?? Quyn
"Thu? tr?i ??t n?i c?n gi b?i
Khch m h?ng nhi?u n?i trun chuyn."
(Chinh Ph? Ngm)
*
Th? ??ng ?nh H?ng (1924 – 1990) ch? l m?t v d? ??p c?a quy lu?t mun ??i. Trong ci ??p th??ng c ci ?au. Hay ng??c l?i, ci ?au c?u mang ci ??p, th c?ng v?y thi.
Chnh th?c lm th? t? cu?i nh?ng n?m 1950 cho ??n khi qua ??i, ho?t ??ng ngh? thu?t c?a ??ng ?nh H?ng v? ch? ngh?a g?m su t?p th?. D v? ki?n v?n, tin sinh l b?c cao th?, khng ch? thi ca m – tr??c tin – nh?c, r?i h?a, ki?n trc… V?n ha ?ng-Ty ?n ? chung tnh trong con ng??i ?!
M?t b?t h?nh cho ??ng ?nh H?ng, v th??ng th?y ? cc ti n?ng l?i nh?p, l sinh th?i t?t c? cc thi ph?m c?a ng ??u ch?a ???c cng b? r?ng ri trong cng chng, ngoi s? l?u truy?n gi?a m?t s? b?n v?n ngh? h?p gu. Ch? ??n khi c vi trch ?o?n ???c in trn bo ch vo d?p ng qua ??i, th v?n gi?i v cng chng m?i ???c kinh ng?c tr??c m?t tnh cch th? li cu?n v?i thi php c m?t khng hai. Nh?ng r?i, ngay c? khi ? hi?n l? v g?n nh? khng cn b? ng?n cch b?i th?i th?, th? ??ng ?nh H?ng v?n nh? thi s?n c l?p. Ci quan ch?a h?n ??nh m?nh.
Ni v? phong cch, cc sng tc v?n h?c c?a ??ng ?nh H?ng r?t k? khi, r?t kh hi?u, ngay c? trong gi?i trong ngh?. M?t khng gian thi ca, m?t th?i gian thi ca mang v? ??p siu th?c sao m th rp g?n g?i, v?a hi?n ??i ? cch th? hi?n v?a ?au ??n ? c?m xc mun thu?. T?t c?, sng snh nh?ng ni?m tin cu?i cng vo chn – thi?n – m?. Nh? m?t gio phi lnh l?n m l? loi.
Chng ta th? nhn l?i m?t thong v? hai sng tc quan tr?ng nh?t ? ???c cng b? c?a ??ng ?nh H?ng. M ??n nay, sau 30 n?m, v?n cn ? u?n l??n nh?ng d?u h?i ??y h?ng th cho v?n ?n v ??c gi?.
*
T?p di c?o mang tn B?n L?, n?m 1991 – ngay sau khi thi s? qua ??i m?t n?m – ???c nh xu?t b?n V?n Ngh? thnh ph? H? Ch Minh gi?i thi?u nh? l th? nghi?m th? c?a ??ng ?nh H?ng. Th?c v?y, lc ? cch vi?t c?a B?n L? hon ton ch?a quen thu?c v?i b?n ??c. N?u khng ni l l?n ??u tin thi ?n Vi?t Nam ???ng ??i c m?t th? th? k? c?c m sang tr?ng ??n v?y!
V?i th?i gian v v?i quy lu?t sng t?o chn chnh, t?p th? B?n L? d?n h ra m?t tm t? chn thnh khng h? xa cch v?i nh?ng ai bi?t rung ??ng.
Th? r?i sau ?, nh? nh?ng ti?ng g gy g?i bo bnh minh, cng hnh th?c th? nghi?m t??ng t? B?n L? c?a ??ng ?nh H?ng, cng chng thi ca l?i ???c bi?t thm m?t s? t?p th? c?ng c?c k? kh hi?u m l?i v?n sang c? c?a Tr?n D?n, nh? t?p Ma S?ch xu?t b?n n?m 1998.
??n hm nay, c t?i c? d?m ch?c tc gi? thnh danh v ?ang thnh danh ? trong v ngoi Vi?t Nam ? l ch? nhn c?a cc sng tc theo nh?ng khuynh h??ng – t?m g?i chung l H?u hi?n ??i – ??ng ?i?u ??ng c?m v?i ??ng ?nh H?ng v Tr?n D?n; t nh?t v? tm th?c sng t?o. Tuy th?, ni cho ngay, ch? ring v? m?t ngn ng? thi ca ni ring v s? d?ng ti?ng Vi?t ni chung c?ng ch?a th?y m?t ai qua m?t hai v? ti?n b?i.
B?n L? ???c thai nghn ch?c h?n t? ? lu v b?n th?o ra ??i khi tc gi? qua tu?i 60 trn gi??ng b?nh. T? khung c?nh ch?t ch?i c?m t thn xc, thi s? th?ng th?ng b??c vo th? gi?i n?i tm v t?n. Bi th? di, ch?y trong khng gian ngh? thu?t nh? v?y r?t h?p v?i ??ng ?nh H?ng, v ton b? thi li?u n?i ng l chu?i ??c tho?i trong s? c ??c b?t di san b?ng, b?t kh? san s?. Ni nm, ng??i th? ? th? chn t??ng. T??ng c?a th? ca. T??ng c?a ??i th??ng. Bn kia t??ng l b?n l?. T?t nhin thi, quay ??u l b? l b?n. B?n c?a ring ??ng thi nhn. N lun l l? v?i chnh ch?. Cng l? v?i nhn qu?n b tnh.
?y, nh?ng cu th? b?ng hi?u ??ng ?nh H?ng v?n n?m lng nh?ng ng??i yu th? t? ? t?i nay:
Vng, ti chn B?n L?
Ti gi r?i
Ti khng lm j ???c quy?n l?ch.
T? khng l? l?m. Th? hi?n t? nhin. Di?n ngn tr?c ti?p. L?p ba ch? ti trong ba cu ng?n t. L?i ni ??c tr?ng ng??i gi B?c K?, d? d ca c?m ch chi?t… T?t c? bnh th??ng. Ngay ci l?i vi?t l? j l ?i?m nh?n c?a ?o?n th? (c?ng l th? php trong ton tc ph?m), n?u tr? v? g c?ng v?n khng lm m?t ?i tm th? d? th?y ? th? ??ng ?nh H?ng: b?t l?c trong m?ng t??ng. T? kha c?a ba cu th? l B?n L?, t?t nhin r?i. M?t cch th? ha s? l?c b?t tng tm tr??c ng lo Th?i gian.
C?m xc ? pht cu?i cng bn b?n b? sinh t?. ng gi c tn H?ng khng h? th?y ci ch?t ?n ch? thn xc mnh. M th?y ?ang c M?t B?n L? ??i ch? m?t thi s? h? ??ng, d thi s? h? ??ng ?u c ham.
V?i thi-b?nh-nhn k? l? mang h? s? ??ng ?nh H?ng, n?u ba cu th? trn thu?c v? c?c tr?m c?m th su cu th? sau ? c?c h?ng ph?n c?a ch?ng c?m xc l??ng c?c / bipolar (m b?t k? nh th? th? thi?t no c?ng m?c dnh t nhi?u). H? ??ng l nh th? th? thi?t v th? d?:
B?n l? ngay g?m j??ng
m?a to ngay ? g?m bn
v trong hm m?i con ng??i ch? m?t con tu navir tr?ng t?i
nh?ng hnh th H?ng h?i c?ng ln
nh?ng ci y?m mi n?ng c?a ?m c??i n?m ngoi hong ra
khoe v ? ?i nh?ng c?t ?n ??ng l?i.
B?n cu ??u qu? l xu?t s?c, khng t thi s? th? thi?t c th? lm ??ng tc gi?. Song hai cu cu?i ch? c n?i ??ng ?nh H?ng. Thi b, thi h?u cng ho?n n?n – Hong C?m lng m?n h?n, dn gian h?n, vi?t v? y?m ?t l n?ng h?n nh?ng ch?c khng th? cho n hong ra ?? khoe v ? ?i nh?ng c?t ?n ??ng l?i. Ch? ? ??ng ?nh H?ng.
?y th?, m?t thi b khc c?ng b?n th?, b?n ho?n n?n l Tr?n D?n – ng??i c l??ng c?c c?m xc ??ng ?i?u ??ng hnh v?i ??ng ?nh H?ng – v?n c th? l tc gi? cc cu th? trn. Cng ? c?c h?ng ph?n ny ??ng ?nh H?ng c?ng c th? vi?t cc l?i th? b?ng hi?u Tr?n D?n:
Hy s?ng nh? / nh?ng con tu / ph?i lng / mun h?i l / M?i ngy / b? / sau l?ng / nghn – h?i – c?ng – m?a – bu?n!
*
Thi ph?m th? hai ? ???c ra m?t v?i ??i c?a ??ng ?nh H?ng l Mai, do nh xu?t b?n H?i Nh v?n pht hnh t?i H N?i n?m 1993. ? c?ng l sng tc cu?i cng c?a ng, hon thnh sau khng lu sau B?n L?. Chnh ng??i b?n tri m tri k? l Hong C?m ? vi?t bi gi?i thi?u c nhan ?? Th? G?i Ng??i m.
T?p Mai nh? tc gi? t? g?i l Roman poem, c th? hi?u l ti?u-thuy?t-th?; v ?ng nh? ?nh gi c?a Hong H?ng – m?t thi s? th?i ? thu?c v? th? h? ??i gc v?i th?c t? do sng t?o v cch tn ph??ng php. R?ng Mai mang m?t hnh th?c ??c bi?t, c l? ch? c ring ? tc gi? v c?ng ch? xu?t hi?n m?t l?n: trn n?n m?t ??c tho?i n?a th? n?a v?n xui, hi?n ln cu chuy?n tnh h? h? th?c th?c v?i nh?ng ?o?n ht ?i c?a nh?c k?ch, xen k? l nh?ng ty bt ??y khng kh v nh?ng ??i ?p l th v? cng vi?c sng t?o m ng g?i l th? ngi?m (L?i gi?i thi?u sch Mai)
Ng??i ta ? bn ci nhi?u. T?t nhin. V thi gi?i Vi?t Nam cn c?n tr? l?i tranh bi?n thm v? hi?n t??ng Mai sao cho h?c thu?t h?n n?a, thi ca h?n n?a, thay cho ch? y?u ??c Mai v ??ng ?nh H?ng. C?n ph?i ??c Mai v Mai. Tr? tc ph?m v? v?n b?n c?a n. C th? tham chi?u b?ng lai l?ch tc gi?, ch? khng ph?i theo l l?ch tc gi?.
N?u l?y cc chu?n m?u nh?n ??nh thng th??ng, v? n?i dung, t? t??ng, ?? ti, th? lo?i… v?i sng tc th? ny kh c th? trch ra m?t cu, m?t ?o?n ?? minh h?a. Chng s? v ngh?a ton ph?n trong con m?t, c?m nh?n v l tr ph bnh khi so ?o v?i cc tc ph?m th? thng th??ng. T?c l Mai ph h?y chu?n m?c trn g?n h?t tiu ch v?n h?c t?ng c.
C ci g khng th? v ci g th? trong trch ?o?n sau, m? ??u ch??ng 1 c?a ti?u-thuy?t-th? c?a ??ng ?nh H?ng?
L?n ny khng ng?i ? j?a ch?, ?n. Anh lui vo m?t qun khng nhn th?y, m t? qun nhn th?y cc dng ?i – xe – ng??i – nh?ng ci r? r – m? rau – nh? th? m?t fng ??ng. Th, c?c th! c lc m?i ng?m v n?m (n?m l ?ch) anh qun khu?y m?t ci chn trn tay.
N?m c? m?t ci ch? khng f?i l chuy?n d?. F?i c m?t ??ng c? c?c m?nh: Thm. C thm m?i ?n ???c. Ki?u nh th?, ng??i ta ?n ti.
?n ti bnh minh
?n ti bu?i chi?u
?n (ru r?u) c? m?t tr?i
??y v?n cn l m?t trch ?o?n hi?u ???c, c ngh?a. Nhi?u cu, ?o?n, tr??ng ?o?n trong Mai r?t qui, t??ng nh? v t?, th?m ch l?ch ng? ngh?a ti?ng Vi?t, n?u ??c theo ki?u nh?y d, tch chng ra kh?i khung c?nh tc ph?m. T?c l kh c th? bi?t cc cu, ?o?n, tr??ng ?o?n ? c ?n d? ngh? thu?t g.
Th? nh?ng, ton b? tc ph?m v?n ?? ??y ba tiu ch thu?c v? b?n ch?t thi ca: c?m xc mnh li?t; t??ng t??ng phong ph v cu ch? ch?y theo m?t nh?p ?i?u ring. ?a s? cc nh ph bnh chuyn nghi?p cho r?ng th? ??ng ?nh H?ng gp ph?n lm ?a d?ng ti?ng Vi?t, b?ng hnh th?c ngn ng? tr? tnh mang dng v? n?a dn d n?a tr th?c.
V? m?t tm l sng t?o, Mai l th? ngi?m cu?i cng v? n?i c ??n ton ph?n" c?a th? gi?i ??ng ?nh H?ng. Mang n?ng n?i ni?m nhn b?n khao kht tnh th??ng gi?a hai ??i t??ng nam n? m?i ng??i m?t thn ph?n c ??c khc nhau, dng th? l? lng ?y ? h??ng ng??i ??c ??n l?i siu thot m nh th? may m?n r? vo ? cu?i ?o?n ??i bi th??ng. C? th? l?n ng??i – tc gi? v nhn v?t tr? tnh. K?t thc ??p v ?au.
May sao, nhn v ??c ?o?n cht c?a Mai v?n th?y th?:
Ma h??ng ?i tc xanh
m?t xanh
tnh xanh
?i n?i xanh
r?ng xanh
tm xanh
tm anh!
*
??ng ?nh H?ng t?ng c hai cu th? qu ??i tn k?, b?t m?ng phong thi u chu m r?t chi l bnh d?, chn ch? dn Vi?t n??c Nam:
Ti ?i xa ra ph? n?a gi?
Tm m?t ci ao ng?i gi?t o c? ngy
Ngh?ch l ??n m?c gi?n ??n. Hai ci hi?n th?c t?m th??ng, ghp l?i nhau, v?t tr? nn thot th?c. Ch? c thi ca m?i c th?. Ch? c thi ca ??ng ?nh H?ng m?i c th?.
Khng th?-ca cht no m th?-ngy t?t cng. Ngay v?i nh?ng ng??i khng snh th? th?n, c l? c?ng c?m th?y ? hai cu th? c g ? n?u khng ng? ng? th c?ng hay hay, v t?i nghi?p?
Chng ta c? nh?n nha ??c ch?m, ??c kh?; r?i s? th?y nh ln m?t tn hi?u ngh? thu?t chn xc v? t? ch?t c?a tc gi?, v c?ng nh? c?a cc v?n h?u khc cng c?nh ng? t?ng mong v?ng "m?t n?n v?n ngh? cho v?n ngh? s?" – nh?ng ng??i ch? thch ?i xa ra ph? n?a gi?/ Tm m?t ci ao ng?i gi?t o c? ngy.
??ng ?nh H?ng, thi-nhn-b?n-l? hy yn lng! ng khng cn l Thi S?n c ??n v?i b?n ??c th? ti?ng Vi?t. *)
Vancouver, 27/7/2020
?? Quyn
—————————-
*) ?y l phin b?n m?i (bnh lu?n thm v? th? v khng c ph?n ??i th??ng c?a nhn v?t chnh) ???c lm t? m?t phin b?n c? t?ng ??ng trn V?n Vi?t ngy 21/7/2014: http://vanviet.info/nghien-cuu-phe-binh/dang-dinh-hung-doi-tho/
*
