Nguy?n Ph Yn
CH??NG IV
DNG CA KHC LNG M?N CCH M?NG
Chung quanh v?n ?? ch? ngh?a lng m?n, hi?n v?n cn m?t s? t?n t?i v? m?t l lu?n. Tr??c ?y ng??i ta th??ng phn chia ch? ngh?a lng m?n thnh hai khuynh h??ng chnh, ? l lng m?n tiu c?c, b?o th? v lng m?n tch c?c, ti?n b?, cch m?ng. S? phn chia nh? th? c tnh ch?t t??ng ??i. ? ?y chng ti s? d?ng t? lng m?n cch m?ng c?a Dimitri Pisarev (1840-1868, nh v?n v nh ph bnh dn ch? cch m?ng Nga) (1) ?? ch? nh?ng tc ph?m ni ln kht v?ng c?a ng??i dn Vi?t trong cu?c khng chi?n ch?ng Php, h??ng v? t??ng lai, m? ??c nh?ng ?i?u t?t ??p v thi ?? c?m ght ??i v?i th?c t?i cn ?en t?i. ? l nh?ng bi ht ch?a ph?i l ca khc cch m?ng (v?i n?i dung c? ??ng qu?n chng, l v? kh t? t??ng trong cu?c ??u tranh cch m?ng, th??ng c ti?t t?u m?nh m?) m l ca khc lng m?n c n?i dung mang tnh chi?n ??u v yu n??c, giai ?i?u v ca t? v?n cn ch?t bay b?ng, nh? nhng.
1. HNH ?NH NG??I TRAI ?I CHI?N ??U
Trong cu?c khng chi?n ch?ng th?c dn Php, ton dn ? ??ng ln ch?ng l?i k? th, tuy gian kh? nh?ng cu?i cng nhn dn c?ng ? th?ng l?i. m h??ng anh hng ? ? d?i vo trong nhi?u tc ph?m m nh?c c?a nhi?u nh?c s?. H? xem cu?c chi?n ??u lu di ? l ngu?n c?m h?ng v bin, nh?t l ??i v?i cc tc gi? c?ng thu?c l?p thanh nin t?ng c c?m tnh ho?c ?i theo khng chi?n, t?ng s?ng chan ha trong tnh qun dn, t?ng ?i theo b? ??i qun mnh v n??c, t?ng ??m mnh trong cu?c tranh ??u anh d?ng c?a c? dn t?c v c th? ch?a bi?t ??n m?t ch? ngh?a chnh tr? no ngoi ch? ngh?a yu n??c. H? ra ?i v?i t?m lng yu n??c s?t son, v?i nhi?t tnh c?a tu?i tr?, v?i tm h?n ph?i ph?i tin vo t??ng lai r?c sng c?a ??t n??c nn h?u h?t cc bi ht c?a h? ??u mang m h??ng l?c quan, yu ??i. H? ca ng?i cu?c chi?n ??u c?a nhn dn, c?a b? ??i trong ?i?u ki?n kinh t? – qun s? thua km k? th nh?ng cu?i cng ? chi?n th?ng. Trong cu?c chi?n ??u ?y, bao nhiu s? tch anh hng, bao nhiu v? ??p tot ln t? cu?c s?ng, t? tnh yu ?i l?a bi?t chia la v ngh?a c?…, t?t c? ? ???c cc nh?c s? ghi l?i b?ng nh?ng cung ?i?u tr? tnh, v?i c?m xc chn thnh, rung ??ng thi?t tha ?? lm nn nh?ng bi ca lay ??ng bi?t bao con tim c?a nhi?u th? h?. Nh?ng nh?c s? ?y tr??c h?t l nh?ng thanh nin bi?t d?n thn, bi?t ??t mnh vo dng l?ch s? v c?ng l nh?ng ch?ng nhn th?i ??i trong l?ch s? gi? n??c c?a m?t dn t?c anh hng.
Trong giai ?o?n ??u c?a cu?c khng chi?n ch?ng Php, cc nh?c s? v?n ?em vo tc ph?m c?a mnh khng nh?ng hnh ?nh c?a th?i cu?c m cn nh?ng rung c?m, tm t? c?a ng??i ngh? s? ch?a h?n thot kh?i ?nh h??ng c?a ch? ngh?a lng m?n. C th? xem h? l nh?ng ng??i ti?p n?i c?m h?ng lng m?n tr??c ? nh?ng do xu?t hi?n trong hon c?nh m?i, th?i ??i m?i, r rng tc ph?m c?a h? ? mang n?i dung m?i. Ngoi khuynh h??ng lng m?n tr? tnh, ? hnh thnh khuynh h??ng lng m?n cch m?ng c di?n m?o m?i, mu s?c m?i trong sng t?o. ? l c?m h?ng l?c quan trong cu?c khng chi?n v?i cc bi ht c giai ?i?u v ti?t t?u trong sng, t?o cho l?p thanh nin ni?m tin yu tr??c cu?c s?ng.
Quy t? trong khuynh h??ng ny l nh?ng nh?c s? tu?i ??i cn tr?, ho h?c v?i cu?c s?ng, do ? ca khc c?a h? l nh?ng c?m xc m?i khi h? bi?t ??t ci ti c?a mnh trong quan h? v?i s? ph?n ??t n??c. C th? ni V?n Chung (1914-1984, qu H?ng Yn) thu?c th? h? tin phong c?a n?n tn nh?c Vi?t Nam, m?t trong ba nh?c s? c?a nhm Trica l ng??i ? s?m ?i vo dng ca khc lng m?n v c nh?ng ca khc r?t s?m cho dng nh?c ny. Bn c?nh ?, ng c?ng ? n?i di c?m xc c?a nh th? Konstantin Simonov (1915-1979) trong bi ??i anh v? (1941, ti?ng Nga l Hy ??i anh, bi th? n?i ti?ng trong Chi?n tranh th? gi?i th? 2) v?i l?i d?ch c?a T? H?u, kho?ng n?m 1949-1950, ?? th? hi?n tm tnh c?a tc gi? trong hon c?nh ??t n??c b?y gi?. Bi ht bi?u l? tnh c?m tha thi?t, ni?m tin yu su s?c c?a tc gi?, c?ng l tm tnh c?a nh?ng ng??i thanh nin Vi?t ra ?i ln ???ng ch?ng Php v n??c non:
Em ?i ??i anh v?, ??i anh hoi em nh
M?a c r?i d?m d? ngy c bu?n l th
Th em ?i em c? ??i.
Em ?i, em c? ??i d tuy?t r?i bo n?i,
D n?ng chy em ?i!
B?n c? ? qun r?i, ??i anh hoi em nh.
Tin anh d v?ng v?, lng ai d ti t,
Ch?ng mong chi ngy v? th em ?i em c? ??i.
??i anh anh l?i v?
Trong ti?ng c??i ng?o ngh?
??i anh anh l?i v?
Trong ti?ng c??i ng?o ngh?
Ai ngy x?a r?i l? h?n cho s? tnh c?
Ai ngy x?a r?i l? no c bi?t bao gi?
No c bi?t bao gi? b?i v em ??c mong
No c bi?t bao gi? b?i v em trng ngng
Trng cho tan gi?c pha ???ng xa
Anh c?a em l?i v?. Anh c?a em l?i v?
Nh?c s? D??ng Minh Ninh (sinh 1922, qu H?i An) ? c nh?ng bi ht chi?n ??u k? khi ng cng tc t?i Ti?u ban v?n ngh?, phng Chnh tr?, b? T? l?nh Lin khu V. T? n?m 1945 ? vang ln ca khc c?a ng ku g?i thanh nin Vi?t Nam ln ???ng khng chi?n:
Trai anh hng Nam qu?c
Quy?t ?em thn ra sa tr??ng
Mau mi g??m bu ?nh tan qun si lang
H?n ai linh thing ?u ?y
Gip ta r?a nh?c chung
(Trai ??t Vi?t, 1945)
Tc ph?m c?a ng c?ng ni ??n truy?n th?ng ch?ng ngo?i xm c?a nhn dn Vi?t Nam qua hnh t??ng ng?n l?a ??u tranh cho dn t?c:
Bng b?p bng l?a h?ng tri?u dng ln cao
L?a c??i reo qua binh ?ao
Gi l?c cu?n l?a ??t chy qun xm l?ng
L?a chiu anh hng v? trong vinh quang
(L?a chi?n ??u, 1950)
Trong khi ? nh?c s? Anh Vi?t (1927-2008, qu Kin Giang) khi vo chi?n khu ? sng tc nhi?u bi ht ca ng?i nh?ng ng??i ? n?m xu?ng cho cu?c ??u tranh ch?ng th?c dn Php, ginh l?i qu h??ng:
Trong r?ng xa v?ng
m u nhu?m nh d??ng m?
Ti?ng gi rt ln ngn cy xc x?
Chung cha vang nh?c
Ngn ln nh? nh?ng oan h?n
R?ng cn mang h?n mi trong hong hn.
My n?ng u hoi
Thy ng?p bn r?ng ti?ng gi ha bi ai
y l n?m m? bao nhiu qun Nam
Hy sinh v qu?c dn.
Bao ngy chinh chi?n
N?i ?y nhu?m mu anh ti
D?u v?t v?n ghi ngn n?m ch?ng phai
Mun c? t??i th?m
Trong s??ng g?i ch tang b?ng
R?ng chi?u nh? v?ng ti?ng g?i th x?a.
(Anh Vi?t, Chi?u trong r?ng th?m, 1945)
Tc gi? cn ca ng?i ?on ng??i chi?n s? ra ?i trong ?m, th?m l?ng m oai hng trong bi Ai xui bin thy v bi M?t chuy?n ?i:
Lc sng ni ?ang cn nguy bi?n
Ai n? yn m? tnh say duyn
Ngoi bin quan nghe gi chi?u ln
C ai l?c b??c
Mau v? ?y cng ng??i ngn ph??ng.
??i cng s??ng gi
Ti?ng v cu ngn trng xa ??a
?m d?n xu?ng, mun bng qun ti?n binh
Tan d?n m?t bao l?p qun chi?n chinh
Khc ca oai hng vang r?ng ni
M?t d?n sau chn ??i xa xi
C ai v? nh?n
Bin thy xa ch? ngy bnh yn
Lng ??ng l?u luy?n
Nh? ni sng b?ng nghn yu th??ng.
(Anh Vi?t, Ai xui bin thy)
Ngoi ngn d?m, ?on ng??i ra ?i
Trong s??ng l?nh lng trai b?n ch
Ra bin c??ng xa x?m ngn ph??ng
V cn v?ng ti?ng ht trong s??ng.
Ng??i theo ngn gi, bi?t ly bu?n nh?
Ch? ??i bao n?m s?ng v?i m th?m
Ch?n ?y xa x?m ng??i ?i
Chi?c bng bn song ch? chi
Tha ph??ng ngoi nghn quan san
T? bao l?n l thu tn
C bi?t chinh phu gi? ?y
D?n b??c theo mun c? bay
?i nh?ng ngy v? khng mong
Bu?n v??ng ngn m?i t? lng.
Chi?u nay bu?n ngng tm ?u hnh bng
Ngn d?m chn my khi bi?c tan d?n.
(Anh Vi?t, M?t chuy?n ?i)
Nh?c s? L??ng Ng?c Trc (1928-2013, qu Gia Lm, H N?i) v?n l nh?c cng ch?i nh?c cho nhi?u phng tr, r?p ht ? H N?i, ??n thng 8-1946 tham gia cc ch??ng trnh ca nh?c cho m?ng ??t n??c m?i ra ??i. Sau ? theo Trung ?on Th? ? ln Vi?t B?c, sng tc nhi?u bi ht nh? V? khc t?ng b?ng, Tr??ng chinh ca, Ngy v?, L Giang
M? ni r?ng thing chnh kh ca
Tinh binh r?n r trn ???ng xa
?? h?n chi?n s? oai hng ng?
M?t thu? ?ao binh gi?c lnh nh.
Ma xun ?i in d?u h?n ?au th??ng
Em lng ?i gi? l?? gi?c m? h?ng
Ai m?i mi?t cu?c ??i quen m ?m
Ta ra ?i cng ti?ng ht trn ???ng.
R?i ??n s?m mai n?i chi?n khu
?ng nhau ph?t c? gi?t qun th
K? vai cng b??c ln ???ng m?i
Th? qu??t h? sinh ph ng?c t.
(L??ng Ng?c Trc, th? M?c T?n, M? ??i chi?n s?, 1947)
Cng v?i c?m h?ng anh hng khi m t? ?on qun, nh?c s? L Tr?c (1928-1967, qu n?i B R?a, sinh t?i qu ngo?i Ci B, Ti?n Giang, sau ny l?y tn Hong Vi?t) v?i bi ht sau ?y v?n khng qun mang theo khng kh u hoi, ti?c nh? v bu?n b:
K? lc v?ng bng ng??i chinh chi?n x?a
? c?m gi?a gi ma thu th?i ??a
?m nay ?ng sang
M tin v?n ch?a ??a v? ? x?a
M ?on hng binh
m th?m xng l??t trong s??ng
H?i ci tr?m vang
Nh? ha l?n theo ng??i li ? ru.
Ti?ng ci trong s??ng ?m
Ti?ng ci trong s??ng ?m
Theo gi ??a i bu?n nghe vi vu on than
Thi ton qun ?i r?i, thi ton qun ?i r?i
H? h? h? h?… h? h? h? ?i r?i…
(L Tr?c, Ti?ng ci trong s??ng ?m)
Cn g ??p h?n hnh ?nh ng??i trai ra ?i v non n??c, ch?ng gi?c xm l?ng tham tn, ?em l?i thanh bnh cho qu nh. Bi ht c?a nh?c s? ?an Th? (sinh n?m 1924, qu Nam ??nh) ng?i ca hnh ?nh t??i ??p ? nh? m?t nt khi qut v? cu?c khng chi?n oai hng c?a dn t?c:
Chi?u nay khi ?on qun ra ?i
Bao chng trai anh d?ng
Vui ca d??i n?ng vng
Ti?ng ca say m? mong h?n n??c
Vang ln mun l?i ni
Chi?n ??u cho nh Nam
Gi? ?y khi ?on qun ra ?i
Mun bn tay chia ly
Theo sau bng chi?n y
C? bay cho non sng huy hong
?em vinh quang chan ha
S?c s?ng thm m?n m.
M? gi d?ng chn ??ng ch? con
?n m?ng ng??i con v?i ni?m th??ng
D?n d t? nay con nh? ch?ng con
Con ?i dng Vi?t ??u tranh
Quen ch?ng xm l?ng.
Khi nh chi?u r?i
Trng ?on qun ra ?i
?em ng??i con thn yu
Hin ngang khoc chi?n y
R?i ?y khi non sng qu nh
Gieo bao cu thanh bnh
M? gi l?n ??i con.
(?an Th?, Bng chi?n y)
Chi?u xun ?y chng b??c chn ?i
Theo h?n n??c duyn tnh nh? chi
Bao l?i ni lng em v?n ghi
Xun v? mai n? vng ngoi sn m?i v?.
Lng em say v nh? ??n chng
ang hin ngang tung honh trong khi sng
Em chc cho chng l?p chi?n cng oai hng
Vang vang l?i chi?n th?ng mun thu
Danh chng l?ng l?y ni sng.
R?i xun ??n d??i g?c mai x?a
N?i l? th?m kh?n h?ng ti?n ??a
Em cho ?n chng v? vinh quang
Bn chng say ??m m?t tr?i xun thanh bnh.
(Hi?u Ngh?a, Chng ?i theo n??c)
Nh?c s? D??ng Thi?u T??c (1915-1995, qu H ?ng) c?ng v? nn khung c?nh ??c l? v?i c?nh v?t tiu ?i?u, th l??ng n?i b?n sng, n?i ti?n ??a ng??i khch phong s??ng ln ???ng v?i ch nam nhi:
?y b?n Hn Giang
Sng n??c mnh mang
Ch?i v?i nh?p nh ln sng
Xa xa thong in bu?m tr?ng
i b?n Hn Giang
Non n??c th l??ng
My u m khi chi?u xu?ng
R?u lng khch phong s??ng
Ln gi vi vu ht hiu bu?n
My ?i l??t tri v? ?u
Gy ni?m mong nh? nhau.
i b?n Hn Giang
Sng n??c mnh mang
N?i ?y ti?n ??a ng??i ?i
B?ng d?y ch nam nhi.
Cn nh? n?m x?a
M?t chi?u thu vng tr?i my u m
Chinh chi?n kh?p n?i trn lan
Non n??c ? ?y l?m than
Bi?t bao gia ?nh nt tan v chi?n tranh.
Chi?u ?y n?m x?a bn b? Hn Giang
M?t chng trai trng
Th?y n??c non nh ?iu tn
Nung n?u gan vng c?m h?n
?em thn nam nhi
Tr? n? qu h??ng m?n yu.
(B?n Hn Giang)
Ng??i chi?n s? ra ?i ch?p nh?n gian lao, b?ng mnh trong r?ng ni m u v?i s??ng gi l?nh nh?ng v?n khng mong ngy v?. Hnh ?nh ? ???c phc h?a trong bi ht sau ?y:
Chi?u nay gi vi vu ru ngn cy
T?ng cnh chim bay v? xa xa
S??ng lam bung d?n trn l
i bao chi?n binh l?nh lng
M?t ?on qun ?i gi chi?u ?ang rt ln
Xng pha n? chi t?m thn ngoi gi s??ng
B?n lng cng nhau k?t ?on ta ti?n t?i
Quy?t ch ra ?i v n??c non qu nh. (3)
(Thanh Tho?i, Chi?u bin ?i, 1954)
Cng tm tr?ng c?a ng??i thanh nin ra ?i, nh?c s? Ng?c Linh c?ng kh?ng khi lng quy?t tm s?t ? trong bi ht:
S?ng ch?t c? s?c lun
Ra ?i quy?t m?t lng hi sinh ??n t?n cng
Li?u thn v n??c quy?t chi?n qut tht vang.
Quy?t tm lun hng ti?n
G??m k? tay x? thn ?i n? x??ng mu
Quy?t ch l?y chi?n cng,
N?i ?y ch?n sa tr??ng
Say s?a gi?t khng ng?ng th qun tan tc
Ti?ng tht u?t ?c tan, mu lan trn ??i v?ng
(Ng?c Linh, Hong hn, 1952)
Nh?c s? Ng?c Bch (1924–2001, qu H N?i) cn ni ln ni?m say s?a c?a ng??i trai trn ???ng chi?n th?ng qun th:
Hm nay chng ti say
Say v tiu di?t ???c m?t ??n Ty
Hm nay chng ti say
Say v sng, say v ??n
Say say v chi?n cng
(Say chi?n cng)
Khng ch? v?y nh?c s? cn ng?i ca c? hnh ?nh m? gi trong chi?n ??u:
Lng kia c m?t b gi
Thn hnh ti?u t?y tu?i ? su l?m
M?t hm gi?c Php ?i ?n
Chng li?n tm t?i xm ngho tm l??ng…
(B gi gi?t gi?c)
? c? hai bi ht trn, l?n ??u tin nh?c s? ? ??a nh?p ?i?u swing v blues c?a Ty ph??ng p d?ng vo tn nh?c Vi?t Nam.
C?ng trong khng chi?n c hnh ?nh khc c?a m?t b m? ?au th??ng. Trn con ???ng qua nhi?u mi?n ??t n??c, nh?c s? Ph?m Duy (1921-2013, qu H N?i) lc no c?ng g?p ???c nhi?u ng??i m?, tuy xa l? nh?ng r?t ??i g?n g?i. Vo mi?n Trung n?m 1948, ng ? nghe cu chuy?n v? m?t b m? ? Gio Linh khi?n ng r?t xc ??ng. V m?t khc recitativo c?t ln ? lm lay ??ng nhi?u tri tim. B m? ? l m?t bi k?ch trong cu chuy?n k?. M? s?ng gi?n d? ? mi?n qu nh? bao b m? khc, c?ng t?o t?n m?a n?ng, ch?m bn ru?ng v??n:
M? gi cu?c ??t tr?ng khoai
Nui con ?nh gi?c ?m ngy
Cho d o rch s?n vai
C?m ?n bt v?i bt ??y.
H h ?i ?i h
Cu chuy?n pht tri?n ??n h?i bi th?m: gi?c ??n ??t ph xm lng:
Nh th n ??t cn ?y
Khuyn nhau bo th phen ny
M? m?ng con ?nh gi?c hay
Ra cng x?i vun cy c?y.
H h ?i ?i h
V r?i hi?n th?c kinh hong ??n v?i m?, s? vi?c khng ng? h?t s?c th?m thi?t khi?n m? khng cn bi?u ??t n?i c?m xc:
M? gi t??i n??c tr?ng rau
Nghe tin xm lng ku go
Qun th ? b?t ???c con
Mang ra gi?a ch? c?t ??u
H h ?i ?i h
M? l?ng l?ng nn s? kh? ?au v n?i c?m th t?t cng ??n ?? t??ng ch?ng nh? m? d?ng d?ng, v c?m ??n l?nh lng:
Ngh?n ngo khng ni m?t cu
Mang kh?n gi ?i l?y ??u
Chi?u v? thn xm bu?n teo
Xa xa ti?ng chung cha ro.
?i ?i h!
Bi k?ch nh? m?t ngh?ch l: m? khng ku go, la ht tr??c ci ch?t c?a con m l?i bnh t?nh, gan l ??n ?? kiu hnh, cao ng?o hnh ?nh c?a ng??i m? khng chi?n:
Tay nng nng ln
R?ng r?c n??c m?t ??y
M? nhn ??u con
Tc tr?ng ph?t ph? bay
Ta yu con ta
Mi tr?ng b?t mu c?
N? c??i h?n nhin
?i m?t ng trng ta.
(B m? Gio Linh, Qu?ng Tr?, 1948)
? m?t kha c?nh khc, nh?c s? Phan Hu?nh ?i?u (1924-2015, qu Qu?ng Nam) dng hnh t??ng ?n chim ?? ku g?i thanh nin h?p qu?n cng ln ???ng ??u tranh ?? mang dng cho ??i men xun th??ng yu. Bi ht C m?t ?n chim (nh?c Phan Hu?nh ?i?u, l?i ??ng V?n Hng v Phan Quang ??nh) cn c ?? t? t?ng chu kh? ?au v?i tm nguy?n khng ch? mong ha bnh cho dn t?c Vi?t m t?m lng nhn i r?ng l?n c?a tc gi? cn dnh cho cc dn t?c ? chung quanh cn chm ??m trong ?iu linh, th?ng kh?:
i binh ?ao ai cn
?em mu x??ng ch?t ni
Bao ti?ng khc th l??ng
Ru s?u khng gian ?iu linh.
H?i chu ?ang kh? ?au
Ta ??ng ln v ng??i v ha bnh
Nguy?n ?em ng??i ??n
S?c h??ng ?a v?i nh sng
?y ti?ng c??i no ?m
Ha trong sng ??i tro dng
Tnh th??ng m?n ??i v?i ??ng ??i c?ng ???c bi?u l? qua bi Tnh ??ng ch c?a nh?c s? Minh Qu?c (1926-2003, qu Bnh Thu?n), ph? nh?c t? bi th? ??ng ch (1948) c?a Chnh H?u (1926-2007). Khi bi ht ny ???c ph? bi?n ? mi?n Nam th b? ??i tn thnh Tnh n??c c?a V? Ha Thanh v l?i ca c thay ??i v l do chnh tr?. Nguyn g?c bi ht nh? sau:
Qu h??ng anh n??c m?n ??ng chua
Lng ti ngho ??t cy ln s?i ?
Anh v?i ti ?i ng??i xa l?
T? ph??ng tr?i ch?ng h?n quen nhau.
Sng bn sng, ??u np bn ??u
?m t?i chung ch?n thnh ?i tri k?.
??ng ch, ru?ng n??ng anh b? b?n thn cy
Gian nh khng, m?c k? gi lung lay.
Gi?ng n??c g?c ?a
Nh? chng trai lng ra lnh
Ti v?i anh bi?t t?ng c?n ?n l?nh
S?t run ng??i v?ng trn ?? m? hi.
o anh rch vai, qu?n ti c hai m?nh v
Mi?ng cn c??i bu?t gi chn khng giy
Th??ng nhau tay n?m l?y bn tay.
?m nay r?ng hoang s??ng mu?i
N?m k? bn nhau ch? gi?c t?i
??u sng tr?ng treo.
Bi ht c giai ?i?u g?n nh? bm st l?i th? c?a Chnh H?u, nh?ng b?n in ? mi?n Nam th cu cu?i, thay v ??ng c?nh bn nhau ch? gi?c t?i, ??u sng tr?ng treo, ? ???c s?a thnh N?m k? bn nhau ch? tr?ng ln, lng th?y nao nao.
Ngay c? khi ni v? chi?n th?ng c?a qun dn trong tr?n ?nh Php, nh?c s? ?? Nhu?n (1922-1991, qu H?i D??ng) v?n khng ra kh?i c?m h?ng tr? tnh nn trong bi ht di c tnh lin ?o?n c?ng ?an xen nh?p ?i?u hng trng khi chuy?n cung (t? re tr??ng sang sol tr??ng) r?i l?i tr? v? v?i gi?ng ?i?u k? l? nh? nhng (chuy?n sang cung re th?):
H?ng H mnh mng
Tri ct t?i chn lng qu
Cu?i sng ngoi b?n ai v? c th?y
Ngn o xanh r bt ngt
??ng ma trn b? ?
H?ng H ch?i v?i
Dng n??c trn ngu?n v? kh?i
Sng Thao ngoi b?n Vi?t Tr
C nh?ng chng o nu v?
Say m dng n??c vui trn tr?.
Bn sng ?on du kch ?n t?ng l?u
N?i ?y ng??i ?ng ??n h?p ch? chi?u
Sng H?ng H reo u u u .
Chi?n binh v? ?y ??ng r?p m?t tr?i
Vui ln ??y v?i sng gi?c lng ng??i
Sng H?ng H reo Sng H?ng H reo.
H?ng H ?i! Ta nh? ma thu x?a
N??c v? nh? sng c? ln khi qun v? th? ?
H?ng H ?i! Nay c?ng ma thu x?a
Qun th ng? ngc
Nhn bn sng Vi?t Tr tn ph
(?? Nhu?n Du kch sng Thao, 1948)
Ng??i trai ra ?i vo th?i ?i?m ?y cn mang nt ho hoa v?i hnh ?nh v t? ng? quen thu?c trong v?n ch??ng c? ?i?n. Nh?c s? Ph?m Duy ? m t? chng trai ?y ??p nh? tranh v?:
Chng ng?i trn yn, m? bng dng em
M?t m sau ?m khi tn
Bng khung m?t nhn tay ki?m
Khng sao d?u ?i l? hi?n
R?i nhn qua song em th?y tr??c sng
Ng?a h?ng u y?m b??c sang
Trn l?ng c chng trai trng
Mang theo bi?t bao nhiu ngy vng.
(Ph?m Duy, Chinh ph? ca, B R?a, 1945)
Hnh ?nh ? cn ???c tm th?y trong m?t bi ht khc:
Ta l g??m trng s? th?i x?a
Bn mnh chng hin ngang m?t thu? (? ? ?)
X?a nh? t?i ng??i trai ch l?n
X?p bt nghin t? ch?n th? phng
Bn tay xinh ai nhu?m mu h?ng
V nhu?m mu non sng.
G??m vung ln nh? gi nh? m?a
Nh? mun nghn ??ng linh h?n x?a
Nh? bao n?m lng dn ??i ch?
Chuy?n s?c chng trai trng (?) g??m ??a
(Ph?m Duy, G??m trng s?)
C?ng l hnh ?nh ng??i anh hng th?i x?a ? ra bin c??ng v?i tay vung g??m, v?i ng?a tung v:
Ra bin c??ng! Ra bin c??ng!
Thi?t tha lng gi
Hm nay nng kh?n h?ng
??a chn anh hng ngn ph??ng.
Ra bin c??ng! Ra bin c??ng!
Khi hn hong xu?ng men r?ng
Qua con sng khu?t ngn n?o th??ng
Tr?ng non d? th??ng, ng?a tung v b??c
Hiu hiu, l r?i l?i mn tuy?t s??ng
Sao b?ng trn vm, mong qua ?m bu?n
L nh n?ng ??n, sng soi tm h?n
(Ph?m Duy, ???ng ra bin ?i)
Cng m?ch c?m h?ng trn, sau ny ta g?p l?i Tr?n Hon (1928-2003, qu Qu?ng Tr?) ? hai bi ht Chng ra ?i v bi L?i ng??i ra ?i (1951). Chng ra ?i ???c sng tc vo cu?i th?p nin 1940, m? ??u v?i ngu?n m? c?m lng m?n:
Tr?i chi?u thu l??t sng h? thu
Gi reo thng vng
Chi?u bin khu lc ?c r?ng thu
L r?i l r?i.
R?ng cy hoang thng tm r?n vang
Gi reo bn ngn
Chi?u bin khu lc ?c ti?u phu
Ng?m my tr?i thu.
Chi?u r?ng v?ng bng ng??i m?i m
Ci l?ng xu?ng ??i d??i tp l?u tranh
Nghe l r?i . . . nghe l r?i.
Chi?u r?ng v?ng ti?ng ng??i d??i thn
Bu?n s?n n? ?i, m?t mnh loan say
Nghe l r?i nghe l r?i ? ? ?
Sau ? l tm tr?ng c?a ng??i ln ???ng v n??c nh?ng v?n khng kh?i ngng v? ng??i mnh th??ng v nghe l?i c?n d?n:
Chi?u n?m x?a c?t b??c chng ?i
Gi?t qun tham tn. Nng bng khung
D??i tp l?u tranh ??ng trng l r?i.
Chng ra ?i gip n??c v dn
Gi?t qun tham tn. Bn tay em
Bn xn ??ng xanh d??i nh chi?u thu
Chng ra ?i vc sng c?m g??m
Ti?n ra sa tr??ng. Nng bng khung
D??i tp l?u tranh ??ng trng l r?i.
Chng ra ?i c? g?ng chng ?i
Chi?n cng vang l?ng. Bn tay em
Bn xn ??ng xanh d??i nh chi?u thu.
M?t bi ht c?a Tr?n Hon ???c nh?c s? Hong Thi Th? ?em vo ph? bi?n ? mi?n Nam (sau n?m 1975 tc gi? l?y l?i tn bi ht l R?ng khng chi?n cn tr??ng k?). Bi ht g?m hai ?o?n A, B ch?y trn cung re th?:
M?t chi?u anh b??c ?i
Em ti?n chn anh t?n cu?i ??i
Nghe d?n l?i r?ng chi?n ??u
??ng s?n lng r?ng sng gi
??ng s?n lng ??ng n? gian kh?.
Mu cn r?i x??ng cn r?i
Bao l?p ng??i ti?n tuy?n tun ra
Ng?n qun th dy xo dn ta
Cho m?t ngy m?i
M?t ngu?n vui t?i xun ph?i ph?i.
Nh? dng sng qua ??i d??ng
Qua bao gh?nh v ? cheo leo
??u tranh ny b?n lng em ?i
M?i t?i ngy n?ng ?m
V xa xi em nh? l?i
R?ng mu?n c m?t ngy v?
Th chi?n ??u ??ng s?n lng
??ng n? gian kh?
(Tr?n Hon, L?i ng??i ra ?i)
?y l l?i c?a ng??i ra ?i v n??c d?n d ng??i v? tr? tr??c lc ln ???ng. Bi ht ng?p trn tin yu su s?c, d?t do tnh c?m trong sng. Bi ht ph h?p v?i tm tr?ng c?a l?p thanh nin b?y gi? nn ???c ph? bi?n nhanh ? c? khu IV v Khu III (cc t?nh ??ng b?ng B?c b? v B?c Trung b?). Tuy nhin sau ? bi ht b? ph phn l ?y m? nn khng cn ???c ph? bi?n n?a, ch? sau khi ???c ph? bi?n ? mi?n Nam m?i ???c nhi?u ng??i bi?t ??n v yu thch. (4)
Ng??i chi?n s? ra ?i v ngh? ??n qu h??ng, d bu?n ?au khi chia la ng??i thn nh?ng lng v?n nung n?u mong ??c m?t ngy qu h??ng thi l?m than v ngy t??i sng s? ??n cho non sng. Giai ?i?u bi ht du d?t v?i nh?p ?i?u tango:
Dng sng xanh tri l?ng l?
L?nh lng ngm khc hng ca
Ng??i trai trng s? mang t?m thn
Trong tr?ng ?i trn ???ng sng ng?i
Lng v??ng v?n bao nh? th??ng
Nh?ng trn b?n xa, tay b? con cn th?
Bn sng c? trng,
Thuy?n khu?t xa n?a v?i
Dng dng l? r?i
T? ?y trong ?m gi ?ng
n khuya chung bng hoa
Cn ?u pht m x?a.
Thi l?u luy?n chi,
?au ??n cho ng??i ?i
Nam nhi ch trai,
Chng quy?t tm qun mnh
Nng v? ngn du,
Ngy quay t? v?i nh? mong
C?u sao mau t?i khi,
R?n ti?ng t? thanh bnh.
(Hong Tr?ng, Pht chia ly, 1948)
H?n cho bao sanh linh ?ang s?ng l?m than
Cho ??n gi? h?t tan.
H?n cho non sng
?ang chinh chi?n l?ng reo vang
Bao ngy ly tn
Ch? cho m ngui tan
Bao v?t ni?m ?a mang
Non n??c ng?p trn
Ngy vui t??i ?y s? mang ??n
Cho non sng mun ngn vinh quang
(V?n Thanh, Ti?ng h?n trong gi)
Lng m? ??c theo gi nh? cnh b?ng
?? cng ai t?i n?i xa v?i
Tm h?nh phc dng cho ??i
??i t??i sng chung bao ng??i
Lng ta th?m ??y ngy vui.
Ng??i chi?n s? ?i
Bn sng ti?n ??a ma thu n?m x?a
Em h?ng mong nh?
Bng dng ng??i anh d?ng khng h? nao nng
Khi?n cho em qun bao n?i bu?n khi bi?t ly
H?n ??c mai sau
(D??ng Thi?u T??c, Cnh b?ng l??t gi)
Nh? v?y c th? ni trong giai ?o?n hnh thnh n?n tn nh?c, bn c?nh cc bi ht lng m?n tr? tnh, hnh ?nh ng??i trai ln ???ng khng chi?n l hnh ?nh n?i tr?i ???c tm th?y r r?t v ??m nt trong dng nh?c lng m?n cch m?ng.
II. TNH QUN DN TRONG LNG DN T?C
Ng??i chi?n s? ra ?i khng h? ??n ??c. Ngoi tnh ??ng ??i, sau l?ng h? l c? dn t?c ?ang di theo b??c chn c?a mnh ?ang chi?n ??u ch?ng qun th. Qun v dn g?n b v?i nhau trong tnh th??ng yu th?m thi?t, tnh ?on k?t keo s?n, cng kh?c kho?i lo l?ng cho nhau khi ??t n??c ?iu linh, khi qun th?c dn ?ang dy xo qu h??ng.
Nh?c s? D??ng Minh Ninh ? kh?c h?a hnh t??ng anh b? ??i v?i b? qun ph?c mu xm, sau khi chi?n th?ng, v? qua thn x?a ???c nhn dn cho ?n. Hnh ?nh ? d? ?i vo lng ng??i chi?n s?:
Trng trng o xm mu t sng ni
Nh?c chi?u dng ln cu ca ng?i
Tnh qun dn th?m thi?t
B?ng qua r?ng chi?u n?ng
Nghing s??n non ch?i v?i
C ti?ng qun ?i
Theo ti?ng n??c non xa v?i
Ti m? dng ai t??i c??i
Nh?n lc chia ly
Qua bao thng n?m ??i ch?
H?n ??c cn ghi
(???ng chi?u)
Nh?c s? L Yn (1917-1998, qu H Ty, trong nhm Trica) ph? nh?c m?t bi th? n?i ti?ng. M? ??u l hnh ?nh ng??i chi?n s? ? ln ???ng nh?ng cn ?? l?i trong lng ng??i h?u ph??ng ni?m l?u luy?n:
Cc anh ?i ngy ?y ? lu r?i
Xm lng ti cn nh? mi
??c mong sao ??n khi no tr? l?i
?n m?ng anh vui chi?n th?ng v? qua.
Sau b?n cu m? ??u, nh?c s? v? ln hnh ?nh ng??i dn trong xm lng ?n m?ng anh tr? v? trong ni?m hn hoan m?t cch r?t ??m tnh. Bi ht ??n ?y l nh?ng cu v?i giai ?i?u t??i vui v nh?p ?i?u d?n d?p, r?n r h?n:
Cc anh v? mi ?m nh vui
C?t ti?ng ht cu c??i
R?n rng trong xm nh? (? ?)
Cc anh v? t?ng b?ng tr??c ng
L?p l?p ?n em h?n h? ch?y theo sau
M? gi b?n r?n o nu
Vui ?n con ? r?ng su m?i v?.
T? l?ng ?o d?c ? m che
Cc anh v? xn xao lng ti b nh?
Nh l ??n s? nh?ng t?m lng r?ng m? (? ?)
N?i c?m n?u d? bt n??c ch xanh
Ng?i vui (? ?) ta k? chuy?n tm tnh bn nhau (2)
(L Yn, th? Hong Trung Thng, B? ??i v? lng, 1950)
Ng??i ra ?i v ngn dn ?ang ch? mong bn tay chi?n ??u c?a h? trong khi ng??i chi?n s? ? c l?i d?n d ng??i ? l?i trong giy pht bi?t ly r?ng c? qun ?i m?i s?u th??ng:
Bi?t ?i s?u em mong
Nh?ng ngn dn ?ang ngng
D??i tr?i gi m?a ln gi chi?u ??a.
Xa nhau b?n x?a ngy ?y
Anh nh? bng my h?ng tri
V? ch?n xa v?i lng n?ng nh? mong.
C? qun s?u th??ng ?i
Anh nguy?n ?i theo gi
Ch? bu?n khc chi
Cng kh? ng??i ?i.
B?n ?y chi?u s??ng ch? mong
V?n v??ng lng ta
Gi cu?n my tri v? ?u
C? nn s?u lng bao n?m.
(Anh Vi?t, l?i Ng?c Quang, B?n c?)
? c?ng l l?i nh?n nh? r?ng ng??i ? l?i hy vui cu?c s?ng ?? anh thong dong vc sng ln ???ng:
Em ? l?i nh, em ?i, em ? l?i nh
V??n du em ??n
M? gi em th??ng, tnh tang
? anh vc sng ln ???ng, tnh tang
? anh vc sng ln ???ng
? ? ? ? ? ?.
Vc sng ln ???ng
Hm nay vc sng ln ???ng
Lng anh cn nh?
M?nh v??n xc x?, tnh tang
Ngho ?y c?ng b?i qun th tnh tang
Ngho ?y c?ng b?i qun th
? ? ? ? ? ?.
N?u anh ch?t b?i qun th
Sng kia hoen mu ??i ch? tay em
Ra chi?n tr??ng kia, ra chi?n tr??ng kia
R?a th, l r?a th!
(Ph?m Duy, D?n d, B?c Giang, 1947)
Ng??i ra ?i v non sng ? gy cho ng??i ? l?i bi?t bao tnh c?m l?u luy?n, ??c mong m?t ngy chi?n th?ng anh s? tr? v? ?on vin cng gia ?nh, lng xm. Tm s? ? ???c nh?c s? Dzon M?n (1919-2007, qu H N?i) ghi l?i trong m?t bi ht v?i giai ?i?u nh? nhng v ti?t t?u h?i ch?m, dn tr?i:
Khi b??c ?i v cu xa xa
D?n bao nh? th??ng
M? chinh chi?n la theo gi
Chi?n bo v??ng v?n
M? chi?u s??ng.
Theo ng??i ?i
Ring lng ta th?m nh?n ?i l?i
Sa tr??ng kia l ch?n ti trai
Rn tm tr, thi t?m gan
Cng non sng theo g??ng x?a nh?
Khi b??c ?i quy?t ?em t?m thn
??n b n??c non
Cn ham ti?c g thn th?
H?i ng??i chi?n s? trn chi?n tr??ng.
Thi?t tha c l?i, nh?n mong t?i ng??i
Mu nng cn ch?
Nhu?m l?i nguy?n kh?p mun n?i.
Thi?t tha nh?n ng??i dng c? vinh quang,
Nh? ? h?n ton qu?c
V??ng lng knh mun ??i.
Ng??i b??c ?i, lng nh? mong
Ht khc hon ca
Ng??i b??c ?i, v? v?i danh th?m ??i g?m hoa
Thi?t tha c l?i nh?n mong t?i ng??i
Chi?n th?ng ngy v?
Mang ngn t??i sng hi?n cho ??i.
(Dzon M?n, Nh?n ng??i chi?n s?)
C?ng v?y, nh?c s? Hong Tr?ng (1938-1997, qu H?i D??ng) c?ng khng qun v? nn hnh ?nh ng??i ? l?i ti?n ??a ng??i trai ra ?i v khng qun m? ??c m?t ngy anh s? tr? l?i v?i ng??i yu th??ng:
?m x?a c?ng bn sng
Theo tr?ng ng??i trai b??c ?i
Mang h?n xy ni sng
Trao tnh th??ng ngh?n trong ti?ng sng
?i vui ki?p nam nhi
Ring em h?ng mong ?n ch?
Anh v? xy t? c?
Ch?p duyn x?a bao ngy t??i th?m.
(Hong Tr?ng, Trn b?n v?ng (1943)
Ton dn lun ngng v? nh?ng ??a con c?a dn t?c v?i t?t c? t?m lng th??ng yu, mong h? ???c no ?m trn m?i n?o ???ng ?nh gi?c. Bi ht sau ?y bi?u l? tnh c?m yu th??ng ? m?t cch c? th?:
?m tr?ng vng lan trn
Mi?n qu xa v?ng
C ti?ng xay la ??u ??u
?y bng nng thn n?
?m thu xay la d??i nh tr?ng tn.
?m m? ng??i th??ng binh
Ngoi kia s??ng gi
Khng chi?n bao nhiu ma r?i.
Nng xay la luy?n h??ng lng
Th?m ngt g?i cho ng??i
Chi?n s? ngn ph??ng
Xay nhanh! Xay nhanh!
Bao la vng la vng
R?i r?i r?i r?i
G?o ngt h??ng tr?ng ng?n
La ?y l s?c
Gi?ng dn Vi?t Nam ch?ng th.
Tr?ng m? mng v??ng
Trn dng sng man mc
C ti?ng ai ht ??u ??u
?y c nng thn n?
?m khuya say ht d??i nh tr?ng vng.
Qu h??ng ngy vinh quang,
Ng??i Nam khao kht
?n gi v??ng m? ha bnh
Nng xay la luy?n h??ng tnh
Ngy ng?t g?i cho ng??i
Chi?n s? nghn ph??ng.
Hy sinh! Hy sinh!
Mau h??ng v?, ti?n v?
Giang san ?ang ku g?i
Ti?n ln gi?t th, la gy tnh th?m
Gip dn Vi?t Nam ch?ng th.
(Anh Vi?t, La vng)
Trong hon c?nh khng chi?n, cu?c s?ng ng??i dn, c?a th? thuy?n, chi?n s? v?n cn nhi?u kh kh?n. V v?y cng v?i ng??i dn mi?t mi trn ru?ng ??ng, l?p trai c?ng ph?i lao ??ng ?? lo o c?m cho mnh:
La khoai ta g?ng tr?ng
S??n non ??n b? sng
o ta ch?a ?m lng
Thay ma ta tr?ng bng.
Nhi?u phn cho t?t mu
Cu?c su cho n?ng cnh
Ngy ?m qun n?ng m?a
Thm canh r?i qu?ng canh
Kh?p n?i ?ang r?t c?n
Ka ai ch? ng?i yn
Quy?t thi ?ua c?y cy
S?n xu?t cho nhi?u ln.
Ton dn ta gp tnh
Gp cng xy cu?c ??i
Ngy mai trn n??c Nam
M?t b?u tr?i sng t??i.
(D??ng Minh Ninh, l?i L?u Trng D??ng, Bi ca t? tc)
R?i khi la chn ??y ??ng
Ng??i dn cy ?em theo
?em theo hi, li?m, quang gnh
Cng g?t l?y nh?ng bng la vng.
Ng??i dn cy chn l?m tay bn
D?m m?a ph?i n?ng ?? gi?t m? hi
V?n t??i c??i, nh?ng v?n yu ??i
Chng ta, chng ta cng nhau vui ht.
? ny anh em ?i! Vui v c bt c?m ??y
Th? thuy?n, b? ??i, dn cy ?m no
(V?n Chung, H dn cy, 1947)
?y n?p tranh ??ng ru?ng xanh
C ng??i dn vng t?m chi?m
B?a nay gt chn b??c d?n trn ???ng
?em la th?m v? ti?n ph??ng
B?a nay ti?n ra chi?n tr??ng
Lng vui b??c trn qung ???ng ???ng xa
(Huy Du, Gnh thc v? t? do, 1948)
Nh?c s? ?? Nhu?n (1922-1991, qu H?i D??ng) kh?i ?i t? bi ht Tr?ng V??ng vi?t n?m 17 tu?i, sau ? l cc bi ht Chim than, L?i cha gi, ???ng ln ?i B?c… ? ?? Nhu?n ta th?y tr??c h?t l c?m h?ng lng m?n, v khi ho?t ??ng cch m?ng l c?m h?ng anh hng. Hai ngu?n c?m h?ng cn ?an xen v?i nhau trong tm h?n ng??i thanh nin m?i ha vo dng chi?n ??u c?a dn t?c. N?m 1943, v ho?t ??ng tuyn truy?n cho cch m?ng, ng b? b? t ? H?i D??ng, H?a L r?i b? ?y ?i S?n La. Sau khi ra t ng ti?p t?c ho?t ??ng v sng tc nhi?u ca khc. ?y l bi ht h?i t??ng hnh ?nh nh?ng ?on qun trong ?m v?ng hay trong bu?i chi?u vng, qua ? tc gi? mu?n th? h?n v? n?i ch?n r?ng thing mnh t?ng ??n, nh? v? nh?ng ngy thng chi?n ??u tuy gian nan nh?ng oanh li?t. Bi ht di?n t? ???c tnh c?m u hoi, man mc v?i giai ?i?u tr?m bu?n, nh?p ch?m ri:
Cn ?u trn chi?n khu trong r?ng chi?u
Bn ?o l?ng su?i reo ngn thng ro
Cn ?u trn chi?n khu trong r?ng chi?u
Bn ?o ?on qun ro ??n bay vo.
Hm nay ?y vai vc sng
Trng my tr?ng gi bu?n ??ng
Chi?u vng nh? ni r?ng
Chi?u nay xa chi?n khu trn ???ng v?
S??ng chi?u lc ?c r?i tr?i d?n t?i
R?ng su xa, ni cao cao m?
Ti?ng qun h l?i ch?a d?t d??i bng c?.
Thi chia ly vai vc sng
Ttrng my tr?ng gi bu?n ??ng
Chi?u vng nh? ni r?ng.
(?? Nhu?n, Nh? chi?n khu, 1945)
N?u ? c L?i ng??i ra ?i c?a Tr?n Hon th v?n c L?i ng??i ? l?i c?a Hong Nguyn (1932-1973, qu Qu?ng Tr?). Bi ht ny nh?c s? Hong Nguyn sng tc kho?ng 1952-1953, c tnh ch?t k? l?, ti?t t?u ch?m, g?m ?o?n A cung re th?, m? ??u ht t? do (ad.lib.) sau ? vo nh?p (a tempo); ?o?n B chuy?n sang re tr??ng, mang tnh ch?t t??i sng, tin t??ng, ti?t t?u nhanh h?n. ?y l l?i nh?n nh? c?a ng??i ? l?i qu nh ??ng vin ng??i thn yn lng ?i chi?n ??u:
Anh ?i, anh c? ?i. Mai v? em v?n ??i
Anh c? ?i, anh c? ?i gi?t th
Khng v?n v??ng khng luy?n th??ng
Anh c? ?i gi?t th.
D cch ni r?ng cheo leo v n?ng ?o
D ??t chy lng chinh phu ngoi bin khu
D gi tp d m?a sa d bo bng
Em v?n ??i, anh v? em v?n ??i
Em v?n ??i, bi?t r?ng d bao thng n?m
R?i khi qun theo sng c?
Dn mnh m?ng thi chinh chi?n
Tm xm c? anh v? ru?ng v??n khoai s?n
C em v?n ??i, v?n ??i anh v?.
(Hong Nguyn, L?i ng??i ? l?i)
Ng??i ra ?i khng ngui lng nh? th??ng v? qu c?, n?i ? c hnh ?nh c?a ng??i m? gi, c?a ng??i v? hi?n v ?n con th?. Bi ht sau ?y di?n ??t n?i nh? th??ng ? c?a ng??i ra lnh:
?m n?m x?a tr?ng chi?u r?i ??u thn
Tr?ng m?y ma ch?a trn
C ng??i v? hi?n ng?i m con
M ?i m?t trng m?i mn.
Bao xun qua n?m thng ch?ng phi pha
Con l?n t? bao gi?
M ch?a h? g?p m?t ng??i cha
Cn tay sng gi? qu nh.
?m hm nao nghe ti?ng g lng xa
Th?p thong b m? gi ch? trng con
Tc ? b?c ph? ph?, m?t ? nha b? v?
L?ng ? cng h?n x?a, rau cho ??i ??n s?
(Hong Nguyn, Ti?ng hai ?m)
Tnh c?m ? c?a Hong Nguyn c?ng t??ng t? nh? tm tnh ? ???c Ph?m Duy th? hi?n trong bi ht vi?t ? Thi Nguyn t? n?m n?m 1947. C?ng l n?i nh? th??ng dnh ba ng??i thn yu trong gia ?nh:
Ai c nghe ti?ng ht hnh qun xa
M khng nh? th??ng ng??i m? gi
Ch? con lc ?m khuya
Ng??i con ? ra ?i, v n??c.
Con b??c ?i khi tr?ng lng d?n xa
M? ??a m?t trng v? ng?n c?
C?u cho ??a con trai
? ?u ? con ?i, ???c vui.
Nh? th??ng con on th loi th?c dn
Lc xa nhau mong ch? ngy chi?n th?ng
Bng dng ng??i hng anh
V? ?m l?y tre xanh, v? ?m l?y tre xanh.
Ai c nghe ti?ng ht hnh qun xa
M khng nh? th??ng ng??i v? hi?n
Ch?ng ra lnh bin c??ng
Ng?i may o cho con, cn nh?.
Em ti?n anh ra mi t?n ??u thn
M?t hm lc tru b v? chu?ng
R?i em nh? em mong
Ch? chi?n s? xa x?m l?p cng.
Nh? th??ng anh on th loi th?c dn
Lc xa nhau mong ch? ngy chi?n th?ng
Bng dng ng??i hng anh
V? ?m l?y tre xanh, v? ?m l?y tre xanh.
Ai c nghe ti?ng ht hnh qun xa
M khng nh? th??ng ?n tr? nh?
a trong n?ng ngy th?
Cng nhau ht lu lo, ngoi ng.
Nh?ng m?i khi d??i mi nh mnh mang
Ng?ng ch?i n?m tay m?, h?i r?ng
R?ng: Cha chng con ?u
V? mua bnh cho con, m? ?i.
Nh? th??ng cha on th loi th?c dn
Lc xa nhau mong ch? ngy chi?n th?ng
Bng dng ng??i hng anh
V? ?m l?y tre xanh, v? ?m l?y tre xanh.
(Ph?m Duy, Nh? ng??i ra ?i)
Hnh ?nh cu?c chinh chi?n ? ?i vo l?i ru c?a ng??i m?, ? ? l ti?ng than day d?t v? c?nh l?m than do qun th gy nn. L?i ru gy ni?m th??ng c?m cho ng??i nghe; c?m xc ??m ? ? ???c Ph?m Duy g?i ln t? bi ht c?ng ???c vi?t n?m 1947 t?i Thi Nguyn:
m khuya tr?ng t
M? ru con ng?. ?i! ?i!
Ngoan ngoan con nho?n mi?ng c??i
Trng con m? t??ng nh? ??i n? hoa
Chinh chi?n mi?n xa
Cha con chinh chi?n mi?n xa
Mong sao con tr? qu nh ???c vui.
Ngoan ngoan con nho?n mi?ng c??i
Th??ng con m? nh?ng t?i b?i ru?t gan
Ging t? l?m than, con ?i
N?i kia ging t? l?m than
Gy nn bao c?nh ?iu tn th?m th??ng
M?y ??i bnh ?c c x??ng
M?y ??i gi?c Php c th??ng dn mnh.
?i! ?i!…
(Ph?m Duy, Ru con)
Khng ch? c th??ng c?m, ng??i dn cn t? ho trong ni?m vui chi?n th?ng qun th nh? trong bi ht sau ?y:
Trn n??c sng L
Thuy?n ti bung li nh? x?a
Sau lc phong ba,
Thuy?n ti qua b?n qua b?
Ai nh? sng L, gi?c ln ?n c??p dn ta
Ti nh? sng L,
Ngy qua chn xc qun th
Trn n??c sng L, thuy?n ?i,
Ta ht say s?a qun c??p ?i xa
V? ?y ta s?ng chan ha
Sng n??c hm qua
Cn reo nh? gi nh? m?a
Sng n??c hm nay l?i tri m i nh? x?a.
Khoan h?i khoan h h khoan
H?i anh V? Qu?c c?m sng ngang tng
Thuy?n ti ??u b?n Tuyn Quang
N?a ?m trng nh tr?ng vng (ti) nh? anh
(Ph?m Duy, Ti?ng ht sng L, 1947)
C?ng l m?t chi?n s? tr?, Vi?t Lang (1927-2008, qu Thi Bnh) c?ng c bi ht vi?t v? ??i chi?n s?, nh?ng ? ?y bi ht khng ph?i l khc ca hng trng thc gi?c lng ng??i m l tnh c?m l?u luy?n v g?n b v?i hnh ?nh thn quen c?a m? gi v em th?. Ng??i ra ?i n?ng tnh n??c nh?ng c?ng n?ng tnh nh m?t cch tha thi?t. ?y l hnh ?nh c?a ?on qun:
?on qun ?i th?p thong trong ?m
Khng m?t v sao
U?n khc ???ng ?o m?a tr?n bn su
on qun ?i d??i n?ng g?t gao
Mnh ??m m? hi thp sng say ??i
Vai n?ng tr?u c?m th lng si
Ng??i chi?n s? m th?m nh?ng hin ngang v?n cn di theo nh?ng hnh ?nh thn th??ng nh? mu?n g?i theo l?i h?n h ngy chi?n th?ng:
Bao em ti ?i m?t sng ng?i
Trng say s?a qun d?n b??c ti?n
Tc b?c tr?ng ?y l nh?ng me ti
Lng gi bu?n vui nhn ton qun xa r?i.
on qun ?i gi?a sng bin c??ng
Xun v? ma th?m
Ti th?y nh?ng nng kh?n h?ng l? th?m
H?n ngy mai chi?n th?ng
Ch? qun ???ng v? lng x?a
Em v?n mong ch?
T?i ngy ?y ?i ta cng m?.
(Vi?t Lang, ?on qun ?i, 1948)
Nh?c s? Hong Gic (1924-2017, qu H N?i) c?ng by t? tm tr?ng c?a ng??i ra ?i v?n mong m?t ngy v? qu c? trong bi ht ???c sng tc trong th?p nin 1940:
My bu?n v??ng khi chi?u thu reo l a
Tim s?t se kh? nng chn r??u t? ly
Xa xa gi?a khi m? chinh phu l?ng b??c
D?n d ??ng qun nh mai ?y tr? v?.
m th?m ?m ?m soi bng
Bng khung nh? ng??i mun trng
H?n ngy mai tr? v? ch?n c?
Ch? ??i mi ch? ??n bao gi?
(Hong Gic, Anh s? v?)
Hnh ?nh ng??i chi?n s? b? mnh v qu h??ng ???c ng??i dn th??ng ti?c, khc than v t??ng nh?:
Nhn n??ng xanh m u
V?i su?i ngn bu?n ?ang tri
?on qun chiu h
Bao nhiu linh h?n trong r?ng ni.
Chi?u nay ti?ng sng th?a
m trong n??ng m? h?i s??ng
C bng ?on hng qun
M? trong khi n?i sa tr??ng.
D??i l c? h?ng
Chiu linh h?n ng??i t? s?
V ??i v non n??c
? khu?t lnh tr?n ?i.
?o cao i hoang vu
Gi ni r ro sang thu
Ln s??ng nh? kh?n s tr?ng
Ch?ng trm m? ng??i x?a.
(?? Nhu?n, Chiu h?n t? s?, 1943)
Bn c?nh hnh ?nh ng??i trai ?i chi?n ??u, h? cn c m?t nhi?m v? n?a l ku g?i nh?ng ng??i l?c l?i hy th?c t?nh ?? tr? v? con ???ng chnh ngh?a, tr? v? v?i dn t?c. Giai ?i?u nh? nhng v?i tm tnh chn th?t c th? lay ??ng tri tim ng??i bn kia chi?n tuy?n:
M?t chi?u bin khu ng?i m cy sng di
Ch?t nghe ti?ng chim c??i
Lng ti thm nh? ai
Ng??i b?n ti ?i ng??i con c?a ??t Vi?t
? bn pha qun th ng??i cn th?c hay m?.
Bn t l pha s?u u c ng??i dn Vi?t
G?c ??u trn ??t t. Bn ni l pha t? do
? nh? gi?t gi?c m ton dn ?m no.
Tr? v? lng x?a ?? xem hoa b?n ma
N? trn xc qun th ng??i vui trong gi thu
Gi?c v? lng ?y bu?c anh cy sng n?y
L m?u k? ?em by dng ?? gi?t nhau ?y.
Anh ?i! Quay sng v? ?y
Mu ng??i dn Vi?t cn c?n cho lu?ng cy
Ti mong t?ng pht t?ng giy
S?ng ch?ng on th ?? ch? anh t?i ?y…
(Ph?m Duy, Bn Ni Bn T)
III. HNH ?NH QU H??NG TRONG KHNG CHI?N
Hnh ?nh ng??i chi?n s? lun g?n li?n v?i hnh ?nh qu h??ng. Qu h??ng trong khng chi?n ? ???c kh?c h?a b?ng hnh ?nh: lng qu l?a khi, khung c?nh ?iu tn, thn xm tan hoang, ??ng ru?ng xc x?, qu?nh v?ng Nh?ng khc ca v? qu h??ng ?y khng ph?i ???c sng tc t? m?t ai ??ng ngoi cu?c chi?n m chnh l nh?ng chng trai tr? ? c?m sng v vi?t ln c?m xc c?a mnh khi ??i di?n v?i c?nh v?t m?i m?t lng qu m h? t?ng ?i qua.
?y l hnh ?nh lng qu th?i khng chi?n ???c nh?c s? V?n Cao (1923-1995, qu H?i Phng) kh?c h?a r nt: t? lng qu m ??m bu?i thanh bnh r?i tr?i qua binh l?a khi gi?c trn t?i v cu?i cng l lng qu vui m?ng ngy chi?n th?ng. Bi ht g?m 3 l?i ca t??ng ?ng v?i 3 hnh ?nh nu trn:
1. Lng ti xanh bng tre
T?ng ti?ng chung ban chi?u
Ti?ng chung nh th? rung.
??i ?ang vui ??ng qu yu d?u
Bng cau v?i con thuy?n, m?t dng sng.
Nh?ng thi r?i cn ?u qu nh
Ngy gi?c Php t?i lng tri?t thn.
???ng ng?p bao x??ng mu t?i b?i
??ng khng nh tr?ng tn hoang.
2. Chi?u khi qun Php qua
Chi?u v?ng ti?ng chung ngn
Ph tan nh th? x?a.
Lng ti theo ?on qun du kch
C??p ngay sng qun th tr? th x?a.
Bao c?m h?n t? xa qu nh
R?ng chi?u nh? cnh ??ng chi?u x?a
T? xa qu trng l?p cy gi
Lng qu cn th?y bu?n ?au.
3. Ngy di?t qun Php tan
L lc ti?ng chung ngn
Ti?ng chung nh th? rung.
Lng ti cng ?on qun chi?n th?ng
?nh tan l? qun th v? lng x?a.
Dn t?ng b?ng ch?t tre ph c?u
Cng l?p chi?n l?y ?o ho su
Gi?c ch?a tan chi?n ??u khng thi
??ng qu cho ?n ngy mai.
(V?n Cao, Lng ti, 1947)
Nh?c s? Nguy?n ??c Ton (1929-2016, qu H N?i) tham gia khng chi?n v sng tc nhi?u bi ht, trong ? ph? bi?n nh?t l bi ht sau ?y vi?t theo nh?p lun v?, t?ng ???c ?i Php dn d?ng v pht thanh v?i hai gi?ng ca Thi H?ng-Thi Thanh:
Qu em mi?n trung du ??ng xui la xanh r?n
Gi?c trn ln thn xm. Du b? xanh th?m
Nong t?m chn l?a t?
Khng tay ng??i ch?m bn.
Qu em ??ng hoang vu chi?u nay v?ng bng c?
Gi?c trn ln ??t ph. Anh v? qu c?
?i di?t th gi? qu, gi?c tan ?n em v?.
T? m? s?m tinh m? anh ?i vang ti?ng h
Gi? v?ng mi?n trung du.
?y bao ng??i trng ngng
Qun ta ? v?! Qun ta ? v?!
Bao h?n c?m trn nng sng
D?ng l??i l ?i chi?m l?i ??ng qu ta
Bao lng dn ?ang ch? mong
Qun ko v? ph tan gi?c
Gn gi? xm qu.
(Nguy?n ??c Ton, Qu em, 1949)
Nh?c s? Nguy?n V?n Th??ng (1919-2002, qu Th?a Thin-Hu?) c bi ht ni v? qu h??ng c?a ng v?i tnh c?m yu m?n ??m ? v lng xt th??ng v h?n v?i nh?ng ??a danh ???c nu ln trong th?i binh l?a giai ?o?n ch?ng Php. ? ?y ta th?y c?nh l?a chy ng?p tr?i, mu ?? trn ??ng xanh, c?nh tang th??ng v lng ng??i trn ng?p ?au xt. Bi ht g?m hai ?o?n l?n, trong ? ?o?n A mang tnh t? s? nh? nhng r?t tr? tnh (cung re th?) v ?o?n B c phong cch hnh khc v?i c?m xc m?nh m? (cung re tr??ng) ni ln ni?m tin vo t??ng lai t??i sng:
H??ng v? Nam
Ai t?ng v sng H??ng
T?ng n??ng Thin M?
T?ng ng? ??p ?, V?n X, Tru?i Nong.
H??ng v? Nam
Ai ? v ?ng H, ? qua Ng X
? ?i Bch La, Th?y Ba, Tri?u Phong.
H??ng v? Nam
Ai ? qua ?o Ngang, ? sang Ba R?n
M?n dng sng Gianh, bi?t danh L?y Th?y.
Gi? ?y l?a chy ngt tr?i
Mu nhu?m ??ng xanh
i ?au th??ng ?iu tn…
Cho ?n em c?t ti?ng ht
Cho cnh ??ng la bt ngt
Cho n?i n?i yn vui chan ha.
Bnh Tr? Thin ?i mi?n thn m?n
C ai xui v? cho ta nh?n th??ng yu…
(Nguy?n V?n Th??ng, Bnh Tr? Thin khi l?a, 1948)
Hnh ?nh ng??i dn ln ???ng ???c kh?c h?a trong giai ?i?u r?n rng tin yu:
Nh? t?i ngy qua vang trong r?ng xa
Dn Nam h reo
Ti?ng tht di?t th khi sng m?t m
N?i sa tr??ng xa
Vang kh?p n??c non nh
Thu chi?u n?ng t
Ti?ng tr?ng b?p bng loa vang l?nh lng
Dn Nam h reo
Trng ra khi my m? nh? bao ngy qua
Loa thc nh?p d?n nhn dn ch?p ch?n
Thn xa d?n t?i
Ti?ng tht r?n rng qun dn t?p ?on
?i theo hng l?i
Hoan h ti?ng dn lng gi?t loi tham tn.
Gio mc s?n sang qun dn l?p ?on
Ca khc hng trng
Ra ?i trt on th noi g??ng ngn thu
(Nguy?n H?u Ba, Thu khi l?a)
Vo mi?n Nam, lng qu mang c?nh s?c khc bi?t. N?i ?y nhi?u sng r?ch, nhi?u gi?ng r?y, ng??i ra ?i c?ng g?p nhi?u th? thch trn b??c ???ng khng chi?n, nh?t l v?i ng??i vo b?ng t? thnh ph?:
H ?i! Dng sng ch?y xi?t li thuy?n cho ?i
Trn sng Vm C? ?ng n??c ch?y ng??c dng
N??c ch?y ng??c dng. H ?i!
Em cho thuy?n ?i ln r?y Trng C?ng
C?t la thay ch?ng, thay ch?ng nui con.
N??c ng?p ??ng xanh la ch?t
Gi m?a s?p ?? mi nh
Bao nhiu gia ?nh tan hoang
?au th??ng l? r?i ch?a chan.
Em ?i c?t la trn ngn
R?y trn ngn n?ng chi?u chang chang
???ng ?i n??c ng?p mnh mang
Bn chn d?m gai lng khng th? than
Ng??i dn d??i ru?ng ln ngn
Tm la ?? bao m? hi
Gnh v? t?ng h?t la vng
Cng nhau chung s?c c?m th gi?t Ty.
(Hong Vi?t, Ln ngn)
Trong th?i gian ho?t ??ng ? mi?n ?ng Nam b?, nh?c s? Hong Vi?t c d?p vo r?ng ?? m t? m?t b?c tranh sinh ??ng, trn ??y m thanh c?a thin nhin ? ?y. Tc gi? nghe ???c nh?ng ti?ng chim, ti?ng su?i, ti?ng l r?ng xo x?c cng ha quy?n vo nhau t?o nn m?t b?n ha m b?t t?n, ta nghe ra tm tr?ng c?a chng trai tr? tu?i, l?c quan yu ??i, say m ca ht d trn ???ng khng chi?n. Hy nghe giai ?i?u t??i vui v?i nh?p ?i?u lun v?:
Cc cu! Cc cu! Chim r?ng ca trong n?ng
Im nghe! Im nghe! Ve r?ng ku lin min.
R?ng ht gi lay trn cnh bi?c
Lao xao! R ro!
Dng su?i u?n quanh ln n??c tri trong xanh.
Rc rch! Rc rch n??c lu?n qua khm trc
L r?i! L r?i! Xoay trn n??c cu?n tri.
C anh chi?n s? ?i qua khu r?ng v?ng
L?ng nghe nh?c r?ng tm h?n vui ph?i ph?i
Anh c??i m?t mnh r?i c?t ti?ng ht vang
Cy r?ng d?i ti?ng theo l?i ca mnh mang.
Tnh tang! Tnh tnh!
Mi?n ?ng gian lao m anh d?ng
Tnh tang! Tnh tnh!
H?ng hi chi?n ??u v?i qun th.
???ng xa chn ?i vui b??c
Lng xun thm bao th?m t??i.
Nh?c r?ng v?ng ??a cng nh?p b??c
H??ng r?ng tho?ng nghe h?n say s?a. (5)
(Hong Vi?t, Nh?c r?ng)
Trong khi ?, nh?c s? Ng Hu?nh cho ta th?y ???c hnh ?nh lng qu m ??m c?a mi?n Nam qua t?ng b??c chn c?a ng??i trai b?ng mnh trn t?ng n?o ???ng qu nh:
Thuy?n ai l??t qua hng chu?i v?i b? knh
Thuy?n ai l??t qua bng la th??t tha
Ti?ng ai h l? v?ng ??a nh?ng cu tnh ca
Ng? nghing hng trm vang ha ti?ng h xa xa
Chi?n khu b?ng vui ?m bao lng dn qu ti
Ti?ng ai gi bng nh?p nhng nh? ti?ng lng ti.
Con knh xanh xanh nh?ng chi?u m ? n??c tri
Ghi su n?i ti bao ngy chi?n ??u n?i si.
Con knh xanh ?i d?p tn chinh chi?n kh?p n?i
Bn nhau ta xy tr?n bi tnh ca th?m t??i.
(Ng Hu?nh, Con knh xanh xanh, 1949)
Tr??c m?t ng??i ra ?i l hnh ?nh qu h??ng ?iu tn v qun th dy xo nh? nh?c s? Hong Nguyn ? v? l?i trong bi ht sau ?y. Bi g?m hai phin khc, m?t dnh cho gi?ng nam (A) v m?t dnh cho gi?ng n? (A), ch?y trn cung re th?; m?t ?i?p khc (B) dnh cho c? hai gi?ng ch?y trn cung re tr??ng. ?y l l?i tm s? c?a ng??i ra ?i tr??c gi? ln ???ng:
N?u hi?u r?ng anh ?i v l? gi?c tham tn
Th em ?i! Em ch? s?u th??ng chi
Em th?y ch?ng khi sng c?a gi?c th
Cn m?t mng v cn che khu?t m?
N?ng n?a chi?u ??a anh
Nhn m?y ??i ch?p chng
Nhn sng xanh, nhn bng la nhn n??ng du
Tay n?m tay em nh? l?i d?n d
??ng ng?p ng?ng bu?n lng ai gi?t th
Anh ?i mai v? chi?n th?ng
Anh ?i mai v? chi?n th?ng
Khi sng qun th thi vang trn non sng
T??i th?m mu c? vui reo trn kinh thnh
Anh ?i mai v? ha bnh
Anh ?i mai v? ha bnh
Ca khc kh?i hon khng cn h?n bin c??ng
Qun c??p b?o tn thi xo dy qu h??ng.
(Hong Nguyn, Anh ?i mai v?, ??u th?p nin 1950)
Nh?c s? Phan Hu?nh ?i?u th??ng c?m cho ??i s?ng c?a ng??i chi?n s? khi ma ?ng v?. Vi?t v? ng??i chi?n s?, ngoi bi ?on V? qu?c qun mang ch?t hng ca, ng cn mu?n ni ??n kha c?nh gian kh? c?a ng??i chi?n s? trong hon c?nh kh kh?n, khu g?i m?i th??ng c?m c?a nhn dn trong chi?n d?ch v?n ??ng h? tr? binh s?. Bi ht ch?m bu?n, giai ?i?u ch?y trn cung la th?:
Ma ?ng gi l?nh lng, gi l?nh lng
Chim thi bay nhn m?a gi hi hng
Ngoi xa ngoi bin c??ng
Bao chi?n binh m sng bu?n nh? qu h??ng.
Tr?i gi, gi chi cho thm l?nh lng
Thn chi?n s? n?i chi?n tr??ng.
M?a ?ng theo gi tht go
Vi vu bu?n th?i l cnh
Bu?n v??ng ?y ? chi?n binh ng??i ?i!
No ai ?ang ?m no th?y ch?ng ngoi ch?n xa
M?t ?on hng binh tr?n bin c??ng
L?nh lng v?i xa nh
Nhn th?y g??ng x? thn lng ?au xt
Th??ng ng??i ch?n xa.
Mi?n s?n c??c g?p gh?nh gi o o
Mun qun Nam ngoi m?a gi tht go
???ng ?i ??y cheo leo bn ni cao
Vang ti?ng h gi?a m?a ?ng
Tr?i rt ton qun binh khng ng?i ngng
C?n gi bo t ti lng.
Xng pha thy kht mu th
G??m thing nguy?n gi? gi?ng dng
Th?m m?a b?ng gi s chi m?nh vong.
No ai ?ang ?m no nh? cng ng??i chi?n binh
Ma ? v? ?ng ch?n bin c??ng
L?nh lng v?i xa nh
Nh? gi thi b?t reo ni?m ai on
Th??ng ng??i ch?n xa.
(Phan Hu?nh ?i?u, Ma ?ng binh s?, gi?a th?p nin 1940)
Nh?c s? ?? Nhu?n c?ng khng qun nh?c ??n t?m lng ng??i dn th??ng yu chi?n s? v gp bn tay ?? may o ?m g?i ra chi?n tr??ng trong bi ht:
Gi b?c heo may xo x?c rung cy l l bay
M?t ma ?ng bao ng??i ?an o gi ht theo my.
Ng??i no ?em manh o t?i ?y
Cho ng??i lnh ?m ?ng ny.
Ny ng??i ?i ti nh? th?y nhi?u ng??i b?n ti
Trong n?ng qui chi?u chi?u mi?n qu ?an o
Ny ng??i ?i ti nh? th?y nhi?u ng??i m?
Mong con ngng nh?ng chi?u
Ch? c?m o ??a theo.
?ng gc ?m qua
Nhn v? mun ph??ng khu?t khu?t xa
T?ng ng??i qun ?n ng??i ?an o.
T?m o xng pha ma l?nh che thn chi?n s? ta
?y l o n?i qu nh.
Ny ng??i ?i c th?y pht no t?ng b?n ti
Anh d?ng mu tro mu c? loang trn o.
Ny ng??i ?i
C th?y pht no t?ng ?on qun
Khu o nhu?m ?o thnh c? cu?n ln cao.
(?? Nhu?n, o ma ?ng, 1948)
Cng chung n?i ni?m trn, nh?c s? Ph?m Duy by t? s? nh? th??ng ??i v?i ng??i chi?n ??u trong ma ?ng rt m??t trong bi ht sau:
Ma ?ng ? t?i n?i r?i
G?i mau o rt cho ng??i chi?n binh
No ai vui th gia ?nh
G?i ra chi?n s? cht tnh n??c non.
Anh ?i gi?t gi?c ngoi xa
Em v? may o g?i ra chi?n tr??ng
? ? ? ? ? lng nh? th??ng.
Tay c?m t?m o nh? th??ng
Ng??i ?i m?t b??c
Tr?m th??ng ngn s?u
? ? ? ? ? s?u v ?u.
m khuya gi l?nh v ?u
Bao ng??i trai trng r? nhau ?i gi?t th
? ? ? ? ? ngoi gi m?a.
Ai v? qua ch?n gi m?a
? em g?i o ch?n ??a t?ng ng??i
? ? ? ? ? ng??i, ng??i ?i!
(Ph?m Duy, Ma ?ng chi?n s?, Thi Nguyn, 1947)
?y c?ng l n?i ni?m ??i v?i ng??i th??ng binh trong lng ng??i cn ? l?i qu nh:
Ai ?i nh?ng khi m vui gia ?nh
C bu?n v?i trng s??ng gi m?t mng
Ai kia chi?n tr??ng vo trong t ti
?y nh?ng th??ng binh s?ng l?c loi!
Ch?i v?i thng n?m b??c chn m th?m
Nh?ng chi?u r??i s?u nghe gi r r?m
Mnh mang ti?ng lng th?m than ring bng
Xa mu x??ng ki?p l?nh lng
??ng qun h?i ai say ??i ??m ?m
??ng qun nh?ng ai ???c ??i t th?m
Bu?n ch?ng nh? ch?ng bao ng??i tr? trai
??i xa xi lnh ?au th??ng ngy xanh.
(Hong Gic, Khc ht th??ng binh)
M?t chi?u, m?t chi?u trn qung ???ng xa
Bng ng??i anh d?ng
N?m x?a ra ?i ch?n ny (? ? ?)
Chng v? nay ? c?t tay
Chng v?, chng v? nay ? c?t tay
Mu ?o ? nhu?m
Trn thy bao nhiu qun th (u u )
T? ngy t? ngy chinh chi?n ma thu.
Ng??i qu cn nh? ng??i ch?ng
V ai vo ch?n t? sinh
Chi?n tr??ng qun, qun mnh
Ng??i v? c nh? th??ng binh.
Ng??i v?, ng??i v? c nh? th??ng binh.
Ti v? ti nh? chi?u xanh ra n?i sa tr??ng (? ? ?)
V ngy ti ? b? th??ng.
V ngy, v ngy ti ? b? th??ng
Thn tn nay s?ng h?u ph??ng ai ?i bn ng??i (? ? ?)
Chi?u v? th??ng nh? ??y v?i.
(Ph?m Duy, Nh? ng??i th??ng binh, V?nh Yn, 1947)
Hnh ?nh lng qu v?i m? gi, em th? trn ???ng ?i qua mi l?u luy?n trong lng ng??i chi?n s? trong th?i khng chi?n ???c tm th?y trong bi ht c?a nh?c s? ?an Th? (sinh 1924, qu Nam ??nh):
Anh v? qua xm nh?
Em ch? d??i bng d?a
N?ng chi?u ln mi tc
Tnh qu h??ng ??n s?.
Qu em ngho ct tr?ng
Tc em la v?a xanh
Anh l ng??i lnh chi?n
o b?c mu ??u tranh.
Em m?i anh d?ng l?i
?m tr?ng ??t l d?a
Bn n?i khoai m?i lu?c
Ngt th?m v??n ngu th?a
Em h?n em s? k?
Tnh qu h??ng ??n s?.
M? gi nh? chi?u n?ng
Nh? con trai ch?a v?
Ru?ng ngho khng ?? thc
V??n ngho nong t?m th?a
Ng bu?n mu hoang lo?n
Qu ngho thm xc x?.
Anh chi?n binh ti?n tuy?n
V? gi?i phng qu em
Bao nh?p c?u ??t n??c
N?i v? qu mi?n Trung.
Anh s? l anh ?n em nh?
L con c?a m? gi? qu h??ng
Qu ngho mai s? ln m?m s?ng
?n tr? th? reo gi?a la vng.
(?an Th?, Tnh qu h??ng, th? Phan L?c Tuyn)
Cn ng??i ? l?i lun ?p ? hnh bng ng??i ra ?i c?u n??c, v?n ngy ?m ngng ch? ph??ng xa v?i tnh c?m thi?t tha ?? ??i tin ng??i thn yu. ? l tm tnh c?a Ng?c Bch (1924-2001, qu H N?i) trong bi ht sau:
Chim ca vang m?ng ma xun sang
Nghe gi xun lng nh? mong chng
Xun ??n vui v?i hoa
Ring c em xt xa nhn v? ph??ng tr?i xa
Em th??ng ai l?nh lng bin khu
Trong gi s??ng ch? gi?t qun th
Em ngng trng chi?n cng
Ghi kh?c trn ni sng
Tr?i Vi?t dng kh hng.
M?t ma xun m?i ?ang mong ch?
Chng ?i di?t h?t bao lng tham.
M?ng ?n t??ng lai sng t??i v?
Trong n?ng s?ng mun ??i t? do.
N?i xa x?m ch? ngy chi?n th?ng
Em thong m? hnh dng oai hng
Trong n?ng xun th?m t??i
Chim ht vang kh?p n?i
M?ng ma khng on th.
(Ng?c Bch, Xun nh? chi?n s?)
Nh?c s? Huy Du (1926-2007, qu B?c Ninh) khi c?m sng ln ???ng l?i h?i t??ng ??n qu h??ng thn yu nh?ng ngy ?m m v?i nh?ng hnh ?nh g?n g?i, thn th??ng:
Lng ti x?a d??i chn Ba V
m ??m r?n rng
Bn bng cy th?m t??i
Ngy n?m x?a o ti pha chm
Bn r?ng mi?t mi
N??ng s?n khi khuya s?m.
Vui khi ti?ng tru v? thn
Vui khi ti?ng chung chi?u bung
Vui khi gi reo ??ng khng
Vui khi la ma ln bng.
R?i lng c? trong lc tr?ng t x? bng
R?i ngy ?y ti s? ca bi chi?n th?ng
Nh? mi mi trong lng
Qu h??ng t??i th?m Ba V ?i
Ch chi?n ??u khng r?i cy sng
Khng chi?n ta xy d?ng ha bnh.
(Huy Du, Ba V n?m x?a)
Nh?c s? Ti?n ??t c?ng by t? n?i mong ??i thi?t tha m?t ngy no ? anh s? tr? v? nh?ng ch?ng bi?t bao gi? anh tr? l?i:
Chi?u nay nhn l vng r?i
R?i xu?ng bn ven ??i m? s??ng
T?ng cnh chim xa v?i bay v? pha chn tr?i
Xui lng nh? th??ng ng??i ngn ph??ng.
N?m x?a ?i ??c th?, t??i sng anh s? v?
Cng nhau n?i duyn x?a.
Th?i gian cng thng ngy tri
Tri ?i mi khng v? cng ti
Ma chi?n chinh d?t r?i bao ng??i ? quay v?
M chng v?n ch?a v?. V ?u?
(Ti?n ??t, Mong ng??i tr? l?i)
oOo
Ni tm l?i, nghe dng ca khc lng m?n cch m?ng, ta nh?n ra tnh c?m c?a ng??i trai ??t Vi?t trong giai ?o?n ??u c?a cu?c khng chi?n ch?ng Php v?n n?ng nn tnh yu qu h??ng. H? ra ?i v?i t?m lng ph?i ph?i. Ni khc ?i h? vo cu?c chi?n v?i tm h?n lng m?n b?i h? c ni?m tin yu vo s?c m?nh c?a dn t?c, cho nn giai ?i?u cc bi ht trong giai ?o?n ny th??ng mang ch?t t??i tr?, nh? nhng. ?y c?ng l ti?n ?? cho s? pht tri?n tnh c?m m?nh m? h?n, nh?p ?i?u hng h?n h?n trong cc bi hng ca v qun ca sau ny.
__________
CH THCH:
(1) Dimitri Pisarev (1840-1868), nh v?n v nh ph bnh dn ch? cch m?ng Nga. Nadezhda Krupskaya, v? Lenin, ni: Lenin l ng??i thu?c th? h? l?n ln d??i ?nh h??ng c?a Pisarev, d?n theo http://en.wikipedia.org/wiki/Dimitri_Pisarev.
(2) Nhi?u tc gi?, Ti?ng ht Vi?t Nam (1930-1963), NXB V?n Ha, H N?i, 1975, tr. 97.
(3) Ca s? m c?ng l nh?c s? Thanh Tho?i r?t ???c nhi?u ng??i bi?t ??n trong ban h?p ca Gi B?c cng v?i Ng?c Quang, Thanh Nguyn v ban h?p ca hi h??c T??ng S? T??ng. Th?i gian 1955-57, ng c m?t trong nhi?u ban nh?c ? ?i Si Gn nh? ban Nguy?n Hi?n, ban Y Vn, ban Hong Thi Th?… M?t sng tc c?a Thanh Tho?i ???c nhi?u ng??i bi?t ??n l bi ?m Lam S?n.
(4) T?p sch m nh?c m?i Vi?t Nam ti?n trnh v thnh t?u (nhi?u tc gi?) vi?t: Bi tnh ca ny khng ch?t, n ? t? tm l?i r? c?a n. ???ng nhin n khng c tn trong danh m?c chnh th?c c?a ca khc tr? tnh sau Cch m?ng trong nhi?u th?p k? (trang 229).
(5) Nhi?u tc gi?, 50 n?m mi?n Nam ca ht, NXB V?n Ngh? & H?i m nh?c TP.HCM, 1996, tr. 80.
(Cn ti?p)
