Nguyễn Xuân Thiệp
Một tin trên lưới gần đây đã khiến những người yêu văn học trên thế giới xúc động: Nhà thơ của nước Mỹ Maya Angelou đã ra đi sau những cống hiến đẹp đẽ cho đời.
Maya Angelou, nhà thơ và là tác giả của những cuốn hồi ký nổi tiếng, đã qua đời hôm 28.5. 2014 tại nhà riêng ở Winston-Salem, Bắc Carolina, hưởng thọ 86 tuổi, sau khi trải qua một cuộc đời đầy biến động, với khát vọng không ngừng vươn lên. Sự nghiệp của bà rất đa dạng. Bà là một nhà thơ, nhà viết kịch, giáo sư, diễn viên, đạo diễn, ca sĩ, vũ công và nhà hoạt động dân quyền. Bà cũng đã được mời đọc thơ trong lễ nhậm chức của Tổng thống Bill Clinton năm 1993, với những vần thơ như sau:
“Nơi đây vào nhịp đập khởi đầu một ngày mới,
Ta có thể ngửng lên và nhìn ra ngoài,
Nhìn vào đôi mắt của người chị em gái,
Nhìn vào gương mặt của người anh em trai
Nhìn vào đất nước và nói một lời thật đơn giản
Với niềm hy vọng
Chào buổi sang mai”
Ngoài ra, ông Nelson Mandela đã đọc bài thơ của Maya Angelou And Still I Rise – Tôi vẫn sẽ vươn lên, tại lễ nhậm chức Tổng thống Nam Phi của ông vào năm 1994.
Trên giảng đường đại học, bà Maya Angelou cũng đã được trao hơn 30 văn bằng danh dự, cùng huân chương Nghệ thuật và huân chương Tự do của Tổng thống. Khi xác nhận cái chết của bà, ở tuổi 86, Đại học Wake Forest, nơi bà dạy học ba thập niên nay, ca ngợi bà là “một kho tàng quốc gia mà đời sống và những lời chỉ dạy khích lệ hàng triệu người khắp thế giới.”
Sự ra đi của Maya Angelou để lại nhiều tiếc thương cho mọi người. Tổng thống Obama vinh danh bà là “một nhà thơ tuyệt vời, một người bạn mạnh mẽ và một người phụ nữ thực sự phi thường”. Ông Obama cũng cho biết tên chị gái của ông vốn được đặt theo tên bà Maya. "Nữ hoàng truyền thông" Oprah Winfrey chia sẻ, bà luôn xem Maya Angelou là người cố vấn của mình. Oprah nói: “Bằng sự bình tĩnh, tự tin vốn có, bà ấy đã sang một thế giới khác”.
Với Nguyễn, trong một ngày cuối tháng Năm nhiều nắng và mây, đọc lại Maya Angelou và những bài thơ của bà, do một liên tưởng ngoài văn bản nghĩ đến những bông loa kèn màu đỏ mang vẻ đẹp rực rỡ của bầu trời nắng gió và nói lên lòng tưởng nhớ tiếc thương. Thơ của Maya Angelou. đúng là những khổ đau kết tinh cùng với những hạt bụi của trần gian – như trong bài Tears – Những giọt lệ: Những giọt lệ như những mảnh thủy tinh vỡ,của một tâm hồn rách rưới, khổ đau / Hay tiếng khóc than của khúc hát thiên nga giã từ giấc mộng hư…
Và sau đây là một bài thơ ngắn của Maya Angelou nói lên nỗi tuyệt vọng trong thời thanh xuân của bà đồng thời thể hiện vẻ đẹp của thơ Maya Angelou. Bài thơ tựa đề My Life Has Turned Blue – Cuộc đời tôi bỗng hóa xanh xao:
Mùa hè của tôi đã đi qua
Những ngày vàng nắng đã tắt
Những bình minh màu hồng
khi thức giấc bên anh
giờ đây cũng chuyển qua màu xám
Và cuộc đời tôi bỗng hóa xanh xao
Nhớ ngày mới làm báo Phố Văn, cách đây cũng đã ngoài hai mươi năm, mình được đọc bà trong một tập thơ nhỏ. Hôm nay, khi người nữ thi sĩ lớn của nước Mỹ vừa ra đi, Nguyễn lại xin được nói về tập thơ mình đã có lần đọc trong đời.
And Still I Rise – Tôi vẫn sẽ đứng lên là tên cuốn sách tranh tuyệt đẹp, nhà Random House ở New York ấn hành năm 2001, gồm những câu thơ nổi tiếng của Maya Angelou trong bài thơ cùng tên, kèm với những bức minh họa màu của Diego Rivera, họa sĩ xứ Mễ Tây Cơ.
Tôi vẫn sẽ đứng lên là bài ngợi ca chiến thắng của con người trước nghịch cảnh. Nó là tiếng hát cất lên từ bóng tối, từ bụi đất, từ lầm than khổ cực và những bất hạnh, nó nói lên sức mạnh tiềm ẩn trong mỗi con người chúng ta để nhờ đó chúng ta bước qua luyện ngục của cuộc đời và vươn mình đứng dậy “rũ sạch bùn trong trăng”, mở cánh như đóa hoa loa kèn diễm lệ. Từ bao năm nay, Still I’ll Rise là nguồn cảm hứng bất tận, là niềm tin nuôi dưỡng hồn người trong cơn tuyệt vọng.
Chúng ta hãy nghe:
“Các người có thể viết đời tôi trong truyện sử bằng những lời cay đắng và những dối trá điêu ngoa,
Các người có thể giẫm tôi xuống đất đen, nhưng tôi vẫn sẽ bay lên như những hạt bụi…
Như mặt trăng mặt trời và thủy triều miên viễn,
Như hy vọng vút cao, tôi bay lên…
Các người có thể giết tôi bằng sự thù ghét,
Nhưng tôi – như khí trời – vẫn sẽ vươn lên
Từ những túp lều của sự tủi hổ trong lịch sử – tôi đứng lên
Từ một quá khứ bắt rễ trong khổ đau – tôi đứng lên
Tôi là một mặt biển đen, dậy sóng và trải rộng mênh mông, tôi là thủy triều trào dâng
Mang cho đời những tặng phẩm do tổ tiên chúng tôi trao lại, tôi chính là giấc mơ là hy vọng của những người nô lệ…”
Tranh Diego Rivera
Mà cuộc đời của Maya Angelou chính là một cuộc chiến đấu không ngừng, để vượt ra khỏi bóng tối của sự ô nhục và bụi đất lầm than, rạng rỡ vươn cao như mặt trăng đầu núi, mặt trời trên biển. Năm Angelou ba tuổi thì song thân bà ly dị. Cha bà gởi bà và người anh lên bốn Bailey về ở với bà nội tại Arkansas. Maya Angelou kể lại như sau trong cuốn tự truyện I Know Why the Caged Bird Sings – Tôi biết tại sao chim trong lồng hót:
“Năm tôi lên ba và anh Bailey bốn tuổi, chúng tôi phải đến cái thành phố nhỏ ẩm mốc ấy, tay đeo tấm thẻ ghi dòng chữ “Đây là Marguerite và Bailey Johnson Jr., đi từ Long Beach, California, đến Stamps ở Arkansas, tại nhà bà Annie Henderson.”
“Thế là cha mẹ tôi đã chấm dứt cuộc hôn nhân tai tiếng của họ, và cha tôi đã gởi chúng tôi về nhà mẹ ông. Một công nhân đi cùng chuyến xe lửa đã giúp đỡ chúng tôi, nhưng rồi ông ta đã xuống xe trong ngày hôm sau – để chúng tôi một mình với những tấm vé đính vào bên trong túi áo anh tôi.
“Tôi không còn nhớ gì nhiều về cuộc hành trình, nhưng sau khi đến khu biệt lập ở miền Nam thì mọi chuyện khác đi. Những hành khách da đen, đi luôn luôn mang theo hộp thức ăn trưa, tỏ vẻ xót thương “hai đứa trẻ không mẹ” và họ chất đầy người chúng tôi nào là gà chiên nào là khoai tây trộn.
“Những năm sau này, tôi nhận thấy rằng ở nước Mỹ người ta từng gặp hàng ngàn lần những trẻ da đen nét mặt đầy sợ hãi đi một mình lên miền Bắc tìm tới những bà con giàu, hoặc xuôi về những thành phố miền Nam ở với bà nội hoặc bà ngoại…”.
Những năm tháng êm đềm ở Stamps, cô bé Angelou đã đọc rất nhiều – Kipling, Poe, Butler, Thackeray, Henley, Paul Lawrence Dunbar, Langston Huges… Cô yêu vùng đất này và đặc biệt cái quán mang tên The Store của bà nội. Thế nhưng, năm lên tám, Angelou về với mẹ ở Saint Louis. Lúc bấy giờ, mẹ Angelou ở với người tình tại đây. Và chính ông này đã cưỡng hiếp cô bé Angelou. Cuộc đời của Angelou từ đó là một màu xám buồn bã. Một thời gian, cô bé trở nên im lặng, ít nói. Thế rồi Angelou cùng anh trở lại với bà ở Stamps. Tại đây, với sự giúp đỡ của một phụ nữ tên Mrs. Flowers, Angelou dần dần lấy lại niềm tự tin của một thiếu nữ.
Angelou học những năm đầu tiên ở Stamps, Arkansas. Sau đó bà được học bổng học môn vũ và diễn xuất tại trường California Labor School ở San Francisco, California. Từ nhỏ, ở Stamps, Angelou đã tỏ ra có năng khiếu đặc biệt về văn học. Tài năng của bà ngày càng phát triển. Bà là thi sĩ, nhà văn viết tự truyện xuất sắc, diễn viên, giáo sư và đạo diễn sân khấu. Bà là tác giả của nhiều tự truyện – nổi tiếng nhất là cuốn Why I Know the Caged Bird Sings – và năm thi phẩm. Bài thơ On the Pulse of the Morning của Angelou được đọc trong buổi lễ nhậm chức của Tổng thống Bill Clinton năm 1993. Bà là người phụ nữ da đen đầu tiên được cái vinh dự hiện diện trong một buổi lễ long trọng như vậy. Cabaret for Freedom là vở kịch do Maya Angelou đạo diễn và bà có diễn xuất một vai trong đó. Bà cũng viết kịch bản cho cuốn phim Georgia, Georgia, và biên kịch cũng như đạo diễn bộ phim truyền hình mười tập mang tên Black, Blues, Black, nói về truyền thống của người da đen ở Mỹ. Các đại học theo nhau trao tặng bà những cấp bằng danh dự. Từ 1981, bà là giáo sư vĩnh viễn ở Wake Forest University, Winton-Salem, North Carolina.
Giờ đây thi sĩ của nước Mỹ Maya Angelou đã ra đi. Nhưng vẻ đẹp của đóa loa kèn màu đỏ vẫn còn đó, thơ văn của bà còn đó. Những nỗi khổ đau đã kết tinh rực rỡ trong nghệ thuật, và thông điệp của bà về tình yêu thương và nghị lực vươn lên đang được tiếp tiếp truyền đi.
NXT
May 2014
THƠ DỊCH TỪ MAYA ANGELOU
NHỮNG GIỌT LỆ
Những giọt lệ
như những mảnh thủy tinh vỡ
của một tâm hồn rách rưới. khổ đau
hay tiếng khóc than
của khúc hát thiên nga
giã từ giấc mộng hư…
NXT
THÁNG MƯỜI MUỘN
Từ từ
một cách cẩn thận
những chiếc lá mùa thu
rắc xuống
những âm thanh bé nhỏ của nỗi chết
Và bầu trời thì
no nê
với những hoàng hôn tím đỏ
những bình minh ửng hồng
bầu trời ấy
bị khuấy đục không ngừng
trong màu xám của những mạng nhện
rồi đổi sang màu đen
yên nghỉ
Chỉ những người yêu nhau
nhìn thấy mùa thu
một dấu hiệu tận cùng
như một tin báo sỗ sàng
cho những ai không hay biết
rằng đã tới lúc chấm dứt cuộc tình
cho một khởi đầu khác
NXT
*Nguồn: Phovanblog
TÔI HIỂU VÌ SAO CHIM TRONG LỒNG HÓT
Con chim tự do xoải trên lưng gió
Thả trôi mình lướt xuống cuối dòng
Nó nhúng cánh vào nắng hồng rực rỡ
Và nhận trời cao là thuộc riêng mình
Nhưng có con chim cuồng cẳng trong lồng
Không hình dung được mình ngoài then song
Cánh bị cắt ngắn, đôi chân bị cột
Còn sót tiếng ca trong cổ họng buồn
Tiếng ca chim lồng dội âm sợ hãi
Của điều không hiểu nhưng vẫn ước ao
Đồi ở xa xăm vọng nghe tiếng hát
Tiếng của chim lồng khao khát tự do
Con chim tự do nghĩ làn gió khác
Chú sâu béo tròn trên cỏ bình minh
Mùa gió đổi chiều hàng cây than thở
Gọi bầu trời cao là của riêng mình.
Đứng trên nấm mồ của những giấc mơ
Chiếc bóng chim lồng hét cơn mộng dữ
Cánh bị cắt ngắn, đôi chân bị cột
Còn sót tiếng ca trong cổ họng buồn
Tiếng ca chim lồng dội âm sợ hãi
Của điều không hiểu, nỗi lặng yên chờ
Đồi ở xa xăm vọng nghe tiếng hát
Tiếng của chim lồng khao khát tự do
TRẦN MỘNG TÚ
*Nguồn: http://www.damau.org
