Trong bài viết ở cuối tập thơ Lãng ca của Lữ Kiều, nhà thơ Đỗ Hồng Ngọc (Đỗ Nghê) thổ lộ: “Còn bổn lai diện mục của bạn tôi, Lữ Kiều Thân Trọng Minh ư? Có khi tưởng anh là một bác sĩ tim mạch, thường lắng nghe tiếng lặng của tim người, có khi tưởng anh là một họa sĩ, thường bày biện nơi này nơi khác; có khi tưởng anh là người viết kịch, đóng kịch với những ngôn từ cay đắng, ngọt ngào, chanh chua, khinh bạc…Cho nên nói về anh không dễ, dù chúng tôi là bè bạn thân thiết của nhau đã hơn nửa thế kỷ dưới mái trường y khoa và trong cõi “văn chương…”
Quả vậy. Nhận diện một con người đa tài, đa tình, đa đoan như Lữ Kiều là việc không dễ. Vậy thì, hãy để thơ ông nói với chúng ta về “… những tự vấn không bao giờ dứt về hạnh phúc, về phận người, kể cả về những vấp phạm biết bao lần, những giới hạn…”, hãy đọc thơ ông để có thể: “phân biệt tiếng xôn xao của ngôn ngữ đầu đời cùng với tiếng thở dài não nuột không bật ra khỏi lồng ngực của một thời khác…”, để hiểu lời trần tình chân thật: “Dù sao thì cũng một lần nữa, tạ ơn cuộc đời, tạ ơn người đã cho tôi nỗi lòng thắm thiết. Để sống. Để nhận ra chân tướng mình là gã lang bạt kỳ hồ trong ngôn ngữ cũng như trong cuộc đời… Vậy thì, những bài thơ này, đối với người làm ra, không phải chỉ là những bi ký mà còn là những bức chân dung. Của y, của bạn bè y” (bạt 2 – Lữ Kiều).
Văn Việt trân trọng giới thiệu một số bài thơ rút từ tập Lãng ca của Lữ Kiều/Thân Trọng Minh. Hy vọng, mỗi người đọc sẽ tìm thấy cho mình bức chân dung của ông qua những vần thơ này.
Người bạn gái vùng giới tuyến
Tặng Kim Cúc
Bởi bạn tôi không thích văn hoa
Nên tôi xin lựa lời thật thà
Kể chuyện
Nàng năm nay hai mươi bốn tuổi
Con mắt to, hàng mi đen
Nụ cười nàng hiền như đêm mùa thu
Cùng bàn tay dài như nhánh huệ
Nàng về dạy vùng địa đầu
Nơi ngày đêm bom đạn
Những chuyến B52 bay qua
Những giờ đại bác pháo kích
Những trận đánh kinh hồn
Vây đời nàng tứ phía
Nàng dạy ở ngôi trường
Cách xa nhà năm cây số
Buổi sáng mở mắt giật mình
Trăng không còn ngoài cửa
Nàng thức dậy đốt đèn
Soi trên tường bóng nhỏ
Ôi gác trọ hắt hiu
Bạn bè không còn nữa
Nàng trông ra ngoài sân
Nghe đêm đang dời bước
Như một cánh dơi đen
Sau lưng nhà
Con chim cu trên đọt cau
Gật gù đôi tiếng
Ngọt ngào nỗ i lặng im
Bây giờ mặt trời như đóa hoa
Ngập ngừng nở
Nàng dắt xe ra sân
Bầy gà bu quanh tíu tít
Những người nông phu ra đồng
Vòng tay chào nàng
Thưa cô giáo
Nàng không đi trên đường cái quan
Sợ mìn chông chắn lối
Nàng băng những cánh đồng
Đạp xe trên lối mòn
Ngoằn ngoèo như mạch máu
Giữa thịt da thiên nhiên
Bây giờ là mùa gặt
Lúa chín nặng hạt vàng
Nàng cười vui vui
Tự do hai phổi thở
Một mình cùng nỗi hân hoan
Nàng thả một tay
Ngắt cành lúa chín
Đưa lên môi hôn
Trường nàng nằm bên dòng song
Dòng sông gầy như cánh tay
Bao dung che chở
Nàng trông xuống lũ học trò
Năm mươi đứa mặt mày lem luốc
Những con mắt đóng ghèn
Những bàn tay ghẻ lở
Những đứa học trò buổi sáng cầm bút vô trường
Buổi chiều cầm cày ra ruộng
Những mảnh áo quần tả tơi
Những hàng nút khuy sút mất
Ôi những đứa học trò của nàng
Ngây ngô dốt nát
Có đứa lên tới lớp nhì
Chưa biết làm tính cộng
Chưa biết đặt câu văn
Có đứa gọi nàng bằng thím thay cô
Có đứa chào nàng bằng cười khì vô lối
Nhưng làm sao nàng trách chúng
Khi mỗi lần nàng gắng sức giảng bài
Một trăm con mắt mở lớn ngó nàng
Thương yêu quí mến
Có khi nàng bực mình
Run run giọng nói
Những đứa ngồi bàn đầu
Rơi nước mắt vô duyên
Ôi, nàng làm sao trách chúng
Mỗi lần tiếng phản lực bay ngang
Lũ học trò của nàng
Cùng một lượt chui xuống gầm bàn
Im thin thít
Bỏ nàng đứng trơ vơ trên bục gỗ
Run rẩy âu lo
Hay những lần có hành quân
Chiếc trực thăng đổ xuống sân trường
Lũ học trò bỏ lớp ùa ra
Reo hò ầm ĩ
Mặc cho nàng khan cổ
Gõ thước lên bàn phản đối
Những người lính đứng nơi cửa nhìn nàng
Làm nàng bối rối
Phải, làm sao nàng trách chúng được
Khi những giờ hiệu đoàn
Chúng chẳng hề được vui chơi
Như những đứa trẻ thành phố
Chúng phải rủ nhau
Đào hầm thật sâu
Núp bom núp đại bác
Nàng chẳng hề trách chúng
Khi những buổi sáng mai
Người ta đem xác địch quân
Đặt trước sân trường
Triển lãm
Nàng bèn đóng cửa lớp
Không cho học trò nhìn
Nàng cố tìm chuyện vui để kể
Nhưng những đứa học trò của nàng
Vẫn lặng im như tượng
Những đôi mắt nghiêm trang
Những nụ cười tắt ngấm
Và đâu đây
Có tiếng khóc cố nén
Nàng đứng dậy nhìn
Thằng học trò cuối lớp gục mặt
Hai vai rung rung
Nàng dịu dàng hỏi
Sao em khóc
Thằng bên cạnh thay bạn trả lời
Thưa cô, xác ba trò đó
Phải, nàng làm sao trách chúng được
Khi lớp học cứ thưa dần
Những chỗ ngồi bỏ không
Những khuôn mặt không bao giờ trở lại
Ôi làm sao nàng không buồn
Khi mỗi ngày là một tin xấu
Nhưng nàng vẫn thức dậy buổi sớm
Những buổi sớm của đất trời
Có con chim cu sau lưng nhà
Gật gù thân mật
Có mặt trời vàng
Trên cánh đồng lúa chín
Có lòng nàng như thiên nhiên
Bình nguyên Đông Nam Á
Con mắt đen niềm yêu mến
Bàn tay mềm nỗi bao dung
Ôi bánh xe lăn trên cánh đồng
Nơi nàng băng ngang thả một tay
Ngắt từng cành lúa mới…
Một buổi sáng kia
Khi nàng đến trường
Lũ học trò không vào lớp
Lúc nhúc trước hiên
Nhìn nàng không nói
Ông hiệu trưởng già
Đứng trước cột cờ
Cạnh chiếc chiến xa
Ông hái tặng nàng đóa hoa sắp tàn
Từng cánh già rơi xuống
Ông dịu dàng nói
Cô giáo đừng buồn
Từ nay trường đóng cửa
Vùng đất này bạch hóa
Cho hàng rào Mac Namara
Nàng không còn hiểu nữa
Nàng nhìn ra dòng sông
Con sông hiền lành
Giương mắt buồn trắc ẩn
Ôi, các em học trò của cô
Bởi cô sinh ra mọn hèn bé nhỏ
Một tiếng chim non
Cũng đủ xao xuyến giật mình
Hãy nói cho cô nghe
Sao người nông phu bỏ ruộng đồng
Sao trường học đóng cửa
Sao tuổi thơ các em
Không một ngày sung sướng
Ôi, nào cô còn gì
Ngoài tấm lòng này rách nát
Hỡi học trò của cô
Học trò con gái con trai của cô
Cô đã dạy các em được gì
Có em nào nhớ hết
Phải, nàng không còn hiểu nữa
Nàng dắt xe trở về
Không dám nhìn học trò lần cuối
Nàng dắt xe trở về
Mặt nhòe nước mắt
Bạn tôi năm nay hăm bốn tuổi
Con mắt to hàng mi đen
Nụ cười nàng hiền như đêm mùa thu
Bàn tay dài như nhánh huệ
Bây giờ bạn tôi buồn
Nàng chưa hề yêu ai…
1964
Ở Phú Nhuận
ở Phú Nhuận có những đêm
không ngủ được
máy bay rì rầm
và tiếng động trong tim ta
Buổi chiều thắp lên
Hàng nến đỏ
Vừng trăng nhạt mơ hồ
Tiếng người xướng ngôn
Con đường những người bãi sở
Mồ hôi, bụi, và Sài Gòn
ở một nơi nào trên quê hương ta
Đứa trẻ lồng ngực mỏng
Dội từng tiếng đạn bom
ở một nơi nào
Trên quê hương chúng ta
Người con trai chưa có tình nhân
Môi chưa hái nụ đời
Gục chết
ở Phú Nhuận có những đêm
Mọi người đều tỉnh thức
Ôi đêm sâu như hỏa châu
Như hố thẳm
Như lòng vĩnh biệt
Phải không?
1964
Đêm Saigon nghe tin bạn chết
Gửi Nguyễn Đăng Qui
Ta muốn nhạc cao hơn niềm yên lặng
Hỡi chim xanh hãy hát nỗi ngọt ngào
Mắt bạn ta bây giờ không mở nữa
Tay đã xuôi và trán đã bình an…
Trong ngực ấm còn nguyên niềm bí mật
Nguyên nụ cười và tiếng nói lênh đênh
Nguyên những quen thân của từng khuôn mặt
Những nồng nàn bao ước vọng không tên
Những sớm hư vô những chiều bè bạn
Những đêm về khu phố nhỏ có nhau
Vỉa hè bâng qươ tiếng giày gõ nhịp
Những ngậm ngùi tan cuộc rượu chia tay…
Chim hãy hát những lời thu rất nhẹ
Như tơ trời trong tuổi nhỏ bạn ta
Cho giấc ngủ ngàn năm không còn nặng
Nỗi thanh bình từ đó khỏi xót xa
Bởi khi sống tai chỉ nghe bom đạn
Mắt chỉ nhìn lửa đốt cháy quê hương
Hai mươi năm đi qua đời rất vội
Trên môi buồn chưa kịp một nụ hôn
Hãy hát cao lên chim ơi niềm mộng mị
Mẹ vỗ về con, chị vỗ về em
Bạn hữu đó thôi về đây đủ mặt
Có nhau rồi đời tưởng sẽ đông vui!
Nhưng còn ta đã nửa ngày im tiếng
Giọt nến tàn mà nước mắt cũng khô
Buổi chiều hắt hiu ở ngoài cửa sổ
Ta giật mình, lòng đã sớm hư vô
Bốn bức tường im ngậm ngùi vĩnh biệt
Trong mắt nhìn không giấu được phân vân
Giờ tai bạn ta không còn nghe được nữa
Giọng nói người cay độc có hề chi…
Hay là chim dạy ta lời phủ dụ
Dạy cho ta lời bí mật vô ngôn
Ta sẽ hỏi thầm bạn ta rất nhỏ
Khi lìa đời lòng bạn có bình an?
1966
Thư quê hương
Gửi Hồ Đắc Từ, ở Vĩnh Điện
Anh ở đây, quê hương mù trong khói
Sao không ai về cho anh hỏi thăm
Mùa thu bay qua giấc ngủ núi đồi
Với nắng lụa mang theo lời phủ dụ
Anh ở đây buổi chiều ra phố chợ
Trên tờ báo em cầm tin nước ngập miền Trung
Sao em không che hàng chữ đó bi thương
Cho ta khỏi sắt se lòng biệt xứ
Anh muốn dấu em quê miền Trung nghèo khổ
Tuổi trẻ thiếu cười, người lớn thiếu ăn
Đất nứt mùa khô lúa cháy giữa đồng
Bà mẹ bảy mươi lưng còng gánh củi
Buổi tối thắp đèn thầm soi trước núi
Có tiếng chim buồn xui nhớ anh em
Trẻ thơ rầu rỉ hỏi: chú cha đâu?
Sao không thấy sao không cười sao không nói?
Anh muốn dấu em đêm khuya ầm tiếng súng
Cửa then cài lòng sợ bước chân qua
Em gái học bài không dám đọc to
Tiếng mẹ khóc xen vô lời tủi nhục
Buổi sớm ra đồng mặt trời chưa mọc
Trong mắt trâu già le lói sao mai
Ôi quê hương mình từ đó vẫn nhiễu nhương
Làm sao anh dấu em bao nhiêu buồn không hết
Vừng trán thơ xin nguyên niềm độ lượng
Cho môi em cười cho mắt em trong
Cho tay em dài những ngón bao dung
Để quê nghèo anh chợt mềm ve vuốt
Hãy cho anh xin tờ báo chiều em đọc
Để anh giấu em tin chiến sự trong ngày
Bạn bè anh từng đứa chết trong rừng
Từng đôi mắt ngập ngừng cơn lửa đỏ
Sao người không an tâm trong vòng tay nhỏ
Con đã buồn lòng, mẹ chắc không vui
Nên tuổi thơ em xin hãy giữ cho đời
Cho mai mốt ngày vui còn trở lại
Nào anh còn chi trong hồn này băng hoại
Hy vọng như chim buồn vỗ cánh bay đi
Anh muốn cười sao chợt nước mắt rơi
Sao bỗng nghe trên tay đường máu chạy?
Quê hương ơi
Hay tôi gửi cho người lòng tôi đầy ước vọng
Người đem thanh bình chia khắp non song
Hay tôi gửi cho người cây cờ phất phơ
Cho người đắp lên bia tàn đá lạnh
Hay tôi gửi cho người bàn chân đen du mục
Mai sớm lên đường tìm dấu tương lai
1964
Từ biệt 1988
Đời đã dạy ta lòng vĩnh biệt
Những cuộc chia tay mãi mãi bên người
Tôi cũng biết khi nhìn em lần cuối
Thì từ đây không còn nữa tình đôi
Hỡi đôi mắt có còn không ngọn lửa
Thắp đời tôi cay đắng cuộc trần gian
Những lầm lỡ bắt đầu ngày tuổi nhỏ
Vun lòng đau thành mộ chí ăn năn
Bốn mươi tuổi, đêm đã dài quá nửa
Có sá gì ngơ ngẩn tiếng chuông rơi
Từng khuôn mặt chia hồn ta vạn lối
Còn lối nào đưa ta khỏi cuộc chơi
Đành câm lặng một mình trời địa ngục
Đứng quay lưng cho hạnh phúc qua đi
Cả em nữa từ đây là nỗi nhớ
Nỗi ngậm ngùi cay đắng cuộc từ ly
Trong ngực ấm tim vẫn đều nhịp cũ
Kề tai nghe như vỗ gõ áo quan
Bởi đã sống nên biết rồi giới hạn
Dù tình yêu, dù sự chết vô cùng
1981
Thời 50 tuổi
Trong nỗi buồn của ta
Đã có chút gì mật đắng
Những thất vọng của một thời
Như bóng con ruồi đen
Bay hoài trong mắt đau
Hình như ta không còn trẻ
Một góc đời khép lửng
Tất cả đều qua đi
Đã qua đi những vùng xanh sẹo cũ
Hình như ta đã tin vào điều thiện
Ngày nhỏ cùng mẹ vô chùa
Cổng tam quan thơm ngát hương ngâu
Đã nửa thế kỷ
Mùi thơm ấy theo ta ray rứt
Mùi thơm ấy
Trên môi em ngày ta vụng dại
Nhớ không nhớ không Em
Vòng tay ta không chặt
Giữ sao được tình nhau
Em đã lặng yên cùng hàng nước mắt
Mưa vẫn rơi hoài trên mái đời tôi
Mùi hương ấy trên má con
Ngày con chào đời
Ôi sự sống của một phần thân ta
Con lớn lên như cỏ cây
Qua bốn mùa trời đất
Những cánh hoa sinh nhật
Tàn úa theo thời gian
Nhưng trong sự nát tan
Vẫn ngậm ngùi mùi hương cũ
Mùi hương ấy
Những đêm nào họp mặt
Bạn bè đông vui
Ký ức và ly rượu nồng
Thủy chung và phản bội
Kẻ sống và người chết
Của một thời tai ương
Đã lên mùi hủy diệt
Khi mọi người không còn
Ta một mình với xác thân
Cùng cơn đau tử biệt
Thì mùi hương cũ như hơi thở mẹ xưa
Cất khỏi ta gánh nặng tử sinh
Hỡi trăng xanh
Một ngày nào em sẽ tặng ta
Vòng hoa trên mộ chí
Như ta đã tặng em
Đóa hồng thời mới gặp
Thôi đừng làm phiền nhau
Những ngày còn lại
Đừng làm phiền nhau
Những phút vô minh.
1993.
Triển lãm
Vậy là phòng tranh đã đóng cửa
Những bức tranh đã ra đi
Như từng phần đời bỏ ta
Những cuộc chia tay
Bây giờ và mai sau
Trăng xanh trên lưng trời
Chiều nay thành phố chúng ta
Lá rụng nhiều quá
Có nghe tấm thân này
Cũng muốn ngả mình trên lá
Giữa phố xe người
Vừng trăng hắt hiu
Ngẩn ngơ màu tang chế
Bạn bè rút đi
Cả em nữa
Đóa lys còn lại cuối phòng
Như bàn tay từ biệt
Bên kia bờ đại dương
Ta không ngủ nhiều đêm qua
Cơn đau bóp lồng ngực
Một ngày nào ta chết
Em không còn nhìn ta
Diễu cợt nỗi bi thương
Như mũi tên
Như giọt nước nhỏ hoài
Trên thạch nhũ
Không còn ảo tưởng
Bầy ruồi vo ve bên tai
Tiếng chim ngàn kêu thương
Cay nghiệt
Vết sẹo khi mặt trời lên
Trần trụi bức tranh Không.
1987.
Chào con vượt biên
1.
Cánh cửa khóa, một ánh đèn
Bóng con mù mờ bất động
Sau lưng ta là ngõ vắng
Giọng nói con rơi vào cõi hư vô
Con đứng mơ hồ như tử tội
Ta cũng mơ hồ như mộng du
Có thể nào đời ngăn ta và con
Có thể nào không bao giờ gặp lại
Cánh cửa màu tím than
Của một thời lãng mạn
Ta vịn lên, lạnh ngắt nỗi đau
Dòng nước mắt lặng lẽ
Và đêm đen trên đầu chúng ta
2.
Có thể ta đã lầm lỗi
Bi kịch đã qua trên sân khấu hai người
Ta tưởng có thể dọn đi
Những rác rưởi một thời
Như xua bầy ruồi cuối ngõ
Nhưng bi kịch là lòng ta
Khi hành hạ mình bằng trí nhớ
Phán xét từng hơi thở
Kết tội từng nhịp tim
3.
Con vẫn đứng chìm trong bóng tối
Không nhìn thấy nhau
Nhưng vẫn thấy đau thương
Đôi khi mê muội là hạnh phúc của con
Là niềm đau của ta
Kẻ nào sống bằng trái tim
Sẽ chết vì trí tuệ
Có thể nào đời ngăn cách ta và con
Có thể nào không bao giờ gặp lại.
1989
Bốn đoạn thơ cuối cho bạn
1.
Người nữ sống một mình
Trong căn nhà cuối ngõ
Chiếc lá trên tường vôi
Lung linh bóng nàng mộng ảo
Viên cuội trắng còn lại bên thềm
Không đem nàng trở về
Nơi đã bỏ đi thời rất trẻ
Khi đôi mắt đen nồng nàn
Nụ cười hiền như lá
Viên cuội trắng ấy
Lăn theo bước trần gian
Lời đường mật tình yêu
Dẫn nàng băng qua tuổi xanh
Để lại quả tim nàng
Vết thương ung thư
2.
Người đàn ông nói rằng
Đôi khi ta đi tìm hạnh phúc
Chỉ gặp niềm vui
Như khi tôi tìm bình an
Gặp lòng em bất ổn
Em hãy học ở Đất
Nỗi bao dung và im lặng
Hãy chôn niềm đau của em
Như chôn một tử thi
Dù là Rác hay là Hoa
Trái lành hay cây độc
Đất đều mang trong lòng
Không phân biệt
Và có nói gì đâu
Em cũng có nói gì đâu
Cớ sao lòng ta đau đớn làm vậy
3.
Người đàn ông dịu dàng nói rằng
Em là bạn tôi
Một tình bạn thôi
Mà cũng xót xa nhau
Đâu phải sự bội tình
Chỉ có trong tình yêu
Tôi biết nỗi đau em
Đã hóa thành cổ thạch
Dù đôi mắt kia vẫn dịu dàng
Nụ cười hiền như lá
Cửa lòng em đã khép
Có người gõ mòn những ngón tay
4.
Phải, một tình bạn thôi
Có khi đau lòng nhau
Trong căn nhà cuối ngõ
Em mơ hồ như khói sương
Bởi người bạn thường đến muộn
Và ra về không kịp chia tay
5-2003.
Những chiếc lá cuối năm
Lòng hư vô mà chiều cuối năm
Chân đi theo bóng lá rơi vàng
Ôi gió đời ta sao chẳng lặn
Vẫn ngửa nghiêng hoài chiếc lá khô
Một xác phàm thôi sao nặng quá
Nặng cả hai vai, một cuộc đời
Muốn gánh giùm em niềm tuyệt vọng
Nhưng vết thương không chia được cho người
Bạn cũ gọi về trong trí nhớ
Lá vẫn bay và ta cuối năm
Đôi mắt nhung đen, hàng lệ nhỏ
Thì thôi, lá chọn đất ân cần
1-2003.
