Trí th?c – hèn y?u hay hèn h??

Tr?n Gia Ninh

(Th? s? phi?m ?�m hay n�m na l� T�n g?u chuy?n ??i. B�i d�i, kh� ??c. Ng??i vi?t ?� m?t �c, ng??i ??c s? m?t h?n. Xin c�n nh?c tr??c khi ??c, k?o ?nh h??ng ??n s?c kh?e)

Martin Luther King n�i: �Trong th? gi?i n�y, ch�ng ta kh�ng ch? x�t xa v� nh?ng h�nh ??ng v� l?i n�i c?a ng??i x?u, m� c�n v� s? im l?ng ?�ng s? c?a ng??i t?t�. Nh?ng v� sao ng??i t?t l?i th??ng ph?i im l?ng?

STASI l� t�n g?i t?t c?a Staatssiherheitsdienst, c? quan m?t v? ?�ng ??c, t?ng l� m?t c? quan m?t v? h�ng ??u th? gi?i. M?c ?? k�m k?p c?a STASI ??i v?i tr� th?c ??c ph?i n�i l� r?t khi?p, ch?t ch? h?n ta nhi?u. T�i m?i b?n t�i sang Vi?t Nam l�m vi?c, m?i th? xong xu�i nh?ng �ng b?n kh�ng ???c sang Vi?t Nam v� m�y bay th?i ?� ph?i transit Karachi, v� �ng n�y trong danh s�ch c?a STASI l� kh�ng ???c ph�p qua m?t n??c thu?c phe b�n kia. STASI b�o cho �ng ta bi?t nh? v?y, kh�ng gi?u gi?m. N??c ??c r?t s? tr� th?c b? ch?y, v� h? bi?t r� vai tr� tr� th?c. V�o n?m 1989, t�i t?ng c�i nhau v?i c?u b?n W. ph? tr�ch ??i ngo?i c?a Vi?n H�n l�m Khoa h?c ??c, m� c?u ta kh�ng gi?u gi?m l� STASI. T�i b?o r?ng DDR (C?ng h�a D�n ch? ??c) ch?c ch?n s? s?p. C?u ta b?o t�i, kh�ng bao gi?, DDR kh�ng ph?i Ba Lan, v� tr� th?c ??c v?n im l?ng. Nh?ng ch? m?y tu?n sau ?�, khi m� Hungari m? c?a bi�n gi?i v?i �o, th� h�ng v?n k? s?, B�c s?, nh� khoa h?c ?�ng ??c �n �n k�o nhau theo ???ng Hungari sang T�y ??c. DDR t� li?t. L�c ?� th� c?u ta m?i th?a nh?n l� ?� nh?n ??nh sai. Ch? �t l�u sau l� b?c t??ng Berlin s?p ??.

T�i c�n nh? r?t r�, chi?u 22/8/1968 sau khi t? gi?ng ???ng Khoa V?t l� c?a tr??ng ??i h?c Humboldt tr? v?, hai anh b?n c?a t�i ? c�ng ph�ng th� nghi?m v?i v�ng thu d?n ?? ??c. M?t anh v?a b?o v? ti?n s? xong, c�n anh n?a th� s?p b?o v?. H? b?o:

- Tran [h? g?i t�n t�i nh? v?y], t? bi?t m�y nh�, mai ch�ng tao ?i r?i.

T�i h?i:

- Sao v?y?

Lutzt, anh b?n s?p b?o v? n�i:

- Ch�ng tao nay thu?c di?n politischer Unzuverl�ssigkeit [Kh�ng ?�ng tin c?y v? m?t ch�nh tr?]. M�y bi?t r?i ??y, h�m qua qu�n ??i Li�n X� v� kh?i Warzava k�o v�o Ti?p Kh?c r?i. B?n tao ???c l?nh kh�ng ???c ph�t bi?u g� khi sinh vi�n h?i. Nh?ng tao th� tao kh�ng ch?u, s�ng nay gi? l�n l?p, tao b?o v?i sinh vi�n l� tao ph?n ??i qu�n ??i DDR tham gia k�o qu�n v�o Praha. N??c ??c kh�ng ???c x�m l??c m?t n??c kh�c n?a, �t nh?t l� ph?i nh? v?y. Th? l� ch�ng tao kh�ng ???c ph�p gi?ng d?y n?a v� ph?i ?i kh?i tr??ng.

- M�y ?i ?�u b�y gi??

- �, kh�ng lo, Gi�o s? ch? nhi?m ?� gi?i thi?u tao v? nh� m�y WF, n?i �ng ta ki�m Gi�m ??c K? thu?t.

- M�y b? lu?n �n ??

- Kh�ng, �ng Gi�o s? b?o ti?c l� �ng ?y kh�ng ???c quy?n gi? tao l?i tr??ng, nh?ng h?a v?n t?o ?i?u ki?n ?? tao ho�n th�nh lu?n �n. C�n th?ng kia, n� xong Ti?n s? r?i, �ng Gi�o s? gi?i thi?u n� v? Vi?n H�n l�m.

- Th? th� ch�ng m�y s??ng r?i, v? ?� l??ng cao h?n nhi?u m�!

- Nh?ng gi? ch�ng tao ???c STASI ghi v�o h? s? l� politischer Unzuverl�ssigkeit! Th�y k?, tao c�c c?n, kh�ng ai c� th? b?t tao thay ??i quan ?i?m c?!

T�i nh?n th?y, d� l� ???c STASI tin t??ng hay nghi ng? th� h? v?n l�m vi?c h?t s?c c� tr�ch nhi?m, c?ng hi?n h?t m�nh cho x� h?i, kh�ng ai mu?n ?n b�m c?. Ph?i ch?ng ?� l� m?t ??c ?i?m c?a tr� th?c ??c.

H? c?ng H�N v� y?u th?, kh�ng ch?ng l?i ???c quy?n l?c, nh?ng h? kh�ng H? m�nh khu?t ph?c quy?n l?c.

(N�i chuy?n ngo�i l? m?t ch�t: �ng th?y c?a t�i, Robert Rompe, v?n l� m?t nh� V?t l� ??c b? b?t v? Li�n X� sau chi?n tranh, nh? l� chi?n l?i ph?m cho b�n th?ng tr?n. Th? m� d� l� t� nh�n, �ng v?n h?t l�ng h?t s?c l�m vi?c, c?ng hi?n cho n?n khoa h?c v� c�ng nghi?p Li�n X�, ??n m?c ???c Li�n X� t?ng hu�n ch??ng Lenin v� b?u l�m Vi?n s? Vi?n H�n l�m Khoa h?c Li�n X�. H?t h?n t�, �ng l?i xin tr? v? ??c. C?ng l? l� nh?ng nh� khoa h?c ??c b? b?t v? M? th� c?ng ?�ng g�p r?t l?n cho khoa h?c v� c�ng nghi?p c?a M?, nh?ng khi h?t h?n t� th� ?a s? ??u ? l?i M?, kh�ng v? l?i T�y ??c, nh? W. von Braun tr? th�nh cha ?? c?a t�n l?a v� du h�nh v? tr? M?. C� th? tinh th?n t? do d�n ch? c?a M? h?p v?i tr� th?c h?n.)

C?ng c� th? l� STASI c?a ??c k�m k?p r?t m?nh, nh?ng truy?n th?ng v?n minh c?a ??c l� ng?n ch?n s? ph?n kh�ng ch? kh�ng ph?i l� t�m m?i c�ch khu?t ph?c t? t??ng c?a h?. C� th? v� v?y m� Angela Merkel, l� m?t nh� V?t l� ? ?�ng Berlin c�ng th?i ?�, v? sau ?� tr? th�nh m?t th? t??ng c� uy t�n, l�u ??i nh?t c?a n??c ??c th?ng nh?t b�y gi?.

C?ng n�n nh? r?ng, th?i ?� nh? c� m?t ??i ng? tr� th?c chuy�n m�n cao m� n?n kinh t? DDR l� d?n ??u phe x� h?i ch? ngh?a, v??t xa Li�n X� r?t nhi?u, m?c d� Li�n X� c� n?n khoa h?c kh� cao v� ??i ng? tr� th?c ?�ng n?.

N�i ??n Li�n X�, k? ni?m ?�ng nh? b?t ng? nh?t v?i t�i l� m?t l?n ng?u nhi�n ???c l�m th??ng kh�ch c?a� Gorbachev. ?� l� v�o m�a h� n?m 1987, t�i nh?n ???c gi?y m?i sang Moscow d? h?i ngh? khoa h?c, v� v� ?n ? do Li�n X� ?�i th?. Nh? m?i l?n, sau khi check-in l�n m�y bay c?a AEROFLOT, t�i loay hoay t�m ch? ng?i, th� b?ng nghe loa g?i t�n t�i y�u c?u ra kh?i m�y bay, c� vi?c. Lo l?ng ?i ra th� th?y nh�n vi�n h?i t�n tu?i, xem v� v� y�u c?u t�i ch? cho h? h�nh l� c?a t�i. H? r�t h�nh l� ra, t�i lo qu�, nh?ng r?i th?y h? l?i m?i t�i l�n t�u bay, ng?i v�o gh? h?ng nh?t� c? ??i ch?a ???c h??ng, l? th?t. H? c�nh, ?� c� ng??i c?m bi?n ?? t�n m�nh ??ng ?�n, ??a h? chi?u cho h? r?i ???c d?n qua ph�ng VIP. M?t l�t sau ?� ???c m?i l�n xe nh?n l?i h? chi?u v� ?i?m qua h�nh l� ?� ???c mang l�n xe s?n, ch?y v? kh�ch s?n Russia sang tr?ng nh?t Moscow th?i b?y gi?. H�a ra cu?c h?i ngh? n�y kh�ng b�nh th??ng m� l� h?i ngh? th? gi?i v? gi?i tr� qu�n b? do Gorbachev ch? tr�. Kh�ch d? h?i ngh? ???c m?i ?�ch danh, l� c�c nh�n s?, tr� th?c, nh� v?n, nh� khoa h?c� c?a g?n tr?m n??c tr�n th? gi?i (ch?ng hi?u v� sao m�nh l?i l?t v�o ?�y!). H?i ngh? t? ch?c trong ?i?n Kremlin. Gh? ?� ghi t�n t?ng ng??i, t�i th?y c� ??n g?n 300 ??i bi?u. Ng�y ??u l� nghe m?t b�i di?n v?n su?t bu?i s�ng c?a Gorbachev v? gi?i tr? v? kh� v� ch�nh s�ch b?o v? h�a b�nh c�ng c�c ?? xu?t c?a Li�n X�. Bu?i chi?u nghe tham lu?n c?a m?t s? t�n tu?i n?i ti?ng nh? Graham Greene nh� v?n Anh (t�c gi? Ng??i M? th?m l?ng), Klaus Fuchs (nh� V?t l� ??c hai mang l�m bom nguy�n t? cho M?, Anh v� nghe n�i l�m gi�n ?i?p nguy�n t? cho Li�n X�) v� v�i ng??i n?a t�i qu�n m?t t�n� Ng�y th? hai l� ho?t ??ng c?a c�c sections, t�i ???c ph�n v�o section Khoa h?c v� Gi?i tr? qu�n b?, nh�m chuy�n m�n ch? y?u l� c�c nh� V?t l�. Bu?i chi?u v� t?i l� th�ng qua tuy�n b? ?ng h? Gorbachev v� chi�u ?�i. May m?n l� t�i c�ng nh�m v?i Klaus Fuchs (m� t�i ?� g?p ? Berlin) v� m?t nh�n v?t ??c bi?t l� Andrey Sakharov, cha ?? c?a bom nhi?t h?ch Li�n X�, anh h�ng lao ??ng, gi?i th??ng Lenin, Vi?n s? Vi?n H�n l�m. �ng l� ng??i t? n?m 1973 l�c ???ng ch?c, ?� ph� ph�n s? ??c t�i m?t d�n ch? c?a ch? ?? Soviet, ch?ng l?i s? ?�n �p nh�n quy?n ? Li�n X� v� t? 1980 b? qu?n th�c ? Gorki. N?a n?m tr??c, t?c cu?i 1986 ??u 87 Gorbachev ?� ra l?nh th? �ng. B?y gi?, l�c t�i ng?i ??i m?t v?i �ng th� �ng ?� l� m?t c? gi� 66 tu?i, nh?ng r?t minh m?n, ?� thuy?t tr�nh h�ng gi? t?i th?o lu?n v? xu h??ng ph�t tri?n bom nguy�n t? – khinh kh� v� ki?n ngh? Li�n X�-M? c?n k� hi?p ??nh gi?i tr? tai h?a n�y nh? th? n�o. Th?t ?�ng kh�m ph?c, m?t tr� th?c l?n, ?ang ? ??nh cao quy?n l?c v� danh v?ng m� ?� t? b? ?? ??u tranh cho quy?n con ng??i; b? d? d? r�t lui � ki?n kh�ng th�nh, n�n b? ?�n �p tinh th?n r?i giam c?m c? th?p k?, ba b?n l?n tuy?t th?c ?? b?o v? ch�nh ki?n� X� h?i Li�n X� v� c? th? gi?i ph?i c?m ?n �ng, m?t tr� th?c Nga ch�n ch�nh. N??c Nga kh�ng thi?u nh?ng tr� th?c nh? �ng. Nh� thi?t k? m�y bay n?i ti?ng Tupolev b? Stalin b?t giam n?m 1937 vu cho t?i danh gi�n ?i?p v� ?ng h? ??ng ph?n ??ng (th?c ra l� v� b?t ??ng ch�nh ki?n), nh?ng ? trong t�, khi t? qu?c l�m nguy, �ng v?n ti?n h�nh thi?t k? m�y bay chi?n ??u. Stalin ph?i ra l?nh l?p cho �ng ph�ng thi?t k? ? trong t�, ?i?u ??n t?t c? c�c k? s? c? c?a ph�ng thi?t k? m� �ng t?ng l�nh ??o ?? c�ng �ng l�m vi?c� Nh?ng m�y bay chi?n ??u Nga n?i ti?ng ra ??i v� sau chi?n tranh l� lo?t m�y bay d�n d?ng TU xu?t x??ng mang t�n �ng, ba l?n anh h�ng lao ??ng, 7 l?n hu�n ch??ng Lenin, th? nh?ng m�i ??n khi Stalin ch?t n?m 1953 �ng m?i ch�nh th?c ???c tha. M?t tr� th?c ch� kh�, b?t khu?t, gi�u l�ng y�u n??c, ?� ?�ng g�p bao nhi�u th�nh qu? khoa h?c v� c�ng nghi?p cho ??t n??c. C�n c� th? k? th�m r?t nhi?u th� d? n?a v? tr� th?c Nga, v� d? nh? Boris Pasternak t�c gi? ti?u thuy?t Dr. Zhivago n?i ti?ng (xu?t b?n ? n??c ngo�i), v?i t? t??ng t? do b�c �i, ch?ng l?i khuynh h??ng v?n h?c Soviet ???ng ??i. �ng ?o?t gi?i th??ng Nobel, �ng th� kh�ng ?i nh?n Nobel ch? kh�ng ch?u r?i ??t n??c, t? qu?c c?a �ng, v� n?u �ng ra kh?i bi�n gi?i th� kh�ng ???c quay v? n??c Nga n?a. Nh?ng tr� th?c Nga, h? c� t? t??ng tri?t l� s?ng c?a h? b?t ch?p ?�n �p d� h? c� th? H�N v� kh�ng ch?ng l?i ???c k? �p b?c, kh�ng ch?ng l?i ???c KGB, nh?ng h? kh�ng H? m�nh khu?t ph?c c??ng quy?n. V� ?� ch�nh l� nh?ng ??m l?a nh? ?? ??t l�n ng?n l?a l�m ??ng l?c ??a x� h?i ti?n l�n n?n v?n minh cao h?n. N�n nh? KGB l� c?c k? kinh kh?ng, l� th?y c?a STASI, c�n STASI l� m?t trong c�c th?y c?a m?t v? Vi?t Nam.

Tuy l� h?c tr� nh?ng m?t v? Vi?t Nam l?i c� th? xem l� cao tay h?n trong x? l� tr� th?c, nh? v?n d?ng truy?n th?ng ph??ng ?�ng.

N?m v?a qua, t?i khu VIP c?a BV Vi?t X�, n?i m� c�c b?nh nh�n ch�ng t�i th??ng n�i ?� l� ch�t d?u t�ch cu?i c�ng c?a �n hu? bao c?p, t�i g?p m?t b?nh nh�n ??c bi?t. �ng ng??i nh? nh?n, c?p m?t s?c tinh nhanh, d�ng ?i nhanh nh?n. Su?t ng�y �ng kh�ng n?m m?t ch? m� ?i l?i kh?p h�nh lang b?nh vi?n. G?p t�i, �ng h? h?i b?t tay v� t? gi?i thi?u b?ng giong tr? tr?: �T�i, B? tr??ng XYZ ?�y, xin ch�o, anh c� kh?e kh�ng�. T�i bi?t �ng n�y, nh?ng kh�ng ngh? �ng l?i bi?t m�nh, �ng ch? h?n k�m t�i v�i tu?i. V?a ??nh n�i chuy?n v?i �ng, th� ch? �o v�ng (t?c l� oshin ng??i nh� thu� ph?c v? ? b?nh vi?n) h?t h?i ch?y t?i, n�i r?ng �ng kh�ng bi?t g� ?�u, ch? su?t ng�y ?i v�ng quanh, ch�u theo b? h?i tai m� c?ng kh�ng k?p, g?p ai �ng c?ng ch? n�i m?t c�u nh? th?. H?i, ng??i ta b?o �ng B? tr??ng b? b?nh g� trong n�o n�n sinh ra h�nh ??ng v� th?c nh? v?y, m?c d� tr�ng �ng r?t kh?e m?nh, nhanh nh?n� �ng n�y l� m?t tr� th?c hi?m hoi, d�ng d�i tr�m anh c?a ??t Ngh? T?nh, h?c r?t gi?i, m?t Ti?n s? lu?t c?a Li�n X�, th�nh th?o ti?ng Anh, ti?ng Ph�p. Tuy Li�n X� ?�o t?o, nh?ng �ng th�ng hi?u lu?t ph�p c? ph??ng T�y l?n ph??ng Ta, t? duy s�ng s?a v� t? t??ng kh� ??c l?p, ch?ng hi?u l�m sao m� ng??i nh? �ng ta l?t l??i ???c Trung ??ng cho l�m ??n ch?c B? tr??ng, v� �ng ?� c� kh� nhi?u ?�ng g�p th?m l?ng khi ?� �g�i� ???c nhi?u ?i?u kho?n kh� ti?n b? v�o Hi?n ph�p v� c�c b? lu?t l?n. T?t nhi�n �ng c?ng kh�ng ?? kh? n?ng ?? ch?ng l?i c�c ?i?u kho?n phi l� . ??y l� l�c ???ng ch?c. Khi ?� v? �l�m ng??i t? t?� th� �ng ?� c� ?i?u ki?n v� kh�ng ng?n ng?i ??u tranh cho quan ?i?m c?a m�nh. �ng ?� c�ng khai y�u c?u b? ?i?u 4 hi?n ph�p. �ng l� m?t th�nh vi�n trong nh�m 72 nh�n s? tr� th?c n?m 2013 ?? tr�nh ch�nh th?c v?i nh� n??c v� qu?c d�n ??ng b�o m?t b?n ki?n ngh? v? s?a ??i Hi?n ph�p k�m theo m?t b?n d? th?o Hi?n ph�p ho�n ch?nh do nh�m 72 ??c l?p so?n th?o. Ch�nh �ng l� ng??i ??i di?n ch�nh th?c c?a nh�m 72 trao b?n ki?n ngh? k�m Hi?n ph�p ?� cho Qu?c h?i nh�n d?p l?y � ki?n nh�n d�n v? s?a ??i Hi?n ph�p 2013. Sau n�y ng??i ta quen g?i ??y l� Ki?n ngh? 72. Chuy?n n�y ?� m?t th?i x�n xao ch�nh tr??ng v� c�ng lu?n Vi?t Nam, l�m l�nh ??o nh� n??c ?au ??u. M?t ng??i b?n t�i, c?ng l� b?n th�n c?a �ng B? tr??ng ??ng th?i l� m?t th�nh vi�n t�ch c?c trong nh�m so?n th?o ki?n ngh? (k�m Hi?n ph�p) 72, k? cho t�i nghe r?ng h?u h?t c�c quan ch?c cao c?p t? T?ng b� th?, Th? t??ng, Ch? t?ch Qu?c h?i l?n nh?ng th�nh vi�n cao c?p ???ng ch?c v� v? h?u c?a nh� n??c VI?t Nam ?� thay nhau ??n nh� �ng v?n ??ng �ng r�t l?i � ki?n, r�t kh?i ho?t ??ng c?a nh�m 72 nh�n s? tr� th?c, nh?ng v� hi?u, �ng v?n gi? � ki?n c?a m�nh. Nh?ng r?i m?t h�m b?ng th?y �ng xu?t hi?n tr�n TV trong m?t cu?c ph?ng v?n, v� �ng bi?n minh loanh quanh v� cu?i c�ng g?n nh? ??ng � l�m theo nh?ng g� ng??i ta y�u c?u… Clip n�y chi?u ?i chi?u l?i nhi?u l?n tr�n TV. M?i ng??i gi?t m�nh, ng�n ng?m v� ch� tr�ch �ng B? tr??ng n�y H�N H? qu� B?n t�i sau ?� n�i cho t�i bi?t r?ng ??ng n�n tr�ch �ng ?y n?a m� t?i nghi?p� Kh�ng ai l�m �ng lay chuy?n ???c th� c� c? quan ch?c n?ng ra tay. Con trai �ng l� m?t th??ng d�n, nghe n�i l� doanh nh�n, nh�n vi�n hay m?t qu?n l� c?p th?p trong m?t doanh nghi?p nh� n??c g� ?�. ? ta, th??ng d�n ai m� ch?ng l� m?t t� nh�n d? b?, nh?t l?i l� doanh nh�n hay c�n b? qu�n c?a doanh nghi?p nh� n??c! V� c? quan ch?c n?ng ?� �n�i chuy?n� v?i th??ng d�n� v� h? c?ng ?� ??n g?p �ng� ho?c l� �ng nghe l?i, ho?c l� con �ng s?� �ng ph?i l?a ch?n. C� nh�n �ng c� th? ch?u m?i th? ???c, nh?ng l� ng??i cha, �ng kh�ng th? nh�n con �ng v� �ng m� ch?u truy t?i oan u?ng ???c� �ng ?� b? b? g�y, h? m�nh khu?t ph?c, l�n TV v� n�i… �ng b?t l?c, ?au bu?n, t?c gi?n v� �n h?n� R?i �ng ?y tr? n�n ng??i ng�y d?i, v� th?c v� b? b?nh g� ?� trong n�o,� ch? c� y h?c hi?n ??i hay c� tr?i m?i bi?t ???c. Nh?ng c� ?i?u ch?c ch?n bi?t ???c, ?� l� c?n b?nh c?a �ng nay v� ph??ng c?u ch?a. Than �i, s? ph?n m?t tr� th?c c� tr�ch nhi?m! Th??ng thay!

Nh? b?t k? ? ?�u, tr� th?c Vi?t Nam c?ng H�N v� y?u th?, kh�ng ?? s?c ch?ng l?i quy?n l?c. Nh?ng kh�c ? ch? tr� th?c Vi?t Nam b? b? g�y � ch�, ph?i H? m�nh khu?t ph?c quy?n l?c, b? k? c?m quy?n coi khinh.

V� sao tr� th?c Vi?t Nam n�i chung kh�ng nh?ng H�N Y?U m� c�n H�N H?, d? b? khu?t ph?c v� b? nh?ng k? n?m quy?n l?c coi th??ng? V� v� sao l?a ch?n c?a tr� th?c Vi?t Nam duy nh?t l� an ph?n, th? th??ng, tr? ho?c gi�, cao hay th?p, v� danh hay n?i ti?ng c?ng v?y c?!

John Adams (1735-1826) T?ng th?ng th? hai c?a Hoa K? ?� n�i: S? s? h�i l� n?n t?ng c?a h?u h?t c�c b? m�y ch�nh quy?n (Fear is the foundation of most governments). V� c�c ch�nh quy?n phong ki?n ng�y x?a hay chuy�n ch�nh ng�y nay ? ph??ng ?�ng ??c bi?t v?n d?ng nguy�n l� n�y r?t xu?t s?c, nh? ?� t?n d?ng t?i ?a truy?n th?ng ?�n �p c?a ph??ng ?�ng.

H�nh lu?t c?a c�c ch? ?? phong ki?n Trung Qu?c c?ng nh? Vi?t Nam x?a v?n h�nh theo ki?u t?c h�nh, d?a tr�n nguy�n t?c ph�p l� l?y gia t?c l�m c? s?. "????????? Nh?t vinh c�u vinh, nh?t t?n c�u t?n – Vinh c�ng h??ng, m?t c�ng ch?u m?t�. M?t ng??i l�m quan (vinh) ??c quy?n lan t?i t?n tam th�n l?c th�ch. M?t ng??i c� t?i th� b? m? v? con ??u li�n ??i ch?u tr�ch nhi?m. Kh�ng ch? nh?c t? t�ng m� v? ??n ng??i th�n, li�n l?y ??n c? gia t?c. T?c h�nh th??ng s? d?ng nh?t l� �tru di tam t?c�, t?c l� di?t ba h? bao g?m b? m?, v? con, anh em. V�o cu?i tri?u ??i T?n, Th?a t??ng L� T? v� ho?n quan ?� gi?t L� T? l� Tri?u Cao ??u b? tru di tam t?c. Ngo�i ra c�n c� h�nh ph?t tru di ng? t?c, th?t t?c, c?u t?c, v.v. V� d? nh? th�i t? n??c Y�n sau v? Kinh Kha �m s�t T?n Th?y Ho�ng b?t th�nh, ph?i ch?u t?i tru di th?t t?c. ? Vi?t Nam th� v? �n L? Chi Vi�n, tru di c? ba h? Nguy?n Tr�i-Nguy?n Th? L? l� m?t th� d? ?i?n h�nh.

Trong l?ch s? lu?t h�nh s? Trung Qu?c (Vi?t Nam ta ch�p nguy�n lu?t n�y), ngo�i h�nh th?c tru di tam t?c c�n c� th�m c�c quy ??nh g?i l� Th�n t?c li�n t?a ???? (hay c�n g?i l� Duy�n t?a??), T?ch m?t ?? (k� bi�n v� t?ch thu), v.v. Duy�n t?a ??, t?c m?t ng??i ph?m t?i th� k�o theo truy t?i c? th�n thu?c, gia t?c. T?ch m?t ?? l� ch? t�i k� bi�n v� t?ch thu m?i t�i s?n c?a m?i th�nh vi�n gia ?�nh sung c�ng, k? c? gia nh�n v� n� b?c. T? sau th?i nh� ???ng th� h? x? duy�n t?a ?? th� ??u ?i k�m t?ch m?t ??, cho n�n theo th�i quen n�i duy�n t?a c?ng t?c l� ??ng ngh?a v?i t?ch m?t.

Mi?ng v� n�y c?a ng�y x?a ?� ???c c�c c? quan quy?n l?c c?a c�c ch? ?? chuy�n ch�nh ph??ng ?�ng ng�y nay (Trung Qu?c, Tri?u Ti�n, Vi?t Nam�) k? th?a, th�nh th?c v� v� ph�t huy h?t c�ng l?c, ??c bi?t l� ??i v?i tr� th?c, v? tr� s? m?t trong �Tr�, Ph�, ??a, H�o�. ?i?u ?� gi?i th�ch v� sao ? ta c� r?t nhi?u tr� th?c c� hi?u bi?t, c� ch�nh ki?n nh?ng kh�ng d�m l�n ti?ng khi ???ng ch?c ?� ?�nh, ngay c? khi ?� v? v??n, t? do kh�ng r�ng bu?c c?ng kh�ng d�m l�n ti?ng. Tr� th?c n�o m� ch?ng c� gia ?�nh, ng??i th�n!

Mi?ng v� n�y kh�ng c� ? v?n h�a �u T�y (??c, Nga, �). ? ?� ai l�m k? ?y ch?u. V� th?, d� c?ng trong c�i n�i chuy�n ch�nh, to�n tr?, tr� th?c Nga, ?�ng ??c, Ba Lan, Hung, Ti?p� ch? H�N Y?U m� kh�ng H�N H?. C�n tr� th?c ta th� kh�ng nh?ng H�N Y?U m� c�n H�N H? v?y! H? ch? c� l?a ch?n duy nh?t l� IM L?NG. D� ai c?ng bi?t r?ng

�S? �p b?c ch? t?n t?i ???c nh? s? im l?ng.

Oppression can only survive through silence.�

P/S:

H�N H?: Y?u k�m v� ?�ng khinh . Despicable Weakness, contemptible Weakness; ???? (kh? b? nh??c t�nh)

H�N Y?U: kh�ng ?? s?c v� kh? n?ng ?? l�m vi?c g�. Weakness; ?? (nh??c t�nh)

18 th�ng 9, 2019