Tác giả kịch bản: Hoàng Hưng
Nội dung:
Thể hiện trường ca Đăm San ở những tình tiết chính, làm bật lên khát vọng tự do, chinh phục, giàu mạnh, khát vọng tình yêu, tinh thần chiến đấu bảo vệ hạnh phúc của con người Tây Nguyên và CON NGƯỜI nói chung.
Thể hiện qua 5 cuộc chinh phục của Đăm San, thể hiện ở diễn tiến 5 màn (Ngũ hành) với 1 trục xuyên xuốt là cặp Đăm San-H’Nhí (Âm Duơng)
– Diễn tiến: 5 cuộc chinh phục của Đăm San (Ngũ hành)
– Trục chính: Tình yêu của Đăm San – H’Nhí với những mâu thuẫn và hoà hợp luôn song hành (Âm Duơng)
1/ Cuộc chinh phục thứ nhất: chinh phục Tình Yêu – Cõi Nhà.
Diễn biến: H’Nhí, H’Bhí đi hỏi ĐS. ĐS cưỡng lại, bị Trời thuyết phục. Đăm San cứu H’Nhí H’Bhí sống lại. Lễ cưới.
2/ Cuộc chinh phục thứ hai: chinh phục các tù trưởng trong vùng – cõi Người.
Diễn biến: Đăm San chiến đấu với tù trưởng Sắt giành lại H’Nhí. Lễ mừng chiến thắng
3/ Cuộc chinh phục thứ ba: chinh phục đất đai sông nước – cõi Đất Nước.
Diễn biến: Đăm San dẫn đầu lũ làng trồng lúa, đánh cá. Lễ cơm mới
4/ Cuộc chính phục thứ tư: chinh phục tập tục chuê nuê mẫu hệ – cõi Âm
Diễn biến: Đăm San chặt cây thần. ĐS đòi Trời làm H’Nhí H’Bhí sống lại. Lễ mừng.
5/ Cuộc chinh phục cuối cùng: chinh phục Thái Dương – cõi Trời.
Diễn biến: Đăm San đi bắt con gái Thần Mặt Trời. Đăm San chết ở rừng sáp và tái sinh.
Hình thức nghệ thuật:
Diễn xướng ca nhạc có phụ hoạ của vũ đạo và kể Khan.
Thời lượng:
Khoảng 90 phút diễn cho 5 cảnh + 30 phút di chuyển = 120 phút.
Thiết kế chung:
– Diễn trường là một khu đất rộng khoảng 4-5 h có thể để 10.000 người đứng xem và di chuyển thoải mái.
– Sân khấu: 5 sân khấu tròn, ứng với 5 màn, 5 ánh sáng Ngũ hành (cải biên): Thủy (Trắng) Hoả (Đỏ), Mộc (Xanh lục), Thổ (Tím), Kim (Vàng).
Diễn viên và người xem di chuyển sau từng màn diễn đến sân khấu kế tiếp.
– 5 màn hình lớn để xem trực tiếp các màn diễn + 5 màn hình chiếu thường xuyên cảnh nghệ nhân Ê Đê kể Khan Đăm San
– 1 cột Gơng lớn có thiết bị chiếu ánh sáng 5 màu khác nhau vào các sân khấu đồng thời là cây bông để bắn pháo bông khi kết thúc.
KỊCH BẢN VĂN HỌC DIỄN XƯỚNG CA MÚA NHẠC TRƯỜNG CA ĐĂM SAN
Hoàng Hưng cải biên từ bản tiếng Việt “Bài ca chàng Đăm San” của Y Wang Mlô Duôn Du (NXB Văn hoá Dân tộc 2012)
MÀN MỘT:
H’NHÍ, H’BHÍ CƯỚI ĐĂM SAN
Ánh sáng nền: Trắng
Cảnh 1: Đồng ca, Nghệ nhân kể Khan, H’Nhí, H’Bhí, Y Sun
– Đồng ca:
Ơ núi rừng Tây Nguyên muôn đời tươi đẹp
Ơ núi Chư Yang Sin, ơ sông Srêpok, ơ rừng đại ngàn
Ơ những chàng trai dũng mãnh như Đăm San
Ơ những cô gái đẹp như H’Nhí, H’Bhí
Qua bao đời dựng lên các buôn làng trù phú
Bên bếp lửa nhà rông đêm đêm già làng kể Khan
Truyền đời nọ qua đời kia những câu chuyện như lửa cháy không bao giờ tắt
Và đây là câu chuyện về chàng Đăm San
– Nghệ nhân kể đoạn Khan mở đầu Klei Khan Y Đăm San (2 phút) trong tiếng vocalise của dàn đồng ca
– H’Nhí:
Ơ anh Y Đhing! Ơ anh Y Linh! Ơ anh Y Đhang! Ơ anh Y Lang!
Dòng họ ta như cây sum suê nhiều nhánh
Như đống củi lớn chất bao cành
Sao để chúng em như thân cây khô bập bềnh trên dòng suối
Không có ai bắt voi cho chúng em cưỡi
Phát rẫy cho chúng em trỉa lúa
Bắt cá cho chúng em nướng trên bếp lửa
Cầm lao canh giữ cho chúng em ngủ yên?
– Y Đhing:
Ơ em!
Em đẹp hơn mọi loài hoa rừng
Thân hình em sáng chói như chớp đêm đen
Bắp đùi em sáng như ánh chớp
Em đi một bước gà xoè đuôi múa theo
Em đi hai bước chim rừng cất tiếng hót
Buôn làng ta giàu mạnh vô cùng
Trai gái rộn ràng như bày ong bay đi lấy mật
Dấu chân ngựa như chân rết, dấu chân voi như đáy cối giã gạo
Nồi ba nồi bảy nồi ba mươi như ốc sên rừng già
Anh chàng nào có phước lọt vào đôi mắt em?
– H’Nhí, H’Bhí (song ca):
Chúng em chỉ muốn kết đôi cùng chàng tù trưởng danh tiếng lẫy lừng
Chàng Đăm San hùng cường ngay từ trong lòng mẹ
Người cháu trai mà ông nội chúng ta đã chọn nối dây
Sợi dây nuê của người Ê Đê vững chắc bao đời.
Chàng sẽ làm cho buôn làng ta giàu mạnh gấp năm gấp mười
Sẽ mở rộng đất đai đến tận nơi tiếp giáp giữa Đất và Trời
– Y Đhing:
Vậy thì ta hãy thắng ngựa lên đường
Ngựa đực chạy nhanh như tiếng sóc kêu truyền trong rừng
Ngựa cái chạy nhanh như tiếng sóc hót truyền trong núi
Chạy nhanh như gió thổi
Qua thác, qua suối đến buôn chàng Đăm San
Cảnh 2: Y Đhing, H’ Ơng (chị cả Đăm San)
– Y Đhing:
Chúng tôi đến đây như đàn ong đi tìm hoa gây mật
Chúng tôi đến đây nói chuyện thuốc, chuyện trầu
– H’Ơng:
Ơ các anh!
Nếu ở nhà, ít ra các anh cũng đuổi được đàn chim,
Nếu ở rẫy, ít ra các anh cũng xua được đàn thú
Các anh đến đây thật mất công
Vì em trai tôi không biết xiềng voi cho H’Nhí
Không biết giữ ché tuk, ché tang cho H’Bhí
– Y Đhing:
Nếu Đăm San không ưng, chúng tôi nhất định không về
Chúng tôi chỉ về khi Đăm San chịu lấy em gái chúng tôi
Đăm San cần bao nhiêu bộ chiêng, chúng tôi sẽ có từng đó chiêng
Đăm San cần bao nhiêu nô lệ, chúng tôi sẽ trao bấy nhiêu nô lệ
– H’Ơng:
Các anh muốn óc trong đầu rùa lộ ra ngoài, điều không bao giờ có
Các anh muốn mật ngọt trong hoa tăng bi, điều không bao giờ thành
Các anh muốn ép đá thành dầu, điều làm sao có được.
– Y Đhing:
Vậy chúng tôi sẽ ngồi đây đợi
Mỗi ngày ăn một con bò
Mỗi ngày thịt một con trâu
Cho đến khi gặp được chàng Đăm San kiêu hãnh
Cảnh 3: H’Nhí, H’Bhí
– H’Nhí:
Ơ các con, hãy bắt voi về
Bắt con voi đực đuôi dài chấm đất
Bắt con voi ngà rộng, mặt đẹp như hoa
Để ta đi hỏi chàng Đăm San làm chồng
– H’Nhí, H.Bhí (song ca):
Chàng ngồi trên giường, da mặt hồng như men rượu
Chàng nằm trên võng, tóc buông đầy một chiếc chiêng
Chàng đứng dậy như cột nhà rông cao lớn
Chàng đi mềm dẻo như sợi mây rừng đung đưa
Đăm San đẹp như dòng sông, uy nghiêm như trái núi
Cảnh 4: Đăm San, Trời, Đồng ca.
– Đăm San:
Ta phải đi hái hoa đa và hoa sung
Hái được hoa về
Hai nàng mới có ta làm chồng.
(vào rừng, tìm hoa mãi không được, nằm xuống, hồn lên Trời)
– Đăm San:
Con đi bắt voi, nhưng con voi đưa đến gốc cây đa cây sung
Con trèo lên cây, nhưng hoa đa hoa sung trốn đâu chẳng thấy
– Trời:
Hoa ấy là hoa của H’Nhí, H’Bhí
Con chịu lấy hai nàng thì hoa thuộc về con
– Đăm San:
Thà tôi chết còn hơn lấy hai nàng ấy
(Trời gõ ống điếu vào đầu, Đăm San chết giấc.
Trời thổi phép Đăm San sống lại)
– Đăm San:
Thà chết còn hơn lấy H’Nhí H’Bhí làm vợ
(Trời gõ ống điếu… như trên)
– Đăm San:
Thà tôi chết còn hơn phải lấy hai nàng
(Trời gõ ống điếu… như trên)
– Đồng ca:
Bảy lần Đăm San khước từ cuộc hôn nhân sắp đặt
Chàng tù trưởng yêu tự do hơn yêu của cải trên đời
Chàng chỉ biết yêu thương không biết tục nối dây
Chàng muốn làm chủ tình yêu, duyên phận
Cảnh 5: Đồng ca, H’Nhí, H’Bhí, Đăm San, Dàn múa
– Đồng ca:
H’Nhí, H’Bhí đâu rồi?
Voi đưa hai nàng chạy lạc đến đâu?
Voi lôi hai nàng khắp rừng, khắp núi!
– H’Nhí:
Ơ Đăm San!
Sao chàng nỡ dứt sợi dây nuê muôn đời
Sao anh nỡ khước từ tình em trong sáng
Hãy cứu lấy em! Voi đưa em đi khắp rừng
Qua núi Đen, đến núi Phượng Hoàng
Em sắp chết vì đói vì mệt
Đến với em đi Đăm San ơi!
– Đăm San (chạy đi tìm):
Trời ơi! Nàng chết rồi sao?
Nàng đang lớn như cây bông gòn, đang cao lên như cây cau
Chết mất con người như tạc bằng ngà bằng ngọc
Người con gái đẹp nhất các buôn Ê Đê!
– H’Nhí:
Ơ Đăm San! Anh đã đến rồi!
Trời đã thương cho anh nghe tiếng em gọi
Mau mau đến cứu em
Hoa đa hoa sung em sẵn sàng trao anh đó!
– Đăm San:
Ơ hai em!
Anh đã thấy lòng mình rung động
Khi nghe tiếng em gọi anh vang rừng xanh
Anh biết trái tim hai em thật lòng trao cho anh
Anh biết trái tim anh đã thuộc về hai em rồi đó.
– Đăm San, H’Nhí, H’Bhí (tam ca/xen kẽ đối đáp):
Hãy đánh chiêng!
Chiêng mung enai đánh thấp chao đảo sàn nhà
Đánh cao lung lay ngọn núi
Thú rừng sâu giật mình
Ma quỷ quên trêu ghẹo
Hãy nổi trống
Trống thần Dambhu tiếng kêu át cả sấm rền.
trống Dambhang tiếng kêu vang như sét giáng
Hãy giã gạo trắng như hoa epang
Hãy đổ rượu tràn như suối
Hãy mở cổng buôn đón khách khắp bốn phương
Đến cùng lũ làng ăn đám cưới lớn chưa từng thấy
Của H’Nhí, H’Bhí và chàng Đăm San
Dàn Múa thể hiện cảnh đám cưới rộn ràng trên sân khấu rồi đi xuống đất, biến thành đám rước quần chúng kéo sang Sân khấu Hai.
MÀN 2: ĐĂM SAN ĐÁNH M’TAO M’XÂY CỨU H’NHÍ VỀ
Ánh sáng nền: Đỏ
Cảnh 1: Nghệ nhân kể Khan, Đồng ca, M’tao M’xây, H’Nhí
– Nghệ nhân kể đoạn Khan tương ứng (2 phút)
– Đồng ca:
Sắc đẹp của vợ Đăm San đến thần linh cũng phải thèm khát
Tù trưởng Sắt lập mưu gian quyết bắt nàng về
Ngọc quý trong nhà Đăm San không để mắt
Ngọc mất rồi, mới biết thương yêu
– M’tao M’xây (bước lên nhà sàn):
Buôn làng giàu có mà chủ buôn không thấy
Nhà sàn to đẹp mà chủ nhà đi đâu?
Ơi H’Nhí, bao lâu rồi ta nghe danh nàng đẹp nhất đời
Hôm nay ta quyết bắt nàng về thoả nguyện
– H’Nhí (trong buồng ra):
Xin mời khách hút thuốc
Thuốc của tôi bằng rơm
Đốt lên thì nổ tung
Hút vào thì cháy lưỡi
– M’tao M’xây:
Hà hà…
H’Nhí ơi
Đến nhà bà tôi mới có thuốc hút
Ở nhà mình tôi chỉ được hút lá cây
– H’Nhí:
Xin mời ông dùng cơm
Cơm tôi hôi mùi cám
Canh tôi có mùi tanh
Người đãi cơm là con diều con quạ
– M’tao M’xây:
Hề hề
H’Nhí à
Tới nhà bà tôi mới được ăn cơm
Ở nhà mình tôi ăn một quả dưa gang thì phải nhịn ba năm
Ăn một quả dưa hấu thì cả đời phải nhịn
– H’Nhí:
Xin mời ông uống rượu
Rượu này ngọt không ra ngọt
Chua chẳng ra chua
Rượu không ra rượu
– M’tao M’xây:
Hì hì…
Rượu ngọt hay chua tôi cũng uống
Vì rượu từ tay nàng H’Nhí xinh đẹp rót ra
(xông đến ôm chặt H’Nhí lôi đi)
– H’Nhí (giãy dụa, chống cự):
Ơ Đăm San!
Anh ở đâu, mau về cứu!
Đứa hung ác bắt em đi rồi!
Cảnh 2: Đăm San (hốt hoảng chạy về)
– Đăm San:
Đứa nào dám vượt qua đỉnh núi cao?
Đứa nào dám nếm gan hùm?
Đứa nào muốn nếm tim ta xem đắng hay ngọt?
Đứa nào không biết uy danh Đăm San vang đến tận thần linh?
Ơ các con!
Ta đi theo dấu chân ngựa
Ta đuổi theo dấu chân voi
Đường đầy gươm đao nhưng dầu chết cũng phải đi
Ta đi đánh kẻ đã cướp vợ ta H’Nhí!
Cảnh 3: Đăm San, M’tao M’xây
– Đăm San:
Ơ M’tao M’xây tên gian ác
Vợ ta mày bắt
Cũng như mày đã giết ta
Lôi ruột gan, móc tim ta giữa bàn dân thiên hạ
Giờ đây ta phải chặt hiên nhà mày làm cái ghế pan
Ta lấy cầu thang nhà mày đánh lửa
Đốt nhà mày thành tro!
(Đăm San chặt ống tre đựng nước của nhà M’tao M’xây thành 3 khúc)
– M’tao M’xây:
Mày làm gì léo nhéo trước cửa nhà tao
Tao đang bận cùng vợ mày vui vẻ
– Đăm San:
Mày múa khiên trước đi
(M’tao múa khiên (vũ đạo)
– Đăm San:
Mày múa kiểu gì nghe như tiếng quả mướp khô
Hãy nhìn ta múa
(Đăm San múa khiên (vũ đạo)
– Đồng ca:
Các thần linh trên trời dưới đất
Đều ngơ ngẩn ngắm Đăm San múa khiên
Một bước nhảy qua mấy đồi gianh
Một bước lùi qua mấy đồi mía
Nhảy sang phía Tây cây rừng rạp xuống
Nhảy sang phía Đông nước suối cuộn trào
Tiếng khiên rít vù vù như giông bão
Mũi lao vút đi như những vệt sao băng
(M’tao M’xây và Đăm San cùng múa khiên và lao. M’tao M’xây bị Đăm San đâm chết (vũ đạo)
Cảnh 5: H’Nhí, Đăm San
– H’Nhí (chạy xuống nhà ôm chầm Đăm San)
Ơi Đăm San
Em đã tưởng mình chết trong gông cùm tù trưởng Sắt
Em đã nghĩ kiếp này không gặp lại anh
Nhưng anh đã đến, chàng dũng sĩ không ai so được sức mạnh và lòng dũng cảm
Đã cứu được em về
– Đăm San
Ơi H’Nhí
Nhà vắng bóng em như cái nhà mồ
Buôn vắng tiếng em như buôn nhà ma
Giờ anh đã hiểu em là trái tim của anh
Anh quyết không để mất em lần nữa
– H’Nhí, Đăm San song ca:
Hãy đánh chiêng,
bộ chiêng chưa đụng vào mà đã rung lên,
bộ chiêng pha vàng bạc sáng chói như mặt trời
Hãy mở rượu
Rượu chảy tràn giun phải bò lên, dế ra khỏi lỗ
Ếch nhái nổi lên như có mưa lụt
Mừng H’Nhí Đăm San chiến thắng trở về
– Đồng ca:
Buôn làng của H’Nhí Đăm San mở hội
Người thêm người, voi thêm voi, chiêng thêm chiêng, ché thêm ché
Quyền uy chàng Đăm San toả rộng khắp núi rừng
(Vũ hội mừng chiến thắng, từ sân khấu kéo xuống đất, biến thành đám rước quần chúng đi sang Sân khấu 3)
MÀN 3: ĐĂM SAN VÀ LŨ LÀNG TRỒNG LÚA, ĐÁNH CÁ
Ánh sáng: Xanh lục
Cảnh 1: Nghệ nhân kể Khan, Đồng ca, Đăm San, Dàn múa
– Nghệ nhân kể Khan (đoạn tương ứng, khoảng 2 phút)
– Đăm San:
Ơ bà con! Ơ anh em! Ơ con trai con gái!
Rượu ta đã uống, thịt trâu thịt bò đã ăn
Giờ lũ làng hãy theo ta đi chọn nơi đất tốt
Gạo bắp ta không còn, thuốc hút ta không còn,
Mau mau đi phát nương làm rãy
Để mai đây ta sẽ giàu sang
– Đồng ca:
Núi ơ núi
Hãy cho ta ít đất
Rừng ơ rừng
Hãy nhường ta ít cây
Cây nhỏ phát dao nhỏ
Cây to chặt dao to
Lửa hồng nghìn gương mặt
Trai gái Ê Đê làm rãy đất này
– Đăm San:
Này hạt giống Yàng cho
Giống tốt nhân đầy nương.
Giống mạnh truyền trăm vụ
Ơ lũ làng
Vạch luống một trăm người
Một nghìn người chọc lỗ
Dàn Múa thể hiện cảnh phát nương, đốt lửa, chọc lỗ, tra hạt giống
Cảnh 2: Đồng ca, Đăm San, Dàn múa
– Đăm San:
Ơ Y Blim buôn Blô! Ơ Y Blô buôn Balang!
Ơ buôn Kang! Ơ buôn Joh, ơ buôn Hoh, ơ buôn Hun!
Ta muốn sáng đi câu cá,
Ta muốn chiều đi bắt cá,
Ta muốn ăn cua ăn tôm
Tất cả theo ta ra sông ra suối!
– Đồng ca:
Người và voi lội xuống sông như kiến
Nước sông đục ngầu, tôm cá nổi đầy sông
Cá sấu bị bắt ngay trong hốc đá
Trăn bị bắt ngay khi chưa kịp ra ngoài
Ngày bắt cá vui như ngày hội
Hơ! Hò hơ! Hò hơ! Hò hơ!
Múa thể hiện cảnh lội sông, tát nước, bắt cá…
Cảnh 3: Lễ cúng cơm mới: Đồng ca, Đăm San, H’Nhí, Dàn múa
– H’Nhí:
Ơ thóc!
Tạ ơn hạt thóc béo tròn
Giã ra thành gạo trắng như hoa epang
Hạt thóc cho ta sắc đẹp và tuổi trẻ
Hạt thóc nuôi ta, nuôi buôn làng
– Đăm San:
Ơ thóc!
Hãy vào trong kho ở yên lành
Ta cúng thần lúa một đầu heo
Ta cúng thần kho ba ché rượu
Hãy giữ cho buôn làng no ấm đến mùa sau
– Đăm San, H’Nhí (song ca)
Cây lúa trên nương tay người nuôi lớn
Cho ta hạt thóc nuôi lại thân người
Ơi cây lúa nương xanh màu rừng cây
Ơi hạt thóc vàng đẹp như nắng trời…
Dàn múa thể hiện Lễ hội Cơm mới trên SK rồi đi xuống đất, biến thành đám rước quần chúng kéo sang SK số 4.
