Phan Nh?t Nam d?a l?ng n?i ch?t
?ào V? Anh HùngL?n cu?i cùng, tôi g?p Phan Nh?t Nam, vào m?t sáng Ch? nh?t, ?âu kho?ng h?n tháng tr??c ngày mi?n Nam r?i vào tay c?ng s?n. Nam ?ang ??ng nói chuy?n v?i nhà v?n V? B?ng và nhà v?n M?c Thu trên l? ???ng tr??c nhà ông Chu T? và v? ch?ng ??ng Giao, 104 ???ng Công Lý. Th?y Nam tr? trung t??i sáng trong b? quân ph?c Nh?y dù v?i kaki vàng th?ng c?ng n?p h? v?i ??y ?? lon lá, huy ch??ng và s?i giây B?o qu?c r?c r?, tôi thoáng ng?c nhiên vì l?n g?p g? tr??c Nam ?ã nói v?i tôi r?ng v?a gi?i ng?. Tôi h?i ?ùa:
? B?n tôi quân cách r?nh ràng ?i lãnh th??ng?
Tôi có ý trêu Nam v? s? ti?n m?t tri?u ông Chu T? ?? ngh? báo Sóng Th?n t?ng Nam v? tác ph?m “Tù Binh Và Hoà Bình” ?? b? th? gi?i V?n h?c Ngh? thu?t b?n ti?n c?a Thi?u. Nam c??i l?n:
? Cái gi?i th??ng c?a b? già c?u sài m? nó h?t r?i, có c? V? B?ng bi?t ??y!
R?i Nam t? gi?i thích khi th?y tôi hóm h?nh nhìn Nam v?i b? quân ph?c:
? C?u Nam gi?i ng? nh?ng c?u Nam v?n là lính Nh?y dù h?p l?! Nh?ng mà gi?i ng? r?i chán quá mi ?i. Bu?n cóc bi?t làm gì và thèm m?c l?i quân ph?c?
Xong Nam d?u gi?ng nói nh? than th?:
? Có l? tao l?i ph?i làm ??n xin tái ng?. Gi?i ng? mà tao có c?m t??ng x?u h? nh? m?t th?ng ?ào ng?!
Tôi có chuy?n c?n, v?i g?p ông Chu T? nên không nán l?i góp chuy?n v?i ba ng??i và tìm hi?u chuy?n Nam gi?i ng? là ?ùa hay th?t. Tôi chào và leo lên gác. Lúc tr? xu?ng thì Nam ?ã không còn ??y n?a, và ?ó là l?n cu?i cùng tôi g?p Phan Nh?t Nam, cho ??n ngày di t?n và cho ??n bây gi? là sáu n?m chia bi?t.
G?p Nguyên V? ? Fort Chaffee, g?p Lê V?n M? và m?t s? b?n trong và ngoài binh ch?ng Nh?y dù thân bi?t Phan Nh?t Nam, tôi ??u h?i th?m và rõ ch?c Nam cùng v? con k?t l?i. Tôi r?t bu?n và lo l?ng cho Nam cùng các b?n v?n không di t?n ???c. Nh?ng tôi ngh? nh? và lo l?ng cho s? ph?n Phan Nh?t Nam nhi?u nh?t. Là b?i, l?n ra Hà N?i quan sát v? trao tr? tù binh, Nam ?ã ngông nghênh ôm theo c? m?t lô sách ” Mùa Hè ?? L?a ” ký t?ng các v?n ngh? s? mi?n B?c. ?ó là tác ph?m ?? ??i c?a nhà v?n chi?n tr??ng s? M?t c?a mi?n Nam vi?t v? cu?c chi?n kh?c li?t mùa hè 72, ??y r?y l?i th?ng m? ch? ngh?a và t?p ?oàn lãnh ??o mi?n B?c, ph?i b?y th?c ch?t phi lý bi th?m c?a cu?c n?i chi?n và toàn v?n b? m?t b?t l??ng ??n m?t c?a ” anh H? c?ng s?n ” – th? ” nhân tài ch?t ti?t c?a dân t?c ” – mà Nam ?em ??n t?n n?i, dí vào m?t chúng. Tôi th?t ph?c Nam. Tôi v?n mu?n có d?p h?i th?m Nam v? chuy?n theo phái ?oàn ?y ban Liên hi?p Quân s? ra Hà n?i và khi tr? v?, Nam ?ã vi?t cu?n ” Tù Binh và Hoà Bình mà tôi ch?a ???c ??c “.
??i v?i tôi, Nam ?ã chi?m gi? m?t c?m tình ??c bi?t. Tôi yêu cái v?n ch??ng b?c l?a c?a Nam, thích cái con ng??i tàng tàng ng?o ngh? c?a Nam. K? ni?m tôi có v?i Phan Nh?t Nam không nhi?u nh?ng ?? ?? tôi và Nam coi nhau nh? b?n thi?t. Tôi ??c tác ph?m ??u tay c?a Nam, cu?n ” D?u Binh L?a ” nhân m?t k? ngh? d??ng s?c trên ?à L?t và ?ã say mê cu?n hút, c?m ph?c v?n tài, vô cùng thú v? v?i nh?ng dòng th? hi?n s?ng ??ng m?nh m?, hiên ngang, ??m s?ng tình ng??i, ch?a chan lòng yêu quê h??ng ??t n??c … Phan Nh?t Nam, ngôi sao m?i hi?n nh?ng ?ã chói l?i trong gi?i quân nhân c?m bút. Nam hi?n th?c ??i mình, ph? di?n tâm tình, c?m ngh? c?a m?t ng??i v?ng ch?c l?p tr??ng qu?c gia nhân b?n, hi?n th?c t?n th?m k?ch ??y bi ph?n ?au th??ng c?a c? m?t th? h? trong ?ó có Nam v?a th? di?n v?a là ch?ng gi?. Nam ?ã nói lên ???c ti?ng lòng th?m kín cùng khát v?ng chung c?a nh?ng ng??i c?m súng. Nam là g?ch n?i gi?a nh?ng ng??i lính chi?n và dân thành th?. Nh? có tác ph?m c?a Phan Nh?t Nam, dân thành ph? ng?p l?n trong bình yên h??ng th? m?i gi?t mình bi?t ??n và bi?t rõ m?c ?? th?m kh?c c?a chi?n tranh cùng s? hy sinh quá l?n c?a ng??i lính. ?i?u rõ r?t nh?t là Nam ?ã nói lên ???c cho nhân lo?i hi?u v? cái chính ngh?a c?a cu?c ??u tranh ?? t? t?n. R?ng nh?ng ng??i lính Vi?t Nam C?ng Hoà c?m súng và chi?n ??u không ph?i vì b?n n?ng hi?u sát hay yêu thích chi?n tranh, mà là chi?n ??u ?? t?n t?i. Cho ch? ngh?a Qu?c gia t?n t?i và n?n T? do Dân ch? c?a mi?n Nam t?n t?i.
Trong các thiên bút ký chi?n tr??ng, Phan Nh?t Nam ?ã c?c t? ???c ?? cao cùng t?t c?a chi?n tranh tàn kh?c, hi?n th?c ???c c? m?t tr?i ??t mênh mang th?ng h?n trong lòng ng??i dân Vi?t tr??c c?nh t??ng tàn ??m máu, ?ã v? ra m?t thi?n thân s?ng s?ng c?a ng??i lính Nh?y dù chi?n ??u hào hùng và ch?t r?t hào hùng. Nh?ng ??i trai tr? quên b? h?nh phúc, tình yêu, t??ng lai, s? nghi?p cùng nh?ng vui riêng ?? b??c vào ch?n cùng hung c?c hi?m, ??y r?y gian lao kh? nh?c và b? vô ?n b?c ?ãi nh?ng v?n l?m lì ch?u ??ng và d?ng c?m xông pha tr?n m?c, tr?c di?n k? thù, ?? m? hôi, x??ng máu lao th?ng vào ??n l?a, phóng mình vào n?i ch?t cho gi?i ??t mi?n Nam ???c t?n t?i và ng??i dân mi?n Nam ???c s?ng còn.
Phan Nh?t Nam là m?t nhà v?n có chân tài. Ngôn ng? x? d?ng trong v?n ch??ng Phan Nh?t Nam là th? ngôn ng? h?ng h?c nh? l?a, m?nh m? nh? gió bão, v?ng ch?c nh? thành ??ng, tha thi?t, n?ng nàn, ch?a chan nhân tính …
Tôi g?p Nam l?n ??u do Th? Phong ??a l?i ch?i nhà Nam ? ???ng Tr?n Nh?t Du?t, Tân ??nh. Nh?ng bi?t nhi?u v? Nam thì qua b?n cùng khoá v?i Nam là Võ Ý. Tôi nh? l?n ?ó Nam nói khoái tôi vì bài bút ký ” Dakseang G?i M?i L?ng ??i ” tôi vi?t trên tu?n báo ??i và ký t?ng tôi cu?n ” Mùa Hè ?? L?a ” v?i v?n v?n m?y ch? T?ng ông, b?n tôi làm Th? Phong c??i ng?t :
? Nó là nhà v?n ?ang lên, sách bán có ti?n nên hà ti?n ch? ngh?a cho b?n bè!
Sau này tôi m?i nói cho Nam bi?t cái th?ng bay chi?c C&C cho t??ng H?u n?a ?êm vào Tân Khai trong tr?n bão Mannie, gi?a m?a ??n phòng không Vi?t c?ng mà Nam n?m d??i ??t nhìn th?y khi theo chi?n ?oàn trung tá C?n vào gi?i vây An L?c r?i vi?t trong ” Mùa Hè ?? L?a ” chính là tôi, Nam có v? th?ng khoái vì s? ng?u nhiên ?y, c??i khà khà và phán m?t câu:
? Th?y chi?c máy bay, tao th??ng quá. Nh?ng th?ng Không quân chân h?ng gi?a tr?i, ch?t mà không bi?t th?ng kh?n n?n nào ” ch?i ” mình thì ” l? ” quá! Th?c tình tao ” rét ” mày ?, ch?t d??i ??t v?ng h?n … Ai ng? l?i là mày bay cho ông H?u! Hà hà! … Mày r?i ?êm ?ó là tao l?i có tí ?? tài ” vi?t cho m?t ng??i n?m xu?ng “!
Trong nh?ng ngày bôn ba chi?n tr?n, th?nh tho?ng tôi có g?p Nam vác máy hình theo quân Dù ?i làm phóng s?. Nh?ng th??ng là nh?ng lúc tôi v? Saigon cùng Nam và m?t vài b?n v?n ngh? ghé La Pagode bù khú. ?ó là nh?ng l?n tôi có d?p thán ph?c khoa ??u láo c?a Nam. Cái gi?ng oang oang n?a Hu?, n?a Qu?ng Nam, pha tí B?c k?, m?t khi m? máy là nói liên miên ?? th? ?? tài … Có th? nói khoa tán phét c?a Nam vô ??ch! Nam có kh? n?ng nói thao thao hàng gi? không ng?ng ngh? và th?t lôi cu?n, có duyên, ba hoa châm bi?m b?t c?n thiên h?.
Tôi nh? nh?t m?t l?n ?ang ??u vung vít v?i chúng tôi, Nam b?t ch?t ?? ý th?y m?t cô gái ng?i u?ng n??c m?t mình ? bàn bên c?nh. Cô gái m?c ?? ??m, có nét ??p kiêu k? sang c? c?a m?t th? ki?u n? con nhà giàu h?c tr??ng ??m, châm hút ?i?u Salem. Th? là Nam kêu lên:
T?i h? xin có ý ki?n: Ng??i ??p mà hút Salem là không ?úng sách v?!
Th? là Nam b? m?c câu chuy?n d? dang v?i chúng tôi, kéo gh? qua bàn cô gái. Tôi không nh? Nam hút thu?c gì nh?ng c?ng là m?t th? thu?c lá ??u l?c và Nam bô bô qu?ng cáo cho hi?u thu?c c?a mình v?i nh?ng l?i d?n ch?ng theo sách v?, theo kinh nghi?m, theo th?ng kê, theo l?i ” Kh?ng T? x?m t?a chi vi?t “, theo l?i khuyên c?a bác s? này, nhà s?n xu?t n? và Nam ?em luôn chính tr?, kinh t?, quân s? và c? truy?n ch??ng Kim Dung vào bài hát nói! Nam nói m?t cách tr?n tru h?u lý. Trong cái ho?t kê qu?y nh?n ?y, tôi th?y kh?u tài c?a Nam v??t xa mi?ng l??i d?o k?o c?a nh?ng anh giang h? bán thu?c S?n ?ông. Nh?ng tay mãi võ láu cá v?t ?ó, hay nh?ng l?i tuyên truy?n c?a m?y c?u m? c?ng s?n nhà quê không th? duyên dáng bay b??m trí th?c nh? Nam ???c. Cô gái cu?i cùng ph?i b? nét m?t l?nh lùng kênh ki?u, b?t c??i phì và nh?n ?i?u thu?c Nam m?i. Bài tán láo c?a Nam dài g?n n?a ti?ng ??ng h? và hai tay ?n t?c nói phét có h?ng trong m?y chúng tôi hôm ?ó là Th? Phong và D??ng Hùng C??ng c?ng ph?i chào thua Nam.
?ó là m?t vài trong nh?ng k? ni?m tôi có v?i Phan Nh?t Nam. Tôi yêu và ph?c Nam không ch? có v?n tài và và khoa ??u hót. Nam thông minh, hi?u ??ng, tính tình th?ng tr?c, ngang tàng khí phách, ?ôi khi hành ??ng nh? m?t th? ” cao b?i v?n ngh? ” nh?ng không nh? nh?ng l? b?ch. Cái ngông nghênh t? ph? c?a Nam, ??i v?i tôi không có gì quá ?áng. Tâm h?n Nam sâu s?c, nhi?u tình c?m và r?t t?t v?i b?n bè. Nam b? k?t l?i vì ngày 30-4 d?t v? con vào nhà t??ng K? nh?ng không th?y ông t??ng râu k?m, bèn ch?y qua DAO. Tr??c c?nh chen l?n cùng ám ?nh m?t ??o Guam không h?n gì các tr?i ?ón dân t? n?n mi?n Trung, Nam chán n?n ??a v? con tr? v?. C?ng s?n ti?p thu Saigon, Nam nh? con chu?t m?c n?n trong b?y x?p, cu?ng cu?ng s? hãi vì tin c?ng s?n s? lùng gi?t. Phan Nh?t Nam, ??i úy Nh?y Dù, nhà v?n ch?ng c?ng l?y l?ng tên tu?i, thành viên ??i ngh?ch to m?m nh?t trong ?y ban Liên h?p Quân s?? ph?i là thành ph?n Ng?y s? m?t ” có n? máu v?i nhân dân! ” Nam h?n ai h?t, hi?u rõ b?n ch?t ?ê ti?n c?a c?ng s?n, bi?t rõ nh?ng gì ?ang ch? ??i mình và Nam tìm ch? ?n thân. Nam b? Saigon v? Long Khánh làm r?y tr??c khi c?ng s?n có ch??ng trình lùa dân ?i kinh t? m?i. Nh?ng Nam bi?t tr??c sau gì c?ng không th? l?n tr?n ???c cái m?ng l??i công an tinh vi c?ng s?n m?t khi chúng c? tình lùng ki?m và vì Phan Nh?t Nam quá n?i. Ngày 22-6-75, Nam ra trình di?n h?c t?p và b? giam t?i tr?i Long Giao. Chính t?i ?ây, Nam ?ã vi?t trong b?n t? khai, ” Trong ??i tôi, tôi ch? có m?t ?i?u ân h?n là có ông b? hành ngh? c?ng s?n! “
B? Nam theo kháng chi?n t? n?m Nam 7 tu?i, hi?n là m?t nhân v?t cao c?p trong Chính tr? b? Hà n?i, tên Phan V?n Trình. M? Nam là bà Ngô Th? Ph??ng Dung, ch?t n?m Nam 18, h?c tr??ng Phan Chu Trinh, ?à n?ng. Nam sinh ngày 10-9-43 t?i Hu? nh?ng l?n lên t?i Qu?ng nam. Sinh viên S? quan Võ b? Qu?c gia ?à L?t khoá 18, ra tr??ng n?m 1963, tình nguy?n ?i binh ch?ng Nh?y dù. N?m 1968 ra kh?i binh ch?ng và th?i gian sau Hi?p ??nh Paris, Phan Nh?t Nam là thành viên VNCH trong ?y ban Liên H?p Quân S? B?n Bên cho ??n ngày mi?n Nam r?i vào tay c?ng s?n.
Nh?ng n?m t?i ng?, Phan Nh?t Nam t?ng tham d? h?u h?t các chi?n tr??ng sôi b?ng ? qu?c n?i (1963-1973). T? nh?ng ??a danh n?i ti?ng nh? Khe Sanh, C?n Tiên, ??n nh?ng làng nh? ? C?a Vi?t, Di?m Hà Trung, Di?m Hà Nam, cho ??n n?ng hóc hi?m hoang vu ? cu?i thung l?ng sông Kim S?n; t? tây v?c qu?n Hoài Ân, Bình ??nh, t?i làng Mã Tây, vv? n?i nào Nam c?ng t?i và ?ã tham chi?n, ch? tr? chi?n d?ch H? Lào. Quãng ??i binh nghi?p bôn ba ?ã cho Phan Nh?t Nam quá nhi?u ch?t li?u phong phú ?? d?ng thành tác ph?m. Kh?i nghi?p vi?t v?n t? 1969 và ?ã n?i ti?ng v?i tác ph?m ??u tay ” D?u Binh L?a ” .Sau này v?n tài Phan Nh?t Nam chói sáng h?n v?i t?p bút ký chi?n tr??ng ” Mùa Hè ?? L?a ” nói ??n cu?c chi?n kh?c li?t cùng tinh th?n chi?n ??u hào hùng tuy?t v?i c?a ng??i lính Vi?t Nam C?ng Hoà trong nh?ng tr?n ?ánh rúng ??ng th? gi?i ? Qu?ng Tr?, An L?c … vào mùa hè binh bi?n 1972.
Ngoài nh?ng bài phóng s?, nh?ng truy?n ng?n ??ng r?i rác trên các nh?t báo, tu?n báo, ??c san Saigon, Phan Nh?t Nam ch? trong 5 n?m t? ngày kh?i nghi?p, ?ã có m?t s? l??ng tác ph?m ?áng k? xu?t b?n và t?o ???c tên tu?i, ch? ??ng riêng bi?t trong làng v?n : D?u Binh L?a ( ??i Ngã, 1969, Hi?n ??i tái b?n 1974 ) – D?c ???ng S? M?t ( ??i Ngã, 1970 ) – Mùa Hè ?? L?a ( Sáng T?o, 1972, tái b?n 2 l?n, 1973, 1974 ) – ?i Tr?n Gian ( ??i Ngã, 1970 ) – D?a L?ng N?i Ch?t ( Hi?n ??i, 1973 ) – Tù Binh và Hoà Bình ( Hi?n ??i, 1974 ).
Nh?ng tác ph?m Phan Nh?t Nam d? ??nh xu?t b?n nh?ng không th?c hi?n ???c vì bi?n c? 30-4-75 g?m: ” Nh?ng Ngày Hè Cu?i Cùng – ?á Nát Vàng Phai – và M?t Tr?n Qu?ng Tr? ” ( còn có tên Trên Giòng ?á ?? M? Hôi ).
Ch?a h?t, Phan Nh?t Nam hi?n ?ang ? trong tr?i tù c?ng s?n nh?ng v?n còn c?m bút. H?n c? Phùng Quán v?i ” Gi?y bút tôi ai c??p gi?t ?i, tôi v?n dùng dao vi?t v?n lên ?á … ” Phùng Quán khi vi?t nh?ng câu th? ph?n h?n ?y, trên vai v?n còn mang quân hàm c?a ch? ??, không ? trong tù, v?n còn ph??ng ti?n ?? mà vi?t và còn có ???c c? h?i ph? bi?n là t? Nhân V?n Giai Ph?m.
Phan Nh?t Nam b? ??a ra B?c t? 22-6-76, qua nh?ng tr?i tù kinh khi?p n?m sâu trong r?ng núi th??ng du B?c Vi?t n??c ??c gi?t ng??i: S?n La, Lai Châu, Tuyên Quang, Hoàng Liên S?n và cu?i cùng hi?n ? tr?i tù s? 5 Thanh Hoá thu?c h? th?ng Tr?i ??m ?ùn, hay tr?i tù Lý Bá S? kh?ng khi?p b?c nh?t trong h? th?ng tù c?ng s?n. Nh?ng Phan Nh?t Nam v?n vi?t. Vi?t trong nh?ng ?i?u ki?n tr?m ph?n kh?n c?c h?n Phùng Quán. Vi?t lén lút ph?p ph?ng d??i n?ng l?a, m?a d?m, trong t?i t?m ?ói l?nh, vây quanh b?i nh?ng c?p m?t nham hi?m rình mò cú v? c?a m?t b?y lang sói. Su?t n?m n?m tù t?i ??a ??y, Nam ?ã d?ng khung hai tác ph?m tr??ng thiên ” ?á Nát Vàng Phai ” và ” Luy?n Ng?c R?c L?a ” cùng nh?ng trang nh?t ký g?i v? con yêu d?u. Hai t?p dàn bài Nam d?u c?t ?ã b? khám phá và t?ch thu. Nam b? chúng ?ánh ??p, cùm xi?ng, giam vào h?m ?á bi?t l?p t?i t?m l?nh bu?t, ch?u ??ng ?ói khát c?c kh? su?t ba m??i nh?m ngày ?êm th?m nh?c và cu?i cùng Nam ?ã s?ng còn nh? m?t nhi?m m?u. Nam còn h?i th? ngh?a là còn ngh? l?c, còn v?ng vàng ý chí ?? ph?n ??u, ?? tin yêu và hy v?ng, không quên mình là m?t H??ng ??o sinh ” Vui V? Trong M?i Khó Kh?n “, không quên mình là lính Nh?y Dù ” C? G?ng “, không quên mình là m?t chi?n s? có thêm n?ng trên vai thiên ch?c Nhà V?n! Nam th? hi?n n?i th?m th??ng kh? n?n c?a ki?p tù ??y nh?c nhã c?a chính mình và chung c?a hàng tr?m ngàn b?n bè chi?n h?u ??ng c?nh ng? vào nh?ng trang nh?t ký ??m ?ìa máu l? g?i cho v? con, nh? m?t ti?ng kêu th??ng bi thi?t g?i cho ng??i th? gi?i bên ngoài.
Nh?ng trang nh?t ký này, coi nh? tác ph?m m?i nh?t c?a nhà v?n Phan Nh?t Nam vi?t trong lao tù c?ng s?n và tôi ?ang có trong tay.
Do m?t ng??i b?n cùng khoá v?i tôi và là b?n chung c?a tôi và Nam g?i cho, kho?ng trung tu?n tháng 10-80, v?i l?i nh?n ” Nam nh? tôi trao cho b?n, ?? làm cách nào v?n ??ng c?u Nam, n?u không nó ch?t.” B?n tôi là ??i úy hoa tiêu Không l?c, r?t thân v?i Phan Nh?t Nam, ra trình di?n cùng ngày, chung chuy?n t?u ra B?c và ?ôi ba l?n cách kho?ng b? giam chung v?i Nam cùng m?t tr?i tù. May m?n cho Nam là Ch? Quân Anh tr??c ngày ???c c?ng s?n phóng thích nh? bao công lao t?n phí v?n ??ng c?a ng??i v? có qu?c t?ch Pháp, ?ã vì b?n, m?u mô lén d?u giúp Nam ?em ra ???c t?p nh?t ký và mang qua Pháp an toàn. Quân Anh cho tôi bi?t Nam b? li?t vào thành ph?n tù chính tr? ngoan c? và chúng ?ã dành s?n cho Nam b?n án t? hình. N?u không, nh? nh?t c?ng kh? sai chung thân vì Phan Nh?t Nam c??ng ng?nh vô ph??ng c?i t?o. Quân Anh còn cho tôi bi?t thêm r?ng tình tr?ng s?c kho? c?a Nam hi?n t?i r?t là thê th?m. Cái thân hình v?n g?y gò m?nh kh?nh c?a Nam ” bây gi? ti?u t?y suy nh??c, ông không th? nh?n ra ?âu …” Lao ??ng quá s?c và ?n ?ói, b?nh t?t không thu?c men ?ã khi?n Nam chân run không ??ng v?ng. ??u váng, m?t hoa, lúc nào c?ng nghe ti?ng ve u u trong óc. Ph?i h?, r?ng m?c nguyên hàm, tóc r?ng t?ng m?ng vì nhi?u th? b?nh tù: b?nh thi?u dinh d??ng, b?nh gh? ng?a, b?nh tê th?p, b?nh ?au d? dày, b?nh tr? n?i xu?t huy?t h?u môn ngày hàng lít máu … Th? mà v?n ph?i kh? d?ch lao tác m?i ngày. Phá r?ng, x? núi, còng l?ng ??p ?á, o?n ng??i b?u nh?ng ngón chân b?t máu ??y t?ng xe ?á hay kéo v?n kh?i g? n?ng trên c? s?c ng??i kho? m?nh v??t hai cây s? ???ng ?èo tr?n tr??t … Th? mà v?n ph?i ch? m?t bu?i sáng cúi xu?ng, nh?c lên, khuân 670 t?ng bùn n??c n?ng trung bình 10 kilô hay 6 t?n 7 cho m?t thân tù ?m y?u? Th? mà tr?i ?ông hàn v?n ph?i tr?n tru?ng ngâm mình d??i dòng sông giá bu?t ??y t?ng bè c?i, l?i ng??c con n??c v? tr?i cách xa 4 gi? ???ng b? trong trong cái l?nh c?t da c?a 7 ?? centigrade!
Tôi m?m nh?n c? lòng. Nh?ng dòng ch? nh? kín ??y hai m?t nh?ng trang gi?y xé ra t? quy?n v? h?c trò t?i tàn ph?m ch?t s?n xu?t t? cái g?i là xã h?i ch? ngh?a mi?n B?c ?úng là nét ch? c?ng c?i thân quen c?a Phan Nh?t Nam. Cái v?n ch??ng ngôn ng? k?t ??ng thành kh?i ?au th??ng th?ng h?n vô cùng ?ó ?úng là th? v?n ch??ng ngôn ng? ch? m?t Phan Nh?t Nam có ???c.
??nh m?nh nào ?ã ??a Nam vào con ???ng kh? n?n ??ng cay nh??ng ?y ? ??nh m?nh nào cay nghi?t ?ã khi?n cha con Nam ??i ??u ch? ngh?a, ?? r?i ngày trùng phùng trong ngh?ch c?nh, Nam ch? bi?t u oán nhìn cha thinh l?ng qua ch?n song tù, n??c m?t kh? ?au t?i h?n chan ch?a tuôn r?i ?… Ba m??i n?m ?i làm cách m?ng ?? ??i l?y m?t ngày ” chi?n th?ng ” tr? v? th?y c?nh gia ?ình ly tán. ?? th?y ??a con trai tù t?i. ?? ch?ng ki?n cái ch?t u u?t c?a ??a con gái. Em gái Nam có ch?ng h?c t?p, tuy?t v?ng h?y ??i xuân s?c tr??c c?p m?t ng? ngàng ?au ??n c?a ng??i cha c?ng s?n .
Còn Nam, Phan Nh?t Nam ?ã nh? m?t anh hùng ngã ng?a, hiên ngang b??c vào lò luy?n ng?c v?i n? c??i khinh m?n. Hiên ngang nh?n ch?u nh?ng ngón ?òn thù ?ê ti?n và c?c cùng ??c ác. ?? ch?ng t? ??m l??c c?a m?t chi?n s? Nh?y dù, ch?ng t? hào khí c?a ng??i lính qu?c gia, ch?ng t? phong thái b?t khu?t c?a m?t nhà v?n h?u h?ng mi?n Nam, Nam ?ã ch?i b? nh?ng l?i d? ho?c ?? làm t? khai t? thú theo ý mu?n c?ng s?n, ch?i b? ??c ân t? ?nh h??ng ch?c v? ng??i cha và b?i th?, v? Nam m?i b? ng?n c?m liên l?c v?i ch?ng. Nh?ng lá th? g?i vào tr?i tù, v? Nam ph?i dùng tên khác, g?i cho ng??i khác nh? chuy?n ??n Nam lén lút. Và b?i th?, b? Nam không th? làm gì c??ng ch?ng m?nh l?nh ??ng can thi?p cho Nam. Trong su?t 5 n?m tù t?i, Nam ch? ???c v? con th?m nuôi m?t l?n duy nh?t, nh?ng không ph?i là m?t cu?c th?m tù chính th?c. V? Nam ph?i ch?y vàng h?i l? cho b?n công an b? ??i ?? có gi?y t? m?o danh, d?t hai con th? l?n l?i ???ng tr??ng ra B?c th?m ch?ng.
?ó là l?n g?p g? ng?n ng?i, c?c cùng chua xót và c?m ??ng vào tháng 5-79 mà Nam ?ã vi?t trong trang ??u nh?t ký. Nh?ng dòng máu l? ??m ?ìa th??ng t?i ?y, tôi ??c mà rúng ??ng. Tôi nhìn th?y c?nh t?i m?ng ?au ??n c?a cu?c trùng phùng th?c h? ?o m?ng gi?a cha con ch?ng v? trên b? ?ê l?ng gió. Tôi th?y nh?ng gi?t n??c m?t th?m s?u thánh thót r?i trên nh?ng g??ng m?t kh? ?au th?ng h?n. Và nghe, và c?m nh?n ???c t?t c? n?i u oán u?t ngh?n không th?t thành l?i trên nh?ng ?ôi môi khô héo, trong nh?ng tia nhìn ch?u n?ng t?i h?n. Th?t t?i th??ng Nam. Th?t h?t s?c ?áng yêu và vô vàn c?m ph?c. Quân Anh nói v?i tôi nhi?u chuy?n v? Nam và kh?ng ??nh m?t ?i?u r?ng trong tù Nam s?ng không hèn. Tôi bi?t Phan Nh?t Nam v?ng vàng b?n ngã, ??y ?p tình ng??i, tình yêu th??ng ??ng lo?i. Cao c? bi?t bao nhiêu khi nghe Nam nói ??n cái ch?t c?a ??a bé gái con ” em L?i ” . Nói ??n nh?ng ng??i tù n?, ??n nh?ng ??a tr? tu?i m?ng th? sinh ra và l?n lên trong ?ói kh? tr?i tù, lây l?t, b? v? … ” Nh?ng ??a bé da nh?n nh? ng??i già vì thi?u dinh d??ng “!
??c nh?ng dòng di?n t? trong nh?t ký, tôi nh?n ra Nam v?n nguyên tròn b?n ch?t. M?t Phan Nh?t Nam vui t?u tàng tàng. M?t Phan Nh?t Nam ng??i hùng M? ??. M?t Phan Nh?t Nam tr?ng danh d? và nh?t ngôn. Cái tinh th?n H??ng ??o Nam h?ng ôm gi?, cái châm ngôn ” Vui V? ” ch? nam cho ??i s?ng, Nam ?ã t?n t?y thi hành ngay c? trong nh?ng giây phút Nam ?ang ” D?a L?ng N?i Ch?t “! Tôi ?ã m?m c??i trong n??c m?t ng?m ngùi … Thân xác Nam r? li?t nh?ng tinh th?n Nam còn v?ng th?ng v?i bao g?ng g??ng, d??ng nuôi ngh? l?c ?? s?ng còn cho hy v?ng mãnh li?t có m?t ngày v? mà Nam g?i ?ó là s? ” Ph?c Sinh M?u Nhi?m “, b?ng vào ni?m tin n?i Thiên chúa, b?ng vào tình yêu v? th??ng con quá m?nh. Tôi b?i h?i c?m ??ng khi th?y Nam vi?t say s?a v? cái m?ng ra tù c?m bút vi?t v?n tr? l?i, kiêu hãnh, n?ng nàn khoe v?i v? con v? t?p b?n th?o c?a hai cu?n tr??ng thiên vi?t trong tù ng?c? L?i còn cái ??c ao có ???c chi?c kh?u c?m ?? th?i te te tr??c gi? lên võng m?i ?êm. L?i còn ??m ?áng chu?t trau nhân dáng, dù cho tàn t? c?ng là nét tàn t? r?t ” hùng ” c?a m?t S? quan C?ng Hoà xu?t thân Võ B?, h?i xin cái nón r?ng vành che n?ng l?a tr?i hè lao ??ng nh?ng nh?t ??nh không ph?i là th? nón tai bèo c?a m?y chú Vi-Xi! … Th?t t?i th??ng Nam, dù trong kh? n?n v?n c? ?em vui s?ng cho ??i, dù trong ??y ??a c?ng không ?ánh r?i nhân ph?m và ch?u ??ng hoá v?i b?y ác thú.
Tháng 3-80, v? con Nam ?ã v??t biên b?ng ???ng b? t?i Thái Lan và ??n nay khi tôi vi?t nh?ng dòng ch? này (tháng 2-81), ba m? con v?n long ?ong c? c?c s?ng trong tr?i t? n?n Sikew. Ph?i hi?u m?t khi quy?t ??nh r?i b? mi?n ??t quê h??ng ch?ng bi?t dung ng??i ?y, ch? Nam ?au ??n th? nào và Nam ng?n ng? rúng ??ng th? nào khi bi?t v? con mình t? nay ?ã xa cách nghìn trùng, ?? l?i bên tr?i kh? nh?c mình Nam v?i n?i cô ??n tr?m th?ng. Ph?i m?t m?t th?i gian dò tìm liên l?c, tôi m?i có ??a ch? vi?t th? xin ý ki?n ch? Phan Nh?t Nam v? vi?c ph? bi?n t?p nh?t ký. B?i vì d?u sao nh?ng trang nh?t ký này Nam vi?t riêng cho v? con và là báu v?t thiêng liêng ch? riêng v? con Nam có quy?n t? h?u. H?n th? n?a, vi?c công b? nh?t ký làm sao tôi dám t? chuyên vì ?nh h??ng r?t l?n t?i n?i an nguy c?a Nam. Tôi ngh? t?i tr??ng h?p nhà v?n Doãn Qu?c S? cùng nh?ng l?i hy v?ng c?a Nam ?ã vi?t và ?y thác Ch? Quân Anh trao t?p nh?t ký cho tôi, vi?c tr??c tiên tôi có th? làm ???c là liên l?c v?i anh Tr?n Tam Ti?p, t?ng th? ký V?n Bút Vi?t nam H?i ngo?i nh? v?n ??ng v?i V?n Bút Qu?c T? cùng các c? quan quy?n l?c qu?c t? can thi?p cho Nam ???c t? do.
Anh Tr?n Tam Ti?p ?ã s?t s?ng lo li?u. Phan Nh?t Nam có tên trong danh sách tù nhân v?n ngh? s? ???c h?i V?n Bút Qu?c t? tr?c ti?p can thi?p. H?n th? n?a, Phan Nh?t Nam còn ???c ghi tên d? m?t gi?i v?n ch??ng qu?c t? v?i tác ph?m là t?p nh?t ký này. ?y ban Ân Xá Qu?c T? c?ng l?y tên và ??a ch? tr?i tù ?? g?i quà t?ng cho Nam. Tôi báo tin và ch? Nam vi?t tr? l?i, ” N?u anh th?y vi?c công b? nh?t ký c?a Nam nh?t thi?t ph?i làm thì anh c? tùy ti?n. C?ng nh? anh, tôi h?i lo không bi?t vi?c ?y có l?i hay h?i cho Nam song ?ành v?y. Tôi r?t m?ng khi bi?t Pen Club g?i quà t?ng cho Nam. Nh?ng món quà c?a Pen Club có m?t giá tr? tinh th?n ?áng k?. Nam s? ph?n kh?i và hy v?ng h?n khi bi?t có s? chú ý c?a bên ngoài ??i v?i mình. Ngh? l?c c?ng gi?ng nh? v?n li?ng, ?? không ?n d?n c?ng suy mòn hao h?t ?i, r?t c?n s? ti?p s?c … “
Tôi ch? ch?p m?t trang nh?t ký c?a Nam g?i cho ch? ??c. Ch? ?au ??n vi?t cho tôi, ” Nh?ng ngày trong tr?i t? n?n này c?ng là nh?ng ngày tôi c?m th?y g?n g?i Nam nh?t trong su?t m?y n?m nay. Có cái h?n ch? c?a th?c ph?m ?? c?m thông m?t ph?n nào cái ?ói. Có se da vì ch?n H?ng Th?p T? phát quá ng?n không chùm kín ??u ?? c?m ???c cái l?nh c?a ng??i ??n cây x? ?á gi?a bu?t giá c?a mùa ?ông mi?n B?c … Tôi bi?t Nam là ng??i yêu ??i s?ng r?t mãnh li?t, th? mà Nam ?ã ai oán kêu lên Thà r?ng ta ch?t cho xong! thì ?? bi?t Nam bi ph?n tuy?t v?ng ??n nh??ng nào. Lòng tôi tan nát …”
Tôi không th? ch? ??i lâu h?n ?? hoàn t?t vi?c chuy?n d?ch t?p nh?t ký sang Anh ng? ph? bi?n ??ng lo?t cùng b?n v?n Vi?t ng?. Công vi?c này qu? th?c quá kh? n?ng tôi vì v?n ch??ng ngôn ng? Phan Nh?t Nam vô cùng khó d?ch, dù tôi có b? ra hàng ngàn gi? và d?c toàn v?n li?ng c?ng không th? chuy?n ra ngo?i ng? trung th?c và tr?n v?n m?c ?? bi th??ng th?m thi?t ch?a trong t?ng l?i, t?ng ch? mà Nam ?ã vi?t b?ng máu l? ??i mình. Tôi không th? ?? lâu h?n. Vì Nam ?ang qu?n qu?i m?i mòn ngóng ??i t?ng ngày, t?ng gi?. Vì nh?ng ?i?u Quân Anh k? v? tình tr?ng s?c kho? c?a Nam và l?i nh?n ” làm th? nào v?n ??ng c?u Nam, không nó ch?t ” ám ?nh tôi lo l?ng b?n ch?n.
Tôi xin g?i ??n các báo chí Vi?t ng? trên toàn th? gi?i, kính nh? quý v? ph? bi?n r?ng rãi trong m?i gi?i ??ng bào t? n?n. Xin g?i ??n các h?i ?oàn qu?c gia tranh ??u ch?ng c?ng s?n và tranh ??u cho nhân quy?n. G?i chung nh?ng b?ng h?u thân bi?t Phan Nh?t Nam, các nhà v?n, nhà báo, các chi?n h?u c?a Nam? v?i l?i kh?n thi?t kính xin quý v? ti?p tay ph? bi?n tài li?u này và v?n d?ng m?i ph??ng ti?n tranh ??u bu?c c?ng s?n tr? t? do cho nhà v?n Phan Nh?t Nam. Ti?ng kêu th??ng c?a Phan Nh?t Nam c?ng là ti?ng kêu th??ng ??t ru?t c?a hàng tr?m ngàn ng??i Vi?t Nam c?a ch? ?? T? do ?ang b? c?ng s?n gi?t d?n mòn trong các tr?i tù c?i t?o.
T?p nh?t ký này n?u ???c các v? d?ch gi? th?a kh? n?ng ngo?i ng? d?ch ra Anh v?n và Pháp v?n, ph? bi?n cho nhân lo?i toàn c?u bi?t ??n cái th?m tr?ng kinh hoàng c?a h? th?ng lao tù c?ng s?n, ph?i là m?t công trình v?n hoá l?n lao, không riêng gì Phan Nh?t Nam cùng v? con mang ?n quý v?, mà t?t c? nh?ng ng??i ch?ng c?ng trên th? gi?i ??u bi?t ?n.
