George Orwell
Ph?m Nguyn Tr??ng d?ch t? http://orwell.ru/library/articles/totalitarianism/english/e_lat
K? ni?m 111 n?m ngy sinh George Orwell (25.06.1903-25.06.2014)
Ngay trong l?n ni chuy?n ??u tin[1]ti ? ni r?ng th?i ??i chng ta ?ang s?ng khng th? g?i l th?i ??i c?a ph bnh. ?y l th?i ??i nh?p th? ch? khng ph?i xu?t th?, v th? r?t kh cng nh?n gi tr? v?n h?c c?a m?t cu?n sch n?u ta khng ??ng v?i cc k?t lu?n ch?a ??ng trong ?. Chnh tr?, trong ngh?a r?ng nh?t c?a t? ny, ? xm chi?m v?n ch??ng v?i m?t m?c ?? ch?a t?ng c trong nh?ng ?i?u ki?n bnh th??ng v ??y chnh l l do v sao hi?n nay chng ta c?m th?y cu?c tranh ch?p th??ng xuyn gi?a c nhn v c?ng ??ng l?i d? d?i ??n nh? v?y. Ch? c?n suy ngh? v? nh?ng kh kh?n khi vi?t m?t bi ph bnh trung th?c, khng thin v? trong ci th?i nh? th?i c?a chng ta l ta s? th?y ngay nh?ng m?i ?e d?a ?ang treo trn ??u v?n ch??ng trong m?t t??ng lai r?t g?n.
Th?i ??i chng ta ?ang s?ng l th?i ??i co chung khi ni?m c nhn ??c l?p hay ?ng h?n ph?i ni r?ng th?i ??i m c nhn khng cn ?o t??ng l mnh ??c l?p n?a. Nh?ng khi ni v? v?n ch??ng v nh?t l v? ph bnh th ta m?c nhin coi c nhn l ??c l?p. Ton b? n?n v?n ch??ng ???ng ??i chu u, ti mu?n ni n?n v?n ch??ng ???c hnh thnh trong su?t b?n tr?m n?m qua, ???c xy d?ng trn nguyn t?c trung th?c v? trith?c, hay c th? ni theo Shakespeare: “Hy trung th?c v?i chnh mnh”. Vi?c ??u tin ta ?i h?i ? nh v?n l khng ???c d?i tr, ch? ni nh?ng ?i?u anh ta th?c s? ngh?, th?c s? c?m nh?n ???c. ?i?u t? h?i nh?t ??i v?i m?t tc ph?m ngh? thu?t l khi n b? coi l khng th?t (insincere). ?i?u ny cn ?ng ??i v?i l?nh v?c ph bnh h?n l l?nh v?c sng tc, trong sng tc th m?t t ph tr??ng, m?t t ?i?u b? v ngay c? n?u c m?t ph?n gi? tr th?c s? th ?i?u ? c?ng khng th?t s? quan tr?ng, mi?n l nh v?n trung th?c trong nh?ng ?i?m chnh y?u. N?n v?n h?c ???ng ??i th?c ch?t l sng t?o mang tnh c nhn. Ho?c l n chuy?n t?i ???c suy ngh? v tnh c?m c?a c nhn ho?c ch?ng l g h?t.
Nh? ti ? ni, ta coi ?i?u ? l ???ng nhin, nh?ng ch? c?n ta pht ngn ngh? ? thnh l?i th ta s? th?y ngay m?i nguy hi?m ?ang treo trn ??u v?n ch??ng. ?y l th?i ??i c?a nh n??c ton tr?, m?t nh n??c khng cho, hay ph?i ni khng th? cho c nhn b?t k m?t s? t? do no. Khi ni ??n ch? ?? ton tr? ta th??ng ngh? ??n n??c ??c, n??c Nga, n??c , nh?ng ti cho r?ng ta ph?i s?n sng ??i m?t v?i hi?n t??ng ?ang c xu h??ng m? r?ng ra ton th? gi?i ny. R rng l giai ??an c?a ch? ngh?a t? b?n t? do ?ang co chung v ngy cng c nhi?u n??c p d?ng n?n kinh t? t?p trung, c th? g?i l ch? ngh?a x h?i hay ch? ngh?a t? b?n nh n??c, ty kh?u v? t?ng ng??i. ?i?u ? ??t d?u ch?m h?t cho s? t? do v? kinh t? c?a c nhn v cng v?i n, t? do l?a ch?n cng vi?c mnh thch, t? do ch?n ngh? mnh thch, t? do ?i ??n b?t c? n?i no mnh thch c?ng s? khng cn. Cho ??n t?n th?i gian g?n ?y, chng ta v?n ch?a th?y ???c h?u qu? c?a nh?ng bi?n ??i ?. Chng ta ch?a th?t s? hi?u vi?c m?t t? do v? kinh t? s? ?nh h??ng nh? th? no ??n t? do v? tri th?c. Ch? ngh?a x h?i v?n ???c coi l m?t ch? ?? t? do ???c ng Thi?n nng ??. Nh n??c s? lo cho b?n v? kinh t?, trnh cho b?n kh?i n?i s? ngho, s? m?t vi?c v nhi?u n?i s? hi khc, m s? khng c nhu c?u can thi?p vo ??i s?ng tinh th?n c?a b?n. Ngh? thu?t s? n? r? nh? th?i cn ch? ngh?a t? b?n t? do, m c th? h?n v ng??i ngh? s? khng cn b? mi?ng c?m manh o thc bch n?a.
Nh?ng s? th?t nhn ti?n bu?c ta ph?i nh?n r?ng ??y l nh?ng quan ni?m sai. Ch? ?? ton tr? ? can thi?p vo l?nh v?c t? do t? t??ng ? m?c ?? ch?a t?ng c tr??c ?y. ?i?u quan tr?ng m ta ph?i nh? l nh n??c ton tr? ki?m sot t? t??ng khng ph?i ch? v?i m?c ?ch c?m ?on m c? v?i m?c ?ch xy d?ng n?a. Ch? ?? ?y khng ch? c?m b?n ni hay vi?t, th?m ch suy ngh?, v? m?t s? ki?n no ?; n cn ch? cho b?n ?i?u c?n ph?i suy ngh?, n t?o cho b?n m?t h? t? t??ng, n tm m?i cch ki?m sot ??i s?ng tnh c?m c?a b?n, c?ng nh? ??t ra nh?ng tiu chu?n ??o ??c m b?n ph?i theo. N tm m?i cch ?? cch li b?n v?i th? gi?i bn ngoi, n nh?t b?n vo m?t th? gi?i gi? t?o ?? b?n khng cn tiu chu?n no m so snh n?a. Nh n??c ton tr? nh?t ??nh s? tm m?i cch ?? ki?m sot t? t??ng v tnh c?m c?a cc th?n dn c?ng h?u hi?u nh? ki?m sot hnh vi c?a h?.
V?n ?? quan tr?ng ??i v?i chng ta l: V?n ch??ng c s?ng ???c trong tnh hnh nh? v?y khng? Ti ngh? r?ng ta c th? tr? l?i m?t cch ng?n g?n l: khng. N?u ch? ?? ton tr? tr? thnh hi?n t??ng ton c?u v v?nh vi?n th ci m chng ta v?n g?i l v?n ch??ng s? co chung. Ch?ng nn kh?ng ??nh, nh? ban??u ta t??ng, r?ng s? ch? co chung m?t lo?i hnh v?n ch??ng, m c? th? l lo?i do chu u t?o ra sau th?i Ph?c H?ng.
C nh?ng s? khc nhau c?n b?n gi?a ch? ?? ton tr? v?i t?t c? cc ch? ?? chnh th?ng trong qu kh?, c? ? chu u v ? ph??ng ?ng. ?i?u ??c bi?t quan tr?ng l cc ch? ?? chnh th?ng trong qu kh? khng thay ??i, hay t nh?t c?ng thay ??i m?t cch ch?m ch?p. Nh th? ? chu u th?i Trung c? bu?c b?n vo m?t s? tn ?i?u, nh?ng t nh?t n c?ng cho php b?n gi? nh?ng tn ?i?u ?y t? lc l?t lng cho ??n lc ch?t. N khng bao gi? b?o b?n th? hai ph?i tin m?t ?i?u, th? ba l?i ph?i tin vo m?t ?i?u hon ton khc. Tnh hnh c?ng t??ng t? nh? v?y ??i v?i cc tn ?? ??o Cng gio, ??o Hindu, ??o Ph?t, ??o H?i ngy nay. Trong m?t ngh?a no ? th t? t??ng c?a cc tn ?? b? gi?i h?n, nh?ng h? s? s?ng su?t ??i trong nh?ng gi?i h?n t? t??ng ?. Khng ai can thi?p vo l?nh v?c tnh c?m c?a h?.
Ch? ?? ton tr? hon ton ng??c l?i. ??c tr?ng c?a nh n??c ton tr? l tuy n ki?m sot t? t??ng, nh?ng n l?i khng xc d?nh d?t khot t? t??ng ?y l g. N ??a ra m?t s? tn ?i?u khng ???c tranh ci, nh?ng cc tn ?i?u ?y l?i thay ??i hng ngy. Ch? ?? c?n tn ?i?u v c?n cc th?n dn ph?c tng m?t cch tuy?t ??i, nh?ng n khng th? khng thay ??i theo cc nhu c?u c?a t?ng l?p n?m quy?n. Khi tuyn b? l khng bao gi? sai l?m, ch? ?? ton tr? ??ng th?i v?t b? ngay chnh khi ni?m chn l khch quan. M?t th d? r rng v ??n gi?n: cho ??n thng 9 n?m 1939[2]m?i ng??i ??c ??u ph?i coi n??c Nga Bolsevich l m?t ch? ?? tn c v ?ng khinh, nh?ng sau thng 9 n?m 1939 l?i ph?i coi Nga l ?ng ph?c v ?ng yu. N?u Nga v ??c ?nh nhau, c kh? n?ng l chuy?n ? s? x?y ra trong m?t hai n?m n?a, th m?t s? thay ??i ??t ng?t ng??c l?i s? x?y ra. ??i s?ng tnh c?m c?a m?t ng??i ??c, tnh yu, lng c?m th c?a anh ta, khi c?n c th? ??o ng??c l?i hon ton ch? trong m?t ?m. C l? ch?ng c?n ph?i ni ?i?u ? c ?nh h??ng nh? th? no ??i v?i v?n ch??ng. V sng t?o tr??c h?t l tnh c?m, m tnh c?m th khng ph?i lc no c?ng c th? ki?m sot ???c t? bn ngoi. D? dng xc ??nh cch hnh x? theo l?i ?i bi ??i v?i h? t? t??ng chnh th?ng, nh?ng m?t tc ph?m v?n ch??ng ch? c gi tr? khi ng??i vi?t c?m th?ychnh s? th?t m anh ta ?ang vi?t, khng c ci ? th b?n n?ng sng t?o c?ng s? khng cn. Kinh nghi?m l?i ch?ng t? r?ng vi?c thay ??i tnh c?m m?t cch ??t ng?t, nh? cc ch? ?? ton tr? ?i h?i ? cc th?n dn, l b?t kh? thi v? m?t tm l. ??y chnh l l do khi ti gi? ??nh r?ng n?u ch? ngh?a ton tr? ginh ???c th?ng l?i trn ton th? gi?i th ci m chng ta v?n g?i l v?n ch??ng s? co chung. Trong th?c t?, cho ??n nay ch? ngh?a ton tr? ? t?o ra chnh hi?n t??ng ?y. ? v?n ch??ng ? b? v?t cho ??n qu qu?t, cn ? ??c th g?n nh? khng cn. Ngay ? n??c Nga, n?i m?t s? ph?c h?ng v?n ch??ng nh? chng ta t?ng k v?ng ? khng x?y ra, v xu h??ng chnh ? ??y ?ang l: cc nh v?n c ti?ng ho?c l t? st ho?c bi?n m?t trong cc nh t.
Nh? ti ? ni, ch? ngh?a t? b?n t? do ?ang co chung v nh? v?y c?ng c th? rt ra k?t lu?n l t? do t? t??ng ch?c ch?n c?ng s? co chung. Nh?ng ti khng tin l ?i?u ? nh?t ??nh s? x?y ra, v ?? k?t lu?n ti xin ni ti tin r?ng v?n ch??ng s? ??ng v?ng ? nh?ng n??c m t? t??ng t? do ? ?n su, bn r?, th d? nh? ? Ty u, chu M?, ?n ??, Trung Qu?c. Ti tin, c th? ??y ch? l m?t ni?m tin m qung, r?ng n?u kinh t? t?p th? l ?i?u khng th? trnh th cc n??c ? s? h?c ???c cch thi?t l?p ch? ?? x h?i ch? ngh?a khng ton tr?, n?i t? do t? t??ng v?n cn sau khi c nhn ? khng cn ???c t? do v? kinh t? n?a. D sao m?c lng, ??y c?ng l ni?m tin duy nh?t cho nh?ng ng??i yu qu v?n ch??ng c th? d?a vo. Nh?ng ai hi?u ???c gi tr? c?a v?n ch??ng, nh?ng ai nhn th?y vai tr ch? ??o c?a n trong s? pht tri?n c?a l?ch s? nhn lo?i, ph?i nh?n th?c ???c r?ng ging tr? ch? ngh?a ton tr?, d n ???c p ??t t? bn trong hay t? bn ngoi chnh l ?i h?i s?ng cn.
D?ch gi? g?i V?n Vi?t.
