Nguy?n M?nh Côn, nhà v?n Mi?n Nam tuy?t th?c ch?t trong tù C?ng s?n
Viên Linh
I. Trong nh?ng nhà v?n Vi?t Nam tr??ng thành vào th?i kháng Pháp, Nguy?n M?nh Côn là ng??i t?ng th?c s? c?m súng. Anh ? trong ti?u ?oàn ?ánh tr?n sông Lô n?m 1947.
“B?n ngày ba ?êm không ngh?, không ch?p m?t. N??c khe, n??c l?nh, hay n??c v?ng trâu ??m. C?m, vài dúm g?o rang nhai cho th?t k? v?i chút mu?i tr?ng (ai v? ???c vài nhánh t?i là ng??i ?y có b?a th?nh so?n!) B?n ngày ba ?êm, ch?ng l?i t?t c? m?i ??nh lu?t v? sinh lý, chúng tôi v??t 320 cây s?, c?ng thêm chín tr?n ph?c kích. Chúng tôi không ?i b?ng chân mà ?i b?ng óc. Chúng tôi m? ng??i trong s? c? g?ng kinh kh?ng. C? g?ng vì yêu n??c, vì thù gi?c.” (1)
Tr?n sông Lô x?y ra vào tháng 10, 1947, lúc ?y anh 27 tu?i, 6 tháng. Nh? th?, không bi?t anh ?ã n?m xu?ng bên m?t bàn ?èn thu?c phi?n t? lúc nào? Xem l?i ti?u s? th?y anh sang H??ng C?ng t? lúc 20 tu?i. Nh? s? mô t? c?a h?a s? T? T? khi g?p anh vào kho?ng 1955-56, thì anh có v? ?ã là ng??i dính líu v?i Phù Dung t? r?t nhi?u n?m r?i. Trong tám n?m, t? m?t chi?n s? c?m súng b?n vào pháo ??nh L.S.T. c?a Pháp trên dòng sông Lô kho?ng 10 cây s? d??i b?n Ðoan Hùng, t?i nhà v?n mân mê d?c t?u trên c?n gác g? Phú Nhu?n, Nguy?n M?nh Côn ?ã s?ng cu?c th?ng tr?m không nh?ng c?a chia c?t ??t n??c 1954, v? phía ng??i chi?n b?i, mà còn n?i trôi trong m?t th?i th? mà b?n hóa thù vì chính ki?n, nh?ng tâm huy?t l?n vào vi?c c?u n??c nh?ng b? ?ánh b?t kh?i h??ng ?i hoài v?ng vì khác bi?t ??ng phái. “Lòng h?i lòng, tôi th?y mình nh? con ng?a m?t m?i theo l?i mòn kháng chi?n quanh co…” (in trên bìa ÐTTVLS.) Có l? anh ?ã c?m l?y d?c t?u vào cái lúc th?y mình là “con ng?a m?t m?i” và th?y “l?i mòn kháng chi?n quanh co,” cái lúc ?y h?n là lúc Vi?t Minh truy kích ??ng viên các ??ng phái qu?c gia, nh?t là Qu?c Dân ??ng, vào n?m 1947 ?ánh b?t h? qua T?u.
Dù th? nào, Nguy?n M?nh Côn v?n theo sát các bi?n ??ng c?a th?i th?, sau khi v? thành và sau khi vào Nam. Vi?t C?ng là k? thù c?a anh, anh theo dõi h? không ng?ng. Con ng??i, cu?c s?ng, s? suy ngh? c?a anh không bao gi? xa chính tr?.
Lý lu?n c?a anh s?c bén, v?n ch??ng c?a anh là v? khí, c?ng s?n không th? dùng lý lu?n v?i anh, h? dùng gông cùm. Mai Th?o vi?t: “…nh?ng tác ph?m c?a Nguy?n M?nh Côn, t? Ðem Tâm Tình Vi?t L?ch S? t?i Hòa Bình Ngh? Gì Làm Gì? ?ã là nh?ng l??i mác xung kích c?c k? s?c nh?n phóng vào thành trì ý th?c h? c?ng s?n su?t hai m??i n?m ??u tranh v?n h?c gi?a hai mi?n và là nh?ng tác ph?m ch? y?u c?a V?n H?c Qu?c Gia Vi?t Nam t? chia c?t Nam B?c 1954 t?i s?p ?? mi?n Nam 1975. Kích th??c m?i tác ph?m Nguy?n M?nh Côn l?n lao ? ?ó. M?i tác ph?m anh là m?t tr?n ?ánh l?n, t? tr?n tuy?n v?n h?c chúng ta ?ánh t?i k? thù. Trên cái ngh?a toàn ph?n c?a danh t?, anh là m?t danh t??ng, m?t chi?n s? c?m bút l?y l?ng c?a tr?n tuy?n v?n h?c mi?n Nam, ni?m vinh d? chung c?a Mi?n Nam V?n H?c. (2)
II. C?m b?n th?o c?a nhà v?n Nguy?n M?nh Côn trên tay, ng??i ??c bi?t ngay tác gi? nh?ng dòng ch? tr??c m?t là m?t ng??i vô cùng th?n tr?ng v?i ch? ngh?a. Anh vi?t ngay hàng, th?ng l?i, rõ t?ng con ch? m?t, trang nào nh? trang n?y. Anh vi?t trên th?p gi?y có k? dòng. Không c?n ??m, ng??i ta có th? áng ch?ng không sai bao nhiêu, n?u trang tr??c anh vi?t ???c m?t nghìn ch?, thì trang sau c?ng l?i m?t nghìn ch?. Anh là ng??i có th? bi?t rõ bài anh vi?t, khi in ra, n?u là cho m?t cu?n sách, s? in ???c bao nhiêu trang. C?ng bài ?y n?u ??c trên ?ài phát thanh, s? ??c ???c bao nhiêu phút. Nh?ng nét ch? g?y g?n, nh?ng dòng ch? ??u ??n, và ch? nào ch?m, ch? nào ch?m ph?y, ch? nào ch?m xu?ng dòng, vô cùng rõ r?t và chu?n xác, v? ph??ng di?n chính t?, v?n ph?m.
Ð?c v?n anh, có th? m??ng t??ng ra cách anh nói chuy?n. Nguy?n M?nh Côn là ng??i khúc chi?t, rành m?ch, không ai có th? hi?u l?m câu v?n anh, vì anh không vi?t ra nh?ng gì còn m? h?.
Anh là nhà v?n không th? nào làm th?. Anh là nhà v?n c?a lu?n thuy?t và lý thuy?t. Lý thuy?t ch? không ph?i tri?t lý. N?u anh có vi?t truy?n tình, mà anh l?i hay vi?t truy?n tình, thì ?ó nh?t ??nh không ph?i là m?t truy?n tình th? m?ng ki?u Nh?t Linh hay Khái H?ng. Phong thái nhà v?n Nguy?n M?nh Côn là phong thái m?t nhà v?n l?p thuy?t ?? c?i t?o xã h?i, và luôn luôn nhìn nh?n s? y?u ?u?i, l?m l?c c?a mình. Anh mu?n ?em b?n thân mình ra làm bài h?c cho l?p ?i sau. Anh không ph?i là ng??i có th? nói “hãy theo g??ng tôi.” Anh là ng??i v?n nói: “Hãy tránh nh?ng l?i l?m c?a tôi.”
Anh vi?t l?i m? ??u cho m?t truy?n c?a anh: “…tôi v?n theo ?u?i m?t ??c v?ng, là làm th? nào cho các b?n thanh niên hi?n ??i tin ch?c r?ng tu?i tr? c?a chúng tôi ch?ng có gì h?n tu?i tr? c?a các b?n.”
Không s?ng v?i c?ng s?n, ch? qua th?m Nga tr? v?, v?n hào André Gide ng??i Pháp, Nobel v?n ch??ng 1947, v?i ý th?c c?a m?t trí th?c, vi?t nh?ng l?i c?nh t?nh trong cu?n Retour De L’U.R.S.S (1936) và Retouches À Mon Retour De L’U.R.S.S (Tr? V? T? Liên Bang Xô Vi?t, Nhu?n S?c Tr? V? T? Liên Bang Xô Vi?t C?a Tôi.) Nguy?n M?nh Côn s?ng v?i Vi?t Minh, r?i t? b? Vi?t C?ng, anh ?ã làm nh? nhà v?n Nam T? Milovan Djilas, tác gi? The New Class (Giai C?p M?i, 1957), c?c l?c phê bình c? c?u và ch? thuy?t c?ng s?n. Trong th?i gian làm ch? bút t? Ch? Ð?o, anh ?ã trích d?ch và thêm l?i d?n cu?n Gi? Th? Hai M??i L?m c?a m?t tác gi? L? Ma Ni: V. Gheorgiu. Nh?ng tác ph?m trên c?a anh làm ng??i ta ngh? ??n nh?ng cu?n sách t??ng t?, c?a các nhà v?n th? gi?i khác, ch? xu?t b?n tr??c ?ó trong vòng nhi?u l?m là m??i n?m, ??u ph?i bày nh?ng ki?p nhân sinh v?ng b? m?t ng??i trong các xã h?i C?ng S?n. Darkness At Noon (Bóng T?i Gi?a Tr?a) c?a nhà v?n Hung Gia L?i Athur Koestler, xu?t b?n l?n ??u n?m 1941, (b?n Vi?t ng? in kho?ng 1950); Animal Farm (Tr?i Súc V?t) và “1984” c?a nhà v?n Anh theo và sau ?ó ch?ng Xã H?i Ch? Ngh?a George Orwell, xu?t b?n l?n ??u n?m 1946 (Ð? Khánh Hoan ?ã d?ch ra Vi?t Ng?) và cu?n sau n?m 1949; Doctor Jhivago c?a Boris Pasternak (Bác S? Jhivago, V?nh Bi?t Tình Em, b?n Vi?t v?n Nguy?n H?u Hi?u), xu?t b?n l?n ??u (Anh d?ch) n?m 1958; hay c?a m?t nhà v?n Nga khác, Alexander Solzhenitsyn, cu?n One Day In The Life of Ivan Denisovich, xu?t b?n l?n ??u n?m 1963.
Nguy?n M?nh Côn thu?c dòng v?n ch??ng ?ó, trên m?t ý th?c. H?n nhiên anh khác h? n?i v?n phong. Nguy?n M?nh Côn không có cái lãng ?ãng m? m?ng c?a André Gide hay Boris Pasternak, không có cái khôi hài c?a George Orwell, không có s? ?i?m t?nh t??ng ?á c?a Athur Koestler, không có s? can ??m c?a Alexander Solzhenitsyn (anh t? nh?n, xem ph?n d??i), anh g?n v?i Milovan Djilas. Anh gi?ng gi?i vi?n d?n nhi?u. S? gi?ng gi?i vi?n d?n h?n anh tin là vô cùng c?n thi?t. Nguy?n M?nh Côn có m?c ?ích rõ r?t khi c?m l?y cây bút, ng?i tr??c th?p gi?y có k? dòng. Tôi còn nh? anh vi?t trên th?p gi?y màu vàng, ?úng nh? th?p gi?y g?i là legal size paper hi?n nay ? M?.
S? nghi?p v?n ch??ng c?a Nguy?n M?nh Côn có nhi?u m?t. Sau th?i gian vi?t l?i nh?ng kinh nghi?m thanh niên trong chi?n d?ch Sông Lô và giai ?o?n liên hi?p v?i c?ng s?n, sau 1959, n?m chính ph? Ngô Ðình Di?m ??t các ??ng phái Qu?c Gia ra ngoài vòng pháp lu?t (d? lu?t 10/59) Nguy?n M?nh Côn vi?t K? Hoa T? (1960), truy?n Ba Ng??i Lính Nh?y Dù Lâm N?n (1960). Anh chuy?n qua lãnh v?c khoa h?c gi? t??ng, là lãnh v?c cho t?i gi? trong v?n ch??ng Vi?t Nam anh v?n là ng??i ??u tiên và duy nh?t.
M?y n?m sau, anh vi?t Tình Cao Th??ng (1968) nói v? d?c tình m?t cách tr?c ti?p, h?n n?a l?i dùng ngôi th? nh?t là nhân v?t ?àn bà qua hình th?c m?t t?p th? Ng?c vi?t cho C??ng: “Vì, nh? em ?ã nói v?i anh, T? Gi?n làm cho em hoàn toàn th?a mãn. C?ng in h?t nh? ??i v?i anh, lúc rung ??ng c?a y lên ??n t?t ?? thì rung ??ng c?a em c?ng lên ??n t?t ??…” (Tình Cao Th??ng, trang 88) “…trong m?i cu?c giao hoan, chính ng??i ?àn ông m?i là ph??ng ti?n!” (TCT, 104). Anh vi?t v?n ?? gi?ng gi?i, không ph?i ?? gi?i trí, dù là vi?t v? m?t v?n ?? d? sa vào ch? t?m th??ng.
III. T?m hình c?n c??c c?a Nguy?n M?nh Côn tôi có trong tay, phía sau chính anh n?n nót vi?t ki?u ch? in tên h? c?a mình. Tôi ngh? hình ch?p vào n?m 1956, hay 57, trong quân ph?c, c? áo có d?u chi?c lon ?ã ???c bóc ra, có l? là lon thi?u úy, hay trung úy. Anh là s? quan ??ng hóa. Phía sau t?m hình vi?t: 15.3.1920. H?i D??ng, B?c Vi?t. (Hình nh? nh?m ngày 7 tháng 4 n?m Canh Thân. Sinh quán làng Ðông Hy, ph? Ninh Giang). Gi?i V?n Ch??ng Toàn Qu?c n?m 1957. N?m 1975, anh ???c m?i vào H?i Ð?ng Giám Kh?o V?n Ch??ng Toàn Qu?c.
Thu? ?u th? anh theo m? và cha, cách anh vi?t, “m? và cha,” không ph?i cha m?, ?i kh?p n?i trên ??t B?c. T? n?m 13 tu?i, anh h?c ? tr??ng t? th?c Th?ng Long, Hà N?i. N?m 1940, anh v??t biên, t?i mãi H??ng C?ng. Không ai rõ lý do, song theo m?t bài anh vi?t mà tôi ???c ??c, thì anh Côn ho?t ??ng trong Vi?t Nam Qu?c Dân Ð?ng.
Theo m?t tài li?u khác, n?m 19 tu?i anh có c?ng tác v?i báo Ðông Pháp, n?m 25 tu?i anh vi?t báo Th?ng Nh?t, xu?t b?n ? Hà N?i.
Kháng chi?n ch?ng Pháp bùng n?, tháng 12, 1945, anh rút lên chi?n khu Vi?t B?c. T? ?ây, cu?n Ðem Tâm Tình Vi?t L?ch S? vi?t d??i bút hi?u Nguy?n Kiên Trung, có th? k? là m?t giai ?o?n ho?t ??ng th?c s? ngoài ??i c?a anh, n?u không hoàn toàn gi?ng, thì c?ng r?t g?n v?i th?c t?. N?m 1952, Nguy?n M?nh Côn tr? v? Hà N?i, n?m sau ra H?i Phòng, d?y h?c t?i thành ph? bi?n này cho ??n n?m 1955 thì vào Nam. T?i Sài Gòn, trong khi vi?t v?n, có lúc anh xu?t b?n m?t t? t?p chí, l?y tên là Chính V?n, nh?ng m?nh y?u. Mi?n Nam m?t ngày 30 tháng 4, 1975, anh b? Hà N?i b?t vào ?êm 2 tháng 4, 1976. Tên Nguy?n M?nh Côn ??ng ??u danh sách 44 ng??i s? b? b?t sau ?ó.
Ðúng ba n?m trong tù, anh công khai ?òi tr? t? do, lý lu?n v?i qu?n giáo tr?i tù Xuyên M?c, r?ng Sa Ác, t?nh Bà R?a: “Chính ph? nói là b?t tôi ?i h?c t?p ba n?m, hôm nay ?úng h?n ba n?m, tôi yêu c?u chính ph? tr? t? do cho tôi.” Anh b? nh?t riêng t? ?ó.
Sau ?ó, Nguy?n M?nh Côn tuy?t th?c. Theo tin t?c tôi ???c nghe, anh Nguy?n M?nh Côn không ??nh tuy?t th?c ?? ch?t, anh tuy?t th?c nh? m?t cách tranh ??u b?t b?o ??ng. M?t nhóm anh em nhà v?n tr?, trong có ng??i t? nh?n là ?àn em thân tín nh?t c?a anh, nguy?n v?i nhau s? sát cánh v?i anh trong cu?c tranh ??u này. Anh s? nh?n ?n, song không ai có th? nh?n u?ng, dù ch? trong 24 gi?. Ng??i anh em tr? ?ó ?ã ?i báo qu?n giáo ch??ng trình tranh ??u c?a Nguy?n M?nh Côn, và các nhân s? huynh ?? c?a anh trong cu?c tranh ??u. T?t c? b? cô l?p. Nguy?n M?nh Côn trút h?i th? cu?i cùng t?i tr?i tù này, vào ngày 1 tháng 6 n?m 1979. Anh s?ng 59 n?m 2 tháng 15 ngày.
Viên Linh
Chú thích:
1. Ðem Tâm Tình Vi?t L?ch S?, trang 96-97, Nguy?n Ðình V??ng xu?t b?n, 1958.
2. Mai Th?o, V?nh Bi?t anh Nguy?n M?nh Côn, Th?i T?p, Washington, D.C., s? 4, tháng 12.1979, trang 18.
Ngu?n: https://nsvietnam.blogspot.com/2014/08/nguyen-manh-con-nha-van-mien-nam-tuyet.html
