Li?u Tr??ng
Andr Malraux ? t?ng tuyn b?: Lart est un anti-destin, Ngh? thu?t l ci ch?ng l?i ??nh m?nh. L?i tuyn b? ng?n g?n v c s?c gy ?n t??ng ? khi?n chng ta suy ngh? v? s? mu thu?n gi?a thn ph?n h?u h?n c?a con ng??i v kh? n?ng c?a con ng??i t?o nn ci ??p, c?ng khi?n chng ta t? h?i: Andr Malraux l ai? ng ngh? g v? ngh? thu?t c?a con ng??i?
I M?t cu?c ??i ?a d?ng
Khng d? ??nh ngh?a cu?c ??i c?a Andr Malraux. ng sinh n?m 1901 t?i Paris, ? t?ng ho?t ??ng trong nhi?u l?nh v?c: kh?o c? h?c, v?n h?c, m?o hi?m ? ?ng D??ng th?i Php thu?c, tham gia vo chi?n tranh ? Ty Ban Nha, ho?t ??ng chnh tr?, bin kh?o v? ngh? thu?t, v.v.
Th?i m?i l?n, Andr Malraux khng ng?i lu trn gh? nh tr??ng, ng b? h?c, ng khng c b?ng t ti, nh?ng ng t? h?c v tr? thnh m?t sinh vin Tr??ng Ngn Ng? ?ng Ph??ng (cole des Langues Orientales). ng r?t say m ngnh kh?o c? h?c. V c c m?o hi?m, ng qua ?ng D??ng, t? n?m 1923 ??n n?m 1927, h?p tc v?i m?t t? bo ch?ng ch? ngh?a th?c dn, tham gia nh?ng phong tro cch m?ng ? Trung Qu?c, d??i l c? c?a Qu?c Dn ??ng. ng c?ng tham gia nh?ng cu?c thm hi?m v? kh?o c?, v b? b? t t? n?m 1923 ??n n?m 1924, v ? tr?m c?p v ch?a ch?p m?t s? c? v?t c?a v?n ha Khmer.
Tr? v? Php, Malraux k? l?i cu?c m?o hi?m ? trong cu?n ti?u thuy?t La Voie royale (Con ???ng v??ng gi?) (1930). Hai n?m tr??c, n?m 1928, ng ? cho ra cu?n Les Conqurants (Nh?ng k? ?i chinh ph?c). R?i ng tr? nn n?i ti?ng v?i tc ph?m La condition humaine (Ph?n ng??i) (1933) ???c Gi?i Goncourt.
T? m?t ng??i khng c b?ng t ti, ch? t? h?c, Malraux ???c xem nh? m?t b?c tr th?c c t? duy ??c ?o. ng khng ng?ng d?n thn vo th?i cu?c. Ngay t? n?m 1933, ng chi?n ??u ch?ng ch? ngh?a pht xt v ch? ngh?a Hitler. R?i ng chi?n ??u bn c?nh nh?ng chi?n s? Ty Ban Nha thu?c ??ng C?ng ho ch?ng l?i Franco. S? d?n thn vo cu?c chi?n ny l ngu?n sng t?o cu?n ti?u thuy?t LEspoir (Ni?m hy v?ng) (1937). Sau ? Malraux gia nh?p cu?c khng chi?n ? Php ch?ng ??c Qu?c X. Sau ?? nh? Th? chi?n, Malraux ho?t ??ng st cnh v?i t??ng de Gaulle. Khi t??ng de Gaulle ln n?m chnh quy?n, Malraux gi? ch?c B? tr??ng B? V?n ha t? n?m 1959 ??n n?m 1969. Trong th?i gian ny ng vi?t b? H?i k n?i ti?ng: Les Antimmoires.
Malraux m?t n?m 1976, tro c?a ng ???c ??t ? ?i?n Panthon ? qu?n 5 Paris, trn ??i N? Thnh Genevive, ???c ??i l? Soufflot n?i li?n v?i v??n Luxembourg. ?i?n Panthon l n?i an tng cc nhn v?t n?i ti?ng ? ?nh d?u l?ch s? Php nh? Voltaire, J. J. Rousseau, Victor Hugo, v.v.
II Ngh? thu?t th?ng ??nh m?nh
Tc ph?m c?a Andr Malraux c th? ???c chia ra nhi?u ph?n: ti?u thuy?t, ti?u lu?n ???c t?p h?p n?m 1976 d??i t?a ?? Le Miroir des Limbes, bin kh?o v? ngh? thu?t trong cc cu?n Les Voix du silence (Ti?ng ni c?a im l?ng) (1951), Le Muse imaginaire de la sculpture mondiale (Vi?n b?o tng t??ng t??ng c?a ngh? thu?t ?iu kh?c trn th? gi?i) (1952-1955), La Mtamorphose des dieux (S? bi?n ha c?a cc v? th?n) (1957-1976). Tnh nh?t qun c?a cc tc ph?m ny l s? tra v?n th??ng xuyn c tnh cch siu hnh v? ci ch?t, v? ngh?a c?a cu?c ??i, v? ??nh m?nh v v? s? tn th? ngh? thu?t.
V? ph??ng di?n tri?t h?c, ??t cu h?i v? ??nh m?nh t?c tra v?n v? cu?c ??i, ?ng h?n tra v?n v? ci h??ng v ngh?a c?a cu?c ??i. M?t cch khi qut, ??nh m?nh ??a v? m?t s?c m?nh cao siu quy?t ??nh nh?ng bi?n c? trong cu?c ??i c?a chng ta, theo m?t s? ?? kh hi?u v kh thay ??i. ??nh m?nh ch?m d?t th?i gian c?a ??i ng??i, t?c ??a con ng??i ??n ci ch?t. V?y ??nh m?nh, do b?n ch?t, l ci khng trnh ???c: m?i c? g?ng trnh n ??nh m?nh ??u l ?o t??ng. Nh? ? ni, ??nh m?nh ch?m d?t th?i gian c?a ??i ng??i, do ? th?i gian l m?t v?n ?? t?i h? tr?ng ??i v?i con ng??i.
Trong s? cc nh v?n, nh th?, c l? Baudelaire l ng??i nh?y c?m nh?t v? s? tri qua kh?c nghi?t c?a th?i gian. M?t trong nh?ng bi th? sonnet c?a ng mang t?a ?? LEnnemi (K? th), vo ?o?n cht, bi th? ti?t l? v?n ?? ???c ni ??n, ? l s? t?ng d?n c?a lo s? do b??c ti?n c?a th?i gian gy nn:
i ?au ??n thay! i ?au ??n thay! Th?i gian ?n mn cu?c ??i,
V K? th l?n tr?n ?ang g?m nh?m tri tim c?a chng ta
N l?n ln v v?ng m?nh thm v?i ngu?n mu v?i ?i c?a chng ta.[1]
Trong bi th?, th?i gian cn l?i cng lc cng ng?n ng?i lm t?ng thm lo s? v tr? thnh m?t m ?nh.
Tr? l?i Andr Malraux, ng khng ch?u ph?c tng ??nh m?nh, ng ?i tm m?t kh gi?i ch?ng l?i th?i gian, ? l ngh? thu?t. N?m 1945, ng tuyn b?: ?i?u thi?t y?u quan tr?ng ??i v?i ti, chnh l ngh? thu?t. V? ngh? thu?t ti nh? ng??i sng knh v? tn gio.
Trong suy ngh? v? sng t?o ngh? thu?t, Malraux lun lun cho th? gi?i c?a hnh th?c ??i l?p v?i ??i s?ng. Trong Les Voix du Silence, Malraux xem ngh? thu?t nh? m?t ph??ng ti?n ?? v??t kh?i ci ch?t, v??t kh?i nh?ng gi?i h?n c?a hi?n th?c. M?i ki?t tc l s? thanh khi?t ha th? gi?i, nh?ng bi h?c chung m nh?ng ki?t tc ? ?? l?i l bi h?c v? s? t?n t?i c?a chng, v chi?n th?ng c?a m?i nh ngh? s? ch?ng l?i s? l? thu?c c?a mnh s? ti?p n?i s? chi?n th?ng c?a ngh? thu?t ch?ng l?i ??nh m?nh c?a nhn lo?i, trong m?t s? m? r?ng thnh thang.
Ngh? thu?t l ci ch?ng l?i ??nh m?nh.
V?y theo Malraux, con ng??i c m?t cch th?ng ??nh m?nh, ? l ngh? thu?t. Nh?ng sng t?o ngh? thu?t ?p l?i nhau t? th? k? ny qua th? k? khc, t? m? h?c ny ??n m? h?c khc, trong m?t cu?c ??i tho?i th?t s? xuyn qua cc th?i ??i v b?t ch?p ci ch?t. Ngh? thu?t l s? ??i tho?i gi?a cc n?n v?n minh v gi?a nh?ng khuynh h??ng th?m m? khc bi?t, l nh?ng bi?n ha v ti sinh c?a m?t c? g?ng v??t xa v kh?c ph?c ci ch?t.
Nh?ng con ng??i c b? s? v?nh c?u m ?nh khng, ho?c c b? m ?nh b?i mu?n thot kh?i s? l? thu?c kh?c nghi?t m ci ch?t c? nh?c ?i nh?c l?i mi khng? [] Khng c ci ch?t no khng th? b? t?n th??ng tr??c m?t ??i tho?i m?i kh?i ??u, v s? s?ng cn c?a ??i tho?i khng th? ???c ?o l??ng v?i th?i gian lu di c?a n; s? s?ng cn ? l s? s?ng cn c?a ci hnh th?c c?a chi?n th?ng c?a m?t con ng??i ch?ng ??nh m?nh, v ci hnh th?c ?, khi con ng??i ? ch?t, n b?t ??u ??i s?ng b?t ng? c?a n. S? chi?n th?ng ? t?ng cho ci hnh th?c ? s? hi?n h?u, s? cho n m?t ti?ng ni m tc gi? khng bi?t ??n. Nh?ng pho t??ng ? c tnh Ai C?p h?n ng??i Ai C?p, c tnh Kit gio h?n ng??i Kit gio, c tnh Michel-Ange h?n ngh? s? Michel-Ange chng c tnh nhn lo?i h?n th? gi?i v nh?ng pho t??ng ? mu?n mnh l chn l b?t kh? quy [] Nh?ng thn xc v? vang khng ph?i l nh?ng thn xc d??i m?[2].
L?i tuyn b? c?a Andr Malraux: Ngh? thu?t l ci ch?ng l?i ??nh m?nh l mu?n t? ch?i nh?ng s?p ??t ti?n ??nh, mu?n bi?n ??i ??nh m?nh ?? ?i xa h?n. Ngh? thu?t l ci kh?ng ??nh s?c m?nh v vinh d? lm ng??i c?a chng ta.
[1] douleur! douleu ! le Temps mange la vie,
Et lobscur Ennemi qui nous ronge le cur
Du sang que nous perdons crot et se fortifie!
Baudelaire
[2] Les Voix du silence, Gallimard, 1951, tr. 639.
