Không ch? Vinh x?a

Huy ??c

Kh�ng bao gi? l� qu� tr? ?? vi?t l?i l?ch s? c?a m?t v�ng ??t. Nh?ng khi g?p 700 trang s�ch T�m D?u Vinh X?a, t�i ??c, gi� nh? cu?n s�ch ra ??i khi m� ph?n l?n nh?ng ng??i Vinh tha h??ng t? tr??c 1954 c�n s?ng. R?i, t? an ?i, c�c th? h? k? ti?p, d� ? qu� hay ? xa, ?ang s?ng v?i m?t ph?n �Vinh X?a� s? th?y cu?n s�ch n�y nh? l� m?t trong nh?ng m�n qu� qu� gi� nh?t m� ng??i Ngh? t?ng cho ng??i Ngh?.

Cu?n s�ch b?t ??u t? n?m 1804, khi Gia Long giao cho T? qu�n L� V?n Duy?t chuy?n l? s? Ngh? An t? Lam Th�nh – Ph� Th?ch v? Vinh. V�, trong 80 n?m, cho d� ?? ba y?u t? �th? – ?� – th�nh�, Vinh v?n kh�ng ph�t tri?n ???c.

Cho d�, ng??i Ngh? chi?m v? tr� n�ng c?t trong phong tr�o V?n Th�n nh?ng, thay v� �b�nh T�y�, h? ?� �s�t T?� l� ch? y?u. V�, th�ng 8-1885, ch? m?t �tr?n ?�nh gi�p l� c�� ng??i Ph�p d? d�ng chi?m th�nh Ngh? An.

Jean Dupuis, ???c m� t? l� �m?t th??ng gia, ??ng th?i l� m?t t�n th?c d�n kh�t ti?ng hi?u chi?n� nh?ng h�nh ??ng c?a �ng ???c vi?t: �T?i ?�y, �ng d?ng l�n m?t chi?c l?u ?? thu mua v� kinh doanh g?. Chi?c l?u B?n Th?y c?a J. Dupius ?� m? ??u cho m?t tr�o l?u ??u t? m?nh m? v�o Vinh�.

N?m n?m sau, 1889, t? m?t n?i c� kho?ng 5000 ng??i t?ng l�n 12.000 ng??i Vi?t, 40 ng??i �u v� 161 ng??i Hoa.

N?m 1905, kh�nh th�nh ga Vinh, t? ?�, ng??i Ngh? c� ???ng xe l?a th�ng th??ng v?i H� N?i [n?m 1928 ???ng s?t ?i t?i ?�ng H�; 1936 th� th�ng to�n qu?c]. N?m 1920, Vinh c� s�n bay v� v�o ng�y 25-4-1933 c� t?i 21 chi?c m�y bay c�ng h? xu?ng s�n bay Tr??ng Thi.

Vinh c?a tr??c 1945 l� m?t trung t�m c�ng nghi?p v?i Di�m B?n Th?y, ?i?n Vinh, G? Vinh, Th?t H?p Lapique, Xe L?a Tr??ng Thi� S?n l??ng ?i?n m� Vinh ti�u th? n?m 1936 l?n g?p ?�i ?� N?ng, g?p 5 l?n Quy Nh?n, g?p 10 l?n H?i An v� g?p 6 l?n L�o. In ?n c?ng ph�t tri?n t?i m?c, c? T?n ?� Nguy?n Kh?c Hi?u, ??nh k?, �m b?n th?o v�o Vinh in ? nh� in t? V??ng ?�nh Ch�u.

Kh�ng ch? c� c�c c? s? kinh t?, x�t th?y �x? Ngh? l� ??t h?c�, n?m 1920, m?t n?m sau khi tr??ng thi H??ng ?�ng c?a, To�n quy?n Ph�p cho l?p Tr??ng Qu?c H?c Vinh. ? Vinh l�c ?y c� c? nh� th??ng cho ng??i �u c� c? nh� th??ng cho ng??i b?n x?, c� t�a �n d�n s?, v?n h�a, b�ng ?� ??u ph�t tri?n�

N?m 1940, Vinh c� 20.000 d�n, th� c� 481 ng??i �u, 38 ng??i ?n, h�ng ng�n ng??i Hoa [D�n s? Vinh hi?n g?p 17 l?n nh?ng h?u nh? kh�ng c� ngo?i ki?u ??nh c?; trong 31.000 d�n ngo?i (t?nh) ki?u, d�n H� T?nh chi?m 76,41%]. Tr??c n?m 1945, Vinh c� 235 c�ng s?, 324 to� nh� cao t?ng, 1.263 bi?t th? c?a th? d�n. T?t c? ??u ???c x�y d?ng theo ki?n tr�c Ph�p v� Ch�u �u [?�y l� s? li?u ch�nh x�c ???c Vi?t Minh th?ng k� ?? l�m nhi?m v? ti�u th? kh�ng chi?n ??u n?m 1947].

N?m 1947, ga Vinh, h? th?ng ???ng s?t, k? c? c?u Y�n Xu�n� b? ph� h?y nh?m �ti�u th? kh�ng chi?n� [??n 1964 m?i kh�i ph?c ???c]. C�c c�ng tr�nh ??p nh?t ? Vinh ??u b? ph� h?y.

S�ng 16-10-2022, t?i C� Ph� 175 T�y S?n, H� N?i, sau khi nghe nh� nghi�n c?u Ph?m Xu�n C?n thuy?t tr�nh, Trung t??ng Nguy?n Qu?c Th??c, ng??i ?� t?ng h?c tr??ng T�y ? Vinh, n�i: �50 b?c ?nh c?a nh�m Vinh X?a tri?n l�m nh?c l?i nh?ng k� ?c c?a t�i ? Vinh. Ng�y x?a Vinh ??p th?t, nh?ng ?� l� c�i ??p c?a th?c d�n Ph�p. Ch�ng ta ?ang x�y d?ng l?i ?�ng ho�ng h?n, to ??p h?n�.

Kh�ng ph?i t?t c? s? ph?n vinh ?y l� c?a th?c d�n. M�i tr??ng t? do kinh doanh ? Vinh ?� gi�p r?t nhi?u ng??i Vi?t th�nh ??t tr�n r?t nhi?u l?nh v?c, v�o n?m 1925, m?t ng??i Vi?t, �ng Ph?m V?n Phi ?� c� 43 � t� c�c lo?i, kinh doanh trong l?nh v?c v?n t?i.

Vinh c�n c� r?t nhi?u ??n th?, ch�a chi?n, mi?u m?o c?a ng??i Vi?t nh? : V� Mi?u, V?n Mi?u, nh� th? C?u R?m, ch�a Di?c, ch�a C?n Linh, ch�a T?p Ph�c, Th�nh C? Vinh� Nh?ng nay ch? c�n V� Mi?u, ??n H?ng S?n, ch�a Di?c C? ch? c�n ph? t�ch c?a tam quan; V?n Mi?u Vinh ch? c�n m?y v� k�o l�m kho c?a c�ng ty In. Th�nh C? c�n 3 c?a ch�nh. Nhi?u c�ng tr�nh nh? ch�a T?p Ph�c m?i b? ??p ph� cu?i n?m 1970�

Sau s? ki?n �Lan t?a Vinh x?a – H� N?i 2022�, Nguy�n B? tr??ng B? V?n h�a Th�ng tin L� Do�n H?p vi?t tr�n trang Facebook c?a �ng: �Tr??c 1945, n?n b�o ch� Vinh ph�t tri?n m?nh v?i 17 t? b�o, 2 T?p ch� c?a Ng??i Vi?t, Ng??i Hoa v� Ng??i Ph�p� ho?t ??ng r?t chuy�n nghi?p v� s�i ??ng. Vinh l� m?t th�nh ph? ?a s?c m�u v?n ho�. T�i cmt b�n d??i, �Ng�y nay, n?u x�t theo c�c ti�u chu?n b�o ch�, Vinh kh�ng c� t? b�o n�o�.

Ngh? An l� qu� h??ng c?a nh?ng ng??i C?ng s?n. �Kh�ng c� g� qu� h?n ??c l?p, t? do�. B?o l?c c�ch m?ng ?� t?p h?p ???c nh?ng ng??i d�n Vi?t Nam n�n n�ng gi�nh ??c l?p. Nh?ng, ch�nh con ???ng b?o l?c l?i l� con ???ng d�i nh?t, l�u nh?t. Ti?n tr�nh ?i t?i ??c l?p, th?ng nh?t ?y m?t t?i 30 n?m v� th�m 15 n?m chi?n tranh Bi�n gi?i.

�N??c ??c l?p m� d�n kh�ng c� t? do h?nh ph�c, ??c l?p ?y c?ng kh�ng c� � ngh?a�, c�ng ??c T�m D?u Vinh X?a c�ng nh? tuy�n b? n�y c?a Ch? t?ch H? Ch� Minh. Nh? �s? ph?n nghi?t ng� sau C�ch m?ng c?a Tr?nh V?n Ng?n, m?t doanh nh�n h�o hoa v� gi�u c� nh?t nh� ? Vinh th?i thu?c Ph�p.

T�m D?u Vinh X?a l� m?t cu?n s�ch kh?o c?u thu?n t�y khoa h?c. Trong r?t nhi?u c?ng ??ng m?ng, c?ng ??ng Vinh X?a v?i ng??i d?n d?t l� nh� nghi�n c?u Ph?m Xu�n C?n, ?� l�m ???c nhi?u vi?c v� c�ng gi� tr?. T�m D?u Vinh X?a kh�ng ph?i l� �l?ch s? ??ng b?, nh�n d�n th�nh ph? Vinh�. Nh?ng ??c T�m D?u Vinh X?a kh�ng ch? hi?u h?n �l?ch s? ??ng b?, nh�n d�n th�nh ph? Vinh� m� c�n hi?u ??y ?? h?n m?t ch?ng ???ng l?ch s? m� d�n t?c n�y n?m tr?i.

PS: C�c b?n t�m s�ch xin li�n h? tr?c ti?p t�c gi? Ph?m Xu�n C?n v� nh�m VINH X?A…