá úa khóc người đi sương mờ dâng lên mi 
Em ra đi mùa thu mùa lá rơi ngập ngừng 
Đếm lá úa sầu lên bao giờ cho tôi quên.

(Phạm Trọng Cầu, Mùa thu không trở lại)

Dòng sông nào đưa người tình đi biền biệt 
Mùa thu nào đưa người về thăm bến xưa. 
Hoàng hạc bay, bay mãi bỏ trời mơ 
Về đồi sim, ta nhớ người vô bờ. 
Ta vẫn chờ em dưới gốc sim già đó 
Để hái dâng người một đóa đẫm tương tư. 
Đêm nguyệt cầm ta gọi em trong gió. 
Sáng linh lan hồn ta khóc bao giờ…

(Vũ Đức Sao Biển, Thu hát cho người)

Mắt đã một chiều thu hoen lệ sầu
Tiếng đã lạc loài trong tim nghẹn ngào
Đưa anh về chiều thu reo dưới gót
Âm thầm từng hồi giá buốt nghe tin đông sang.
Nhớ những đường về sương rơi mịt mùng
Mắt biếc là màu riêng tôi lạnh lùng
Thương cho người về cô đơn với bóng
Mây chiều lạc loài đã xuống

Với thu mênh mông…

Nhớ mãi từng chiều thu rơi nghìn trùng

Tóc đã lạc cùng mây trôi ngại ngùng
Đêm mong người về cho vơi giá buốt
Nghe hồn từng mùa đã khuất

Tiếc thu mênh mông.

(Thanh Trang, Tiếc thu)

Nước mắt mùa thu khóc ai trong chiều
Hàng cây trút lá nghĩa trang đìu hiu
Từng chiếc từng chiếc lệ khô vàng héo
Buồn thương từng kiếp

Nằm trong mộ réo tên người đời quên
Nước mắt mùa thu khóc than triền miên.
Nước mắt mùa thu khóc trong đêm dài
Mùa mưa chới với tiếng mưa buồn rơi
Người xây ngục tối tình yêu lừa dối
Giọt mưa tìm tới để chia lầm lỗi

Với người hoài trinh
Nước mắt mùa thu khóc cho cuộc tình…
(Phạm Duy, Nước mắt mùa thu)

Thu đến thu đi cho lá vàng lại bay 
Em theo bước về nhà ai 
Ân tình xưa đã lỡ thời gian nào bôi xóa 
Kỷ niệm đầu ai đành lòng quên?

(Song Ngọc, Xin gọi nhau là cố nhân)

Trong chia ly, mất mát, Phạm Duy viết theo tâm tình của nhà thơ Apollinaire, cũng xem như tình đã chết và mùa cũng chết theo:

Ta ngắt đi một cụm hoa thạch thảo 
Em nhớ cho mùa thu đã chết rồi
Mùa thu đã chết, em nhớ cho 
Mùa thu đã chết, em nhớ cho.
Mùa thu đã chết, đã chết rồi 
Em nhớ cho em nhớ cho
Đôi chúng ta sẽ chẳng còn nhìn nhau nữa.
Trên cõi đời này, trên cõi đời này 
Từ nay mãi mãi không thấy nhau 
Từ nay mãi mãi không thấy nhau.

(Phạm Duy, Mùa thu chết)

Trong khi đó, Châu Kỳ thì ngược lại, vẫn tin rằng người yêu còn đó, nghĩa là tình vẫn còn và mùa vẫn còn mãi, còn mãi trong tim và còn trên khắp quê hương:

Mùa thu ơi, nghe nói rằng em đã chết 
Mùa thu ơi, em còn đó hay chết rồi? 
Em còn đó, em còn đó hay chết rồi 
Thu, em hãy nói, em hãy nói, nói đôi lời 
Rằng mùa thu vẫn sống dài trên sông núi 
Hồ thu xưa, trăng nhìn nước vẫn sáng ngời. 
Xin đừng nói, xin đừng nói thu chết rồi 
Không, thu vẫn sống, em vẫn sống, sống đời đời…

(Châu Kỳ, Mùa thu còn đó)

Mùa đông thường là mùa của mưa rơi, với người này là mùa ghi dấu kỷ niệm nhưng với người khác đôi khi chỉ đem lại cảm giác buồn thương:

Chiều buồn ngồi một mình nhìn mây trôi mênh mang
Nhìn đôi chim lang thang, lang thang
Trời buồn người càng buồn

Trông mây nước thêm bâng khuâng
Nhớ em từng phút mong từng giây em ơi.
Biết rằng cuộc tình đầu

Thường gây bao thương đau
Càng yêu nhau càng xa nhau mãi mãi.
Thà rằng người đừng về

Cho nuối tiếc thêm dâng cao
Để cho tình chết theo mùa đông năm nao…

(Lam Phương, Tình chết theo mùa đông)

Đôi mắt em lặng buồn nhìn thôi mà chẳng nói 
Tình đôi ta vời vợi có nói cũng không cùng 
Có nói cũng không cùng. 
Yêu hết một mùa đông không một lần đã nói 
Nhìn nhau buồn vời vợi có nói cũng khôn cùng 
Có nói cũng khôn cùng. 
Trời hết một mùa đông gió bên thềm thổi mãi 
Qua rồi mùa ân ái qua rồi mùa ân ái.

Em ngồi bên song cửa anh đứng tựa tường hoa 
Nhìn nhau mà lệ ứa một ngày một cách xa 
Một ngày một cách xa.

(Phạm Đình Chương, thơ Lưu Trọng Lư, Mắt buồn)

Ngày nào ta xa nhau, anh bước sâu

Trong vùng tối nhạt nhòa

Từng mùa đông theo qua

Anh đã quen với đường đời băng giá.

Xưa hôn em một lần, rồi đau thương tràn lấp

Anh yêu em một ngày và xa em trọn kiếp

Nên anh yêu mùa đông, nên anh yêu mùa đông,

Ôi mùa đông của anh.

(Trần Thiện Thanh, Mùa đông của anh)

Rồi những đêm thánh đường đón Noel 
Lang thang qua miền giáo đường dấu yêu 
Tiếng thánh ca ngày xưa trong đêm tối 
Nhớ quá đi thôi giọng hát ai buồn 
Đêm thánh vô cùng lạnh giá hồn tôi.

(Nguyễn Vũ, Bài thánh ca buồn)

Nhưng trong tâm tư người nghệ sĩ, mưa luôn đem đến cảm giác cô đơn khi tình đã xa, từ đó họ dễ phô bày nỗi buồn riêng tư, có thể nhẹ nhàng hoặc da diết:
Mưa từ đâu mưa về
Làm muôn lá hoa rơi tả tơi
Tiếng mưa gió lạnh lùa ngoài mành 
Lá vàng rơi lìa cành gợi ta nỗi niềm riêng. 
Ôi! ta mong ước xa xôi, 
Nhưng đêm mãi cô đơn gửi tâm tư về đâu? 
Mưa thương ai mưa nhớ ai? 
Mưa rơi như nức nở, mưa rơi trong lòng tôi…

(Huỳnh Anh, Mưa rừng)

Chiều mưa không có em

Bờ đá công viên âm thầm 
Chiều mưa không có em

Giăng mắc mây không buồn trôi. 
Gọi mùa thu lãng quên

Vào tiếng mưa rơi êm đềm 
Trời còn mưa ướt thêm

Cho dài ngày tháng không tên. 
Chiều mưa không có em

Đường phố quên chưa lên đèn 
Chiều mưa không có em

Biết lấy ai chia hờn tủi 
Trời mùa thu lắm mây

Còn bước em đi quên về 
Vòng tay ôm lẻ loi

Cho mình còn mãi thương nhau…

(Trường Sa, Mùa thu trong mưa)

Ngoài trời không sao thưa đường lầy ướt ngõ tối 
Mưa khuya về hiu hắt len vào hồn. 
Chuyện đời quên đi thôi dĩ vãng xa lắm rồi 
Gợi lại để làm chi nữa người ơi. 
Chiều nào nâng ly bôi tình vừa mới chắp nối 
Tay không mà mơ ước đi vào đời 
Để rồi bao năm trôi thênh thang đời muôn lối 
Nhớ cố hương muốn về rồi lại thôi…

(Nguyễn Hiền & Hoài Linh, Kể chuyện đêm mưa)

Mưa ơi mưa ơi, mưa gieo sầu nhân thế 
Mưa nhớ ai biết người thương có còn nhớ hay quên 
Riêng ta vẫn u hoài 
Đêm đêm tiếp đêm nhớ mong người đã cách xa…

(Huỳnh Anh, Lạnh trọn đêm mưa)

Mưa còn khóc thương cho người đi xa, có thể đó là người bạn hay là người yêu, nhưng cũng cho người ở lại niềm tin hội ngộ:

Ngoài trời mưa rơi rơi, mà hồn ai chơi vơi 
Sao nhớ nhung hoài, từng giọt mưa rơi rơi 
Là lời ca xa xôi, thắm thiết thương ai 
Lướt đi ngoài mưa. 
Dù trời còn mưa rơi, đừng buồn lòng ai ơi 
Ta vẫn tươi cười, rồi ngày trời thôi mưa 
Đời lại đẹp như thơ, quyến luyến trong mơ 
Ấm êm tâm hồn, hát câu yêu đời.

(Nguyễn Hữu Thiết, Ai đi ngoài sương gió)

Đêm chưa ngủ nghe ngoài trời

Đổ mưa từng hạt rơi
Gác nhỏ đèn le lói

Bóng dáng in trên tường loang 
Anh gối tay tôi để ôn chuyện xưa cũ

Gói trọn trong tuổi nhớ…

Ngoài hiên mưa tuôn

Mưa lạnh xuyên qua áo ai

Canh dài nghe bùi ngùi 
Mưa lên phố nhỏ

Có một người vừa ra đi đêm nay 
Để bao nhiêu luyến thương lại lòng tôi. 
Khi trót gửi những hình ảnh

Của tim vào lòng đêm 
Những kỷ niệm cho nhau

Nếu mất đi xin đừng quên 
Tôi thiếp đi trong niềm vui

Và đêm rớt những giọt mưa cuối cùng.

(Trúc Phương, Mưa nửa đêm)

Nếu chiều nay không có anh, ai sẽ đưa em về? 
Trời sắp đổ cơn mưa, sao anh còn đứng mãi 
Hãy nói một lời, có phải anh giận em? 
Có phải anh giận em? 
Nếu ngày mai xa cách nhau, em chẳng nên âu sầu 
Trời có đổ mưa ngâu, đôi ta chẳng tan vỡ 
Dẫu biết tình đầu rất dễ chia lìa nhau 
Để chìm vào trong bể dâu…

(Ngân Giang, Em về kẻo trời mưa)

Quán vắng mưa khuya như khúc ca nghẹn lời 
Tí tách rơi rơi ray rứt trong lòng người 
Không hẹn gặp nhau đêm nay 
Đêm dài lạnh gió rét mướt 
Đếm từng bước đi sầu lên mãi mãi…

(Nguyễn Hiền & Hoài Linh, Kể chuyện đêm mưa)

Niềm thương nỗi nhớ cũng được dàn trải cùng với ngọn gió đông hay làn mưa bay:

Rồi ngày mai sẽ ra đi phương trời 
Biết đâu trên đường vạn nẻo từ ly

Biết đâu cuộc đời ngày mai đổi thay 
Mà tôi vẫn còn nhớ nhớ nhớ
Phút giây ban đầu. 
Ngại ngùng bước chân buồn, em đã sang ngang rồi 
Đành thôi nhớ mong, gửi theo gió đông
Tình yêu giá băng vào nơi cuối trời nhớ 
Sầu đông còn đến bao giờ.

(Khánh Băng, Sầu đông)

Có những chiều thành phố mưa bay 
Công viên buồn tượng đá cũng buồn 
Chân đi tìm tuổi hồng sa mạc nắng 
Câu kinh giáo đường

Ngày tháng trút đau thương. 
Có những chiều thành phố mưa bay 
Thương em gầy giọng hát đêm dài 
Nghe hơi thở chạnh lòng khơi niềm nhớ 
Môi giăng mắt đỏ mòn mỏi theo đợi chờ…

(Bằng Giang, Thành phố mưa bay)

Từ ngày xa lìa nhau

Lòng em vẫn yêu tình em vẫn sâu 
Vẫn ôm theo mộng ước

Trải khắp đường đi hẹn với ngày về 
Từ mùa đông gần đây

Lòng anh đã thay tình anh đã phai 
Tiếng chuông ngày nào

Giờ đã qua nghẹn ngào hồn em xót đau. 
(Anh Bằng, Cho kỷ niệm mùa đông)

Em lên ngày mai đường gió trăng cài 
Mong em từng giây rộn ràng như ngây 
Ô hay mùa đông mà xuân đã lâng lâng 
Ô hay mùa đông mà mai đã lên bông 
Vì gót chân in dấu ân tình 
Hoa lá ngỡ như mùa xuân mùa xuân ái ân…

(Lê Uyên Phương, Một ngày vui mùa đông)

Một ngày vui mùa đông, thương nhớ mênh mông 
Một ngày vui chờ mong, lá hát bên song 
Em như cơn mưa đến, tươi mát đời tôi 
Lời nào thơm bờ môi, mắt biếc chơi vơi 
Lời nào tan cuộc vui, nuối tiếc khôn nguôi 
Em như cơn lốc cuốn đời tôi… 
(Ngô Thụy Miên, Giọt buồn mùa đông)

III. TÌNH SẦU

Trong nền tân nhạc miền Nam sau 1954, có những giai đoạn khi đất nước thoát khỏi chiến tranh và đang vui với cơn gió hòa bình và êm ấm, những giai điệu vui trong tình yêu thỉnh thoảng vẫn vang vọng. Nhưng khi cuộc chiến bắt đầu lan tràn, những tiếng sầu bi ai đã cất lên ngày càng phổ biến. Có thể nói tình sầu là chủ đề nổi trội nhất trong tình yêu đôi lứa của thế hệ sinh ra trong chiến tranh. Họ bị đẩy vào cuộc chiến, có nghĩa là cuộc đời bị bom đạn chiến tranh quyết định và tình yêu của họ – người ra đi cũng như người ở lại – đều bị chi phối mãnh liệt bởi hoàn cảnh lịch sử của đôi lứa đó. Khi sự sống trở nên mong manh vì khói lửa chiến tranh thì tình yêu của họ cũng sẽ biến thiên theo hoàn cảnh vì không biết con đường cuối cùng của tình yêu sẽ đưa họ đến đâu. Hội ngộ hay chia lìa, bền chặt hay tan tác, đau thương hay hạnh phúc? Không ai quyết định được nên nỗi sầu là tiếng lòng mạnh mẽ nhất của lứa đôi.

Chiều rơi cho lòng lạc loài chơi vơi 
Ngày rơi ta buồn giây phút qua rồi 
Thời gian luống phụ cho ai mãi đâu 
Luống hận cho ai mãi đâu muôn kiếp u sầu. 
Chiều ơi trôi về miền nào xa xôi 
Tìm ai tiếng lòng thổn thức vắn dài 
Tình ơi mắt lệ chan chứa khắp nơi 
Gió đừng khóc nữa gió ơi tan nát tơi bời…

(Hoàng Trọng, Nhạc sầu tương tư)

Tình yêu như thương áo quen hơi ngọt ngào 
Rời nhau hôm nào, hồn mình như vá khâu 
Buồn mình như lũng sâu 
Rồi tình trong im tiếng, rồi tình ngoài hư hao…

Tình yêu cho anh đến bên cơn muộn phiền, 
Tình đi âm thầm, nghìn trùng như vết sương, 
Lạnh lùng như dấu chim 
Tình mong manh như nắng, tình còn đầy không em…

(Trịnh Công Sơn, Tình sầu)

Mưa soi dấu chân em qua cầu 
Theo những cánh rong trôi mang niềm đau 
Lời nào yêu hết trái tim buồn

Lời nào yêu hết trái tim buồn 
Xin giữ trong mắt lệ, xin giữ trong mắt lệ 
Nhòa theo từng gót chân người xa vời. 
Mưa âm thầm buổi chiều thổn thức 
Sẽ nhạt nhòa từ ngàn năm nữa

Như em khóc hồn nhiên 
Nỗi muộn phiền ngày tàn hơi thở 
Em thấy không cõi đời vô vọng…

(Từ Công Phụng, Mắt lệ cho người)

Nỗi buồn gợi lên từ sự chia xa lứa đôi và nhất là khi chính mình trở về với cô đơn:

Buồn không em 
Mùa thu tan tác lá bay gọi nhau bên thềm 
Buồn không em 
Những chiều cô đơn xâm chiếm hồn em 
Vài tia nắng xuyên qua rèm 
Hồng đôi má em cho lòng buồn thêm 
Những đêm xa nhà, đời lữ thứ buồn không em…

(Lam Phương, Buồn không em)

Buồn ơi ta xin chào mi 
Khi người yêu ta đã bỏ ta đi 
Buồn ơi ta xin chào mi 
Khi tình yêu chấp cánh bay đi. 
Buồn ơi ta đang lẻ loi 
Buồn hỡi ta đang đơn côi 
Buồn ơi hãy đến với ta 
Để quên chuyện tình xót xa…

(Nguyễn Ánh 9, Buồn ơi chào mi)

Đường vào tình yêu

Có trăm lần vui có vạn lần buồn 
Đôi khi nhầm lỡ đánh mất ân tình cũ 
Có đâu chỉ thế tiếc thương chỉ thế 
Khi hai mơ ước không chung cùng vui lối về. 
Mình vào đời nhau

Lúc môi còn non tuổi mộng vừa tròn 
Hương thơm làn tóc nước mắt chưa lần khóc 
Đến nay thì đã đắng cay nhiều quá 
Thơ ngây đi mất trong bước buồn giờ mới hay…

(Trúc Phương, Buồn trong kỷ niệm)

Buồn thương miên viễn, có thể từ kiếp này đến kiếp sau, không biết đến bao giờ mới nguôi ngoai, mới chấm dứt:

Người từ ngàn dặm về mang nỗi sầu 
Nhịp cầu ô thước hẹn đến mai sau 
Ngày dài nhung nhớ mình cũng như nhau 
Trên cao bao vì sao sáng 
Rừng vắng có bao lá vàng 
Là bấy nhiêu sầu…

(Lam Phương, Thu sầu)

Trời mưa mãi mưa hoài 
Thần tiên giấc mơ dài 
Vào cuộc đời sỏi đá, biết mình si mê 
Buồn ơi đến bao giờ 
Còn thương đến bao giờ 
Khi mùa thu còn mang tiếng buồn đêm hè…

Nằm nghe tiếng mưa nguồn 
Tưởng em bước chân buồn 
Đang vỗ về lá úa trong lòng đêm thu 
Buồn ơi, đến bao giờ 
Còn thương đến bao giờ 
Thương nụ cười đơn côi, tháng đợi năm chờ.

(Lê Uyên Phương, Buồn đến bao giờ)

Buồn nào hơn đêm nay buồn nào hơn đêm nay 
Khi ngoài kia bão tố đầy trời 
Từng cánh lá cuốn gió rơi vào lòng đêm thâu 
Thương thầm mối tình ngâu. 
Ngày về ôi xa quá cánh nhạn còn miệt mài 
Trong nắng hồng mê say lạc bầy chim chíu chít 
Hai phương trời cách biệt đêm chờ và đêm mong…

(Lam Phương, Xin thời gian qua mau)

Một lần tiễn đưa bao nhiêu là buồn
Đường ngập lá rơi khi sương chiều lắng xuống
Tôi vẫn đi giữa cô đơn, gió lạnh về buốt tâm hồn 
Cho niềm thương nhớ vấn vương…

Tâm tư buồn mênh mang nghe gió trút lá vàng 
Đã bao nhiêu mùa thu sang
Đời mình là sân ga, lưu luyến bóng con tàu 
Gợi tiếc nuối cho nhau…

(Nguyễn Hiền & Minh Kỳ, Buồn ga nhỏ)

Nỗi buồn đến khi những ngày vui đã qua mất rồi, chỉ còn lại trái tim bơ vơ, đơn độc. Người nghệ sĩ nhiều khi cũng mơ về quá khứ, cũng xót xa vì trong tình cảnh mới dù như thế nào thì trái tim vẫn không hề ngủ yên:

Cuộc tình ngỡ đã xa xưa

Đã xanh xao từ thuở nào 
Chợt người đến với tim ta

Xóa tan đi một mảnh đời 
Cuộc tình quý giá mong manh

Có chơi vơi ngược dòng đời 
Nghìn trùng dòng sông có vui. 
Ôi sao người miệt mài

Ngày vui nào còn dài 
Ta ưu phiền từng ngày

Vội chôn cuộc tình gầy 
Chết đi bao lời nói 
Rừng nào có sa mưa

Tình nào sẽ như thơ…

(Ngô Thụy Miên, Tình khúc buồn)

Đôi khi trộm nhìn nhau 
Xem dung nhan đó bây giờ ra sao 
Em có còn đôi má đào như ngày nào 
Kể từ khi vắng nhau em như tấm vải lụa nhàu 
Thương thâu đêm giấc ngủ xanh xao 
Em có bề nào ai đón ai đưa. 
Cuộc đời là vách chắn là rào thưa 
Thương em tiếng hát sang mùa 
Một mai mưa ướt áo em áo mỏng đường mềm 
Dáng nhỏ chân đêm…

(Trầm Từ Thiêng, Trộm nhìn nhau)

Buồn thương người yêu trong đợi chờ nếu quá đậm sâu sẽ đưa con người đến tình cảnh cực đoan – tương tư:

Ngày nào cho tôi biết 
Biết yêu em rồi tôi biết tương tư 
Ngày nào biết mong chờ 
Biết rộn rã buồn vui đợi em dưới mưa… 
Ôi biết đem tin này 
Vắng như lòng giấy tình yêu lấp đầy 
Rồi biết quên câu cười biết cho đôi dòng lệ rơi…

(Phạm Duy & Ngọc Chánh, Bao giờ biết tương tư) 

IV. TÌNH NHỚ

Tình buồn là tình không có kết thúc trọn vẹn bởi nhiều lý do, thường để lại trong tim những vết đau hay nuối tiếc. Khi mộng ước không thành thì đôi lứa chỉ còn có hoài niệm, nghĩa là trong những giai điệu có sự nhớ nhung, khắc khoải của người nghệ sĩ. Có nghĩa là họ tìm về hình bóng cũ, tìm về kỷ niệm, có khi tìm mãi mãi trong cuộc đời:

Đêm nao cùng ai dưới trăng thanh 
Yêu đương lòng chan chứa bao tình 
Say sưa hồn mây theo gió cuốn 
Đêm nay trăng còn vương hương tình. 
Bóng trăng còn, người xưa nào đâu? 
Thấu chăng lòng đớn đau…

(Quốc Bảo & Hoàng Trọng, Bóng trăng xưa)

Nhớ thu nào qua mấy mùa hoa 
Mơ bóng dáng năm xưa xa mờ 
Chiều chiều tìm trong tia nắng phai 
Gửi về nơi chân mây cuối trời 
Bao buồn vui giữa mùa hoa tím. 
Phút ban đầu khi mới gặp nhau 
Ôi muốn nói nhưng sao nghẹn lời 
Tình cờ quen nhau qua phút giây 
Mộng đời dệt thành thơ bất ngờ

Xa dù xa hẹn đừng quên nhau…

(Mạnh Phát, Nhớ màu hoa tím)

Nghe như mùi hương xưa từ quá khứ đưa về
Lâng lâng hồn bay đi, lùi về xa dĩ vãng
Thay người xưa trong nắng thấy thu vàng mênh mông
Lá đổ qua sông vắng mây ngừng trong mắt trong.
Bao nhiêu thời gian qua đường nét đã phai nhòa
Ôi bóng hình xa xưa chỉ còn trong quá khứ
Lâu rồi nhưng vẫn nhớ vẫn rong hồn bơ vơ
Cánh hồng bay theo gió chết đi còn tương tư…

(Thanh Bình, Tiếc một người)

Rồi chiều nào anh qua xóm vắng 
Đã mấy mùa trăng anh cách xa 
Mấy lần nghe tim thiết tha 
Cớ sao anh tưởng chừng là hôm qua 
Đôi ta hẹn nhau giữa lòng mây rặng tre già. 
Mặn mà làm sao, nhìn trăng lên xa xa 
Hai đứa thì thầm chuyện cũ qua 
Ước ngày mai đời nở hoa…

(Mạnh Phát, Qua xóm nhỏ)

Người về người về đâu nhớ ta chăng 
Người ơi mỗi lá thu rơi làm ta bâng khuâng 
Như áng mây chiều lam trong sương 
Bước đi âm thầm lòng buồn như chiều rơi 
Nghe chăng thu ơi để lá rơi chi hoài 
Gợi lòng thương nhớ ai nhiều.

(Anh Việt Thu, Hai vì sao lạc)

Người nghệ sĩ nhớ về người yêu tươi thắm qua hình ảnh của đôi môi, của làn tóc, của tà áo tím trong những ngày rong chơi giữa thiên nhiên tuyệt đẹp trong buổi chiều có lá vàng nhẹ bay:

Rồi một ngày hương xuân ngây ngây 
Tôi đứng đón hoa đào bay 
Hoa rơi trên màu áo trắng năm xưa còn đây. 
Và bầu trời xanh như hôm nay 
Tôi với em tay nắm tay 
Ta đưa nhau đến lưng đồi chiều ấy. 
Rồi một tình thương không đơn côi 
Tôi với em nay làm đôi 
Cho dẫu mưa dâng ngập lối hay khi bùi ngùi. 
Một nụ cười xinh trên đôi môi 
Tình đời thôi nghe chia phôi 
Vườn đời là bông hoa thắm đẹp tươi…

(Mạnh Phát, Rồi một ngày)

Từ khi xa anh em vẫn yêu và nhớ 
Mà sao anh đi đi mãi không về nữa 
Một bóng áo tím buồn ngẩn ngơ 
Khóc trong chiều gió mưa 
Khóc thương hình bóng xưa. 
Ngàn thu mưa rơi trên áo em màu tím 
Ngàn thu đau thương vương áo em màu tím 
Nhuộm tím những chuỗi ngày vắng nhau 
Tháng năm càng lướt mau 
Biết bao giờ thấy nhau.

(Hoàng Trọng, lời Vĩnh Phúc, Ngàn thu áo tím)

Đàn ơi hòa theo tiếng gió mơ màng đi xa vời

Lời ai sao mà tha thiết êm đềm như chơi vơi

Hình bóng ngày nào đã quá xa xôi

Một tà áo tím bên tôi

Thầm nghe lá vàng nhẹ rơi…

Tìm đâu bàn tay

Che mái tóc huyền rung tơ mềm

Tìm đâu muôn màu hoa nắng

Lung linh vương chân êm

Tìm lúc chiều về tiếng hát buông lơi

Tìm về tiếng sáo chơi vơi

Thời gian vẫn lạnh lùng trôi.

(Nguyễn Hiền, Tìm đâu)

Một hôm anh về

Em bâng khuâng đứng trông theo

Hoàng hôn nâng niu

Bước đôi chân người em yêu.

Em nhớ thương nhiều

Lòng xao xuyến thêm nhiều

Hiu hắt sương mờ xuống tịch liêu.

Rồi em đi nhặt hoa pensée ép trong thơ

Thầm trao cho anh

Những khi tâm hồn bơ vơ

Khi gió sang mùa làm rơi lá bên hồ

Hoa nói lên ngàn nỗi mong chờ…

(Hoàng Trọng, lời Vĩnh Phúc, Cánh hoa yêu)

Em ơi màu áo phong sương

Mình ước huy hoàng

Được bàn tay chính nàng

Dâng hoa, dâng hết ân tình 
Tình đến bao giờ hỏi đường xưa mà nhớ.

Con đường xưa em đi thời gian có quên gì 
Đá mòn kia vẫn ghi, ghi một đêm trăng thanh 
Quán bên đường vắng tênh chỉ còn em với anh.

(Châu Kỳ & Hồ Đình Phương, Con đường xưa em đi)

Nỗi nhớ càng thêm đậm sâu khi đôi lứa đắm chìm trong sắc thu của trời mây, của hoa lá, của hồ nước tĩnh lặng hay là trong tiếng đàn say đắm, nhẹ nhàng vang lên giữa đêm trăng của ngày quá vãng:

Thu vừa sang sắc hồng tô lối 
Tình thu thắm thiết quá thu ơi 
Nhìn màu hoa vừa tan tác rơi 
Nhớ muôn vàn nhớ ơi

Hát trong màu hoa nhớ. 
Tôi lại đi giữa trời sương gió 
Màu hoa thắm vẫn sống trong tôi 
Chiều thu sau vòng qua lối xưa 
Để đừng nhìn gió mưa

Xác hoa hồng mênh mông.

(Nguyễn Văn Đông, Sắc hoa màu nhớ)

Nghe tiếng thời gian âm thầm đưa 
Ngẩn ngơ thương nhớ đến cung đàn xưa 
Một mùa trăng đã vắng xa đường tơ 
Heo may gió rét từng giờ 
Ôi thơ mộng đâu còn nữa.
Tôi vẫn tha thiết yêu ngày xưa 
Ngày nào say đắm với cung đàn mơ 
Ngày nào hai đứa dưới trăng mùa thu 
Hôm nao hát khúc tạ từ 
Hôm nay sầu lắng tâm tư…

(Hoàng Trọng, Một thuở yêu đàn)

Thuở ấy có em anh yêu cuộc đời 
Yêu đôi môi cười điểm nét son tươi 
Yêu đôi tay ngà làn má thắm 
Tóc xanh buông lả lơi 
Nhớ em nhớ bao thuở ấy. 
Thuở ấy có em anh chưa từng sầu 
Chưa lang thang ngoài đường phố đêm thâu 
Chưa hoang mang lạnh ngoài bến vắng 
Hỡi em em về đâu

Cho đời mình thương nhớ nhau…

(Huỳnh Anh, Thuở ấy có em)

Rồi những đêm thánh đường đón Noel 
Lang thang qua miền giáo đường dấu yêu 
Tiếng thánh ca ngày xưa vang đêm tối 
Nhớ quá đi thôi giọng hát ai buồn 
Đêm thánh vô cùng lạnh giá hồn tôi.

(Nguyễn Vũ, Bài thánh ca buồn)

Lỡ yêu rồi làm sao quên được anh ơi 
Những đêm buồn nhìn về dĩ vãng xa xôi 
Đếm bao kỷ niệm là bao nhiêu tình 
Mà đành quên sao, anh giờ đành quên sao? 
Tình mình hôm nao đâu ngỡ rằng chiêm bao 
Nhớ thương ôi là bao…

(Lê Dinh & Dạ Cầm, Nếu anh đừng hẹn)

Em ở nơi nào có còn mùa xuân không em? 
Rừng ngàn lá gió từng đêm nhắc nhở thì thầm 
Nắng ở trên đầu nắng trong lòng phố 
Gió ở trên non gió cuốn mây về. 
Sao anh vẫn ngồi mà nghe cô đơn
Mà nghe nức nở trong hồn 
Và thương đôi mắt nhỏ em buồn 
Vì mình yêu nhau

Vì mình thương nhau nên mới giận hờn, 
Vì mình xa nhau, nên nhớ nhớ nhau hoài…

(Anh Việt Thu, thơ Thiên Hà, Nhớ nhau hoài) 
Chiều tím chiều nhớ thương ai 
Người em tóc dài sầu trên phím đàn 
Tình vương không gian

Mây bay quan san có hay? 
Đàn nhớ từng cánh hoa bay 
Vầng trăng viễn hoài màu xanh ước thề 
Dòng sông trôi đi lúc chia tay còn nhớ chăng?

(Đan Thọ, thơ Đinh Hùng, Chiều tím)

Tình yêu nếu không còn tìm thấy ngoài đời thì có thể tìm thấy trong giấc mơ:

Tình yêu nào như đến trong mơ 
Tình yêu nào êm ái như thơ 
Tình yêu nào lòng cứ đợi chờ 
Đợi chờ từng phút từng giờ 
Từng phút từng giờ mà tình thì đến nào ngờ 
Tình đến nào ngờ vì tình nào có hẹn giờ 
Em đi tìm anh suốt đời. 
Em đi tìm anh suốt đời…

(Hoàng Thi Thơ, Tạ tình)

Mộng đẹp về trong đêm lắng mơ 
Nhạc triền miên lâng lâng ý thơ 
Bóng em tôi tha thiết mơ hồ 
Đến bên tôi trong lúc không ngờ 
Nhắc cho tôi phút giây mong chờ. 
Rồi nhìn nhau không nói mấy câu 
Thời gian chờ đợi ai mãi đâu
Lúc xa nhau muốn nói đôi lời 
Ước mong sao cho đến bên người 
Mắt nhung huyền ngất ngây hồn tôi…

(Hoàng Trọng, Tiếng lòng)

Tình ngỡ đã quên đi như lòng cố lạnh lùng 
Người ngỡ đã xa xăm bỗng về quá thênh thang 
Ôi áo xưa lồng lộng đã xô dạt trời chiều 
Như từng cơn nước rộng xóa một ngày đìu hiu. 
Tình ngỡ đã phôi pha nhưng tình vẫn còn đầy 
Người ngỡ đã đi xa nhưng người vẫn quanh đây 
Những bước chân mềm mại đã đi vào đời người 
Như từng viên đá cuội rớt vào lòng biển khơi…

(Trịnh Công Sơn, Tình nhớ)

Một vì sao sáng trong đêm lặng lẽ 
Nhạc buồn xa vắng mênh mông trần thế 
Ánh mắt sáng ngời

Lòng trời u tối không gian xa vời… 
Tìm đến với nhau cho quên hận sầu 
Ngày đó lứa đôi vui duyên tình đầu 
Mộng ước tan rồi

Để buồn mai sau, để buồn mai sau.

(Thanh Trang, Duyên thề)

Ôi đôi mắt long lanh, như ánh trăng thanh

Soi sáng đất lành một đêm thái bình 
Ôi môi thắm màu hoa, năm tháng dần qua

Buông những lời ca như gợi lòng ta. 
Ấy tơ đồng chờ ta chắp nối 
Nhưng nào hồn ta dám nói 
Vì muốn duyên còn đẹp hoài. 
Vì tình ấm không là tình hòa 
Mà ấm khi lòng còn chờ 
Thầm ước mơ rồi ước mơ.

(Hoàng Trọng, lời Hồ Đình Phương, Mộng lành)

Khi lòng trống vắng chính là lúc tình cảm nhớ thương lên ngôi, nó chi phối cả tâm hồn trong nhiều năm tháng dài:

Rồi mai chân hoang vu lên phố gầy 
Tôi về nhớ trong mắt môi đã đắng cay 
Còn ai mơ trên tay khi hoàng hôn 
Vỗ giấc xuân muộn về trên môi hồng.

(Trường Sa, Rồi mai tôi đưa em)

Thức trọn đêm nay để nhớ thương anh 
Em nghe tình yêu nhắc nhở êm đềm 
Nhớ từng nụ cười ánh mắt 
Nhớ lời ngọt ngào âu yếm 
Tóc em thơm giấc ngủ dịu hiền. 
Biết giờ này anh nhớ em không 
Có nghe tình yêu thức dậy trong lòng 
Đếm từng màu thời gian đến 
Bóng hình người mình yêu mến 
Ôi nhớ gì hơn nhớ người yêu…

(Hoàng Hoa & Thảo Trang, tức Giao Tiên, Nhớ người yêu)

Gần như là một nghịch lý, đôi khi tự nhủ lòng sẽ cố quên đi, quên hình bóng cũ, quên kỷ niệm xưa nhưng không thể nguôi được:

Người ơi khi cố quên là khi lòng nhớ thêm 
Dòng đời là chuỗi tiếc nhớ 
Mơ vui là lúc ngàn đắng cay… xé tâm hồn. 
Tàn đêm tôi khóc khi trời mưa buồn hắt hiu 
Lòng mình thầm nhớ dĩ vãng 
Đau thương từ lúc vừa bước chân vào đường yêu…

(Anh Bằng, Sầu lẻ bóng)

Người đã từng yêu sẽ nhớ mãi kỷ niệm xa xưa nhất là khi hai người tiễn đưa nhau trong phút giây chia xa:

Người ơi, biết đêm nay nữa là mấy đêm qua rồi 
Ngồi đây ngắm trăng về soi bóng đêm chơi vơi 
Ôi tiếng tơ sao còn vương, gợi lại trong giấc mơ 
Bóng dáng năm xưa,

Lúc xuân chưa tàn mộng lòng vừa đẹp đôi 
Một sớm tinh sương tôi đưa người xa tôi…

Rồi đây chốn xa xăm biết người nhớ tôi những gì 
Người ơi có những chiều xuân én bay xôn xao 
Mong bóng ai kia hoàng hôn chìm dần trên phím tơ 
Thu đến bơ vơ, đông qua ngỡ ngàng

Rồi hè lại buồn sang 
Có nhớ thương nhau xin đưa vào trong mơ.

(Lam Phương, Tiễn người đi)

Với người con gái những kỷ niệm êm đềm trong tình yêu dễ để lại trong lòng họ những tình cảm sâu đậm hơn:

Người về, một mùa thu gió heo may 
Về đâu có nhớ chăng những vì sao long lanh 
Đưa tiễn người một đêm không trăng 
Nói sao nên lời lòng buồn như chiều rơi 
Như trong đêm khuya

Những bước chân qua thềm 
Gợi niềm thương nhớ vô vàn. 
Người về, đường đi kết gió trăng sao 
Người đi có biết chăng trong chiều nay bơ vơ 
Nghe lá thu vàng rơi bâng khuâng 
Bước chân ai về chừng thời gian ngừng trôi 
Như quên đêm khuya

Để gió sương theo mùa thầm làm ướt áo vai gầy…

(Anh Việt Thu, Hai vì sao lạc)

Ngồi nhìn trăng vào bóng mây

Em nhớ anh của em 
Thời gian năm trước

Ai nỡ chia lìa đôi lứa chúng mình 
Mộng lòng ơi, nơi kia trời lạnh lẽo 
Anh biết không em chờ, mà anh vẫn chưa về 
Để năm tháng ơ thờ
Đêm này là bao đêm nhớ về anh…

(Đỗ Thu, Gửi về anh)

Lỡ yêu rồi làm sao quên được anh ơi 
Những đêm buồn nhìn về dĩ vãng xa xôi 
Đếm bao kỷ niệm là bao nhiêu tình 
Mà đành quên sao, anh giờ đành quên sao 
Tình mình hôm nao đâu ngỡ rằng chiêm bao 
Nhớ thương ôi là bao…

(Lê Dinh, Nếu anh đừng hẹn)

Không anh đời như thiếu nhiều 
Không anh mây trôi ngập ngừng 
Làm sao không nhớ đến người mình yêu 
Vắng xa nhau một lần mà lòng như thấy lâu rồi…

(Hoàng Trang, Nếu đời không có anh) 

V. TÌNH XA

Trong tình yêu, khi ở bên nhau đôi lứa sẽ cảm thấy yêu đời và hạnh phúc. Quãng thời gian đó họ sẽ có biết bao kỷ niệm êm đềm, tuyệt đẹp đầy lưu luyến. Nhưng không phải ai cũng trọn vẹn như thế trong cuộc đời mình. Nghĩa là có người gặp tình vui nhưng cũng có người chỉ có tình buồn. Buồn rồi chia xa, chia xa rồi buồn. Trong dòng nhạc tình yêu đôi lứa có rất nhiều nhạc sĩ viết về sự chia xa:

Còn buồn nào hơn phút chia tay
Tìm nụ hôn cho nhau lần cuối
Em bùi ngùi, anh lo sợ nhiều
Trên đường về, đêm vắng đìu hiu…

(Lam Phương, Giọt lệ sầu)

Thuở ấy quen nhau trên đường thanh vắng 
Trong nắng thu sang, hay mùa trăng sáng 
Chưa tròn duyên thắm nhưng đường chia đôi 
Nhưng tình xa xôi. 
Cầm lấy tay nhau em buồn khẽ nói 
Đôi lúc chia tay, đôi người đôi ngả 
Đôi người đôi ngả 
Ai buồn hơn ai, ai buồn hơn ai…

(Hoàng Thi Thơ, Ai buồn hơn ai)

Ngày tháng nào đã ra đi khi ta còn ngồi lại 
Cuộc tình nào đã ra khơi ta còn mãi nơi đây. 
Từng người tình bỏ ta đi như những dòng sông nhỏ 
Ôi những dòng sông nhỏ lời hẹn thề là những cơn mưa.

(Trịnh Công Sơn, Tình xa)

Chỉ còn gần em một giây phút thôi 
Một giây nữa thôi là xa nhau rồi 
Người theo cánh chim về vui với đời 
Để lại thương nhớ cho kiếp đơn côi. 
Núi đồi lồng lộng chiều mưa nhớ ai 
Biển xanh vẫn xanh người đi sao đành. 
Để trong giấc mơ hồn anh thẫn thờ 
Em ơi bao giờ mới được gần nhau…

(Lam Phương, Phút cuối)

Thôi là hết anh đi đường anh 
Tình duyên mình chỉ bấy nhiêu thôi 
Còn mong gì hình bóng xa xôi 
Nhắc làm gì chuyện năm xưa 
Cho tim thêm ngẩn ngơ.
Thôi là hết em đi đường em 
Từ nay sầu giẫm nát tim côi 
Vì sao trời đành bắt duyên em 
Lỡ làng cùng người em thương 
Lỡ làng cùng người em yêu…

(Lam Phương, Tình nghĩa đôi ta)

Thôi tình nhân hỡi ta xa nhau rồi 
Thôi từ đây mãi mất nhau trong đời 
Cho em bài hát cuối quên đi tình gian dối 
Quên đi những lần xưa trót giận nhau. 
Bài cuối cho người tình bài cuối ta cho mình 
Nửa hồn ta ngơ ngác bao giờ vơi nhớ thương 
Bài cuối cho người tình từ đây bước đăng trình 
Đường đời sao hoang vắng thời gian âm thầm trôi.

(Nguyễn Vũ, Bài cuối cho người tình)

Một mai xa nhau xin nhớ cho nhau nụ cười 
Cho cuộc tình người hẹn hò nhau đến kiếp mai 
Đừng hận nhau nữa lệ nào em khóc cho đầy 
Tình đã mù trong sương khói

Theo cơn gió lùa tả tơi. 
Một mai em đi ngày tháng bơ vơ giận hờn 
Nhớ về tình người buồn như con nước đã vơi 
Lời nào gian dối để người đã lỡ một giờ 
Một đêm nào em bỡ ngỡ

Buông tay ngậm ngùi xót xa…

(Trường Sa, Một mai em đi)

Biệt ly, hôn nhau lần cuối

Trông nhau lần cuối, giá băng tơ trời 
Bài hát chia phôi ban đầu

Vắng tiếng kinh chiều cầu cho tình ái 
Biệt ly, hôn nhau lần nữa

Trông nhau lần nữa, nói sao cho vừa 
Chỉ thấy ánh mắt u hoài

Nuối tiếc ân tình, trọn đời khó phai. 
Rồi đây anh như ngàn gió

Phiêu du từ đó biết đâu hẹn hò 
Rồi đây em phương trời cũ

Quê hương tình ái còn vương mắt lệ 
Tình yêu mong manh là thế

Xa xôi là thế xót xa tình buồn 
Tình yêu thương đau từ đấy

Dư âm còn đấy lệ trong mắt ai.

(Phạm Mạnh Cương, Mắt lệ cho người tình)

Vừa hoa nở tươi môi tình nhân đã xa xôi 
Ðời ngăn cách nhau hoài 
Một lần thôi đã không thôi 
Yêu nhau trong lo âu 
Biết bao lần tha thiết nhớ mong 
Lá hoa rừng mau xóa đường quay về 
Làm ánh sao đêm lẻ loi 
Màu tối gương bên đèn soi 
Ân tình sâu vẫn trong đời thủy chung…

(Lê Uyên Phương, Dạ khúc cho tình nhân)

Em ơi, có ngờ đâu rằng 
Khúc nhạc chưa tàn, mà vội xa cách em ơi 
Đôi ngả biết tìm về đâu? Ơ hơ ơ hờ hơ…

(Khánh Băng, Đôi ngả chia ly)

Tìm một vì sao vỡ trong không gian đêm nay 
Tìm một áng mây bay trên tóc em buông dài 
Ôi mây trời đẹp quá cho anh ngẩn ngơ nhớ 
Tà áo tím em yêu. 
Ngày xưa hai đứa mình

Trông sao thề thương nhau 
Giờ qua đi mất rồi xóa tan trong mộng đời. 
Nên sao trời chợt tối ta chia lìa hai lối 
Cho mình thêm đớn đau…

(Trần Thiện Thanh, Một vì sao nhỏ)

Người yêu đã xa khuất bên kia trời, giờ đây trên đường phố hiu hắt, người nghệ sĩ trong từng bước chân cô quạnh đôi khi vẫn mãi hoài tiếc nuối:

Cuộc tình đó đã thoát xa tầm tay 
Tiếng hát em còn đây tơ vương lệ thấm đầy 
Hồn còn say men ái ân chiều ấy 
Bóng dáng em còn đây đã khuất sau trời mây.
Em đi rồi thành phố hôm nay 
Mưa giăng đầy lạnh buốt tim này 
Em đi rồi kỷ niệm xưa còn đấy 
Em đi mất rồi còn nhớ chăng tình này…

(Bằng Giang, Thành phố mưa bay)

Đêm nay đêm cuối cùng gần nhau 
Lệ buồn rưng rưng, lời hát thương đau 
Nhịp bước bâng khuâng ngoài phố lạnh 
Giọt sầu rơi rớt hồn phiêu linh. 
Nắm tay không rời cố hé run run môi cười 
Lúc chia tay bên trời tiếc thương. 
Em ơi đêm cuối cùng gần nhau 
Hẹn rằng một ngày mai nối mộng ban đầu…

(Phạm Đình Chương, Đêm cuối cùng)

Tình yêu như muôn hoa nở ngày đêm 
Sắc tỏa hương dịu hiền 
Nhờ tay ai nâng niu cho đời hoa 
Sắc đẹp hương mặn mà 
Dù nguyên do đâu duyên không thành đôi 
Những buồn vui cuộc đời, nói sao cho cạn lời 
Nhớ thương lâu dần vợi 
Giấu trong tim chuyện cũ gửi vào mây gió trôi.

(Hoài An, Kỷ niệm nào buồn)

Chiều xưa phai nắng dấu mòn đưa lối 
Soi bóng chung đôi mà hóa chia phôi
Sương lạnh chiều đông vương tiếng thở 
Của người nguyện đợi chờ

Nghẹn ngào giờ tiễn đưa. 
Chợt thấy lòng rớt giữa hư vô 
Đưa tiễn nhau đi ngại những đêm mưa 
Đêm chập chờn buông lên giấc mộng 
Em vẫn thường gặp anh

Như lúc xưa nơi sân trường…

(Mạnh Phát, Sương lạnh chiều đông)

Duyên kiếp đôi ta từ nay thôi bẽ bàng 
Kỷ niệm chôn kín trong tim 
Ðời sẽ đổi thay và thời gian xóa mờ 
Bận lòng chi mối duyên hờ. 
Duyên tình không vẹn xa nhau là hơn 
Dan díu chi thêm đớn đau tủi hờn 
Có gì mà ngại anh ơi 
Có gì mà đành suy tính 
Tình không thương xin đừng lụy vương.

(Ngân Trang, Mất nhau rồi)

Qua một lần yêu đương trắc trở

Ta chợt biết rằng đường vào tình yêu

Lắm đam mê lắm nỗi nhọc nhằn 
Ta yêu người bằng con tim tha thiết 
Rời vòng tay người bỏ ta đâu biết. 
Đêm thật dài đêm trong mắt đỏ, yêu lạc nẻo rồi 
Lời tình đầu môi đã cho ta héo mòn tuổi đời 
Đôi môi nào tìm nhau đêm tóc rối 
Nhạt màu môi, người đi khuất nẻo chân trời…

(Hàn Châu, Đêm tóc rối)

Mai em đi rồi đời buồn lắm em ơi
Sau cơn mơ thật dài là giờ phút đơn côi. 
Buồn này biết ngỏ cùng ai 
Người đã đến trong cơn mê đầy 
Thương nhớ khôn nguôi nửa bước không rời 
Giờ đành chia phôi…

(Lam Phương, Lạy trời con được bình yên)

Khi chia xa đôi lứa có những giây phút nhớ nhung, khắc khoải, những lúc hoài niệm, rồi từ đó nhận ra tình cảm tiếc nuối:

Biết nói gì đây, khi hai đường đời

Ngăn chia mình rồi. Bao nhiêu thương nhớ

Bao nhiêu đợi chờ chưa hoen lối đi
Đêm đêm anh nhắn gió gởi mây về cho em 
Trao cho em tiếng hát mình yêu nhau ngày ấy
Nhưng nay xa nhau rồi

Mà một hình bóng chưa nhòa trong nhớ…

(Huỳnh Anh, Biết nói gì đây)

Đôi khi người ta cố tìm quên nhưng không sao quên được. Để rồi hồi tưởng với tất cả lời trách móc, hờn dỗi:

Rồi mai tôi sẽ xa, tình yêu như bóng mây 
Tình yêu cơn gió bay hương thời gian phai 
Rồi mai tôi cố quên người đi như bóng chim 
Người đi đâu dễ quên kỷ niệm đau thương…

(Song Ngọc, Tình yêu như bóng mây)

Thôi nhé anh đừng nhiều hận sầu 
Đừng thương tiếc để rồi xa xôi 
Đừng trách chi đã lỡ duyên đời 
Hai chúng ta đi hai đường 
Chuyện thương yêu đâu còn nữa. 
Ôm ấp chi một định mệnh buồn 
Để chua xót những gì cho nhau 
Người bước đi mà nát tan lòng 
Ai đứng trông theo ngậm hờn 
Tình yêu ấy mất còn đâu…

(Song Ngọc, Định mệnh)

Yêu nhau trong cuộc đời

Mơ duyên tình dài gắn bó đôi lời
Ta quen nhau một ngày

Thương nhau trọn đời, giữ cho lâu dài. 
Khi chia tay lần đầu

Duyên chưa đậm mầu cũng đã say nhiều 
Một thời gian quen biết

Tình ta tha thiết muôn phần. 
Nhưng không ai nào ngờ

Duyên đang mặn mà bỗng đã chia lìa 
Đêm chia ly lạnh lùng

Đưa tay một lần, đến mai không còn. 
Đêm nay không còn dài

Xin cho vài lời, chớ trách nhau hoài 
Lời từ ly êm ái, để đâu không nói đêm này…

(Y Vân, Ngăn cách)

Đôi lứa sẽ trở về tâm trạng cô đơn. Mà cô đơn thì muốn thoát ly tâm trạng đó bằng cách mơ ước được trở lại những giây phút vàng son:

Thu nay về vương áng thê lương, 
Vắng người duyên dáng tôi thương

Mối tình tôi vẫn cô đơn. 
Xa muôn trùng lưu luyến nhớ em 
Mơ hoài hình bóng không quên

Hương tình mộng say dịu êm…

(Thông Đạt, Ai về sông Tương)

Một lần tiễn đưa bao nhiêu là buồn  
Đường ngập lá rơi

Khi sương chiều lắng xuống
Tôi vẫn đi giữa cô đơn

Gió lạnh về buốt tâm hồn 
Cho niềm thương nhớ vấn vương…

Có nghe gió về nhớ thương ngập trời 
Lạnh lùng cánh chim tung bay về xa xôi 
Đâu cố nhân lúc chia phôi

Có ngờ lại nhấp ly bôi 
Tiễn đưa mùa xuân đời tôi…

(Nguyễn Hiền & Minh Kỳ, Buồn ga nhỏ)

Mai lỡ hai mình xa nhau 
Đừng khóc cho mi hoen sầu 
Ghi nhé em chuyện buổi ban đầu 
Đừng để tình ta phai tàn mau 
Lời nguyền xin khắc sâu. 
Mai nếu hai mình xa nhau 
Từng bước em đêm ai dìu 
Em khóc, ai dành dỗ, nuông chiều 
Và ai dệt thơ cho em yêu 
Trong đêm buồn quạnh hiu…

(Chế Linh ký tên Lưu Trần Lê, Mai lỡ hai mình xa nhau)

Rồi mai tôi đưa em xa kỷ niệm 
Xin lời cuối không dối gian trong mắt em 
Tình yêu cho thương đau nghe buồn thêm 
Gác vắng mưa gợi niềm chăn chiếu. 
Còn đây không gian xưa quen gót lầy 
Bên hè phố cây lá thưa chim đã bay 
Ngồi nghe yêu thương đi xa tầm tay 
Giữa tiếng ru trầm vào cơn mê này…

(Trường Sa, Rồi mai tôi đưa em)

Mấy đêm qua rồi, nghe từng lá rụng ngoài hiên 
Từng hồi chuông đổ mà thêm tái tê trong lòng 
Vắng anh cô phòng càng quạnh hiu 
Nhớ anh nhớ từng làn hơi thở 
Giờ đây mới biết, xa anh sẽ làm chết cả đời em.

(Lam Phương, Khóc thầm)

Với người con gái sự chia xa đó còn là sự khắc khoải, dằn vặt khi mơ về hình bóng cũ và biết đâu trong giây phút ấy những giọt mắt vẫn rơi vô tình:

Ánh nắng chiều đã phai rồi 
Hoàng hôn khơi thương nhớ xa xôi 
Nhớ mãi nhớ muôn đời 
Một chiều em khóc trong hồn tôi. 
Góp hết lại những câu thề 
Trả lại cho nhau lúc chia ly 
Cố nuốt bao nhiêu lệ 
Nhìn theo duyên kiếp đi không về.

(Hoàng Trọng, Hai phương trời cách biệt)

Đừng nhìn nhau nữa anh ơi 
Xa nhau đã xa rồi, quên nhau đã quên rồi 
Còn nhìn chi, còn nhìn chi nữa anh ơi 
Nước mắt đã buông rơi theo tiếng hát qua đời…

(Phạm Duy & thơ Minh Đức Hoài Trinh, Kiếp nào có yêu nhau)

Cuối cùng rồi mình vẫn thế 
Có sao đâu, khóc chi em 
Cho phai má hồng được gì. 
Giọt lệ này dành để mai đây 
Về cùng người khóc giữa đêm vui 
Hơi đâu, hơi đâu mà xót thương thân anh.
Những ngày còn nồng ân ái 
Giữa đôi ta, giữa đôi ta 
Bao nhiêu cách biệt trùng trùng 
Người thì mộng một trời mây bay

Người thì còn mãi trắng đôi tay
Nên anh, nên anh đã biết được ngày này…

(Nhật Ngân, Lời đắng cho cuộc tình)

Đôi khi, dù chia xa người con gái vẫn hằng mong có ngày nào đó anh sẽ trở về với em, niềm mong ước khó lòng phôi phai:

Nhưng không ngờ, định mệnh chia rẽ xa nhau 
Cuộc đời đôi ta hai lối

Em rét mướt giữa trời đơn côi 
Còn anh chơi vơi

Ngày tháng bơ vơ nơi miền xa vời vợi 
Chuyện dĩ vãng buồn

Lưu luyến chưa hề nguôi…

Đêm đông dài, sợ rằng nhung nhớ phôi pha 
Tình vào thiên thu mãi mãi

Em sẽ khóc suốt đời anh ơi 
Thì em ơi em vì nghĩa

Tương lai ta về xây mộng lại 
Chuyện cũ sẽ vào dĩ vãng sẽ nhạt phai…

(Vinh Sử & Ngân Giang, Nối lại tình xưa)

Bây giờ, bây giờ mình cách chia 
Vì đâu vì đâu lứa đôi chia lìa 
Bây giờ, ai một mình chiếc bóng 
Vẫn mong chờ ai, nhớ thương nhiều 
Nhìn đăm đăm thấy đâu người yêu? 
Em chờ anh trở lại chốn đây 
Đường xưa còn đó sánh đôi vai gầy 
Em chờ anh tìm về lối cũ 
Có em còn đây bên sông này 
Đợi chờ ai đến trong vòng tay…

(Hoàng Nguyên, Em chờ anh trở lại)

VI. TÌNH LỠ

Khi đôi lứa không còn bên nhau nữa có nghĩa là tình đã xa. Mà tình đã xa thì tình đã lỡ làng. Yêu đương đành đứt đoạn, đôi khi không ngờ được. Có thể vì anh đã đi về phương trời xa thẳm hay vì anh đã có tình mới. Dù sao đi nữa, chuyện tình không còn cứu vãn được nữa, vì thế nàng chỉ còn biết lặng lẽ trở về với chính mình:

Em yêu một vòng tay

Từ ngày quen biết người 
Thầm tưởng rằng đời ấm vui

Nào ngờ tình chóng phai 
Vùi theo lối hoang miệt mài.

Em thương một người trai 
Lạnh lùng đi giữa đời

Thường gục đầu vào cánh tay 
Nụ cười không đến

Môi quên mất tình yêu rồi.

(Đỗ Kim Bảng, Vòng tay giữ trọn ân tình)

Muốn nói yêu anh thật nhiều 
Mà tay anh mang nhẫn cưới 
Muốn nói yêu anh thật nhiều 
Sợ tình héo hắt trên môi 
Mình quen nhau chi để lỡ làng 
Trời cao xui chi chuyện phũ phàng 
Biết nhau để làm khổ cho nhau. 
Muốn nói yêu anh thật nhiều 
Mà tay anh mang nhẫn cưới 
Chớ trách nhau câu bạc lòng 
Tình là biển cát mênh mông 
Đời em như hoa ngàn giữa đời 
Thuyền anh hôm qua cập bến rồi 
Tiếc thương cho nhiều thế thôi…

(Song Ngọc, Tình yêu màu tím)

Thôi rồi ta đã xa nhau

Kể từ đêm pháo đỏ rượu hồng 
Anh đường anh em đường em

Yêu thương xưa chỉ còn âm thầm 
Anh đành quên cả sao anh

Kỷ niệm xưa sánh như biển lớn 
Ân tình cao tựa bằng non

Chỉ đổi bằng gấm lụa sao người…

(Nhật Ngân & Mặc Thế Nhân, Cho vừa lòng em)

Thôi rồi còn chi đâu em ơi
Có còn lại chăng dư âm thôi
Trong cơn thương đau men đắng môi
Yêu rồi tình yêu sao chua cay
Men nào bằng men thương đau đây
Hỡi người bỏ ta trong mưa bay
Phương trời mình đi xa thêm xa
Nghe vạn mùa thu sau lưng ta
Em ơi, em ơi! Thu thiết tha
Ơi người vì ta qua phong ba
Có còn gì sâu trong tâm tư
Mắt lệ mờ hoen dư âm xưa…

(Thanh Bình, Tình lỡ)

Nhưng đêm trở sầu, em bước qua cầu 
Cuộc tình tan theo bể dâu, biết chăng ngày sau
Khi ngõ về gần nhau, tình yêu đã vội phai màu.

Đêm đêm ngửi mùi hương, mùi hoa sứ bẽ bàng 
Hoa tình yêu rụng vỡ, một trời tim tím thở than
Nhà nàng với nhà tôi tình thân thiết vô vàn 
Làm sao nàng nỡ phụ phàng, để tình tôi dở dang.

(Hoàng Phương, Hoa sứ nhà nàng)

Khóc mà chi, yêu thương qua rồi 
Than mà chi, có ngăn được xót xa 
Tiếc mà chi, những phút bên người 
Thương mà chi, nhắc chi chuyện đã qua…

(Hoàng Nguyên, Cho người tình lỡ)

Nàng đã vội đi lấy chồng để anh còn lại một mình ngóng trông và thương tiếc. Anh đã xa em từ ngày đó. Những xúc cảm phong phú về sự lỡ làng trong tình yêu đã được các nhạc sĩ đưa vào những giai điệu đẹp. Chuyện buồn khởi đi từ khi nàng buồn bã báo tin, phải chăng đấy là do sự xếp đặt tình cờ của số phận:

Những tà áo cưới thướt tha bay bay trong nắng chiều 
Đưa người em gái bước chân đi đi về bến nao
Ôi buồn làm sao em có nhớ thu nào. 
Những tà áo cưới tiễn em đi em lấy chồng 
Chim trời theo gió biết nơi đâu đâu mà ước mong
Cung đàn thầm rơi rơi mãi tiếng tơ lòng…

(Hoàng Thi Thơ, Tà áo cưới)

Biết đến bao giờ gặp lại người em thời ấu thơ 
Để đón tin mừng từ ngày thuyền xuân về bến mơ 
Thì phút giờ đây gặp mùa áo cưới nở hoa 
Quà nghèo chỉ có bài ca tặng nàng trước khi lìa xa.
Hết ấu thơ rồi cửa đời mừng em đẹp lứa đôi 
Gắng sức theo chồng vợ hiền là trăng rằm sáng soi 
Hạnh phúc tròn tươi nào cần nếp sống nhàn vui 
Mà là mái ấm tình đôi một lòng mến thương nhau hoài…

(Hoàng Trọng, thơ Hồ Đình Phương, Tiễn bước sang ngang)

Chiều nay tìm về thăm xóm ấy 
Nghe kể rằng một ngày cuối đông 
Pháo hồng nhuộm trên bến sông 
Có cô em nho nhỏ đẹp thương mong 
Bước xuống thuyền hoa 
Kết bằng muôn màu sắc hồng 
Ôi buồn làm sao 
Chiều nay bên xóm vắng 
Không tiếng thì thầm chuyện cũ qua 
Ước ngày mai đời nở hoa…

(Mạnh Phát, Qua xóm nhỏ)

Ngày nhà em pháo nổ, anh cuộn mình trong chăn 
Như con sâu làm tổ, trong trái vải cô đơn 
Ngày nhà em pháo nổ, tâm hồn anh nhuốm máu 
Ôi nhát chém hư vô, ôi nhát chém hư vô…

(Phạm Duy, thơ Phạm Văn Bình, Chuyện tình buồn)

Chiều tím không mây, đường cũ bước lần về 
Buồn nghe day dứt tim 
Nhìn xe kết hoa màu trắng ngỡ rằng mình mơ, 
Pháo hồng vui tiễn đưa 
Lá thu chậm rơi từng lá nghe buồn buồn

Tưởng bước ai tìm về
Mở rộng vòng tay đón em nhưng nào thấy
Sầu dâng lên tim biết bao giờ cho khuây?

(Minh Kỳ & Hoài Linh, Sầu tím thiệp hồng)

Ngày mai viết trao anh thiệp hồng 
Rồi em bước sang sông lạnh lùng 
Chuyện tình xưa đã hết 
Ðời mình riêng một bóng

Anh có buồn không anh? 
Ngày nay lứa đôi không được tròn 
Buồn cho kiếp cô đơn mỏi mòn 
Nghẹn ngào trong lời nói 
Từ biệt khi làn má hoen đôi hàng lệ rơi…

(Lê Dinh, Cánh thiệp hồng)

Chiều nay, tôi về thăm mái nhà xưa 
Tìm em nhưng em còn đâu nữa

Người xưa đã sang ngang rồi 
Một mình chiều nay trên lối nhỏ ngập lá bay 
Chợt nhìn giàn hoa leo quanh nhà thêm nở tím…

(Đài Phương Trang, Căn nhà dĩ vãng)

Em ơi, dĩ vãng đôi mình

Được dệt thành bao kỷ niệm

Từ khi mới quen nhau 
Ôi, đôi mắt người xưa

Bao lần khóc ướt vai tôi
Trong những đêm nghẹn ngào. 
Rồi ngày tháng êm trôi, cuộc đời chia hai lối
Bỗng một hôm có thiệp hồng báo tin vui 
Tin em lấy chồng khi về bên ấy
Em có nhớ người xưa không…

(Ngân Giang, Đôi mắt người xưa)

Giai nhân đi rồi phố đìu hiu

Thiếu đôi tay nghiêng nón

Mắt ấp e ngược đường chiều

Mỗi khi nghe ai nhắc nhở đến tên lại buồn nhiều

Xe hoa vô tình qua từ đâu đến đây

Kẻ không quen thì đón nên người yêu đưa biệt ly

Một chiều hoa kết lên tà áo đi không về…

(Lê Dinh, Giọt lệ vu qui)

Dù sao nàng cũng đã ra đi thật rồi, ta chợt nhận ra trái tim ta không chỉ buồn thương mà đã tan nát trong nỗi buồn mênh mông tưởng như kéo dài muôn đời muôn kiếp:

Được tin em lấy chồng, lòng anh buồn biết mấy 
Được tin em có chồng, chắc người từ độ ấy 
Còn thương tiếc khôn nguôi. 
Giờ em đi lấy chồng, còn đâu mà trông ngóng 
Đẹp duyên em với chồng, xây cuộc đời đầm ấm 
Để anh tan nát lòng… 
Người ơi nay hết rồi, tình duyên lìa hai lối 
Giờ em vui với chồng anh về lòng tê tái 
Lệ rơi trong tiếng cười.

(Châu Kỳ, Được tin em lấy chồng)

Hôm nao em sang ngang

Bằng xe hoa thay con thuyền
Giờ phút cuối đến tiễn em

Nhìn xác pháo vướng gót chân 
Gót chân ngày xa xưa

Sợ lấm trong bùn khi mưa 
Nàng đã thay một lối về

Quên cả người trong gió mưa.

(Nhật Ngân & Y Vũ, Tôi đưa em sang sông)

Anh hát cho em bài tình ca thiết tha 
Anh hát cho em dù lòng nghe xót xa 
Một lần gặp gỡ đã là bao thương nhớ 
Thương dáng em cười nhớ nụ mắt bờ môi. 
Anh nhớ năm xưa mùa xuân em đến thăm 
Em nói yêu anh rồi tình qua rất nhanh 
Một ngày chợt đến bỗng tình như đã lỡ 
Một ngày chợt đến bỗng đời như tan vỡ…

(Ngô Thụy Miên, Bài tình ca cho em)

Thôi em theo chồng làm cô dâu xứ lạ 
Bao nhiêu ân tình giờ tim vỡ theo tim 
Đường hoa em đi, mưa chiều rưng rưng đổ 
Ngỡ mưa trong lòng, em có vui đâu. 
Thôi em theo chồng, vùi chôn đi kỷ niệm 
Tim yêu hôm nào giờ giữ ảnh thương đau 
Đường em em đi, anh đường anh cô lẻ 
Bởi không duyên trời, đôi ngả chia ly…

(Vinh Sử, Làm dâu xứ lạ)

Thôi nín đi em lệ đẫm vai rồi 
Buồn thương nhớ ơi! Anh hỡi đôi mình 
Mộng nay đã tan tình đã dở dang. 
Em khóc những chiều anh xót xa nhiều 
Thương cho tình yêu. Nỗi buồn chua cay 
Khi lòng đổi thay thôi hết sum vầy…

(Đỗ Lễ, Sang ngang)

Bạn tình ơi! Dẫu gì cũng xa nhau rồi 
Dòng sông nước chảy con thuyền sóng đưa xa bờ 
Tại vì ai mà duyên ta lỡ nói gì cũng thôi 
Ai đã quên ta mà cớ sao ta còn thương. 
Trách ai quên tình bao ngày chạy theo duyên mới 
Lỡ yêu thương người nên giờ dang dở đời ta…

(Nhật Ngân, Trách ai vô tình)

Bên nhau sao tình xa vạn lý

Cách biệt mấy sơn khê 
Ngày đi mắt em xanh biển sâu

Mắt tôi rưng rưng sầu 
Lặng nghe tiếng pháo tiễn ai qua cầu.
Đường phố muôn màu sao thiếu em 
Về đâu làn tóc xõa bên rèm 
Lầu vắng không người song khép kín 
Nhớ em tôi gọi tên, chỉ nghe lá rơi bên thềm.

(Hoài Linh, Về đâu mái tóc người thương)

Rồi từ đó vì cách xa duyên tình thêm nhạt nhòa 
Rồi từ đó chốn phong ba, em làm dâu nhà người 
Âm thầm anh tiếc thương đời 
Đau buồn em khóc chia phôi 
Anh về gom góp kỷ niệm tìm vui. 
Thành phố buồn, lắm tơ vương
Cơn gió chiều lạnh buốt tâm hồn… 

(Lam Phương, Thành phố buồn)

Nàng đã ra đi thì chàng chỉ còn biết trở về trong tiếc nhớ. Tình không trọn vì duyên đã lỡ. Thôi đành trở về trong cô phòng để rồi biết mình sẽ mãi đơn côi:

Ngày mai lênh đênh trên sông Hương 
Theo gió mơ hồ hồn về đâu 
Sóng sầu dâng theo bao năm tháng 
Ngóng về đường lối cũ tìm em. 
Thương em thì thương rất nhiều

Mà duyên kiếp lỡ làng rồi 
Xa em lòng anh

Muốn nói bao lời gió buông lả lơi 
Hình bóng đã quá xa mờ dần theo thời gian 
Kiếp sau xin chắp lời thề

Cùng sống bước lang thang…

(Lê Hoàng Long, Gợi giấc mơ xưa)

Mưa khuya hắt hiu

Xuyên qua mành tình ngăn cách rồi 
Đêm qua trắng đêm

Mơ thương hình bóng cũ xa xôi 
Em ơi bước đi xa nhau rồi ngày vui đâu còn 
Đèn vàng nhòa sương chưa tắt

Khu phố xưa lạnh buồn tênh… 
Hôm em bước lên xe hoa

Thềm nhà tươi pháo hồng 
Em ơi pháo vui như vô tình xé nát tim anh 
Bao nhiêu ước mơ nay phai tàn

Tình ôi phũ phàng 
Một ngày dù duyên chưa thắm

Chuyến đò xưa sao nỡ quên…

(Mạnh Phát, Phố vắng em rồi)

Đời tôi cô đơn bao năm qua vẫn cô đơn 
Dù ai đẹp đôi nhưng riêng tôi vẫn lạnh lùng 
Trời cho tôi cô đơn bao nhiêu lần nữa đây 
Tôi không hề trách đời hay giận đời luôn đổi thay.

(Đài Phương Trang, Người yêu cô đơn)

Ðêm nay trời khuya vắng
Trăng lên đẹp mơ màng
Bâng khuâng bao niềm nhớ
Bao nỗi thương bao mối sầu
Cùng dâng lên lúc canh tàn.
Từ ngày xa người yêu
Ôi đau lòng trăm chiều
Một mình anh thơ thẩn
Ði khắp nơi tận chân trời
Hòng tìm bóng dáng yêu kiều.
Ðêm nao trời khuya vắng
Bên em cùng cây đàn
Ngồi kề bên bờ suối
Hai trái tim hòa chung nhịp
Tình đằm thắm bao nồng nàn.
Dịu dàng anh nhìn em
Buông lơi nhẹ cung đàn
Ngây thơ khua dòng nước
Em hát vang đâu có
Ngờ cuộc tình duyên sẽ lỡ làng…

(Canh Thân, Anh còn cây đàn)

Đừng trách móc làm chi nữa vì cuộc đời đã đưa đẩy theo số phận thì cuộc tình đâu dễ gì trọn vẹn. Thôi đành giữ mãi tình yêu trong tim:

Bây giờ tháng mấy rồi hỡi em
Lênh đênh ngàn mây trôi êm đềm
Chiều nay nếu em đừng hờn dỗi
Trách nhau một lời thôi

Tâm hồn mình đâu lẻ đôi.
Bây giờ tháng mấy rồi hỡi em
Anh đi tìm màu hoa em cài
Chiều nay nhớ em rồi và nhớ
Áo em đẹp màu thơ, môi tràn đầy ước mơ…

(Từ Công Phụng, Bây giờ tháng mấy)

Gió dào dạt thưa rằng một sớm trên bến sông 
Em xuống thuyền hoa

Pháo vang đưa lướt ngược sóng 
Ước nguyện chìm sâu từ ngày ấy xuân úa màu 
Bến duyên giang đầu nơi chôn kín một niềm đau. 
Chiều nhạt nắng, nhắc anh lời em 
Nói khi mùa trăng, dưới khung trời êm 
Nếu mà ngày mai giàn hoa tím kia héo gầy 
Rồi đời ta vỡ tan làm đôi 
Mắt ta càng xa cách nhau ngàn đời 
Thì cứ nhìn vầng trăng

Mà thôi trách duyên lỡ làng…

(Lê Trọng Nguyễn, Bến giang đầu)

Khóc mà chi yêu thương qua rồi 
Than mà chi có ngăn được xót xa 
Tiếc mà chi những phút bên người 
Thương mà chi nhắc chi chuyện đã qua. 
Anh giờ đây như là chim 
Rã rời cánh biết bay phương trời nao 
Em giờ đây như cành hoa 
Trót tả tơi đón đưa ngọn gió nào…

(Hoàng Nguyên, Cho người tình lỡ)

Tình lỡ nên tình buồn, tình xa nên tình sầu
Tình yêu phai nhạt màu tình đau. 
Lời cuối cho cuộc tình dù đã bao muộn phiền 
Lòng vẫn yêu trọn đời người yêu ơi.

(Nguyễn Ánh 9, Tình khúc chiều mưa)

Khi đời đã bị đẩy đưa theo số phận thì đừng nói “phải chi” hoặc là “nếu như”. Một tảng đá vô tình có thể đổi thay dòng chảy thì sự trắc trở tình duyên cũng là điều dễ xảy ra, đôi khi hiển nhiên, đừng mong đi ngược sự xếp đặt tiên thiên của đất trời:

Phải chi em đừng có chồng

Và anh không là riêng ai 
Thì ngày nay duyên đôi mình

Không âm thầm, 
Không xa cách, không đau thương 
Lòng anh không than thở

Lệ em không chan hòa 
Những khi mình đến tìm nhau. 
Tiếc thương cũng rồi

Đành thôi ván đóng thuyền 
Còn đâu ước mơ gì cũng thế 
Nhưng lỡ yêu rồi, em ơi biết bao giờ 
Lòng mới quên được người xưa, hỡi em?

(Mặc Thế Nhân, Phải chi em đừng có chồng)

Mà tình duyên trắc trở thì phải đâu lỗi lầm là của riêng ai? Không chỉ có chàng trách móc nàng đã bước sang ngang mà nàng đôi khi cũng trách chàng vì duyên đã thắm mà sao nỡ bội tình:

Thôi anh đi về đi

Xa xôi rồi thăm nhau mà chi 
Duyên không tròn

Lưu luyến càng thêm đau buồn. 
Thôi anh đi về đi

Đau thương này em xin giành mang 
Anh đi về đi cho vui lòng người ta. 
Ôi ai có ngờ đâu đời em là bể sầu 
Nay tình xưa đã chết ngày vui đã tàn 
Lòng em nát tan. Ðời em mộng gì đâu 
Em nào mơ mộng gì đâu 
Khóc cho mối duyên đầu lỡ làng lệ sầu chứa chan…

(Lam Phương, Nghẹn ngào)

Dù sao tình cũng đã lỡ làng, mỗi người đi về một hướng riêng. Chỉ còn biết tìm về với nhau, nhớ đến nhau trong tâm tưởng hoặc chỉ còn mơ ước người xưa về trong cõi mộng:

Ngàn năm thương hoài một bóng người thôi 
Tình đã khơi rồi mộng khó nhạt phai 
Trăng khuyết rồi có khi đầy 
Ngăn cách rồi cũng sum vầy 
Mây bay bay hoài ngàn năm. 
Lòng như con thuyền đỗ bến tình yêu 
Ngại gió mưa nhiều thuyền vẫn còn neo 
Ai đó dù có hững hờ, ai đó dù đã âm thầm 
Ra đi ôm trọn niềm thương…

(Phạm Mạnh Cương, Thương hoài ngàn năm)

Mất em rồi xa em rồi

Hoa đã tàn nhụy đã phai 
Chiều hôm nay trời thanh vắng

Em đi về, về với ai. 
Một người đi, một người sầu 
Nhìn hoa úa buồn về mau 
Đôi chân mòn tìm dư âm hè phố vắng. 
Lòng còn thương tình còn nồng 
Mà đêm nhớ ngày chờ mong 
Bao thu rồi nhìn lá úa rơi ngoài song.
Cánh thư này kỷ niệm này ta đã tìm về với nhau 
Rồi hôm nay tàn mơ ước anh u sầu em ở đâu…

(Lam Phương, Trăm nhớ ngàn thương)

Rồi một chiều buồn chìm trên sân ga 
Con tàu về lạnh lùng 
Dìu em sang bến vắng 
Bao nhiêu yêu thương cũng đi qua rồi 
Anh nguyện trọn một đời 
Làm mây khắp phương trời…

(Lam Phương, Tình như mây khói)

Nhưng đôi khi ước vọng được bên nhau cũng viên mãn có thể đem lại niềm vui trong hạnh phúc:

Em ơi xuân đến bên thềm rồi
Nhấp rượu hồng vơi đi hết rồi mùa chia ly
Cho tình xuân vừa ý
Xin yêu thương đến đôi bạn hiền
Để xóa hết cô đơn rồi quyến luyến nhau hơn
Cho người em thôi giận hờn…

(Tuấn Khanh, Mùa xuân đầu tiên)

VII. TÌNH ĐAU

Trong tìm kiếm vô vọng, đôi khi người nghệ sĩ nhận ra tình yêu chỉ là một thoáng khói mây và rồi họ nhận ra rằng tình yêu có thể đưa họ đến với thương đau. Nỗi đau luôn hiện diện bên đời vì sự mất mát một bóng hình mà mình từng ôm ấp trong tim. Mỗi một người hẳn đã từng cảm nhận sự tiếc nuối những hình ảnh xa vắng và mất mát khi tình yêu đã bỏ ta đi:

Yêu cho biết sao đêm dài 
Cho quen với nồng cay 
Yêu cho thấy bao lâu đài 
Chỉ còn vài trang giấy. 
Dòng mực xanh còn đấy 
Hứa cho nhiều dù bao lời nói 
Đã phai tàn thành mây thành khói 
Cũng xem như không mà thôi…

(Y Vân, Ảo ảnh)

Đời lạnh lùng trôi trên dòng nước mắt

Với bao tiếng tơ xót thương người

Vì cuộc tình đã chết một đêm nao

Lúc trăng hãy còn thơ ấu…

(Phạm Duy, Tiếng đàn tôi)

Ngày anh ra đi, đường nắng chưa phai màu 
Dòng sông chia ly, lờ lững chưa hoen sầu 
Ngờ đâu chân anh, lạc bước khi qua cầu 
Chiều nay bâng khuâng, chợt xót thương đời nhau. 
Ngày anh ra đi, rặng liễu chưa xanh màu 
Mà nay bên sông, liễu khuất bến giang đầu
Mười mấy năm qua rồi … 
Còn gì đâu, còn gì đâu? Có chăng là đớn đau! 
(Hoàng Nguyên, Em chờ anh trở lại)

Sự mất mát sẽ khiến lòng ta trống vắng và nỗi đau sâu thẳm từ từ gặm nhấm cõi lòng:

Ngày dù xa khơi có luyến tình người 
Giọng buồn không vơi sẽ tắt nụ cười 
Một ngày yêu nhau

Buồn cho chín kiếp thương đau. 
Rồi về mai sau có nhớ tình đầu 
Ngày buồn không vơi chắp nối hận sầu 
Một ngày xa nhau chỉ còn thương đau 
Chỉ còn thương đau…

(Thanh Trang, Duyên thề)

Nhắm mắt cho tôi tìm một thoáng hương xưa
Cho tôi về đường cũ nên thơ
Cho tôi gặp người xưa ước mơ.
Hay chỉ là giấc mơ thôi 
Nghe tình đang chết trong tôi
Cho lòng tiếc nuối xót thương suốt đời.
Nhắm mắt ôi sao nửa hồn bỗng thương đau
Ôi sao ngàn trùng mãi xa nhau
Hay ta còn hẹn nhau kiếp nào
Anh ở đâu? Em ở đâu? 
Có chăng mưa sầu buồn đen mắt sâu…

(Phạm Đình Chương, thơ Thanh Tâm Tuyền, Nửa hồn thương đau)

Thôi nhé anh đừng nhiều hận sầu 
Đừng thương tiếc để rồi xa xôi 
Đừng trách chi đã lỡ duyên rồi 
Hai chúng ta đi hai đường 
Chuyện thương yêu đâu còn nữa. 
Ôm ấp chi một định mệnh buồn 
Để chua xót những gì cho nhau 
Người bước đi mà nát tan lòng 
Ai đứng trông theo ngậm hờn 
Tình yêu ấy mất còn đâu…

(Song Ngọc, Định mệnh)

Tiếng hát bay trên hàng phố bâng khuâng 
Chiều đong đưa những bước chân đau mòn 
Chợt nghe mùa thu bay trên trời không 
Còn ai giữa mênh mông đời mình 
Nỗi đau mù lấp trên tuổi thơ. 
Phố vẫn hoang vu từ lúc em đi 
Rồi trong mưa gió biết ai vỗ về 
Bàn tay nào đưa em trong lần vui 
Bằng những tiếng chim non thì thầm 
Cho ngày tháng ưu phiền em quên…

(Trường Sa, Xin còn gọi tên nhau)

Nhưng nỗi đau của cô gái sẽ đi đến cùng cực khi người yêu bao năm nay đành đoạn bỏ đi để bước theo tình duyên mới:

Đây công viên chốn hẹn hò, chứng kiến bao lời thề 
Tình yêu vừa lên ngôi, anh anh hãy nói đã yêu 
Luôn một lòng chung thủy dù đời vẫn đổi thay. 
Nhưng sao nay quá mười giờ, hoa tím đã nở rồi 
Mà sao anh không đến, cho em luôn ngóng chờ anh 
Âu lo từng giây phút lệ buồn rơi ướt mi. 
Em bơ vơ quay trở về qua phố chợ

Chợt nghe tiếng sét nổ sầm bên tai 
Khi em chợt trông thấy anh

Cùng ai bước chung đường. 
Người đẹp của anh bên anh màu áo tím

Em nghe quá chua cay 
Em thương phận con gái như hoa mười giờ nở

Chỉ đẹp giây phút ban đầu.

(Đài Phương Trang, Hoa mười giờ)

Khi trong lòng đớn đau, ta trở về với chính mình và nhận ra nỗi cô đơn ôm lấy thân phận của người không còn có tình yêu. Buồn đau, sầu hận, tiếc nhớ, đắng cay… – những sắc thái tình cảm u ám đeo đẳng chính mình trong những ngày tháng đơn côi:

Anh biết chăng anh, em khổ vì ai, em khóc vì ai.
Ngày vui đã tan

Nhân tình thế thái còn lại đống tro tàn.
Em muốn kêu lên cho thấu tận trời cao xanh
Rằng tình em yêu sao giống đời đóa phù dung
Sớm nở tối tàn, xót xa duyên mình

Chưa thắm đành dở dang…

Ngày nay người đành bỏ em

Canh vắng bơ vơ sầu đau
Người đành bỏ em, quên phút ta yêu lần đầu
Trăng nước bạc màu, người đành bỏ người
Như sương khói sau chuyến tàu…

(Thương Linh, Trương Hoàng Xuân, Ai khổ vì ai)

Tình yêu hôm nay em xin trả lại cho ai 
Anh vui cuộc tình tương lai 
Đắng cay riêng một mình em 
Rồi mai khi xa nhau xin trời cho em quên 
Bên người ta anh ơi 
Lòng còn thầm nhớ thương ai…

(Song Ngọc, Tình yêu màu tím)

Thôi nhé em còn hận tình này 
Bao nhiêu đắng cay, hãy cố quên đi 
Đem chôn vùi vào ngày thật buồn 
Cho anh cô đơn mãi mãi mà thôi. 
Thôi nhé em, người nào phụ tình 
Lòng buồn một mình, ray rứt không thôi 
Khi phụ lòng, thì ngờ tình người 
Mang theo thương đau khi giã từ nhau…

(Đỗ Lễ, Tình phụ)

Người ơi khi cố quên là khi lòng nhớ thêm
Dòng đời là chuỗi tiếc nhớ
Mơ vui là lúc ngàn đắng cay xé tâm hồn
Tàn đêm tôi khóc khi trời mưa buồn hắt hiu
Lòng mình thầm nhớ dĩ vãng
Đau thương từ lúc

Vừa bước chân vào đường yêu.
Đêm ấy mưa rơi nhiều
Giọt mưa tan tác mưa mùa ngâu
Tiễn chân người đi
Buồn che đôi mắt thấm ướt khi biệt ly
Nghe tim mình giá buốt
Hồi còi xé nát không gian
Xót thương vô vàn
Nhìn theo bóng tàu dần khuất trong màn đêm…

(Anh Bằng, Sầu lẻ bóng)

Người vừa tặng ta vết thương đau ngọt ngào
Chẳng nợ gì nhau, hãy để hồn ta bay cao.
Từ vào cuộc vui đã chớm nghe lừa dối
Che giấu trên nụ môi những lời yêu đã tả tơi…

(Diên An, Vết thương cuối cùng)

Người nghệ sĩ cảm thấy sự mất mát ấy đôi khi được an ủi phần nào vì có thể biết rằng người xa vắng ấy có thể còn tồn tại ở một góc trời nào đó, hoặc may mắn hơn thì sẽ có dịp hạnh ngộ. Nhưng ai đó sẽ đớn đau hơn khi biết rằng người xưa đã vĩnh viễn không còn trên thế gian này nữa:

Trời làm mưa tuôn nên khiến xui anh gặp em 
Cho mình kết lời hẹn ước 
Cớ sao trời cho tình yêu rồi ngăn cách 
Mấy ai không rơi lệ sầu. 
Tình vừa nồng thì vừa được tin xót thương 
Em ra đi về bên kia cõi đời 
Xe tang lăn buồn trong lòng phố vắng 
Khóc em âm thầm… 
Ôi em về đâu, vùi lấp mối duyên đầu 
Em ơi còn đâu, tuổi xuân mình đang chớm 
Nay em về đâu, về thế giới xa nào 
Cho đời hiu hắt như nghĩa trang…

(Thúc Đăng, Dấu chân kỷ niệm)

Dòng sông mênh mang quá

Thiếu em chung một chuyến đò 
Tình yêu như hoa nở biết em yêu mà anh chờ 
Từ khi ban sơ cả hai người vẫn chờ một câu nói 
Mà rồi biệt ly, không một lần hé môi 
Từ nay duyên kiếp tìm trong mộng thôi…

(Hoài Linh, Chuyến đò không em)

Cảnh biệt ly mà ở đó người em đi mãi không về, nàng đã đi biền biệt để không còn lưu dấu trong cuộc đời nữa thì niềm đau sẽ phải nhân lên gấp bội:

Tôi vốn nghèo, em cũng chẳng cao sang, 
Tay trắng cùng nhau hai đứa dệt mộng vàng 
Ngày hôn lễ, em không đòi châu báu 
Chỉ ước một đôi áo thêu để nhớ duyên đầu. 
Ngờ đâu, dây đứt lìa đàn

Nụ hoa chưa thắm vội tàn 
Chưa thương đã sầu chia phôi 
Vội đi bỏ đôi áo mới, ai mặc bây giờ em ơi. 
Tôi thẫn thờ, nghe tiếng hàng thông reo 
Thương quá là thương khi nắng ngả về chiều 
Nhìn đôi áo tôi thương về dĩ vãng 
Nhưng vẫn còn trông thấy em mặc lễ tơ hồng.

(Hoài Linh, Áo em chưa mặc một lần)

VIII. TÌNH BƠ VƠ

Khi tình yêu quay lưng với nỗi tiếc nuối, sầu thương, đau đớn, người nghệ sĩ cảm tâm hồn bơ vơ trong cuộc đời nếu không còn tìm thấy một cuộc tình mới hoặc tình yêu thật sự đã chết hẳn trong lòng. Tình yêu cũ thật sự đã để lại một khoảng trống mênh mông trong tâm hồn:

Tình là tình cô đơn tái tê gió lạnh mùa đông
Ngọn đèn dầu chiếc bóng nơi cô phòng 
Và mỗi lần chim én đưa tin con đò sang sông 
Môi mắt em chờ mong. 
Sầu thương đã lỡ, trách chi duyên tình dang dở 
Đời người con gái chỉ có một lần ước mơ 
Nào ngờ tình duyên trắc trở 
Tình đẹp là tình bơ vơ 
Chờ người đến bao giờ…

(Lam Phương, Chờ người)

Đêm bơ vơ thương ai đêm đợi đêm chờ 
Trời bây giờ trời buồn nên trời hay mưa 
Từ buổi em đi mang theo hoa buớm ngày xuân 
Từng giờ chia ly, khi nào em nhớ anh không? 
Đêm bơ vơ thương ai đêm đợi đêm chờ 
Anh thương em, anh thương em nhớ từng đêm…

(Duy Khánh, Đêm bơ vơ)

Trong hoàn cảnh đó người nghệ sĩ chỉ còn biết thích ngồi lặng lẽ một mình để nhìn vào cõi lòng mình, để trở về nội tâm mong tìm lại những tháng ngày xưa cũ:

Chiều buồn ngồi một mình 
Nhìn mây trôi mênh mang 
Nhìn đôi chim lang thang, lang thang. 
Trời buồn người càng buồn 
Trông mây nước thêm bâng khuâng 
Nhớ em từng phút mong từng giây em ơi. 
Biết rằng cuộc tình đầu 
Thường gây bao thương đau 
Càng yêu nhau càng xa nhau mãi mãi…

(Lam Phương, Tình chết theo mùa đông)

Và con đường ngày xưa lá đổ 
Giờ không em sỏi đá u buồn 
Giờ không em hoang vắng phố phường 
Tiếng chuông chiều chầm chậm thê lương 
Tiễn đưa người quên núi đồi, quên cả tình yêu…

(Lam Phương, Thành phố buồn)

Nằm nghe cô đơn, thoáng bước trong buồn 
Giá buốt về tìm, sao rơi cuối đêm 
Nhà vắng mang nhiều cay đắng, xua hồn đi hoang.

(Trúc Phương, Ai cho tôi tình yêu)

Ta hờn ta khi đối mặt đời 
Đêm đơn côi chợt thấy đêm dài 
Tay bỏ tay rồi nên lạc lõng đôi nơi…

(Trúc Phương, Những lời này cho em)

Hoặc thả hồn trong từng bước chân đêm khuya khi mà cô đơn bủa vây trong mọi thời khắc của cuộc sống:

Có đường phố nào vui, cho ta qua một ngày 
Có sợi tóc nào bay, trong trí nhớ nhỏ nhoi 
Không còn không còn ai, ta trôi trong cuộc đời 
Không chờ không chờ ai…

(Trịnh Công Sơn, Ru ta ngậm ngùi)

Khi bước chân ta về, đêm khuya nhìn đường phố 
Thành phố hoang vu như một lần qua cuộc tình 
Làm sao em biết đời sống buồn tênh…

(Trịnh Công Sơn, Tình xa)

Từ lúc vắng em nên anh thường buồn 
Hay lang thang ngoài đường nhỏ không tên
Hay ghi câu nhạc tình héo hắt 
Với tâm tư sầu đau, kể từ ngày xa cách nhau…

(Huỳnh Anh, Thuở ấy có em)

Mưa khuya buồn lê thê 
Đìu hiu giăng khắp lối về 
Còn ai đếm bước âm thầm 
Tìm trong ngõ vắng cô liêu 
Giữa đêm tàn lạnh giá 
Mơ bóng bao ngày qua 
Một ngày nên duyên mới 
Duyên kiếp dễ nào phai…

(Huỳnh Anh, Nếu ta đừng quen nhau)

Vẫn lang thang như người không nhà 
Đã xa em nghe buồn nghĩa trang 
Người yêu ơi! Em chắc đang vui 
Nào em hay anh rất đơn côi 
Gom góp kỷ niệm giây phút tình chia phôi.

Bước lang thang như kẻ điên cuồng 
Biết đêm nay đi về nơi đâu 
Vẫn lang thang như kẻ không nhà 
Biết đi đâu đêm dài bơ vơ 
Muốn quên em mới lang thang 
Biết đêm nay về nơi đâu.

(Vinh Sử, Đêm lang thang)

Thơ thẩn mình tôi lê từng bước nhỏ về trên lối xưa 
Mưa đã thôi bay trời sầm sập tối như hồn tôi đầy 
Ngơ ngác chim bay tìm về tổ ấm 
Rưng rức còi tàu chuyển bến sân ga 
Lẻ loi trên trời vì sao đêm sớm, vun vút trời mây.

(Nguyễn Vũ, Ga chiều phố nhỏ)
Phố buồn mình tôi bước chân lẻ loi 
Ray rứt trời mưa bỗng nghe mặn môi 
Nỗi niềm chuyện tâm tư người ơi 
Xin ghi nhạc lòng thương nhớ 
Mình gọi nhau cố nhân u sầu.

(Song Ngọc, Xin gọi nhau là cố nhân)

Khi đã có em và khi đã mất em là hai thế giới hoàn toàn trái nghịch. Cả thế giới dường như đã thay đổi vì trái tim anh đã đổi thay, nó được nhìn nhận không phải qua bộ mặt khách thể phơi bày như nhau trước mắt mọi người mà qua lăng kính con tim của chủ thể. Từ trong nội tâm phóng cái nhìn ra ngoại giới thì ngoại giới đã nhuốm màu chủ quan. Khi em đã ra đi rồi, cả không gian sẽ buồn bã hơn vì trái tim anh đã héo khô tự bao giờ:

Một ngày không có em là lòng anh tan nát 
Cả trời mây u ám thời gian vẫn âm thầm 
Âm thầm hằn trên bia đá xanh. 
Một ngày không có em là lòng anh se thắt 
Cả ngàn cây im tiếng chịu tang khóc mối tình 
Mối tình như nghĩa trang lạnh lùng…

(Y Vân, Một ngày không có em)

Nếu, nếu một ngày không có em 
Thì niềm cô đơn dài như năm tháng 
Như mùa thu chết như lá thu rơi 
Nếu, nếu ngày ấy mình đừng quen nhau 
Thì ngày nay có đâu buồn đau 
Những khi mình xa nhau có đâu buồn đau…

(Khánh Băng, Nếu một ngày)

Những chiều không có em, ngõ hồn sao hoang vắng 
Ôi dừng chân đây, đường phố cũ
Ngồi nhớ tới nhớ tới dáng người em thơ

Cùng bước dưới trời mưa lòng trao chuyện lòng. 
Những chiều không có em, lá vàng tan tác bay 
Thường lang thang về lối cũ

Tìm dư hương ngày xưa vào hồn

Mà nuối tiếc nhớ mãi
Những chiều những chiều tôi với em tay trong tay…

(Trường Hải, Những chiều không có em)

Chiều mưa không có em bờ đá công viên âm thầm 
Chiều mưa không có em giăng mắc mây không buồn trôi 
Gọi mùa thu lãng quên vào tiếng mưa rơi êm đềm 
Trời còn mưa ướt thêm cho dài ngày tháng không tên…

(Trường Sa, Mùa thu trong mưa)

Chiều nay mình lang thang trên phố dài 
Không có em ai chung bước dỗi nhau giận hờn 
Không có em đường xưa giăng mắc mây trôi 
Chiều nao hai đứa chung đôi lặng nhìn mùa thu lá rơi. 
Dù mai tình lên khơi như sóng gào 
Không có em cho phố vắng dấu chân hẹn hò 
Không có em mùa thu thôi lá vương bay 
Mùa đông buốt giá qua đây vòng tay ấy ôi sao lẻ loi…

(Ngô Thụy Miên, Chiều nay không có em)

Người nghệ sĩ nhận ra nỗi cô đơn có thể ngay khi giữa chốn đông người nhưng họ chỉ có thể cảm nhận điều đó sâu sắc hơn trong tình huống chỉ còn một mình:

Sớm mai thức giấc, nhìn quanh một mình 
Ngoài hiên nắng lóe, đàn chim giật mình 
Biết lời tỏ tình, đã có người nghe. 
Nắng xuyên qua lá, hạt sương lìa cành

Đời mong manh quá, kể chi chuyện mình 
Nắng buồn cuộc tình, bỗng tắt bình minh…

(Lam Phương, Một mình)

Trăng lắng sâu vào đêm đợi chờ

Đêm thế gian quạnh cô mịt mờ

Như ném ai vào cõi bơ vơ

Nhưng vẫn chưa tìm thấy người mơ…

(Trần Nhật Bằng & Phạm Đình Chương, Đợi chờ)

Chiều nay một mình chiếc bóng đơn côi 
Mưa rơi giọt buồn giá buốt tim tôi 
Mưa rơi lạnh lùng xóa dấu chân xưa 
Tin yêu bây giờ trả lại người xưa…

(Nguyễn Ánh 9, Tình khúc chiều mưa)

Khi yêu biết ra sao mà ngờ 
Thương đau vẫn vây quanh từng giờ 
Để rồi tim tôi âm thầm nức nở 
Một mình đơn côi đêm dài xót thương…

(Hồng Vân, Tôi bước vào yêu)

Từ em đi mùa thu tàn úa lá rơi bên thềm 
Từ em đi mùa đông lạnh giá bước chân âm thầm 
Chờ em mãi mắt môi ơ thờ 
Lời yêu cuối thoáng nghe mơ hồ 
Chỉ mình tôi với một góc trời hư vô…

(Ngô Thụy Miên, Ở nơi nào em còn nhớ)

Đêm có tiếng thở dài, đêm có những ngậm ngùi 
Khu phố yên nằm đôi bàn chân mỏi 
Trên lối về mưa bay. 
Đêm anh hát một mình ru em giấc mộng lành 
Xin những yên bình cho loài chim nhỏ 
Cao vút trời thênh thang…

Đêm hiu hắt lạnh lùng sâu thêm mắt muộn phiền 
Soi bóng đời mình bên dòng sông cũ 
Tôi với trời bơ vơ.

(Tùng Giang, Tôi với trời bơ vơ)

Đường về mình tôi lê bước buồn thiu 
Đèn đêm đứng im mưa lạnh tiêu điều 
Dư âm vang lên tiếng thương trăm chiều 
Tình yêu đánh mất tầm tay 
Từ đây ta nhớ em hoài…

(Thanh Sơn, Hương tình cũ) 

Người về, đường đi kết gió trăng sao 
Người đi có biết chăng trong chiều nay bơ vơ 
Nghe lá thu vàng rơi bâng khuâng 
Bước chân ai về chừng thời gian ngừng trôi 
Như quên đêm khuya để gió sương theo mùa

Thầm làm ướt áo vai gầy…

(Anh Việt Thu, Hai vì sao lạc)

Bao năm qua rồi còn gối chiếc

Nghe lòng nhiều nối tiếc 
Thương nhau rồi xa nhau rồi 
Một lần dang dở ấy đêm lạnh vui với ai?

(Trúc Phương, Buồn trong kỷ niệm)

Chuyện xưa chôn vùi theo bóng thời gian 
Mà nay lòng người nhiều thay đổi

Bạc đen nhắc thêm buồn. 
Nhiều lần chợt nghe

Sao thấy lòng mình nhớ thương 
Kỷ niệm ngày xưa chưa phai mờ trong tiềm thức 
Gục đầu từng đêm nghe cô đơn đốt tâm tư 
Chuyện buồn ngày xưa đó

Muốn cố quên lại nhớ thêm…

(Đài Phương Trang, Căn nhà dĩ vãng)

Với người con gái, sự trống vắng càng dễ gây niềm xúc động mạnh mẽ hơn nữa. Anh đã đi về phương trời nào để em còn lại đây một mình chiếc bóng:

Tiễn anh đi rồi em về gác lạnh đìu hiu 
Ngoài trời trăng tỏ mà sao ướt đôi tay mềm 
Bóng đêm ngỡ là người em yêu 
Khép đôi mi lại càng thương nhiều 
Trời ơi thương nhớ

Bao năm mặn nồng bây giờ lìa nhau…

(Lam Phương, Khóc thầm)

Đừng bỏ em một mình, đừng bỏ em một mình 
Trời lạnh quá trời lạnh quá

Sao đành bỏ em một mình.
Đừng bỏ em một mình, đừng bỏ em một mình 
Chiều lộng gió chiều lộng gió

Sao anh đành bỏ em…

(Phạm Duy & Minh Đức Hoài Trinh, Đừng bỏ em một mình)

Khi chỉ có một mình mà không còn một ngã rẽ tâm tình nào khác thì người nghệ sĩ còn mãi bơ vơ. Tình yêu cũ chỉ là chuyện thần tiên vời xa trong quá vãng:

Chiều xuống kinh đô phủ bóng giáo đường 
Sao còn bơ vơ mãi nơi đây

Bên tiếng chuông nhiệm mầu 
Lạy Chúa con yêu đời xót xa nhiều 
Bao năm qua con mãi đi

Tìm tình vẫn chưa được yên.

(Lam Phương, Tình vẫn chưa yên)

Hỡi cố nhân ơi chuyện thần tiên xa vời 
Tình đã như vôi mong chi còn chung đôi 
Cứ cúi mặt đi để nghe đời lầm lỡ 
Đừng níu thời gian cho thêm sầu vương mang.

(Lam Phương, Cỏ úa)

Em về với người hết rồi câu chăn gối 
Hẹn ước trọn đôi bây chừ riêng một mình tôi 
Mơ nhiều ước nhiều để rồi như mây khói 
Tình đã vội xa xa vời tiếc thương cũng rồi…

(Mặc Thế Nhân, Em về với người)

Đèn soi bóng đêm

Sương rơi chân mềm sao rơi bên thềm 
Hàng cây giá băng

Xoay cơn mê đầy tìm đến bên em 
Vòng tay ngỡ ngàng

Nghe đắng môi trắng đêm 
Em hỡi em lời hứa xưa đã phai 
Em ơi có hay thành phố không đêm ngày

Ai khóc ai sau này?

(Tâm Anh, Chuyện tình không dĩ vãng)

oOo

Nhìn lại những ca khúc giãi bày hết sắc thái tình yêu qua những dẫn chứng trên đây, ta thấy trong 20 năm ở miền Nam người nghệ sĩ vẫn được ca tụng tình yêu với những cảm xúc dạt dào, phong phú như một vườn hoa ngát thơm hương sắc. Chiến tranh không làm mất đi những tình cảm nhân văn, trong đó tình yêu là một nhu cầu tự nhiên của con người được tự do phô diễn không bờ bến, không ràng buộc. Chính vì vậy người nghệ sĩ có khả năng phơi hết tâm tình để ngợi ca tình yêu thương của con người – bệ phóng để nghệ thuật âm nhạc đem lại cái đẹp cho con người và cuộc đời.