Olga Partán, Phó giáo sư nghiên cứu Nga, Đại học Holy Cross, The Conversation 29/9/2022
GaD biên dịch
Tổng thống Nga Vladimir Putin chào mừng Alla Pugacheva trong lễ trao giải năm 2014 vinh danh ca sĩ nhạc pop với Huân chương Vì Tổ quốc. Ảnh: Sasha Mordovets/Getty
Vài ngày trước khi Tổng thống Nga Vladimir Putin công bố các cuộc trưng cầu dân ý vội vã ở các khu vực bị chiếm đóng của Ukraina và việc cưỡng bức đàn ông Nga [đi lính], nữ ca sĩ Nga Alla Pugacheva đã đăng một thông điệp chỉ trích cuộc chiến trên Instagram, nơi bà có 3,5 triệu người theo dõi.
Là người đã theo dõi sự nghiệp nghệ thuật của Pugacheva và viết về tính cách trong và ngoài sân khấu của bà ấy, tôi biết đây không phải là một tuyên bố phản chiến thông thường.
Mặc dù thực tế Pugacheva không được biết đến nhiều bên ngoài nước Nga, nhưng bà là một trong những nghệ sĩ âm nhạc bán chạy hàng đầu trên thế giới và được cho là người phụ nữ nổi tiếng nhất ở Nga. Trong các cuộc thăm dò dư luận trong hai thập kỷ qua, bà thường xuyên được chọn là một trong những người Nga được yêu thích nhất – đôi khi chỉ đứng sau Putin.
Fan của bà là mọi thành phần xã hội Nga, gồm hàng triệu người Nga mỗi ngày, vì họ dựa vào các phương tiện truyền thông nhà nước Nga để biết thông tin, nên đặc biệt dễ bị ảnh hưởng bởi bộ máy tuyên truyền mạnh mẽ của Kreml.
Một khía cạnh nào đó, Pugacheva là cầu nối với quá khứ. Thuộc cùng thế hệ với Putin, bà đại diện cho sự ổn định và khả năng dự đoán của kỷ nguyên Soviet. Tuy nhiên, đây không phải là lần đầu tiên bà tận dụng sự nổi tiếng để thách thức địa vị chính trị.
Một ca sĩ mang nhiều mặt nạ
Năm 1975, Pugacheva bùng nổ trong nền văn hóa đại chúng Soviet bằng “Arlekino” – bài hát về một chú hề bi thảm. Trong bộ phim về một gã hề, bà đan xen tiếng cười và nước mắt, tiếng hát điêu luyện và kịch câm.
Bản hit đầu tiên của Pugacheva đã báo hiệu những khác biệt cho các khán giả khác nhau. Công chúng bị say mê bởi giai điệu hấp dẫn và sự hiện diện trên sân khấu của bà. Trong khi đó, giới trí thức bất đồng chính kiến giải thích nó như một sự tri ân hoàn cảnh các nghệ sĩ sống trong một nhà nước độc tài.
Sự linh hoạt – và khả năng kết hợp nền văn hóa cao với nền văn hóa thấp – sẽ trở thành dấu ấn trong nghệ thuật của bà. Mặc dù phong cách biểu diễn có thể là hề – thậm chí là kỳ cục – bà đã trở thành một trong những ca sĩ nhạc pop Nga đầu tiên sử dụng lời bài hát rút ra từ văn bản của các nhà thơ cổ điển như William Shakespeare và Boris Pasternak.
Các bài hát của bà, là sự kết hợp của nhạc pop, rock, dân gian và gypsy, bất chấp phân loại, các buổi biểu diễn gần như là những vở kịch thu nhỏ, trong đó Pugacheva – một diễn viên xuất sắc – thể hiện năng khiếu của mình khi đảm nhận một loạt các nhân vật trong quá trình của một ca khúc duy nhất.
Sức đề kháng tinh tế
Ngày nay, hàng triệu người Nga vẫn nghe và hát theo các bài hát của Pugacheva.
Một trong những bản nhạc nổi tiếng nhất của cô, “Миллионы алых роз/Triệu triệu bông hồng”, kể câu chuyện một họa sĩ si mê một nữ diễn viên. Anh bán tất cả tranh và đồ đạc để mua hoa hòng biến mảnh sân trước cửa sổ nhà nàng thành một biển hoa hồng.
“Một người đang yêu và nghiêm túc như vậy/Sẽ biến cả cuộc đời mình vì bạn thành những bông hoa,” Pugacheva hát ở cuối đoạn điệp khúc.
Tuy nhiên, nếu bạn lắng nghe đủ kỹ một số bài hát của bà, bạn sẽ nghe thấy những thông điệp chính trị được ngụy trang khéo léo. Bài hát đình đám “Все могут короли/Tất cả đều có thể làm vua” thường được hiểu là một trò đùa chính trị được ngụy trang khéo léo với thông điệp tiềm ẩn về sức mạnh ảo tưởng của các nhà lãnh đạo chính trị.
Bà phớt lờ lời khuyên không nên hát bài hát này tại các buổi hòa nhạc dành cho quan chức chính phủ, và trong một số dịp đáng nhớ, bà thậm chí còn chỉ vào các bộ trưởng hàng đầu của chính phủ trước khán giả khi hát điệp khúc khiêu khích: “Vua có thể làm bất cứ điều gì, vua có thể làm bất cứ điều gì!/Nhưng nói gì thì nói, không một vị vua nào có thể lấy người mình yêu!”.
Trong bốn thập kỷ, Pugacheva đã chống lại các định nghĩa văn hóa về phụ nữ. Willy Spiller/RDB/ullstein bild qua Getty Image
Như một biểu tượng văn hóa, bà cũng nổi dậy chống lại những định kiến của giới gia trưởng. Bà là một người mẹ và người bà yêu thương, người đang kết hôn hạnh phúc với một người đàn ông kém bà 27 tuổi. Bằng cách tiếp tục biểu diễn cho đến tuổi già, bà đã vượt qua các quan niệm văn hóa về nữ tính và tình dục, thách thức hình ảnh truyền thống về một “babushka/người bà” vô tính của Nga dành riêng cho thế hệ con cháu của bà.
Nữ Sa hoàng pop so với ‘Tân Sa hoàng’
Là “Nữ Sa hoàng nhạc pop Nga,” Pugacheva đôi khi cảm thấy đủ khích lệ để bày tỏ sự phản đối của mình với một nhà lãnh đạo mà một số người gọi là “Sa hoàng Vladimir.”
Năm 2012, bà trở thành người phát ngôn cho nhà tài phiệt Mikhail Prokhorov trong chiến dịch tranh cử tổng thống không thành công của ông ta chống lại Putin, và trong một cuộc phỏng vấn trên truyền hình, bà đã ví Putin như “ông trùm thế giới ngầm của một quốc gia tội phạm.”
Bất chấp lịch sử lên tiếng và giữ khoảng cách vững chắc với những tuyên truyền thấm nhuần văn hóa đại chúng của Liên Xô và Nga, sự nổi tiếng lâu dài của bà đã khiến Kreml phải nhiều lần tôn vinh bà trước công chúng.
Tuy nhiên, khi chiến tranh nổ ra ở Ukraina, Pugacheva vẫn im lặng.
Tuy nhiên, chồng Pugacheva, diễn viên hài Maxim Galkin, là một trong những người nổi tiếng Nga đầu tiên công khai phản đối cuộc xâm lược của Nga, và cặp vợ chồng này đã rời nước Nga cùng con nhỏ ngay sau khi chiến tranh bắt đầu. Khi chiến tranh kéo dài, Galkin tiếp tục chế giễu chiến tranh và nêu bật sự thối nát của chế độ Putin trên mạng xã hội. Kremlin cuối cùng đã chỉ định anh ta là một “đặc vụ nước ngoài.”
Cuối tháng 8, Pugacheva bất ngờ trở về Moskva cùng con nhưng không có chồng đi cùng. Khi một nhà báo hỏi bà về kế hoạch của mình, bà đã trêu chọc trả lời, “Tôi sẽ sắp xếp mọi thứ theo thứ tự. Trong đầu tôi và trong đầu bạn.”
Ngày 18 tháng Chín 2022, bà đã đăng trên Instagram. Phát biểu trước Bộ Tư pháp Liên bang Nga, Pugacheva yêu cầu Bộ chỉ định bà là “đặc vụ nước ngoài” liên đới với chồng. Bà nói thêm rằng chồng bà là “một con người trung thực và tử tế, một người yêu nước Nga chân chính và liêm khiết, người mong muốn quê hương sống trong hưng thịnh và hòa bình, tự do ngôn luận và chấm dứt cái chết của các cậu trai của chúng ta vì những mục tiêu hão huyền đang làm cho đất nước ta là một xứ cùng khổ (pariah) và làm xấu đi cuộc sống của công dân chúng ta.”
Các phản ứng khác nhau, từ ca ngợi lòng dũng cảm yêu nước cho đến cáo buộc phản quốc. Một số hãng thông tấn Nga thông báo rằng tuyên bố của Pugacheva đã làm mất uy tín của quân đội Nga và bà ta nên được điều tra thêm.
Nhà văn châm biếm Mikhail Zhvanetsky từng nói: “Đất nước biết Putin và Pugacheva, và hai điều này là khá đủ cho nó. Alla thân yêu nhất! Bà ấy hát theo cách mà mọi người lặp lại bà ấy, bà ấy sống theo cách mà mọi người lặp lại bà ấy.”
Thời gian sẽ trả lời liệu thông điệp phản đối chiến tranh của Pugacheva có gây được tiếng vang với hàng triệu người hâm mộ tận tụy của bà hay không./.
Bài báo này đã được cập nhật tin giờ chót rằng Pugacheva đã trốn sang Israel.
