C?m h?ng lãng m?n trong th? Ch? Lan Viên

Nguy?n Ph� Y�n

Phong tr�o Th? m?i xu?t hi?n t? ??u th? k? XX v?i nhi?u nh� th? t�n tu?i. Trong s? ?� Ch? Lan Vi�n (CLV) ???c ?�nh gi� l� m?t t�i n?ng m?i l?. Ra ??i trong ho�n c?nh ??t n??c khi c� s? x�m nh?p c?a ngh? thu?t ph??ng T�y, c�c nh� th? ?� ch?u ?nh h??ng c?a c�c tr�o l?u v?n h?c th? gi?i l�c b?y gi?. C?ng nh? nhi?u nh� th? kh�c, CLV c?ng ti?p thu ???c nhi?u c�i ??p t? c�c khuynh h??ng thi ca nh? l�ng m?n, t??ng tr?ng, si�u th?c� qua c�c t�c ph?m c?a St�phane Mallarm�, Lamartine, Rimbaud, Verlaine, Baudelaire, A. de Musset, Paul Eluard, Edgar Allan Poe, Walt Whitman� Nh?ng nh� th? ph??ng T�y ?� ?em l?i cho thi nh�n n??c Vi?t b?u tr?i thi ca m?i l?, b�y ra nh?ng th? gi?i n?i t�m, th? gi?i c?a t�m h?n v� tr�i tim, ? ?� nh?ng c?m x�c r?ng m? th�nh thang ?? nh� th? bay ng?p h?n thi t?. Ch? ngh?a l�ng m?n ?�i h?i t? do n�n ?? cao c� nh�n, ph� b? nh?ng r�ng bu?c, qui lu?t ch?t ch?, tho�t kh?i nh?ng khu�n m?u c�u th�c. B�t ph�p ph�ng kho�ng, v?n ?i?u ?a d?ng, ng�n ng? bay b?ng theo c?m h?ng, theo nh?p ??p con tim nh?y c?m ??y ?am m� v?i gi?ng ?i?u thi?t tha l�m n?i b?t t�nh nh�n b?n s�u s?c… L�ng m?n c� nhi?u thu?c t�nh: kh?ng ??nh c�i t�i, n?i bu?n s�u ??m, t�nh y�u thi�n nhi�n, ho�i ni?m qu� kh?, th? gi?i ???ng xa x? l?, k? b� qu�i d?, si�u nhi�n, si�u ph�m, ?�m t?i, d?n th�n� ?�ng l� c? m?t tr?i huy?n di?u, quy?n r? nh?ng t�m h?n thanh xu�n ?a phi�u l?u v�o th? gi?i thi ca hoa m?ng.

Phong tr�o Th? m?i ?� gi?i thi?u ???c m?t th? h? nh� th? ?� quay l?ng v?i th? c? ?i?n ?? r?i b�y ra nh?ng ch? ?? m?i, nh?ng phong c�ch v� ng�n ng? thi ca m?i. H? ?� l�m m?t cu?c c�ch m?ng d?ng m�nh t? c�i Ta sang c�i T�i, m?nh d?n ?i v�o c�i b?n ng� ri�ng t? v?i ngu?n thi h?ng d?t d�o trong ni?m ?am m� s�ng t?o. Th?t ra t? n?m 1931 ta ?� th?y m?m m?ng c?a l�ng m?n trong th? Lan S?n, ?�ng H?, T??ng Ph?� Cho ??n khi phong tr�o Th? M?i ph�t tri?n, tr�n v?n ?�n Vi?t xu?t hi?n nhi?u tr??ng ph�i thi ca phong ph�, n�o l� �tr??ng th? lo?n�, �tr??ng th? ?i�n�, �tr??ng th? say�. Nhi?u t�n tu?i xu?t hi?n v?i bao v?n th? d?t d�o t�nh c?m.

V� ch�nh t? ?� ng??i ??c b?t ??u m� ??m Xu�n Di?u v?i m?t th? t�nh y�u n?ng n�n ??m ?u?i; Huy C?n v?i n?i ?au ??i, v?i s?u v?n c?, v?i v? tr? tr?ng sao; L?u Tr?ng L? v?i c�i ??p ? ng??i tr�ng s?, ? con nai v�ng ng? ng�c trong r?ng thu; Th? L? ?i theo g�t h?i h? c?a ng??i chinh phu ho?c m? v? ti�n gi?i; Ph?m Huy Th�ng ?i t�m ng??i anh h�ng chi?n b?i; Th�m T�m y�u ng??i ly kh�ch ra ?i kh�ng tr? v?…

Trong khi ng??i ??c ?ang ng�m nga ??y h?ng kh?i nh?ng c�u th? nh? nh�ng �?�y m�a thu t?i, m�a thu t?i/ V?i �o m? phai d?t l� v�ng� c?a Xu�n Di?u, �D?i m�y tr?ng ?? d?n tr�n ??nh n�i/ S??ng h?ng lam �m ?p n�c nh� tranh� c?a ?o�n V?n C?, �H�m qua em ?i t?nh v?/ H??ng ??ng gi� n?i bay ?i �t nhi?u� c?a Nguy?n B�nh, �Tr??c s�n anh th? th?n/ ??m ??m tr�ng nh?n v?/ M�y chi?u c�n phi�u b?t/ Lang thang tr�n ??i qu�� c?a H�n M?c T?� th� b?ng nhi�n h? cho�ng v�ng, th?ng th?t khi ??c nh?ng b�i th? trong t?p ?i�u T�n c?a CLV. C�i g� th? n�y? C?a ai ?�y? Sao l?i l� nh?ng x??ng kh�, s? ng??i, h?n ma b�ng qu? gh� r?n v?y? Th� ra h? v?a g?p ch�ng thi nh�n 15-16 tu?i CLV t? ?�u hi?n ra tr�n v?n ?�n th? m?ng n�y. ??t B�nh ??nh h?i ?y c� nh�m th? ?� ??ng h�nh c�ng ch�ng tr? tu?i n�y g?m Qu�ch T?n, Y?n Lan, H�n M?c T?, r?i c? B�ch Kh�. Nh?ng b?ng s? suy t??ng th�m tr?m ??y b?n l?nh v?i n?ng l?c s�ng t?o m?nh m?, CLV xu?t hi?n r?t t�i hoa, ??nh ??c, gi� d?n h?n. Trong khi nhi?u nh� th? th�ch m? m�ng c?nh tr?i m�y non n??c, th�ch ca ng?i t�nh y�u th� CLV ch?n nh?ng v?n th? ?au th??ng, kinh d?, th?n b�, si�u th?c. Trong th? CLV ta t�m th?y nh?ng th�p Ch�m ?? n�t hoang t�n c�ng v?i n?i ni?m ho�i c? th?m thi?t � ?� l� s? �nh? ti?c gi?ng d�n H?i�, h?n n?a c�n t�m th?y ? ?� m?t n?i h?n vong qu?c. Ho�i Thanh – Ho�i Ch�n ?� nh?n x�t v? d�ng th? l�c ?� c?a CLV: �Gi?a ??ng b?ng v?n h?c Vi?t Nam ? n?a th? k? 20, n� ??ng s?ng s?ng nh? m?t c�i th�p Ch�m, ch?c ch?n, l? loi v� b� m?t� ⁽¹⁾. C� hay ?�u r?ng ch�ng l� ng??i ?� ch?n con ???ng th? ca l? l?m, k? d?, ch?a h? g?p tr??c ?�y. Ph?i r?i, CLV ??c s�ng, duy nh?t v� kh�ng th? b?t ch??c ???c.

Nh?ng tr??c h?t, th? t�m v�o nh?ng v?n th? v?i h�nh ?nh k? d? ??y r?y ? ?�:

H?i chi?c s?, ta v� c�ng r? d?i
Mu?n ri?t mi trong s?c m?nh tay ta
?? nh?ng gi?t m�u ?�o c�n ??ng l?i
Theo h?n ta, tu�n ch?y nh?ng l?i th?.
Ta mu?n c?n mi ra t?ng m?nh nh?
Mu?n ?i�n cu?ng nu?t c? kh?i x??ng kh�!

(C�i s? ng??i)

Ngay ? nh?ng b�i th? ??u ti�n n�y, nh� th? b�y ra c?nh t??ng h�i h�ng c?a th? gi?i y�u tinh v?i s? ng??i, x??ng kh�, m�u ??, t?y n?ng:

�em mau ?�y, chi?c s? d?a ? huy?t
Chi?c x??ng kh� r?n tr?ng kh� tinh anh!
V� r�t mau trong h?n ta t� li?t
Nh?ng ngu?n m? r? d?i, h?i y�u tinh!

(?i?u nh?c ?i�n cu?ng)

V� x??ng kh�, v� s? d?a, v� th?t n�t
V� h?i �m r?n r?n c?a y�u tinh�

H?n ma ?i! H?n ma ?i c� nh?
N?i mi h?ng ch�n g?i h?n Tr?n Gian?
N?i ?� kh� c?a mi bao m�u ??
Bao t?y n?ng, n�o tr?ng v?i x??ng t�n?

(M? kh�ng)

Ng??i ??c kh�ng ch? nh�n th?y ???c h�nh ?nh s?ng ??ng, h�i h�ng m� c�n nghe ???c c? �m thanh gh� r?n nh? t? c�i �m v?ng l?i:

Ti?ng x??ng ng??i m?nh va s??n qu�ch g?
R�ng r?n nh?… ti?ng v? s? d?a ta!

(M?ng)

Ta s? u?ng m�u lan c�ng t?y ch?y
Ta s? nhai th?t n�t v?i x??ng kh�.
(M�u x??ng)

H�y tr? l?i ??u l�u cho thi th?
V� h�y ch�n trong c�ng ?�y m? s�u
??ng c� ?? nh?ng ?�m m? v?ng v?
Ph?i d?i vang ti?ng kh�c qu? kh�ng ??u!

(??u r?i)

Ta h�y nghe, trong g?ch Ch�m r?i l�c ?�c
Ti?ng m�u Ch�m ri r? ch?y kh�ng th�i.

(B�ng t?i)

D??ng nh? n?i �m ?nh t? trong ti?m th?c khi?n ch�ng tr? tu?i ? n?i n�o c?ng nh�n th?y nh?ng y�u tinh, nh?ng oan h?n ?ang th?t th?u g?i t�n ch�ng v� ch? c� ch�ng m?i c� kh? n?ng th?u th?. Nhi?u khi ta t? h?i c� ph?i CLV t?ng ch?u ?nh h??ng c?a Edgar Allan Poe v? c�i ch?t b� ?n v� r�ng r?n trong t�c ph?m c?a �thi�n t�i ?i�n lo?n�, �ngh? s? b? gi�y v� n�y trong v?n ch??ng l�ng m?n Hoa K??

H?i nh?ng h?n y�u tinh trong b�ng t?i
Nh?ng th??ng vong u?ng t? ?�y m? s�u
H�y hi?n l�n trong l?i ta truy?n g?i
?em cho ta, bay h?i, chi?c ??u l�u�

(X??ng v? m�u tr�o)

Ai ??i ??u l�u trong n?m m?
Ti?ng khua vang r?n kh?p ??u ta?
C� ai r�n r? ngo�i th�n l?nh
Nh? ti?ng x??ng ng??i r�n r? kh�?

(M? tr?ng)

Nh?ng h?n ma ?y d??ng nh? t? nh?ng th? k? xa x?a ?ang b??c ra t? th�nh ?? B�n, kinh ?� x?a c?a Chi�m qu?c, ngay tr�n mi?n ??t m� ch�ng thi nh�n ?ang s?ng. ??t n??c c?a m?t th?i v�ng son ?y v?i nh?ng chi?n tr?n oai h�ng, nh?ng th?t voi l?m li?t gi? ?� ch�m trong d? v�ng g?i l�n cho ch�ng ni?m ti?c nh? kh�ng ngu�i:

?�y, nh?ng c?nh ng�n s�u c�y l? ng?n
Mu�n Ma H?i s? so?ng d?t nhau ?i�
?�y, chi?n ??a n?i ?�i b�n giao tr?n
Mu�n c� h?n t? s? h�t g?m vang
M�u Ch�m cu?n th�ng ng�y ni?m o�n h?n
X??ng Ch�m lu�n r�o r?t n?i c?m h?n�

(Tr�n ???ng v?)

Chi?u h�m nay, b?ng nhi�n ta l?c b??c
V�o n?i ?�y, th? gi?i v?n c� h?n�
Tr�n m?t n?m m? t�n ta nh?t ???c
Kh?p x??ng ma tr?ng t?a n�o c�n ng??i
T?y ?� c?n, nh?ng v?n ??m h?i ??t
M�u tuy kh�, c�n ???m kh� tanh h�i�

(X??ng kh�)

?�y, nh?ng Th�p g?y m�n v� mong ??i
Nh?ng ??n x?a ?? n�t d??i Th?i Gian
Nh?ng s�ng v?ng l� m�nh trong b�ng t?i
Nh?ng t??ng Ch�m l? l�i r? r�n than.
(Tr�n ???ng v?)

Th�ng ng�y qua, g?ch Ch�m ?ua nhau r?ng
Th�p Ch�m ?ua nhau ?? d??i tr?ng m?!

(Nh?ng s?i t? l�ng)

Th? gi?i c?a CLV th?t l? l?m, n� kh�ng c�n l� hi?n th?c n?a r?i; n� k? b� trong m?ng t??ng bao la c?a ch�ng, n?i ?� ch�ng ???c th?a ni?m ?am m� ???c s?ng tr�n tr? trong t? do. Ch�ng thi nh�n kh�ng mu?n th?y c�i h?u h�nh (physique) m� ?i t�m c�i si�u h�nh (m�taphysique) kh�ng c� th?c? Ch�ng kh�ng mu?n ? tr?n gian n�y m� mong ??c m?t tinh c?u xa l? ch?ng?

K�a tr?i cao, tr�n m�i ch�n t?ng cao
H?n ta bay trong m?t l�n kh�i t?a
Ch?ng bi?t r?i l?u l?c ??n n?i nao?

(??i ng??i Chi�m n?)

R?i tr?n tru?ng, ta n?m tr�n ?i?n ng?c
Hai tay cu?ng v? n�u �o mu�n ti�n�

Ai k�u ta trong c�ng th?m H? V�
Ai r�o g?i trong mu�n sao, ch?i v?i?
(Ng? trong sao)

Khi tr�i ??n ch�n t?ng cao, l?c v�o v? tr?, ch�ng nh�n l?i ch�nh m�nh nh?ng kh�ng t�m th?y r?i t? h?i trong c�i si�u nhi�n ?� ta c� c�n ch?ng? ?� ch�nh l� suy t??ng si�u h�nh h?c c?a nh� th? tr? tu?i:

�i bi?t l�m sao cho ta tho�t kh?i
Ngo�i C�i Ta ng?p ch�m trong b�ng t?i?
Cho linh h?n v?t ??n x? Tr?ng M�y
Cho ta l� kh�ng ph?i c?a ta ?�y
M� s�p nh?p v�o tu?i t�n c�y c?!

(C�i ta)

H?n c?a ai tr� ?n ? ??u ta?
� c?a ai tr�o l�n trong ?�y �c�

M� ph?i ?�u ?� ??n ng�y ti�u di?t!
Ai b?o gi�m: Ta c� c� Ta kh�ng?

(Ta)

?�y H? V�, Ng??i ng?a m?t tr�ng tr?i
Ta l� ai? Ng??i th?y ?� l� ai?

(Ta l� ai?)

L�ng h?i l�ng: Ta r?i xu?ng c�i ??i
T? c?u n�o? T? th?i n�o trong v? tr??
(T? ?�u)

V?y th� trong th? CLV c� g� th?c kh�ng? Th?a, c� ??y. Tr?ng! N?u tr?ng c?a Xu�n Di?u ch? l� v?ng tr?ng th??ng nh? �Tr?ng nh?p v�o ?�y cung nguy?t l?nh/ Tr?ng th??ng, tr?ng nh?, h?i tr?ng ng?n�, n?u tr?ng c?a H�n M?c T? d� c� ?em rao b�n th� v?n l� tr?ng th? m?ng �Tr?ng n?m s�ng so�i tr�n c�nh li?u/ ??i gi� ?�ng v? ?? l? l?i� th� tr?ng c?a CLV l� tr?ng ?i�n, n�i kh�c ?i, CLV ?� ?i�n lo?n v?i tr?ng:

Ta c?i tru?ng ra! Ta c?i tru?ng ra!
Ngo�i kia tr?ng s�ng ch?y bao la
Ta nh?y v�o quay cu?ng th�i l?n l?n
Th�i ng?p l?n trong �nh v�ng h?n ??n
Cho tr?ng gh�, tr?ng ri?t c? l�n da�

(T?m tr?ng)

C� kh�ng l?a? H�y c?i ph?ng m?nh �o!
�o c?ng kh�ng? Qu?ng tu?t c�i l�n da
T�i m? r?i, say r?i, ?i�n th?u n�o
Mu?n bay l�n vo c? d?i Ng�n H��

(Vo l?a)

� k�a nh�n, em ?i, tr?ng l? t?
R?i tr�n ??u ch?a b?c nh?ng h�ng c�y�

M� m?nh tr?ng c?ng ?i�n r?i em ?
B?ng d?ng sao r?i xu?ng ?�y h? s�u?

(Tr?ng ?i�n)

N?u b�i th? Eldorado c?a Edgar Allan Poe v? ra h�nh ?nh ch�ng hi?p s? su?t ??i ?i t�m mi?n ??t l?, c� th? l� kh�ng t?n t?i tr�n ??i, th� CLV c?ng ?i t�m th? gi?i ?y � c�i th? gi?i tuy?t ??i ch?ng? Ch�nh v� v?y ch�ng thi nh�n ?� th?ng th?t k�u l�n:

H�y cho t�i m?t tinh c?u gi� l?nh
M?t v� sao tr? tr?i cu?i tr?i xa!
�? n?i ?y th�ng ng�y t�i l?n tr�nh
Nh?ng ?u phi?n, ?au kh? v?i bu?n lo!

(Nh?ng s?i t? l�ng)

Qu?ng xu?ng ?�y d?i l?a, h?i ai ?i
?? mau ?em h?n ta ?i c�i kh�c!
(�nh s�ng)

Th� ra ch�ng ?� tr?i nghi?m n?i s?u nh�n th? tr�n tr?n gian n�y, ch�ng ?� nh?n ra c�i s?u v?n c? �M?t chi?c linh h?n nh?/ Mang mang thi�n c? s?u� nh? Huy C?n ?� t?ng nh?c t?i. B?i v?y CLV kh?ng ??nh:

? tr?n gian, mu?n tho�t kh?i U Bu?n
Trong c�i s?ng, ?ng ra v�ng kh? s?�

Qu�n sao ???c h?i lo�i ng??i ngu d?i
Qu? tim ta l� m?t kh?i U Bu?n
M?ch m�u ta l� nh?ng m?i ?au Th??ng
M� qu? ??t l� kh?i s?u v� h?n.

(??ng qu�n l�ng)

Ta v?n th?y h?n ta bu?n ? r?
V� c�i l�ng d�y ??c b�ng ?�m m?.
(N?ng mai)

Ngay gi?a m�a xu�n ??y n?ng t??i th? m� thi nh�n v?n l?nh l�ng v� l�ng ch�ng l� c? m?t kh?i s?u mu�n thu?. Ch�ng ?�u mong xu�n v? m? ch? mong ai ?� nh?t cho nh?ng l� v�ng ?? ng?n b??c xu�n sang:

T�i c� ch? ?�u, c� ??i ?�u
�em chi xu�n l?i g?i th�m s?u?
– V?i t�i, t?t c? nh? v� ngh?a
T?t c? kh�ng ngo�i ngh?a kh? ?au!
Ai ?�u tr? l?i m�a thu tr??c
Nh?t l?y cho t�i nh?ng l� v�ng?
V?i c?a hoa t??i, mu�n c�nh r�
V? ?�y, ?em ch?n n?o xu�n sang�

(Xu�n)

Nh?ng, than �i, xu�n v? trong n?ng s?m
M� l�ng ta, ?�ng l?nh gi� b?ng th�i!

(Vo l?a)

Xu�n ??ng v?! H� ??ng gieo �nh l?a!
Thu th�i sang! ��ng th�i l?i n�o l�ng t�i!

(Nh?ng s?i t? l�ng)

V?i t�m tr?ng nh? th?, ai c?ng d? d�ng nh?n ra CLV l� m?t k? c� ??n. Thi s? l�ng m?n n�o m� ch?ng c� ??n? Lamartine ng?i m?t m�nh trong chi?u t� c?ng ch? th?y �trong t�i ch? sa m?c v?i h? v��, ho?c ng?i b�n h? m� ti?c nh?ng ng�y x?a ?? r?i k�u l�n �th?i gian ?i, h�y ng?ng ?�i c�nh�, nh?ng nh� th? c� ??n c?ng ch? v� n�ng Elvire ?� qua ??i. V?i CLV, c� l? ?�i khi ch�ng c?ng suy ng?m nh? Lamartine �con ng??i kh�ng b?n ??u, th?i gian ch?ng c� b?� nh?ng n?i c� ??n c?a CLV mang t�nh tri?t l� s�u xa h?n. Ch�ng l� k? c� ??n trong V? tr? �trong U Minh h?n ta ???ng l?c l?i�, �bi?t n?i ?�u C�i S?ng c?a mu�n ng??i?�, ? ?� kh�ng c�n b�ng d�ng c?a Th?i gian:

Chao �i! Mong nh?! �i mong nh?!
M?t c�nh chim thu l?c cu?i ng�n.

(Xu�n)

Nh?m m?t l?i cho c? b?u b�ng t?i
M�nh mang l�n, b�t ng�t t?a ?�m s�u.
(T?o l?p)

C? D? V�ng l� chu?i m? v� t?n
C? T??ng Lai l� chu?i huy?t ch?a th�nh
V� Hi?n T?i, bi?t c�ng ch?ng h?i b?n
C?ng ???ng ch�n l?ng l? chu?i ng�y xanh!

(Nh?ng n?m m?)

Sau t?p th? ?i�u T�n (36 b�i, 1937), CLV c�n c� 34 b�i c�ng trong m?ch c?m h?ng l�ng m?n (1937-1947). S?c s�ng t?o c�n ???c �ng ti?p n?i v?i v?i ng�n ng? thi ca tuy?t ??p trong c�c b�i th? nh? Ngu?n th? c?a t�i, Thu v? (1936), Chi�m qu?c �u s?u, ???ng v? n??c c?, M?t ?�m s?u, T? ?�u (1937), Thu II (1939), Ta l� ai (1940), Em b?ng ??n (1946). T?p v?n V�ng Sao (1942) v?i tri?t lu?n v? ??i v?i m�u s?c si�u h�nh, huy?n b� ?� k?t th�c m?t giai ?o?n s�ng t�c c?a CLV ?? r?i sau ?� �ng r?i v�o b? t?c trong m?t th?i gian kh� d�i.

T? 1945, CLV vi?t b�o nhi?u h?n nh?ng kh�ng c�n k� t�n CLV m� l?y c�c b�t hi?u nh? Th?ch H�n, Ch�ng V?n� N?m 1945, CLV tham gia c�ch m?ng ? Th?a Thi�n-Hu?, l�m b�o Quy?t Th?ng, ???c ?i th?c t? ? T�y Nguy�n, ?� N?ng, H?i An. Th?i gian n�y �ng kh�ng mu?n gia nh?p H?i V?n ngh? C?u qu?c v� s? r?ng s? m?t t? do v� m?t lu�n th?. N?m 1947 chuy?n ra Thanh Ngh? T?nh, l�m b�o C?u Qu?c Li�n khu IV. CLV k? l?i: �T�i nh? trong m?t chi?n d?ch tr�n ???ng s? 9, n?m 1949, t�i ?i c�ng b? ??i. Nghe ti?ng g?i �Chi�u h�a� (t�n m?t th? s�ng Nh?t), m?t ??ng ch� b? ??i mang Chi�u h�a ti?n l�n, qua tr??c m?t t�i. Ba ph�t sau ng??i ta khi�ng x�c ??ng ch� ?y xu?ng. L?i nghe g?i �Browning� (t�n m?t th? s�ng m�y kh�c), m?t ??ng ch� ch�n ??t kh�c l?i mang Browning l�n. V� n?m ph�t sau, ng??i ta l?i mang x�c ??ng ch� ?y xu?ng ngang qua m?t t�i. Tr?i ?i! T�i ??n ?o, do d?, t�nh to�n cho ??n bao gi?? Nh?ng c�u h?i �Ta c� c�n t? do kh�ng? V?n h?c c�ch m?ng c� c�n l� v?n h?c kh�ng?� l�c n�y th?c l� t�n nh?n tr??c sinh m?nh con ng??i! C? d�n t?c ?ang s?ng ch?t v� m?t ??o ??c (�thique) m?i. C�n t�i th� ?ang m?c k?t trong c�c v?n ?? v? si�u h�nh v� th?m m? (esth�tique) c?. V�o c�ch m?ng m�nh s? m?t m�t ?? T�i ngh? �M?t t?t c? c?a m�nh c?ng ???c, mi?n c�n sinh m?nh nh?ng ng??i d�n t?ng v�c Browning, t?ng v�c Chi�u h�a! Mi?n c�n ??c l?p, mi?n c�n Vi?t Nam v� T? qu?c. Gi?i quy?t cho m�nh d?t kho�t kh�ng th? ch? gi?i quy?t b?ng � ni?m. M� b?ng h�nh ??ng�. T�i vi?t ??n xin gia nh?p ??ng gi?a chi?n tr??ng v� gi?a qu� m? c?a t�i� ⁽²⁾.

Th? l� xong, sau m?t th?i gian d�i do d?, d?n v?t, tr?n tr?, nh� th? c� m?t b??c ngo?t m?i, ?� ch?n h?n m?t con ???ng. K? t? ?�y, xem nh? nh?ng hoa lan ??y h??ng s?c trong v??n nh� c?a h? Ch? ?� v?i h�o �a, l?i t�n. M?t cu?c c�ch m?ng m?i l?i ??n v?i �ng v� r?t nhi?u ng??i kh�c: t? c�i T�i l?i tr? v? c�i Ta, ng??c v?i con ???ng d�i d?ng d?c ?? v?n h?c l�ng m?n th? gi?i ?� b??c ?i tr??c ?�: t? c�i Ta tr? v? c�i T�i.

Sau n�y nh?ng nh� ph� b�nh v?n h?c th??ng c? t�nh l�ng qu�n kh�ng nh?c ??n CLV r?c s�ng th?i thanh xu�n, c?ng nh? v?i H�n M?c T?, B�ch Kh� v� h? th�ch ki?u th? v?n trong s�ng, d? hi?u, kh�ng th�ch n�i ??n thi ca k? d?, b� hi?m v� si�u h�nh. Nh� ph� b�nh V??ng Tr� Nh�n c� vi?t: �Ch�ng t�i v?a ??c v?a ngh? ??n m?t n?n v?n h?c Ph�p xa v?i m� th? th? ch�ng t�i kh�ng bao gi? v?i t?i. Th? m� nh?ng nh� th? ?�n anh nh? Xu�n Di?u, nh? Ch? Lan Vi�n l?i sinh ra t? ??y� ?�ng s? th? ch?!� ⁽³⁾. ?� l� l?i c?m ph?c th? h? nh� th? l�ng m?n ?� ?? l?i t�n tu?i tr�n thi ?�n Vi?t.

T? 1960 tr? ?i, CLV vi?t nhi?u v?i ng�n ng? t�i hoa nh?ng n?i dung ?� kh�c. �ng th� nh?n mu?n m�ng:

Sau n�y anh ??c th? t�i n�n nh?

C� ph?i t�i vi?t ?�u? M?t n?a

C�i c?n vi?t v�o th?, t�i ?� gi?t ?i r?i!…

V� th? n�y r?i ??n tay anh
Anh b?o ??y l� t�i?
Kh�ng ph?i!
Nh?ng c?ng ch�nh l� t�i � ng??i c� l?i!

(Tr?? ?i)

B�i th? nh? m?t l?i x�c nh?n cho ta hi?u r?ng ??nh cao ngh? thu?t c?a nh� th? CLV ch�nh l� ? giai ?o?n thanh xu�n khi m� nh� th? ???c t? do s�ng t?o, khi m� t�i n?ng ph�t ti?t b?ng ti?ng n�i trung th?c c?a con tim. Ch�nh v� v?y CLV m�i m�i r?c s�ng v?i t�n tu?i l� nh� th? l�ng m?n c?a n?n thi ca Vi?t Nam.

N.P.Y

(2020)

—–

(1) Ho�i Thanh-Ho�i Ch�n, Thi nh�n Vi?t Nam, Ch? Lan Vi�n, trang XI (1941).

(2) V? Th? Th??ng, T? vi?c t�m ch?n di c?o th?, t�i hi?u th�m v? Ch? Lan Vi�n nh? th? n�o? Th?i B�o V?n H?c Ngh? Thu?t, s? 13, 22-10-2020, trang 12.

(3) V??ng Tr� Nh�n, Ch? Lan Vi�n, trong http://phannguyenartist.blogspot.com/2015/12/che-lan-vien-1920-1989.html