Yves Sintomer
Nguy?n Quang A d?ch
![image_thumb[3]_thumb[1]_thumb[1]](http://vanviet.info/wp-content/uploads/2023/09/image_thumb3_thumb1_thumb1_thumb.png)
S? Ly khai Lao ??ng
Vo th?i gian Cch m?ng Php v trong cc th?p nin ti?p sau, s? ch?n b?ng b?c th?m quy m l?n nh? th? ? l m?t k? thu?t m v? m?t l thuy?t ? s?n c ?? dng, nh?ng trong th?c ti?n ? v?t l?n ?? tm ???c tnh chnh ?ng chnh tr?. Khng nhm hay phong tro chnh tr? ?ng k? no ? gnh vc s? nghi?p. M?t khi n?ng l?c c?a chng ?? ph?c v? ? ???c xc minh, s? dng cc thnh vin jury ???c ch?n b?ng rt th?m ???c bi?n minh do tnh c th? thay th? cho nhau c?a s? phn x? d?a vo l??ng tri c?a cc b?i th?m vin nh? v?y. Nh?ng m?t hnh th?c t??ng t? c?a tnh chnh ?ng ? d??ng nh? khng th? ??t ???c trong th? gi?i chnh tr?, n?i cc ki?n v cc l?i ch ? th??ng xuyn b?t ha v?i nhau. V khi ni?m l?y m?u ??i di?n ? v?n ch?a ???c khm ph ra lc ?, cc di?n vin chnh tr? ? khng tin r?ng s? rt th?m l m?t ph??ng php t?t ?? ??i di?n tnh ?a d?ng c?a cc t??ng v ki?n. C?ng v?y, s? ch?n b?ng th?m c?ng ???c xem nh? phi l, m ? l m?t nhn t? c?t y?u trong s? bi?n m?t c?a n gi?a b?i c?nh c?a ch? ngh?a ?a nguyn chnh tr?.
Nh? chng ta ? th?y, t??ng v? s? ??i di?n dn ch? nh? m?t vi th? gi?i hay g??ng (ph?n chi?u) c?a nhn dn ? hi?n di?n vo th?i gian c?a cc cu?c cch m?ng M? v Php. Tuy v?y, khng c kh? n?ng ?? d?a vo khi ni?m l?y m?u th?ng k nn nh?ng ng??i bnh v?c quan ?i?m ny ? ph?i quay sang cc d?ng c? khc h?n s? ch?n b?ng b?c th?m. Cc nh Anti-Federalist ? bi?n h? cho cc khu v?c b?u c? nh? m s? ?ng h? cc th? th? cng v cc ch? trang tr?i m?t ?? xu?t b? bc b? v? m?t chnh tr?, v c l? ? c hi?u qu? k? thu?t ?ng ng?. L?a ch?n s?n c khc ? g?m s? ??i di?n ring bi?t, ki?u-?on th? c?a cc ph?n khc nhau c?a sinh v?t x h?i. Nh? th?, t?i Estates-General (C? quan L?p php) trong n?m 1789, m?t nhm ph? n? ? kh?ng ??nh r?ng h?t nh? m?t qu t?c khng th? ??i di?n m?t ng??i bnh dn, m?t ng??i bnh dn c?ng ch?ng th? ??i di?n m?t qu t?c, c?ng th? m?t ?n ng, d?u thnh th?t ??n ?u, khng th? ??i di?n m?t ph? n?. Gi?a nh?ng ng??i ??i di?n v nh?ng ng??i ???c ??i di?n, ph?i c m?t s? ??ng nh?t l?i ch tuy?t ??i. (Vegetti Finzi, 1992). Tuy v?y, con ???ng ny ? qu g?i l?i Ch? ?? C? x?a ?? th?c s? c ???c tnh ph? bi?n trong cc gi?i dn ch? tri?t ??.
S? nh?n ra r?ng cc giai c?p x h?i c ??c quy?n h?n th?c ra ? ki?m sot s? ??i di?n chnh tr? c ngh?a r?ng t??ng v? s? ??i di?n b?i cc nhm x h?i ? ??u ??n ???c xem l?i trong cc th?o lu?n chnh tr?. M?t trong nh?ng v d? n?i ti?ng nh?t v? vi?c ny ? Php ? l Tuyn ngn Su m??i ???c so?n ?? ?ng h? cc ?ng vin cng nhn v ???c nh?ng ng??i thu?c giai c?p lao ??ng ?i theo Proudhon pht hnh vo ngy 17 thng Hai 1864. L l? c?a h? ? ??n gi?n. Cc nt ??c tr?ng x h?i c?a cc ?ng vin hi?n t?i c ngh?a r?ng lao ??ng trn th?c t? ? b? t??c quy?n ??i di?n. V th?, cc cng nhn nn tch ra v kh?ng ??nh s? t? tr? c?a h? kh?i cc giai c?p cao h?n. B?ng vi?c ?? c? cc ?ng vin ring c?a h? trong khng gian chnh tr? trong ? lao ??ng ? b? g?t sang bn l?, giai c?p lao ??ng s? cho php cc nhn v?t tr??c ?y khng ???c bi?t ??n v?i m?t kinh nghi?m khng th? thay th? ???c c?a x h?i ?? n?i ln, ??u tranh ch?ng l?i logic c?a s? phn bi?t x h?i m tr??c kia ? cai qu?n cc cu?c b?u c?. ???c vi?t trong gi?a th? k? th? m??i chn, Tuyn ngn Su m??i ? quay l?i v?i Cleon ? Athens c? x?a: Ngoi ra, ch?ng ph?i phi?u c?a cc c? tri c?a h? trao uy quy?n l?n cho cc l?i ni c?a h? h?n b?t k? uy quy?n no c?a nh hng bi?n n?i ti?ng nh?t? B?t ngu?n t? qu?n chng, nh?ng ng??i ???c bu m ngy hm tr??c cng t ng??i bi?t ??n v v danh th cc cu?c b?u c? s? c t?m quan tr?ng cng ?ng ch . (Manifeste des Soixante, Lopinion nationale, February 17, 1864, ???c trch trong Rosanvallon, 1998, pp. 7689).
B?ng vi?c nh?n m?nh l t??ng khng phn bi?t ny, cc tc gi? c?a Tuyn ngn nh? th? ? th?y mnh theo nhi?u cch ??ng v?i tr??ng h?p dn ch? c? ?i?n cho s? ch?n b?ng b?c th?m. Cc cng nhn ?i khi ? ch?n ng?u nhin cc ??i di?n c?a h? trong Cch m?ng 1848. T?p qun ? ti?p t?c ???c cc ph??ng h?i lao ??ng dng theo m?t cch th? t?c, b?i v tnh ??n gi?n c?a n nh?ng c?ng b?i v n h?n ch? cc xung ??t ti?m n?ng v v th? ? l m?t d?ng c? anh em v bnh qun. V th? ???c xem nh? chnh ?ng ?? dng s? rt th?m bn trong cc nhm ??ng nh?t. Theo logic ny, s? rt th?m ??n gi?n mu?n h?n ? ???c hi?u ch?nh dng m?t lo?i h?n ng?ch gi?a cc ngh? trong ??i h?i cng nhn Paris vo ngy 20 thng Ba 1848 (Gossez 1967, pp. 241243).[1] Tuy nhin, ngay khi m?t c? quan chnh tr? g?m cc giai c?p khc nhau, s? rt th?m ? khng cn ???c xem l m?t d?ng c? h?p l? n?a, v s? khng s?n c c?a s? l?y m?u ??i di?n nh? m?t s? tham chi?u quan ni?m c ngh?a r?ng cc di?n vin chnh tr? ? khng th? hnh dung lm sao s? rt th?m cc ??i di?n c th? t? ??ng b?o ??m cho lao ??ng m?t ch? cn x?ng.
Trong cc n?m 1860, gi?i php ???c ?? xu?t trong Tuyn ngn Su m??i ha ra thi?u st v? m?t k? thu?t, v cc ?ng vin cng nhn Proudhonian cu?i cng ? c t thnh cng nh? cc khu v?c b?u c? nh? ???c cc nh anti-Federalist cho m?i. L t??ng v? s? t? tr? nh? th? ???c th? hi?n ch? y?u trong hnh th?c l?ch s? c?a ??ng lao ??ng, m ? ??i di?n cc l?i ch c?a giai c?p lao ??ng nh?ng c?ng g?m cc c nhn t? cc giai c?p x h?i khc cho d vi?c ny sau ? ? d?n ??n cc cu?c v?n ??ng v s?n ha ?? ch?ng l?i s? l?a ch?n t? nhin c?a cc chi?n s? v ??c bi?t cc tr th?c t? cc giai c?p x h?i kh gi? h?n, cho cc ch?c n?ng lnh ??o bn trong ??ng.
Khi ni?m m?u ??i di?n ? ch? b?t ??u pht tri?n trong ph?n sau c?a th? k?, cng v?i s? ln c?a cc khoa h?c x h?i. Cc nh ho?t ??ng c?p ti?n tho?t tin ? khng ngh? v? vi?c khai thc s? l?y m?u th?ng k. Athens hay Florence ? d??ng nh? r?t xa, v cc tham chi?u l?ch s? lc ? ? khng ph?i l cc n?n c?ng ha th?i C? hay Ph?c H?ng, m l Cch m?ng Php v Cng x Paris Cch m?ng Nga mau chng gia nh?p. Nh? m?t k?t qu?, ??i tin phong ? l t? c?a lc ?. Cho ??n ??u th? k? th? hai m??i m?t, cnh T? c?p ti?n ni chung ? nghi ng? s? ch?n b?ng b?c th?m. Cc ??ng dn ch?-x h?i v c?ng s?n ? ?ng m?t vai tr chnh trong vi?c thi?t l?p n?n dn ch? chnh tr? v nh n??c phc l?i ? chu u, nh?ng chng c?ng th?y b?n thn mnh nh? m?t elite chnh tr? thay th?, ???c bi?n minh b?i m?t s? hi?u duy l hay th?m ch khoa h?c v? l?ch s? v x h?i, m?t lo?i qu t?c ?? ?i khi d?n ??n ci by gi? l cc s? l?m d?ng ??y k?ch tnh qu quen thu?c. Cn trong m?t s? tr??ng h?p, nh? Th?y S? v mi?n Ty Hoa K?, ??nh ch? cc sng ki?n cng dn v tr?ng c?u dn ? gip thi?t l?p m?t ph?n s? t? qu?n d?a vo s? tham gia chung trong vi?c ra quy?t ??nh (Voutat 2005; Papadopoulos 1998; Allswang 2000).
S? Phn cng Lao ??ng Chnh tr?
??ng th?i, ? bn tinh hoa ch? ngh?a, m?c d t??ng r?ng m?t c? quan ???c ch?n c?a cc cng dn c th? phn x? t?t h?n b?n thn nhn dn khi ni ??n l?i ch chung ? c g?c r? trong th? gi?i c? x?a, cc l l? hi?n ??i ?ng h? ch? ?? qu t?c b?u c? ??i m?t l?t m?i. Khng cn c?n m?t giai c?p cai tr? ?? ???c nh?c ??n ch? trong quan h? v?i huy?t th?ng, c?a c?i, hay ??o ??c n?a. Gio d?c, m t?m quan tr?ng c?a n b?t ngu?n t? cc t??ng Khai Sng, by gi? ???c xem l c?t y?u. M?t tiu chu?n khc n?a ???c pht tri?n d?n d?n, ???c ?ng h? b?i m?t t??ng m?i ???c nh?p kh?u t? chnh tr? kinh t? h?c, c? th? l s? ti?n b? ? c t??ng quan ch?c n?ng v?i m?t s? phn cng lao ??ng t?ng ln m nh?t thi?t ?nh h??ng ??n t?t c? m?i th? trong x h?i hi?n ??i, k? c? chnh tr?. Trong Cch m?ng Php, t??ng ny ? ???c Sieys pht tri?n, nh?ng ? v?n kh b? c l?p, v b?t k? l l? no t?p trung vo s? phn cng lao ??ng chnh tr? ? v?p ph?i s? nghi ng? ?ng k?. Mong mu?n trnh s? pht tri?n c?a m?t giai c?p chuyn gia trong cng vi?c cng c?ng, nhi?u nh l?p php ? ?? xu?t s? b?u c? cho cc ch?c v? hnh chnh v chnh tr? ch? y?u, cc nhi?m k? ng?n cho cc ??i di?n, v c?m s? ti c?, v l do r?ng s? lun phin s? t? thi?t l?p m?t cch t? nhin v r?ng m?t s? cng dn ngy cng l?n h?n s? tr? nn quen v?i cch cng vi?c cng c?ng ho?t ??ng m?t l l? m ? gy ra nhi?u tranh lu?n r?i trong N?i chi?n Anh. V? m?t k? thu?t, nguyn t?c lun phin ? t? ra l m?t th?t b?i, v nh?ng ng??i khng th? ???c bu l?i cho m?t ch?c v? ? ti?p t?c ?ng c? cho ch?c v? khc, v cc ch?c v? ? b?t ??u ??i ch? bn trong m?t nhm cng dn kh h?n ch? (Gueniffey 1993). Tuy nhin, ??c mu?n ?? h?n ch?, hay th?m ch ng?n ch?n, s? chuyn nghi?p ha chnh tr? ? th??ng xuyn ???c by t? trong cc th?p nin ti?p sau. M?t s? sans-culottes* Parisian ? ?i, n?u khng ph?i chnh ph? tr?c ti?p c?a nhn dn, th t nh?t m?t quy?n l?c gim st v ki?n, ???c ??nh ngh?a nh? m?t quy?n l?c th? t? thu?c t?t c? cc c nhn ngang nhau m nh?ng ng??i sau c th? t? th?c hi?n, m khng c s? ??i di?n, v nh? m?t ph?n thi?t y?u c?a quy?n t?i cao qu?c gia (Bonneville Nicolas trong La bouche de fer, October 1, 1790, ???c trch trong Rosanvallon 2000, pp. 4344; Rosanvallon 2008). V sao lc ? sans-culottes ? khng ?? xu?t s? ch?n b?ng b?c th?m cc b?i th?m ?on ?? gim st cng vi?c c?a cc nh lnh ??o chnh tr?, nh? ? l th?c hnh ? Athens c? x?a? Nh? chng ta ? th?y, s? rt th?m ? th?m ch khng ???c nh?c ??n trong cc gi?i c?p ti?n nh? v?y. Ng??c l?i, v m?c d m?t giai c?p chnh tr? b?t ??u r?i ?? pht tri?n (Gueniffey 1993), ? khng c s? b?o v? r rng r?ng ri no v? chnh tr? chuyn nghi?p v ci tr??c (giai c?p chnh tr?) ? ch?a bao gi? ???c m t? ??i l?p v?i s? rt th?m.
Tuy v?y, bn trong vi th?p nin, quan ni?m v? phn cng lao ??ng ? chinh ph?c ???c ph?n l?n cc tri tim v kh?i c. Benjamin Constant ? cho thnh ng? chnh tr? n?i ti?ng ny trong The Liberty of the Ancients Compared with the Moderns c?a ng. Trong th? gi?i c? x?a, ng l?p lu?n, t? do ? c ngh?a l s? th?c hi?n t?p th? tr?c ti?p c?a quy?n t?i cao, hay t nh?t m?t ph?n c?a quy?n t?i cao, nh? s? tham gia tch c?c v lin t?c c?a t?t c? cc cng dn trong quy?n l?c t?p th?. T? do nh? v?y ? l c th? ch? trong cc c?ng ??ng nh? v?i ??o ??c ??ng nh?t, n?i tnh tr?ng n l? ? cho php cc cng dn hi?n b?n thn mnh cho cng vi?c cng c?ng, v ? t?n t?i trong m?t tnh tr?ng chi?n tranh lin min. Trong cc nh n??c l?n hi?n ??i, m c khuynh h??ng t?i ha bnh v th??ng m?i v ? t? b? th?c hnh n l? khi n?n v?n minh ti?n t?i, nh?ng ng??i t? do khng cn c s? r?nh r?i ?? tham gia lin t?c vo chnh tr? n?a. T? do c?a nh?ng ng??i hi?n ??i v? c? b?n l t? do ph? ??nh (negative). N c ngh?a r?ng, trong s? theo ?u?i cng vi?c c?a mnh, ng??i ta ???c b?o v? ch?ng l?i s? can thi?p sai tri c?a nh n??c; n d?a vo habeas corpus, (quy?n) t? do ki?n, h?i h?p, v di chuy?n, v quy?n ??i v?i ti s?n. T?t nhin, n c?ng g?m quy?n ?? ?nh h??ng ??n cc ??i di?n qua cc cu?c b?u c? v cng lu?n, nh?ng m?c tiu chnh v?n l gi? cng nhi?u th?i gian cng t?t cho s? h??ng th? yn bnh s? ??c l?p ring t? b?ng vi?c thu ngoi cc ch?c n?ng chnh ph? cho m?t t ng??i ???c ch?n, v h?u h?t cc cng dn khng cn mu?n ch?u trch nhi?m tr?c ti?p v cng vi?c cng c?ng n?a. D??i cc ?i?u ki?n ny, Constant (1988, pp. 309328) ? th?a nh?n, s? th?c hi?n quy?n t?i cao ph?n l?n l h? c?u v? b?n ch?t.
Trong n?a th? hai c?a th? k? th? m??i chn, quan ?i?m ny tr? nn hon ton ?? lng ?? cnh khi chnh tr? ? tr? thnh m?t ngh? theo ?ng ngh?a c?a n, v khi nh?ng ng??i th?c hi?n n ? ??n ?? s?ng khng ch? cho m t? chnh tr?, ?? dng cc t? n?i ti?ng c?a Max Weber, (Weber 1994, p. 318). Ch?c ch?n, s? pht tri?n c?a cc ??ng qu?n chng ? lm y?u t?m nhn c?a Constant v? s? phn bi?t x h?i v s? ch?ng g?i v?i s? phn bi?t chnh tr?; m?t ph?n c?a elite chnh tr? by gi? ???c tuy?n m? t? bn ngoi t?ng l?p qu t?c t? nhin, ??c bi?t k? c? cc cng nhn cng nghi?p. Nh?ng ? th??ng l cc b? ph?n di ??ng h??ng ln c?a cc giai c?p lao ??ng v?i cc m?c gio d?c cao h?n chi?m cc v? tr c trch nhi?m bn trong cc ??ng qu?n chng (Pudal 1989), v elite m?i ny mau chng tr? thnh chuyn nghi?p nh? cc elite t? s?n. B? p gi?a s? chuyn nghi?p ha t?ng ln c?a chnh tr? v tnh ph? bi?n r?ng ri c?a cc cu?c b?u c?, s? rt th?m chnh tr? ph?n l?n ? b? b? x cho cc bin nin s?. Cc n?n c?ng ha hi?n ??i, ngay c? cc n?n c?ng ha h??ng t?i m?t ch? ?? nhn ti n ha, ? khng ch?p nh?n s? k?t h?p b?u c? v rt th?m m ? l ?i?n hnh c?a ch? ngh?a c?ng ha ti?n cch m?ng. Tuy v?y, th?t ?ng ch r?ng Constant ? c th? ?ng h? h? th?ng ny cho s? ch?n jury v bc b? n cho vi?c ch?n cc quan ch?c chnh tr?, v r?ng cc l l? ch?ng l?i cc b?i th?m ?on g?m cc cng dn th??ng ph?n l?n ? th?t b?i ?? thuy?t ph?c ?a s?, khi s? rt th?m trong chnh tr? m?t khc ? hon ton v?ng m?t kh?i s? th?o lu?n. S? phn cng lao ??ng chnh tr? ? khng ph?i tr?c ti?p l m?t nhn t? trong s? bi?n m?t c?a s? rt th?m chnh tr?. Tuy v?y, theo th?i gian, khi n tr? thnh m?t th?c t? ph?n l?n ???c h?u h?t cc di?n vin cng nh?n, n ? gip c?ng c? m?t n?p t? duy trong ? s? rt th?m ???c xem nh? khng th?, n?u n th?m ch cn ???c nh?c ??n.
K?T LU?N
Trong ch??ng ny, chng ta ? th? tr? l?i m?t cu h?i gy b?i r?i: chng ta gi?i thch th? no s? bi?n m?t g?n nh? hon ton ? chu u, trong vng vi th?p nin, c?a s? rt th?m m?t k? thu?t ch?n m trong hng th? k? ? ???c xem nh? r?t ph h?p v?i chnh ph? c?ng ha, n c l dn ch?, nhn dn, hay qu t?c? Cu tr? l?i l ph?c t?p v c nhi?u nguyn nhn.
S? rt th?m ? khng bi?n m?t sau cc cu?c cch m?ng th? k? th? m??i tm b?i v n ? b? qun, hay b?i v ? khng cn kh? thi n?a ?? rt th?m trong cc c?ng ??ng chnh tr? l?n h?n. Hon ton ng??c l?i: T?i Th?y S?, s? rt th?m ? v?n l m?t th?c hnh si ??ng vo ?m tr??c c?a cc cu?c cch m?ng M? v Php, ko di th?c ra cho ??n 1831. H?n n?a, vi nh cch m?ng Php ? bi?t r v? tnh hnh chnh tr? ny trong n??c lng gi?ng c?a h?. Ngoi ra, s? th?c hnh rt th?m ph?n l?n ? nui d??ng s? ln c?a jury trong nhnh t? php, trong c? cc bi?n th? Anh-M? v l?c ??a c?a n. S? rt th?m quy m l?n c?ng ???c dng trong cc tr ch?i may r?i, nh?t l trong cc x? s? nh n??c. S? th?c r?ng cc cu?c b?u c? ???c g? r?i thnh cng kh?i s? rt th?m v th? ph?i l m?t l?a ch?n, m?c d ? h?u h?t cc n??c, s? l?a ch?n ny d??ng nh? hi?n nhin ??n m?c ? th?m ch khng c?n nh?c ??n.
Ng??c v?i lu?n ?? do Bernard Manin g?i v m?t huy?n tho?i ???c tin r?ng ri trong th? k? th? hai m??i m?t, s? bi?n m?t c?a s? rt th?m ? khng g?n v?i s? hi?u r?ng s? rt th?m ? l dn ch? cn cc cu?c b?u c? ? l qu t?c, v?i cc Cha L?p Qu?c b?o v? ci sau b?i v h? ? mu?n m?t ch? ?? qu t?c b?u c? h?n l m?t n?n dn ch? th?t s?. Cc ?o?n ???c Montesquieu v Rousseau ch?p bt v? v?n ?? ? cung c?p nhi?u ch gi?i h?n v? cc t??ng c? h?n ???c Aristotle hay gi?i nh?t Contarini tn thnh, khng ph?i l nh?ng ph?n nh g?c v? cc th?c hnh ???ng th?i. Khng c nghi ng? g r?ng chi?n th?ng c?a chnh ph? ??i di?n ? gi?i thch r rng th?ng l?i sau khi ch?t c?a cc tro l?u chnh tr? v tri?t h?c tinh hoa ch? ngh?a c?a cc tr??ng phi t? duy c?ng ha c? h?n. T? quan ?i?m ny, s? dng dn ch? c?a s? rt th?m gi?a t?t c? cc cng dn ? b? lo?i tr?, v m?t s? s? ch? trch r rng c?a s? rt th?m ???c cc di?n vin tinh hoa ch? ngh?a ??a ra. Tuy v?y, trong khi d??ng nh? khng th? ch?i ci r?ng cc Cha L?p Qu?c ? khng ph?i l cc nh dn ch?, s? rt th?m, nh? n ???c th?c hnh trong th?i k? ??u Hi?n ??i, ? khng ??i l?p v?i m ???c k?t h?p v?i cc cu?c b?u c?; v th? n ? khng l m?t th? t?c dn ch? thu?n ty, m ?ng h?n m?t d?ng c? c?a ch? ?? qu t?c phn ph?i. S? dng ph? bi?n s? ch?n b?ng b?c th?m ? l thi?u s? v ? khng r?ng ri vo cu?i th? k? th? m??i tm. Ci ?ng ch l sau th?p nin ??u tin c?a th? k? th? m??i chn, khng di?n vin tinh hoa ch? ngh?a ?ng k? no ? b?o v? s? th?c hnh rt th?m nh? m?t ph??ng php th? y?u, ?? ???c dng k?t h?p v?i cc cu?c b?u c?. N ? c th? l m?t ph??ng ti?n ?? lo?i b? cc ??i di?n, cho vi?c ch?n nh?ng ng??i gi? ch?c v? cng t? m?t danh sch ng?n c?a cc c nhn ???c cc cng dn bu, cho vi?c hnh thnh cc ?y ban qu?c h?i, cho vi?c tch c? quan ??i di?n thnh hai h?i ??ng, v vn vn t?t c? cc th? ? ???c th?c hnh r?ng ri trong th?i k? ??u Hi?n ??i v ? v?n ho?t ??ng, tuy ? m?c ?? t h?n, t?i C?ng ha Helvetic. C m?t s? ?? xu?t ???c ??a ra theo h??ng ny, ? c? Php v Hoa K?, nh?ng cc ?? xu?t ny ? khng ???c xem xt nghim tc, hay ch?u s? ch?t y?u.
??ng th?i, s? rt th?m nhn chung ? khng ???c b?o v? nh? m?t th?c hnh dn ch? trong giai ?o?n tr?i t? cc cu?c cch m?ng th? k? th? m??i tm ??n cc th?p nin cu?i cng c?a th? k? th? hai m??i ng?n. Trong khi m?t t? ?i?n cu?i th? k? th? m??i chn c th? ???c tm th?y ? v?n ??nh ngh?a m?t n?n c?ng ha dn ch? nh? m?t h? th?ng trong ? nh?ng ng??i cai tr? ???c rt b?ng th?m hay ???c nhn dn thu?c m?i ?i?u ki?n bu,[2] ?i?u ny ? l ngo?i l? m ? ch?ng minh quy t?c (v nn l?u r?ng m?c t? ny ? nh?c ??n cc n?n dn ch? c? x?a v hi?n ??i, h?n l cc tranh lu?n ???ng th?i). N?u s? ch?n b?ng b?c th?m ? ???c xem r?ng ri nh? dn ch?, v sao n ? khng ???c cho m?i nh? m?t t??ng c?p ti?n hay cch m?ng? V sao nh?ng ng??i c?p ti?n ? hon ton khng ch ??n th? t?c, nh?t l vo lc khi v?n h?c v tri?t h?c c? ?i?n ? t?o thnh m?t ph?n c?t y?u c?a v?n ha chnh tr? v Athens ? v?n l m?t ?i?m tham chi?u dn ch?? S? gi?i thch ny ph?i ???c tm ? n?i no ? khc h?n trong s? ??i l?p gi?a s? rt th?m dn ch? v cc cu?c b?u c? qu t?c.
Quy m ngy cng l?n h?n c?a cc c?ng ??ng chnh tr? c?ng ch?ng l l do cho s? lo?i b? s? rt th?m. L ?ng r?ng kch th??c ? th??ng ???c nh?c t?i nh? m?t s? khc bi?t quan tr?ng gi?a cc n?n c?ng ha c? x?a v m?i, v cc quy m l?n h?n c l? ? lm cho s? rt th?m dn ch? gi?a t?t c? cc cng dn kh kh?n h?n khi ch?n cc ??i di?n qu?c gia, ch?ng h?n. Tuy v?y, v d? Th?y s? ???c m t? trong ch??ng ny minh h?a r?ng s? rt th?m ? c th? d? dng ???c s? d?ng nh? m?t d?ng c? th? y?u ?? gi?m nh? s? c?nh tranh gi?a cc ??i di?n ???c bu, nh? ? th? trong C?ng ha Helvetic v trong m?t m?c ?? t h?n trong Directory Php. Ngoi ra, ? quy m ??a ph??ng hay t?ng, s? rt th?m ? c th? ???c th?c hnh nh? m?t d?ng c? cho chnh quy?n-t? qu?n. Th?c ra, m?c d cc l l? d?a vo quy m r rng ? ???c ??a ra ch?ng l?i n?n dn ch? tr?c ti?p v cc ??i h?i ??ng cng dn, ci sau ? ch?ng bao gi? ???c nh?c ??n nh? m?t khuy?t ?i?m c?a s? rt th?m. Quy m c th? ? c m?t tc ??ng gin ti?p, ??c bi?t trong di h?n, nh?ng d??ng nh? ? khng ?ng m?t vai tr l?n trong s? ti?n ha c?a s? rt th?m (Mellina 2021, vol.1).
Nhn t? quy?t ??nh ??u tin lin quan ??n s? bi?n m?t c?a s? rt th?m ? l chnh tr? v? b?n ch?t. Khi ni?m v? ch? quy?n nhn dn (quy?n t?i cao c?a nhn dn) v t?m nhn m?i v? s? ??i di?n ?y thc ? ?nh d?u m?t s? tuy?t giao r r?t v?i lo?i ??i di?n d?a vo hi?n thn dng cc hnh th?c b? phi?u th?a hi?p khc nhau m ? th?nh hnh su?t th?i Trung C? v th?i ??u Hi?n ??i. T?t c? cc cng dn ch? ??ng by gi? ???c cho l by t? ch c nhn c?a h?, ??c bi?t khi ch?n cc ??i di?n c?a h?, v s? b?u c? ???c cho l ph??ng php thch h?p cho nhi?m v? ny. Cc di?n vin tinh hoa ch? ngh?a ? mu?n quy gi?n t? cch cng dn v? hnh ??ng ?ng thu?n ny ?? l nh?ng ng??i b? tr?, trong khi cc di?n vin dn ch? ? chi?n ??u cho m?t ton th? cng dn n?ng ??ng h?n nhi?u v s? ki?m sot ch?t h?n ??i v?i cc ??i di?n. Nh?ng ngay c? cc di?n vin dn ch? ? khng tranh ci cc cu?c b?u c? v ? ch?ng bao gi? ?i l?i s? rt th?m nh? m?t d?ng c? chnh tr? h?p l?. Chnh ph? ??i di?n ? ng? r?ng m?t c? quan ???c ch?n c?a cc cng dn c th? hi?n thn nhn dn hay qu?c gia, nh?ng c? quan ny ? ph?i nh?n ???c m?t s? ?y thc r rng t? cc c? tri ?? l h?p php. Ghp v?i khi ni?m v? ch? quy?n nhn dn, s? lin k?t m?i ny c?a s? ??i di?n d?a vo ?y thc v hi?n thn ? c?c k? thnh cng trong hai th? k?. ch t? do ???c xem nh? thi?t y?u trong c? lu?t t? v trong chnh tr?. Cc Cha L?p Qu?c ? tm cch ?? t?o ra m?t ch? ?? qu t?c b?u c? m?i m thay th? cc ch? ?? qu t?c phn ph?i c? h?n. H?u h?t cc nh ho?t ??ng dn ch? bi?n h? cho ch? quy?n nhn dn v s? ??i di?n ?y thc, quy?n b? phi?u ph? qut, v m?t t? cch cng dn tham gia, nh?ng h? ? khng quay v? pha rt th?m. Cc cu?c b?u c? ? l nghi l? m?i m ? ban cho tr?t t? tnh chnh ?ng chnh tr? th? t?c.
Nhn t? quy?t ??nh th? hai ? mang tnh v?n ha, v n c?ng ? ngang-??ng phi. Nh? Barbara Stollberg-Rilinger bi?n lu?n ??u tin, v nh? ???c ch?ng minh trong nghin c?u c?a Maxime Mellina v? Th?y S?, cc ph?n t? duy l, cc nh t? t??ng c?a c? Khai Sng v th? k? th? m??i chn r?t cu?c ? kh khng hi?u khch v?i s? rt th?m. Trong hng th? k?, s? ch?n b?ng b?c th?m ? ???c nhi?u ng??i xem nh? m?t d?ng c? duy l, v n ? gip lm gi?m tham nh?ng v xung ??t n?i b? gi?a cc elite, trong khi ??ng th?i ch?ng th?c m?t s? bnh ??ng bi?u t??ng trong s? nh?ng ng??i m gi?a h? s? ch?n di?n ra. V?i s? kh?i ??u c?a cc cu?c cch m?ng M? v Php, hnh th?c ny c?a tnh duy l ? ??t nhin b? khinh mi?t, ???c xem nh? tn d? c?a m?t th?i ??i l?i th?i v l?c h?u. Trong t??ng t??ng chnh tr? m?i, s? rt th?m ? l m?t s? th?c hnh phi l. Cc di?n vin chnh tr? by gi? kh?ng kh?ng v? ch t? do ???c khai sng, ch bai s? may r?i m qung ho?t ??ng trong s? rt th?m, dng m?t t? ng? m ? xu?t hi?n r?t nhi?u l?n trong cc v?n b?n th? k? th? m??i chn.
Kh l th, trong qun ??i nh? trong l?nh v?c lu?t hnh s?, cc s? tr?ng ph?t ? ngy cng ???c c nhn ha trong n?a th? hai c?a th? k? th? m??i tm, v ??c bi?t decimation ? b? m?t tnh h?p php nh? m?t th?c hnh. Vo ?m tr??c c?a Cch m?ng Php, s? dng rt th?m trong khung c?nh decimation ? ho?t ??ng nh? m?t s? r?n ?e (Stollberg-Rilinger, 2014b). Vi?c rt th?m ? khng th? l m?t nghi l? n?a, gi?i nh?t m?t th? t?c v?i tnh chnh ?ng n?i t?i th?p. S? t??ng t??ng ???ng th?i v? s? ti?n b?, ???c hnh th?c m?i c?a ch? ngh?a duy l ?ng h?, ? xem s? rt th?m nh? m?t di s?n c?a Ch? ?? C? x?a. S? thay ??i ny ? na n nh? s? thay ??i ???c Thomas Aquinas v Gio H?i th?c hi?n su th? k? tr??c khi h? lm m?t uy tn sors divinatoria, m h? ? xem nh? m?t di tch kinh C?u ??c h?p l? ch? vo ngay s? b?t ??u c?a ??o Kit, cu?i c?ng ? tr? thnh m?t hnh th?c m tn nguy hi?m trong th? k? th? m??i ba. V?i cc cu?c cch m?ng th? k? th? m??i tm, chnh sors divisoria, t nh?t trong chnh tr?, ? ???c xem nh? tn tch c?a m?t qu kh? xa xi v phi l. L?i c?u xin cho ch t? do ? ??i l?p v?i Ch? ?? C? x?a v ch? ?? l?ch s? c?a n (Hartog 2015). N c?ng ? khc v?i khi ni?m ch t? do ???c Machiavelli by t? m?ch l?c vo ??u th? k? th? m??i su, khi ng ca ng?i lnh ??o chnh tr? c ??c h?nh, c kh? n?ng hnh ??ng d?t khot trong th?i gian khng ch?c ch?n. L?p lu?n Machiavellian ny s? quay l?i ch? mu?n h?n nhi?u, ch?ng h?n trong quan ni?m Leninist v? cch m?ng v s?n, ???c k?t h?p v?i t??ng h?u-Khai Sng r?ng ??i tin phong c th? d?a vo s? hi?u bi?t khoa h?c v? l?ch s? ??nh h??ng ti?n b?; cc t??ng ny l xa l? v?i s? rt th?m nh? ch? ngh?a c?ng ha t? s?n. Hai nhn t? quy?t ??nh ny cho s? hi?u v sao s? rt th?m ? bi?n m?t ? chu u, tuy v?y, ? v?ng m?t ? Trung Qu?c. Nh? chng ta ? th?y, s? ?y thc (thin m?nh, ??) ???c ni ??n ? Trung Qu?c (Zhongguo, ??/??) ? khng ??n t? nhn dn m t? Tr?i, v ? l nhi?u h?n v? tr?t t? c?a s? ph?n h?n l ch c nhn. H?n n?a, s? b quy?n c?a tnh duy l ? Trung Qu?c ? hon ton khc v?i ci t??ng ?ng u chu c?a n. Ch? ?? nhn ti ???c ch?ng th?c b?ng cc cu?c thi v s? hi ha c?a tr?t t? v? tr?, k? c? l?nh v?c siu hnh c?a con ng??i, ???c ni ??n, khng ch? ch duy l c nhn. Cc php chuy?n ngh?a c?a th?i ??i th?nh v??ng (shengshi, th?nh th?, ??), s? khi ph?c (zhongxing, trung h?ng, ??), v s? ph?c h?i (fuxing, phc h?ng,??) ? chi ph?i, v m?c d ci sau b?ng cch no ? ? h??ng v? pha tr??c, n ? khng ng? m?t s? ?o?n tuy?t tri?t ?? v?i qu kh? m cch m?ng v s? ti?n b? ? ng? ? ph??ng Ty. Nh?ng s? khc bi?t ny c th? gi?i thch s? phn k? l?n ? x?y ra gi?a hai n?n v?n minh v? v?n ?? rt th?m chnh tr?.
M?t nhn t? th? ba gi?i thch v sao s? rt th?m b? xem nh? hon ton phi l trong chnh tr?. Tr??c cu?i th? k? th? m??i chn, quan ni?m v? m?u ??i di?n ? ch?a ???c bi?t ??n, v ? khng c m?i lin h? khoa h?c no gi?a vi?c rt th?m v s? ??i di?n m t?. Nhi?u di?n vin ? ch? trch cc chnh ph? ??i di?n n?i cc nhm chi ph?i ? ??c quy?n ha quy?n l?c, ??u tin m?t cch chnh th?c b?ng vi?c lo?i tr? ph? n?, nh?ng ng??i ngho, cc n l? v dn c? c?a cc thu?c ??a kh?i quy?n b? phi?u, v sau ? theo m?t cch de facto m?t khi quy?n b? phi?u ph? qut ???c ch?p nh?n. H? ? thc ??y cc ph??ng ti?n khc nhau ?? ??t s? ??i di?n m t? nh?ng ? ch?ng bao gi? ngh? v? s? rt th?m nh? m?t d?ng c? m m?t cch ti?m n?ng c th? t?o ra m?t vi th? gi?i c?a nhn dn, v?i s? ?a nguyn m?nh c?a cc nhm, cc l?i ch, v cc gi tr? ???c ??i di?n ?ng ??n. Truy?n th?ng c? c?a ch? ngh?a c?ng ha ? c th? ??i di?n tnh ?a d?ng c?a x h?i nh? cc h?n ng?ch v s? ??i di?n ring r? c?a cc nhm lu?t ??nh khc nhau, trong khi ??ng th?i th? h?n ch? cc xung ??t chnh tr? v thc ??y s? th?ng nh?t c?a h? th?ng chnh tr?. B? phi?u th?a hi?p l m?t d?ng c? then ch?t cho vi?c ??t m?c tiu ny v vi?c rt th?m ? th??ng l ph?n c?t y?u c?a n. Quan ni?m m?i v? t? cch cng dn ? l bnh qun h?n, t nh?t cho nh?ng ng??i ???c nh?n vo cu l?c b? ??c quy?n ny, v cc cu?c b?u c? ring r? ? khng cn c th? ???c ch?p nh?n n?a, tr? v? m?t ??a l ?? ??i di?n cc ph?n c?a ??t n??c. Nh?ng xung ??t chnh tr? v tnh ?a nguyn c?a cc l?i ch by g?i ???c cng nh?n nh? cc chi?u bnh th??ng c?a chnh th?, c? b?i cc nh khai phng v b?i cc nh dn ch? c?p ti?n v cc nh x h?i ch? ngh?a. By gi? ???c xem nh? bnh th??ng ?? v?n ??ng cho cc ch?c v? cng, l?p cc ??ng, v cng khai b?o v? cc l?a ch?n thay th? chnh tr? trong l?nh v?c cng. Khng c kh? n?ng d?a vo s? l?y m?u ??i di?n, cc chi?u ?a nguyn v lu?n chi?n c?a chnh tr? d??ng nh? khng t??ng thch v?i s? rt th?m. Ci sau nh? th? ? b? tch kh?i cc cu?c b?u c?, m tr? thnh c? ch? chnh tr? trung tm.
Tuy v?y, trong l?nh v?c t? php, n ? l m?t v?n ?? khc hon ton. ??c bi?t, cc b?i th?m ?on dnh ??n s? phn xt ch? quan, cn ci ph? qut ? l th?m quy?n c?a nh n??c. Nhi?u di?n vin tin r?ng cc quy?t ??nh c? th? trong l?nh v?c t? php ? khng ?i h?i n?ng l?c chuyn mn nh?ng ? c ?i h?i s? phn x? c?a nh?ng ng??i ngang hng (peers) c?a ng??i ta. T??ng t?, ???c cho r?ng cc b?i th?m ?on ? huy ??ng l??ng tri c?a nh?ng ng??i ???c khai sng hay cc c nhn trung bnh, m nh? th? c th? thay th? cho nhau; h? v th? tnh ??n s? phn xt cng b?ng v v t?. Ch? ngh?a ?a nguyn v xung ??t khng b? hi?m nguy. Hon ton ng??c l?i: S? ??ng thu?n ? l m?c ?ch, v?i s? nh?t tr ???c ?i h?i trong jury Anh-M? v m?t ?a s? ?? tiu chu?n trong cc bi?n th? Php v u chu c?a n. T?i Venice, nh? trong Gio h?i Cng gio Roma, s? nh?t tr ? l m?t d?u hi?u r?ng Cha ? h??ng d?n s? b?u c?. Trong cc b?i th?m ?on, s? ??ng thu?n ? l m?t d?u hi?u r?ng s? th?o lu?n cn nh?c d?a vo l??ng tri ? thnh cng v cng l ? ???c th?c thi. Cc b?i th?m ?on ? ???c Tocqueville xem m?t cch ?ng ??n nh? m?t ph?n quan tr?ng v b?n ch?t c?a n?n dn ch?. ng ? khng tn thnh php phn ?i Hegelian gi?a m?t m?t nh n??c v ci ph? qut, v m?t khc x h?i dn s? v ci c bi?t, v nh? m?t k?t qu? ng ? di?n gi?i jury nh? m?t ??nh ch? chnh tr?. Trong th?c t?, cc b?i th?m ?on ? lun lun l m?t tr??ng h?c v? t? cch cng dn. Ngoi ra, cho ??n ph?n ba th? nh?t c?a th? k? th? m??i chn, kh? n?ng cho cc b?i th?m ?on ?? h?y b? lu?t ph?n l?n ? ???c b?o v? v th?m ch th?c hi?n trong khung c?nh Anh-M?. Tuy v?y, ngay c? ? Hoa K?, cc b?i th?m ?on nh? m?t s? hi?n thn c?a nhn dn ? d?n d?n m?t tnh chnh ?ng ??i l?i nhnh l?p php, ???c xem nh? m?t hnh th?c ??i di?n cao c?p d?a vo m?t s? k?t h?p c?a s? ?y thc v s? hi?n thn. Khi ni ??n lu?t, h?c thuy?t h?y b? ? th?t th?. V l?n n?a, lo?i chnh tr? ???c ni ??n ? d?a vo l??ng tri v s? h?y b? ? c th? ch? x?y ra trong tr??ng h?p nh?t tr. ? khng ph?i ng?u nhin r?ng s? ch?n cc b?i th?m ?on trn c? hai b? c?a ??i Ty D??ng trong hng th?p nin ? ???c ti?n hnh b?ng vi?c rt th?m t? m?t danh sch ng?n m?t th? t?c m c th? ???c so snh v?i m?t hnh th?c ??c th c?a s? b? phi?u th?a hi?p. Ngay c? khi s? ?i h?i cho cc b?i th?m ?on bao hm h?n v? m?t x h?i ? n?i ln trong th? k? th? m??i chn, m?c tiu ??ng thu?n v vai tr c?a l??ng tri ? khng b? thch th?c. Tnh chnh ?ng c?a jury ? ?? m?nh ?? khng c? cc ti?ng ni l?p lu?n cho s? bi b? chng v ?ng h? cc th?m phn chuyn nghi?p, khi s? phn cng lao ??ng ngy cng t? p ??t nh? m?t xu h??ng chnh tr?.
Trong cc Ch??ng tr??c, t?m quan tr?ng c?a s? ch?n b?ng b?c th?m trong cc n?n c?ng ha th?i C?, th?i Trung C? v th?i k? ??u Hi?n ??i ? tr? nn r rng h?n. Chng ta ? th?y cc c? ch? chnh tr? ny khc th? no v?i ci ngy nay chng ta th??ng nh?n di?n nh? s? rt th?m v m?u ??i di?n. Vi?c ny cho chng ta r?i t??ng no ? v? h??ng chng ta s? l?y trong vi?c tr? l?i cu h?i th? ba ???c nu ? ??u cu?n sch ny: V sao s? ch?n b?ng b?c th?m lm m?t cu?c tr? l?i chnh tr?, v chng ta nn di?n gi?i s? Ph?c h?ng ny nh? th? no?
4. S? Quay l?i c?a s? Rt th?m: Cc Minipublic Th?o lu?n Cn nh?c
Trong ??u cc n?m 1970, cc b?i th?m ?on cng dn (cc nhm nh? g?m 12 ??n 30 cng dn ???c ch?n ng?u nhin ?? truy?n ??t vi?c cng chng xem m?t v?n ?? c? th? nh? th? no cho cc nh ch?c trch) ? ?nh d?u s? tr? l?i c?a s? rt th?m v?i chnh tr?, h?u nh? ??ng th?i ? ??c v Hoa K?. Trong cu?i cc n?m 1980, cc h?i ngh? ??ng thu?n g?m m??i l?m hay nhi?u h?n dn th??ng ???c ch?n ng?u nhin ? ???c t? ch?c ? ?an M?ch ?? th?o lu?n cc v?n ?? khoa h?c v cng ngh? chung. ??ng th?i, t??ng v? cc cu?c th?m d th?o lu?n cn nh?c (deliberative poll) v? cc v?n ?? no ?, g?m vi tr?m cng dn, ? xu?t hi?n ? Hoa K?, mang hnh th c? th? h?n vo gi?a th?p nin ti?p sau. T?i Australia, vi nghi?p ?on ? th? nghi?m v?i cc h?i ngh? ch?n ng?u nhin v cc nhm cng tc ?? pht tri?n cc hnh th?c m?i c?a t? ch?c v trnh by r cc h??ng d?n m?i cho ho?t ??ng (Carson and Martin 1999, p. 76).
Trong cc th?p nin ti?p sau, cc cng c? ny ? lan ra cc n??c khc v d?n ??n nhi?u th? nghi?m m?i. T?t c? cc d?ng c? ny l ph?n c?a m?t xu h??ng r?ng h?n c?a cc ??i m?i dn ch? m ??t s? tham gia cng dn v s? th?o lu?n cn nh?c vo trung tm sn kh?u (Smith 2009). Tuy v?y, ci ??c ?o v? chng l chng d?a vo cc cng dn th??ng ???c ch?n ng?u nhin. Nh? th? chng khc v?i cc ??nh ch? tham gia g?m cc cng dn t? nguy?n; v?i cc phong tro x h?i t? cho l ?? bi?n ??i x h?i t? d??i ln qua nh?ng s? huy ??ng cng dn phi th? ch?; v?i cc d?ng c? dn ch? d?a vo cc t? ch?c x h?i dn s? (nh? cc ??nh ch? neo-corporatist (?on th? ch? ngh?a m?i) m ? l quan tr?ng k? t? th?i k? sauChi?n tranh Th? gi?i II v by gi? l?y m?t cu?c s?ng m?i trong cai qu?n tham gia); hay v?i cc quy?t ??nh ???c ton b? cc cng dn ??a ra trong cc sng ki?n cng dn v cc cu?c tr?ng c?u dn . Chng ta gi?i thch th? no s? quay l?i ??y ?n t??ng c?a s? rt th?m, sau khi h?u h?t cc di?n vin v cc nh quan st chnh tr? ? qun hay ? g?t b? n nh? l?i th?i trong g?n hai th? k?? S? ??i m?i ny nn ???c hi?u nh? th? no? Lo?i no c?a n?n dn ch? ???c ni ??n?
M?U ??I DI?N: S? THU?N HA TH? HAI C?A S? MAY R?I
Vo ??u cc n?m 2000, s? rt th?m cu?i cng ? c th? x?y ra gi?a t?t c? cc cng dn trong m?t khung c?nh c?a quy?n b? phi?u ph? qut. Chng ta ? th?y trong cc Ch??ng tr??c r?ng vi?c rt th?m trong l?nh v?c chnh tr? ng? c? m?t s? bnh ??ng bi?u t??ng gi?a nh?ng ng??i c th? ???c rt ti?m n?ng, v m?t s? tch bi?t gi?a nh?ng ng??i bn trong v bn ngoi gi?i rt th?m. S? bao g?m t?t c? nh?ng ng??i tr??ng thnh s?n lng trong cu l?c b? rt th?m l ch?a t?ng c trong l?ch s?. ??ng th?i, m?t ph?n b?i v kch th??c ???c m? r?ng c?a c?ng ??ng chnh tr? v m?t ph?n b?i v quan ni?m chnh tr? lm n?n mng cho cc th? nghi?m dn ch? nh? v?y, hnh th?c tham gia cng dn ny khng cn ???c xem nh? s? cho php chnh ph? c?a t?t cc thnh vin c?a c?ng ??ng chnh tr? n?a. t??ng, ?ng h?n, l ?? ??i di?n nhn dn trong m?u thu nh?, ?? t?o ra m?t minipopulus (qu?n chng mini), ?? dng thu?t ng? ???c Robert Dahl (1989, p. 340) ??t ra. M?t minipublic (cng chng mini), nh? n th??ng xuyn ???c g?i ngy nay, g?m cc c nhn ???c ch?n, m ???c cho l ngh?, th?o lu?n, v cho cc ki?n c?a h? nh? ton b? dn c? s? lm, n?u ???c cung c?p thng tin thch h?p v c cc ?i?u ki?n ?ng cho s? th?o lu?n cn nh?c. Cc minipublic nh? th? c th? ???c phn tch nh? m?t ki?u m?i c?a s? ??i di?n-hi?n thn, gi?ng cc c? quan t?p th? m t nh?t m?t ph?n ? ???c ch?n b?ng rt th?m trong th?i Trung C? v th?i k? ??u Hi?n ??i. Tuy v?y, m?t y?u t? l m?i tri?t ??: s? rt th?m by gi? ???c xem nh? d?ng c? t?t nh?t ?? b?o ??m b?n ch?t m t? c?a s? ??i di?n ny, m?t s? ??i di?n ph?n nh ??y ?? s? ?a d?ng c?a x h?i v? m?t x h?i h?c. Chng ta hy xem xt lm sao s? pht tri?n ny tr? nn c th?.
Th?ng l?i c?a cc Th?m d D? lu?n
M?u ??i di?n ??u tin d?a vo s? ch?n ng?u nhin thu?n ty quay l?i ??n n?m 1895, ? Na Uy, khi m?t c? g?ng ?? nng cao th?ng k h?c b?ng tnh ton cc xc su?t ???c ??a ra. Hai mn h?c, m ? pht tri?n ring bi?t trong cc th? k? tr??c, cu?i cng ? h?i t? trn v?n ?? ny. Sau ?, k? thu?t ? tr?i qua s? c?i ti?n ?ng k?. S? may r?i m?t l?n n?a ???c thu?n ha, nh?ng l?n ny m?t cch khoa h?c. Trong khi ?, s? l?y m?u ??i di?n ? khng h?n ch? ? th?ng k h?c chnh th?ng, m c?ng ? lan ra nh?ng k? thu?t ti?p th? t? nhn, v qua con ???ng gin ti?p c?a cc th?m d d? lu?n, t? ? ??n chnh tr? b?u c?. S? dng n ??u tin trong l?nh v?c ny ? xu?t hi?n b?t ng? trong 1936, khi Gallup Institute s? d?ng s? l?y m?u h?n ng?ch ?? tin ?on chi?n th?ng c?a Roosevelt trong cc cu?c b?u c? t?ng th?ng, cn Literary Digest uy tn, v?i ph??ng php straw poll (th?m d r?m) lu ??i c?a n th?m d hng tri?u b?n ??c, ? tin ?on sai r?ng ??i th? c?a ng s? th?ng. Tuy v?y, m?t nhi?u th?i gian cho cc ph??ng php l?y m?u ???c ch?p nh?n ??y ?? ? Hoa K?, v cn lu h?n ? chu u. Nh?ng th?t b?i ngo?n m?c ? x?y ra th??ng xuyn, v ph??ng php ? th??ng b? ch? trch v c? s? khoa h?c y?u c?a n.
Loc Blondiaux (1998) cung c?p m?t t??ng thu?t lm sng t? v? cc cu?c th?m d d?a vo s? l?y m?u ??i di?n cu?i c?ng ? ??t v? tr chnh tr? khng th? tranh ci c?a chng nh? th? no trong t?t c? cc n??c c ???c chnh ph? ??i di?n. M?c d cc th?m d d? lu?n ? ch?ng bao gi? ???c l?i t? m?t uy tn khoa h?c khng c v?t nh?, chng ? c kh? n?ng d?a vo s? ?ng h? c?a cc nhn v?t hn lm chnh v ? ph h?p v?i tinh th?n c?a ch? ngh?a c nhn ph??ng php lu?n ginh ???c s? chi ph?i v? m?t qu?c t? trong cc khoa h?c x h?i v kinh t?. Qua nhi?u n?m, cc vi?n th?m d d? lu?n ? ?nh bng hnh ?nh v s? tinh thng c?a chng, nh? th? ??t m?c ?? ?ng tin no ?. Chng c th? d?a vo cc ph??ng ti?n s?, m ? lm thay ??i hon ton ti li?u theo cch m s? rt th?m x?y ra m?t s? thay ??i c th? so snh ???c ch? v?i s? sng ch? ra kleroterion ? Athens (Courant 2020b, pp. 343371). Quan tr?ng nh?t, cc th?m d d? lu?n ? d?n d?n c ???c m?t m?c chnh ?ng chnh tr? ?ng k?. Bn trong khung kh? c?a n?n dn ch? ??i di?n, chng d??ng nh? ? trao m?t ti?ng ni th??ng xuyn cho cng lu?n (public opinion) trong cc th?i k? gi?a cc cu?c b?u c?. Cc ki?n ???c by t? trong cc c?t bo hay trong khung c?nh c?a cc cu?c ph?n khng v cc cu?c t?ng ?nh cng ? lun lun l nh?ng ki?n c?a m?t m?ng phn bi?t c?a cc cng dn. Nh?ng cc th?m d d? lu?n, b?ng vi?c c v? cho php t?t c? m?i ng??i tham gia, ph?n l?n ???c ch?p nh?n nh? cch ?ng tin c?y nh?t ?? th?m d kh?i c? tri nh? m?t ton th? v ??i di?n nguyn t?c dn ch? v? s? bnh ??ng ???c ghi thing ling trong quy?n b? phi?u ph? qut. ?? l chnh xc h?n, cc th?m d d? lu?n l m?t s? hi?n thn cng lu?n thnh cng h?n cc ph??ng php khc, xc ??nh ci sau r?t khc v?i cng lu?n c?a giai c?p t? s?n Khai Sng hay c?a qu?n chng ???c huy ??ng c?a th? k? h? m??i chn. Tuy v?y, thnh cng c?a cc th?m d d? lu?n ? ch? l c th? b?i v cc di?n vin no ? ? nhi?t tnh ch?p nh?n chng. Media ? l cc ??ng minh qu gi, th??ng dng chng ?? ch?t v?n tnh chnh ?ng c?a cc nh lnh ??o chnh tr?, trong khi cc chnh tr? gia ? ngy cng d?a vo cc cu?c th?m d d? lu?n ?? h??ng d?n chi?n l??c b?u c? c?a h? hay, khi chng l thu?n l?i, ?? dng chng nh? cc l l? trong cc cu?c v?n ??ng c?a h? cho s? (ti) b?u c?. Xu h??ng ny ???c t?ng c??ng m?t cch nh?t qun trong vi th?p nin g?n ?y.
Trong nhi?u v?n li?u v? qu?n l cng m?i, vi?c th?m d cc m?u ng?u nhin c?a nh?ng ng??i dng d?ch v? cng ? m? r?ng trong nhi?u n??c, ??c bi?t ? Hoa K?, V??ng qu?c Anh, v cc qu?c gia Scandinavia. Nh?ng k? thu?t xu?t pht t? gim st ti?p th? s? hi lng v cc k? v?ng: Ch?ng h?n, cc kh?o st s? hi lng, cc panel cng dn (cc m?u ??i di?n c?a vi tr?m ng??i ???c h?i ki?n th??ng xuyn b?ng cc b?n cu h?i), v cc nhm tiu ?i?m (cc m?u ??i di?n g?m m??i hay nhi?u ng??i h?n g?p nhau ?? th?o lu?n m?t ch? ?? c bi?t). M?t trong nh?ng tranh lu?n chnh lin quan ??n s? dng cc h?n ng?ch: L tin c?y h?n ?? ti?n hnh tr?c ti?p m?t s? ch?n b?ng b?c th?m t? cc danh sch dn c?, hay ?? thi?t l?p cc tiu chu?n nh? gi?i, tu?i, gio d?c, vng dn c?, v m?c thu nh?p, v sau ? dng s? rt th?m ?? ?i?n cc h?p ny theo t?m quan tr?ng nhn kh?u h?c ???c cng nh?n tr??c c?a chng, b?ng cch ?y ??t ci ???c g?i l m?t m?u ??i di?n ???c phn t?ng? Ph??ng php tr??c c v? khch quan h?n, t nh?t d??i cc ?i?u ki?n l t??ng. Noi theo cc ph??ng th?c l?y m?u ng?u nhin trong khoa h?c t? nhin v y h?c, ph??ng php ny ?i khi ???c p d?ng trong cc khoa h?c x h?i, hay ?? ch?n m?t s? minipublic. Tuy v?y, n ??i m?t v?i cc v?n ??, nh? m?t s? thi?u cc danh sch ton di?n, m?t s? ng??i t? ch?i tr? l?i, v s? kh kh?n ?? c ???c s? ti?p c?n ??n cc c nhn ???c ch?n b?ng th?m. H?n n?a, quan ni?m th?ng k v? l?y m?u ng?u nhin c ngh?a ch? khi m?u l ?? l?n (t nh?t vi tr?m c nhn). Khi m?t m?u ch? ch?a vi t c nhn, m?u c th? by t? cc s? b?t ??i x?ng khng ??i di?n, nh? gi?a ?n ng v ?n b. Trong tr??ng h?p cc m?u nh?, m?c tiu l nh?n ???c m?t m?u ?a d?ng, h?n l m?t m?u ??i di?n nghim ng?t. Ng??c l?i, ph??ng php h?n ng?ch g?m vi?c xy d?ng cc h?ng ?? b ??p s? tnh ton xc su?t ton h?c thu?n ty. N c ngh?a l ngh? v? m?t x h?i v? cc nhm x h?i h?n l nh? m?t s? t?ng h?p cc c nhn. Ph? thu?c vo n??c, cc nh th?m d thng th??ng ch?n m?t trong hai ph??ng php.
Cc th?m d d? lu?n nhi?u l?n b? ch? trch m?nh t? cc chnh tr? gia c?ng nh? cc h?c gi?. S? ph?n ??i ph? bi?n nh?t chng lun sai c?ng l s? ph?n ??i h?i h?t nh?t. N khng lm xi mn m?y m?t d?ng c? ?o l??ng m, d khng hon h?o, ni chung l ?ng tin c?y ? nhi?u n??c. Tuy v?y, nh?ng ch? trch k? thu?t h?n c th? nh?n m?nh ?ng ??n r?ng cc nh th?m d ki?n nn nghim ng?t h?n. Chng cho th?y, ch?ng h?n, r?ng ngoi bin sai s? thu?n ty ton h?c 2 ph?n tr?m hay 3 ph?n tr?m ra m p d?ng cho s? ch?n ng?u nhin l t??ng trn c? s? tnh ton xc su?t cc s? mo m khc c th? n?y sinh t? cc ?i?u ki?n m d??i ? s? th?m d ki?n ???c ti?n hnh, nh? s? khng h?p tc hay s? khng c m?t c?a cc c nhn ???c ch?n ng?u nhin, s? che gi?u cc cu tr? l?i (m ?i h?i s? ?i?u ch?nh v? ph?n cc vi?n th?m d d? lu?n), hay s? c?n thi tho?ng ?? t?o ra cc tiu chu?n thch h?p ?? xc ??nh m?t m?u ???c phn t?ng. Cc nh th?m d ki?n nn th?a nh?n r rng h?n cc s? khng ch?c ch?n ny v c? g?ng t??ng ??i ha bin sai s? ton h?c.
S? ch? trch m?nh m? nh?t c?a cc th?m d d? lu?n, v? m?t c? nh?n th?c v chnh tr?, ???c m?t s? h?c gi? M? nu ra trong cc n?m 1960. Pierre Bourdieu (1993, pp. 149157) v cc ??ng nghi?p c?a ng ? ?? c?p v?n ?? t? m?t quan ?i?m khc ? Php, nh? ???c th?y t?i m?t trong nh?ng bi bo n?i ti?ng c?a ng: Cng lu?n Khng T?n t?i. Bourdieu cho r?ng vi?c khng tnh ??n nh?ng ng??i khng tr? l?i, m ???c phn b? khng ??u ngang cc nhm x h?i, c ngh?a r?ng thng tin x h?i h?c c?t y?u ? b? b? qua. ?i?u ny c th? d?n ng??i dn ?? tin r?ng m?i ng??i c m?t ki?n ???c hnh thnh tr??c v? m?i th?. V?n ?? chnh v?i cc th?m d d? lu?n l chng yu c?u cc cng dn ?? tr? l?i t? pht cho cc cu h?i m h? c th? ch?ng bao gi? t? h?i m khng c kh? n?ng th?o lu?n v?n ?? v?i nh?ng ng??i khc, hay th?m ch bi?t ki?n c?a nh?ng ng??i h? tin c?y. Vi?c ny d?n ??n ?i?u ng??c l?i v?i ci cc nh t? t??ng Khai sng g?i l cng lu?n: T?c l, m?t ki?n ???c khai sng c kh? n?ng d??i cc hon c?nh chnh tr? khc nhau ?? khuyn nh? hay ki?m sot sovereign, nh cai tr? t?i cao (ch? ?? chuyn ch? ???c khai sng hay n?n qun ch? ??i ngh?, m?t cch t??ng ?ng), hay ?? thay th? hon ton nh cai tr? (ch? quy?n nhn dn). V th?, cng lu?n ???c cc cu?c th?m d d? lu?n t?o ra l m?t artifact (?? t?o tc), m tr? thnh th?c t? ch? b?i v cc di?n vin tin vo n.
Ph phn ny ? nh?n ???c r?t nhi?u s? ch cng c?ng do th?c th? r?ng b?n thn cc vi?n th?m d d? lu?n ? b?t ??u nui d??ng nh?ng nghi ng? v? ?? tin c?y c?a cng vi?c c?a chng, m?t ph?n do s? t?ng ln c?a nh?ng ng??i khng tr? l?i, nh?ng c?ng do kh kh?n ?? gim st ki?n m?t cch nh?t qun trong khi tnh nhi?u h?n ??n cc tc ??ng c th? tin ?on ???c c?a tranh lu?n cng (Blondiaux 1998). Tuy nhin, nh?ng ng??i ph phn khng c m?t l?a ch?n thay th? d? ?? g?i , khng ch? v cc l do nh?n th?c lu?n (b?n thn cc ph?m tr ???c dng trong cc khoa h?c x h?i l cc t?o tc, m, d ???c xy d?ng v?i s? nghim kh?c v ?? su l thuy?t, ch? ho?t ??ng trong ch?ng m?c cc di?n vin lin quan th?c s? dng chng) nh?ng c?ng v cc l do chnh tr? quan tr?ng. V chng khng c m?t ki?u cng lu?n khc ?? ?? xu?t, cc nh ph phn x h?i h?c c th? b? ln n nghi ng? g?c r? c?a quy?n b? phi?u ph? qut, nh? nguyn t?c hi?n php m t?t c? m?i ng??i nn c quy?n b? phi?u ngang nhau, d b?i c?nh hay ?? hi?u bi?t c?a h? l g. Li?u s? ng? c th? l cng lu?n (nh?t l d? lu?n c?a cc giai c?p d??i [subaltern]) l m?t khi ni?m huy?n h?c, v r?ng ch? cc nh x h?i h?c ???c trang b? b?ng cc d?ng c? khoa h?c m?i c th? ti?p c?n ??n s? th?t, nh?n di?n cc v?n ?? th?c t?, v truy?n ??t chng cho dn th??ng?
M?t cu?c Cch m?ng trong Ch?n B?i th?m ?on Xt x?
Song song v?i th?ng l?i c?a cc th?m d d? lu?n, m?t s? thay ??i to l?n ? x?y ra lin quan ??n ch?n th? t?c cho b?i th?m ?on xt x?. Trong 1880, khi Ta n T?i cao M? ? ph?i phn quy?t v? s? v?ng m?t l?p ?i l?p l?i c?a nh?ng ng??i M? g?c Phi kh?i cc b?i th?m ?on (jury) t?i m?t trong nh?ng qu?n c?a Virginia, v thi?u b?ng ch?ng n ? g?t b? l?i than phi?n r?ng vi?c ny l do k? th? (ch?ng t?c) (Virginia vs. Rives, 100 U.S. [1880], ???c trch trong Abramson 2003, p. 105). Tuy v?y, tnh hnh ? b?t ??u thay ??i m?t khi khi ni?m l?y m?u ??i di?n n?i ln. S? ??i di?n th?p rnh rnh c?a cc thi?u s? trn cc b?i th?m ?on ? khng cn c th? ???c xem nh? tnh c? n?a, m ?ng h?n l k?t qu? r rng c?a cc th?c hnh k? th?, ??c bi?t v tnh ton xc su?t tuyn b? r?ng s? ch?n ng?u nhin s? d?n cc nhm x h?i khc nhau ???c ??i di?n ph h?p v?i tr?ng l??ng c?a chng trong dn c?. Nhi?u di?n vin h?n b?t ??u th?y r?ng m?t jury khng ?a d?ng c th? ch? l m?t jury b? thao tng. Tnh chnh ?ng c?a cc b?i th?m ?on hon ton da tr?ng, nh?t l ? mi?n Nam, m ? th??ng khoc o chong v hi?u ha, nh? th? ? c th? b? thch th?c v? php l. Ta n T?i cao ? b?t ??u th?a nh?n cc l l? th?ng k trong 1935, v 1940 trong m?t v? lin quan ??n ch?ng t?c, n ? vi?n d?n l?n ??u tin ??n ?i h?i r?ng jury nn th?c s? ??i di?n c?ng ??ng. (Smith vs. Texas, 311 U.S. [1940], ???c trch trong Abramson 2003, p. 115). Trong cc n?m ti?p theo, Ta n ni chung ? ?ng h? cc thch th?c ??i v?i cc b?n n trn c? s? c?a c?u t?o jury c ??nh ki?n, nh?ng ? c?n th?i gian di tr??c khi n l? tr? thnh chu?n, v cc b?i th?m ?on da tr?ng ? ko di mi ??n t?n cc n?m 1960. Cho m?t s? thay ??i ??y k?ch tnh, n??c ny ? ph?i ??i cho ??n s? xu?t hi?n c?a phong tro cc quy?n dn s?. Trong vng vi th?p nin, b? m?t c?a x h?i M? ? bi?n ??i, v thnh ph?n c?a cc b?i th?m ?on ? ???c ?i?u ch?nh m?t cch d?t khot. C? s? khoa h?c c?a s? l?y m?u ??i di?n ? l khng ??: Cc di?n vin x h?i ? ph?i s? d?ng n ?? mang l?i s? thay ??i trn th?c ??a.
Trong 1968, Qu?c h?i M? ? thng qua m?t lu?t ?i h?i s? ch?n ng?u nhin cc b?i th?m vin t? cc danh sch r?ng (cc s? ??ng k b?u c?, ch?ng h?n) cho t?t c? cc v? x? n lin bang. V? nguyn t?c, ?i?u ny h?y b? s? dng cc b?i th?m ?on g?m ton cc nhn v?t c ti?ng trong c?ng ??ng, th?c hi?n m?t ?i h?i dn ch? lu ??i: By gi? m?i ng??i c quy?n ?? ???c xt x? b?i m?t jury ???c c?u thnh t? m?t m?t c?t ngang cng b?ng c?a c?ng ??ng. (The Jury Selection and Service Act, 28 U.S.C., secs 18611869, ???c trch trong Abramson 2003, p. 100). Tuy v?y, cc ph??ng ti?n ?? ch?n m?t c?t ngang cng b?ng ? b? ng?, v ch? ??n 1975, khi Ta n T?i cao ? hi?n php ha nguyn t?c v b?ng cch ?y m? r?ng n ra cc bang ring l?, m s? ??i di?n bnh ??ng c?a c? hai gi?i c?ng ? ???c xc nh?n nh? m?t nguyn t?c khng th? lay chuy?n ???c c?a s? ch?n jury. S? thay ??i ny ? l m?t s? ??n t?n th?i gian di: Yu sch n? quy?n cho cc b?i th?m ?on bnh ??ng quay l?i ??n quy?n b?u c? n? cu?i th? k? th? m??i chn, v jury h?n h?p gi?i ??u tin trong l?ch s? ? th?y nh sng ban ngy ? Wyoming trong 1870. Tuy nhin, c?i cch ny ? khng lm hi lng cc nh ho?t ??ng c?p ti?n nh?t gi?a cc thi?u s? s?c t?c v cc giai c?p th?p h?n, v nh?ng ng??i ny ? b? tc ??ng nhi?u h?n b?i s? khng ??ng k trn cc danh sch m t? ? s? ch?n ???c ti?n hnh. Vi bi?n php l?p php nh? th? ? ??a l l? ny ln bn v quy ??nh s? rt th?m t? cc danh sch ??i di?n h?n, nh? cc danh sch DMV (Department of Motor VehiclesS? Xe c ??ng c?, cc c nhn ???c ??ng k nh? c m?t b?ng li xe, m ho?t ??ng nh? b?ng ch?ng chnh v? c?n c??c ? Hoa K?) hay cc danh b? ?i?n tho?i.
Phong tro h??ng t?i cc danh sch ???c thi?t l?p m?t cch dn ch? c?a cc c nhn ?? t? cch cho ngh?a v? jury ? lan t? Hoa K? sang nhi?u n??c khc. Trong 1980, Php ? t? b? cc danh sch nhn s? ???c l?p cho m?c ?ch ny v dng s? ??ng k b?u c? cho s? ch?n jury. Th?i ??i c?a tiu chu?n ti s?n nh? th? ? k?t thc.
LN SNG TH? NH?T: CC MINIPUBLIC TH?O LU?N CN NH?C NH? CNG LU?N ??I CH?NG (COUNTERFACTUAL)
Khng c b?i c?nh ny, s? l khng th? hi?u v sao s? rt th?m ? quay l?i sn kh?u chnh tr? trong cc n?m 1970. Tuy v?y, khi phn tch cc th? nghi?m ? x?y ra k? t? ? d?a vo cc d?ng c? khc nhau, th? hi?n cc ??ng l?c x h?i khc nhau, v ch? theo h??ng cc h??ng v? khc nhau c?a n?n dn ch?. Trong m?t m?c ?? l?n, l do c?n b?n c?a s? rt th?m chnh tr? ? thay ??i gi?a s? ??n c?a ln sng th? nh?t v s? ??n c?a ln sng th? hai. Ln sng th? nghi?m ??u tin, m ? g?m cc th?m d d? lu?n th?o lu?n cn nh?c, cc b?i th?m ?on cng dn, v cc h?i ngh? ??ng thu?n, ? lm sinh ??ng cc tr t??ng t??ng dn ch? v? s? rt th?m cho ??n ??u cc n?m 2000. N ? ko di vo cc th?p k? ti?p sau, nh?ng ? ?i cng v?i m?t ln sng th? hai, ?a nguyn h?n ti?n b?i c?a n. Chng ta s? xem xt l?n l??t c? hai ln sng ny.
Chuy?n qu quan ni?m v? l?y m?u ??i di?n, s? quay l?i c?a s? rt th?m ph?i c?ng ???c hi?u trong quan h? v?i bi?n ??ng x h?i c?a cc n?m 1960 v cc n?m 1970 v m?t s? thc ??y r?ng h?n cho s? thay ??i dn ch?. Tr t??ng t??ng cho n?n dn ch? tham gia b?t ??u truy?n c?m h?ng cho cc nh ho?t ??ng ? Hoa K?, tm th?y s? ?ng h? trong th? gi?i hn lm (Pateman 1970; MacPherson 1977). Cc nh ho?t ??ng ny ? trnh by r cc l l? c? v? ??c ?i?m tinh hoa ch? ngh?a c?a n?n dn ch? ??i di?n v ln ti?ng bu?c t?i ch?ng l?i h? th?ng chnh tr? hi?n hnh. Tuy v?y, h? ? khng nh?c ??n s? rt th?m. C?ng ?ng th? v?i ln sng m?i c?a cc nh th?c hnh v cc nh hn lm bi?n h? cho n?n dn ch? tham gia kh?p ph??ng Nam Ton c?u trong cc n?m 1990 theo b??c chn c?a th? nghi?m Porto Alegre v? l?p ngn sch tham gia. Cc c nhn ny ? quan tm h?n ??n cc c? ch? v cc qu trnh g?n ch?t v?i s? huy ??ng x h?i c?a cc nhm d??i hay cc thch th?c ??i v?i tr?t t? hi?n hnh. Ni chung, m?c d nh?ng ng??i ?ng h? n?n dn ch? tham gia ? ch ??n ch?t l??ng th?o lu?n cn nh?c c?a cc th? t?c tham gia m?i, nhi?u trong s? h? b? ?nh h??ng b?i nh tri?t h?c ??c Jrgen Habermas, h? ch? y?u ? xem cc th? ny nh? cc d?ng c? ph?c v? cho s? thay ??i x h?i. H? ? duy tr m?t thi ?? kh ng? v?c ??i v?i cc c? ch? d?a vo rt th?m, v do chnh b?n ch?t ci sau cung c?p t ph?m vi cho s? huy ??ng cng dn v ch? y?u ???c th?c hi?n t? trn xu?ng (Fung and Wright 2003; Genro and De Souza 1997; Santos 2005).
Cc phong tro chnh tr? t?p trung vo s? rt th?m ? ch? t? t? thu ht s? ch cng chng, m?t ph?n b?ng vi?c t? ??ng xa kh?i n?n dn ch? c?p c? s?. Chng ? quan tm ??n vi?c trao s? by t? th? ch? cho s? ph phn n?n dn ch? ??i di?n nh?ng ?i m?t b??c li kh?i cc nhm cnh t? c?p ti?n m tr t??ng t??ng c?a chng ? noi g??ng Cng x Paris hay cc h?i ??ng cng nhn c?a 19051920 (trong ? m?t ??i h?i ??ng ? bu cc ??i bi?u ch?u m?t s? ?y thc rng bu?c hay n?a-b?t bu?c, ??i v?i cc h?i ??ng hay cc soviet, m ??n l??t bu cc ??i bi?u cho cc h?i ??ng cao h?n, trong m?t lo?i c?u trc hnh thp). V? ph?n c?a n, s? rt th?m ? ti?p t?c h?p d?n ??i v?i cc cng dn th??ng, v s? h?p d?n c?a n ? ch? t?ng ln khi s? m ho?c ch? ngh?a tin phong b?t ??u suy tn v cc bi?n th? Leninist d?a vo m?t quan ni?m ??c ?on v? ??i tin phong ? m?t uy tn. Tiu ?? c?a m?t trong nh?ng t?p ??u tin ?? b?o v? t??ng dng s? ch?n b?ng b?c th?m r?ng ri trong chnh tr?, After the Revolution? (Sau Cch m?ng?), nh? th? ? kh ti?t l? (Dahl 1970).
t??ng v? ch?n m?t nhm nh? cc cng dn ?? th?o lu?n cn nh?c bn trong m?t khung kh? th? t?c ???c ?i?u ti?t c?ng ? ?i ng??c l?i v?i cc t??ng t??ng c?a cc n?m 1970, m ? xem ??i h?i ??ng nh? s? hi?n thn cao nh?t c?a n?n dn ch?. Trong cc th?p nin ti?p theo, cch m cc m?i quan h? quy?n l?c ???c ti t?o trong cc t? ch?c hay cc h?i ??ng ngy cng b? soi xt. Theo ngh?a ny, cc cu?c th?m d th?o lu?n cn nh?c, cc b?i th?m ?on cng dn, v cc h?i ngh? ??ng thu?n ? ??u l ph?n c?a m?t chi?u h??ng th?o lu?n cn nh?c trong cc th?c hnh tham gia, khi s? ch l?n h?n ??n ch?t l??ng c?a cc th?o lu?n v ??n cc d?ng c? th? ch? cho php ng??i dn c ti?ng ni c?a h? m?t cch cng b?ng v bnh qun. Tuy v?y, khng gi?ng ngn sch tham gia nh? ???c trnh by r ? Porto Alegre, cc th? t?c nh? v?y ? n?y sinh khng nh? cc yu sch c?a cc phong tro x h?i m nh? cc ??a con tinh th?n th? nghi?m c?a cc tr th?c, v cu?i cng thu ht s? ch c?a cc nh ch?c trch cng tm cch m?i ?? b?o ??m tnh chnh ?ng.
t??ng rt th?m trong chnh tr? ? l?i n?i ln ring r? ? ??c, n?i Peter Dienel bi?n h? cho cc t? [t? bo] l?p k? ho?ch (Planungszellen) trong 1969 cc t? ??u tin ???c th? trong ma ?ng 19721973 v ? Hoa K?, n?i Ned Crosby, b? ?nh h??ng c?a b?i th?m ?on xt x?, ? t?o ra m?t c?u trc t??ng t? trong 1974 m ng g?i l jury cng dn. Khi ni?m sau cng ny sau ? ? tr? nn n?i ti?ng r?ng ri h?n, cn t? l?p k? ho?ch ? v?n ch? y?u h?n ch? ? ??c (Dienel 1997; Crosby 1975). Trong 1988, James Fishkin sng ch? ra s? th?m d ki?n th?o lu?n cn nh?c (deliberative poll) v ? th? n l?n ??u tin ? V??ng qu?c Anh trong 1994. T?t c? ba ng??i ny ? ??u l cc nh khoa h?c x h?i, v b?i v h? ? khng c s? h? tr? ban ??u no t? m?t phong tro, ??ng, hay t? ch?c, c? ba ? c? g?ng t?o ra m?t ??nh ch? m s? truy?n b hay qu? th?c, ??i v?i Fishkin v Dienel, th??ng m?i ha khi ni?m c?a h?. T?t c? ba ? nhanh chng nh?n ???c cc b?ng sng ch?, cho d Ned Crosby, ???c cc phong tro x h?i c?a cc n?m 1960 ??nh hnh, ? ti?p t?c lm vi?c t? m?t quan ?i?m nh ho?t ??ng h?n. Cc m?i quan h? gi?a ba ng??i ny ? ch?m pht tri?n: Mi ch? ??n 1985 th Peter Dienel v Ned Crosby m?i g?p nhau l?n ??u tin v nh?n ra, v?i s? thch th c?a h?, cc ph??ng php lu?n c?a h? ? gi?ng nhau ??n th? no (Carson and Martin 1999, p. 67). Tuy v?y, m?t s? nghi ng? (hay th?m ch ganh ?ua) th??ng ko di gi?a nh?ng ng??i ch? tr??ng chnh th?ng c?a cc b?i th?m ?on cng dn v nh?ng ng??i bnh v?c cc cu?c th?m d th?o lu?n cn nh?c. ??c l?p v?i cc th? nghi?m ny, Teknologiradet (H?i ??ng Cng ngh? ?an M?ch) ? quy?t ??nh trong 1987 ?? m? cc h?i ngh? ??ng thu?n cho cc cng dn th??ng, sau m?t giai ?o?n trong ? chng ???c dng ch? trong cc gi?i y h?c ? Hoa K?. Ch? trong cu?i cc n?m 1990 th cc nhn v?t chnh tr? v hn lm m?i b?t ??u xem xt h?i ngh? ??ng thu?n, jury cng dn, v th?m d d? lu?n th?o lu?n cn nh?c nh? cc th? t?c ph?n l?n h?i t?. Cc b??c ??u tin ???c ti?n hnh h??ng t?i vi?c t?o ra cc s? lai c? quan ni?m v th?c nhi?m. K? t? ? tr? ?i, hng ngn b?i th?m ?on cng dn, vi tr?m h?i ngh? ??ng thu?n, v hng t cu?c th?m d th?o lu?n cn nh?c ? ???c t? ch?c kh?p th? gi?i (Joss and Durant 1995; Fishkin and Farrar 2005, pp. 6879).
Trong lc ?, xt r?ng nh?ng s? bi?n minh quan ni?m s?m nh?t c?a s? rt th?m trong chnh tr? ? g?n ch?t v?i m?t ??ng l?c th? nghi?m, m?t qu trnh ph?n nh l thuy?t h?n ? b?t ??u l?y ???c ?. T? cc n?m 1990 tr? ?i, ba tro l?u pht tri?n nhanh ? gip m?t cch ??c l?p ?? trao tnh chnh ?ng l thuy?t cho cc th? t?c ny, tho?t tin gin ti?p v r?i theo cch tr?c ti?p h?n. M?t trong nh?ng tro l?u ny ? d?a r?t l?n vo nh?ng cng trnh c?a John Rawls v Jrgen Habermas ?? l?p thuy?t th?c hnh c?a n?n dn ch? th?o lu?n cn nh?c trong chnh tr? (Habermas 1996; Dryzek 1990; Elster 1988). Cng trnh v hnh ??ng c?a James Fishkin l thi?t y?u khi lin k?t l thuy?t v? n?n dn ch? th?o lu?n cn nh?c, m cc tc gi? chnh c?a n ? khng ni v? s? rt th?m, v?i cc th? nghi?m v? s? rt th?m chnh tr? (Talpin 2020, pp. 442464). M?t kha c?nh khc c?a v?n li?u hi?n c, ??c bi?t trong l?nh v?c khoa h?c, cng ngh?, v x h?i (STS), t?p trung vo s? dn ch? ha lan r?ng c?a cc l?nh v?c k? thu?t v khoa h?c (Sclove 1995; Callon, Lascoumes and Barthe 2011). Trn m?t quy m t to l?n h?n, m?t nhm sch v bi bo b?o v? hay gin ti?p h?p php ha s? l?i ??a s? rt th?m vo chnh tr? ? gip ?? ?nh th?c thm s? quan tm ??n ch? ?? (Barber 1984; Burnheim 1985; Callenbach and Phillips 2008; Carson and Martin 1999; Dahl 1970 pp. 4559; Gastil 2000; Goodwin 2012; Sintomer 2007; Buchstein 2009; Van Reybrouck 2016).
Khi ln sng v? m?ng dn ch? ???c th?o lu?n trong ch??ng ??u ? ln ??nh trong cc n??c Ty ph??ng vo lc chuy?n giao c?a th? k? th? hai m??i, cc c? ch? p d?ng s? rt th?m trong chnh tr? ? v??t qu r?i m?c th? nghi?m c l?p: Chng ??a ra m?t d?i nh?ng k? thu?t ? ???c th? v ???c ki?m tra v c ???c m?t m?c ?? no ? c?a tnh chnh ?ng khoa h?c. M?t s? di?n vin x h?i, cc qu?, v cc nh lnh ??o chnh tr? tm ki?m cc gi?i php sng t?o ? ??a cc c? ch? ny vo t? bn l?. Quan tr?ng, nh?ng ng??i bnh v?c s? rt th?m ? chi?m ?i h?i cho n?n dn ch? l?n h?n t? cc phong tro ngoi-qu?c h?i, tch h?p n vo cc c? ch? th? ch? m ni chung l t? trn xu?ng v? b?n ch?t. Trong vi?c lm v?y, h? ? d?a vo nh?ng thay ??i lm cho thnh ph?n c?a b?i th?m ?on xt x? ??i di?n h?n, vo s? ph bnh chnh tr? v nh?n th?c lu?n c?a cc th?m d d? lu?n, v vo cc hnh th?c tham gia tn-nghi?p ?on ch? ngh?a (neocorporatist) c?a s? ??i m?i khoa h?c.
Cc B?i th?m ?on Cng dn
Chng ta hy m t? c? th? h?n ba d?ng c? ? n?i ln trong ln sng th? nh?t c?a s? quay l?i c?a s? rt th?m v?i chnh tr?: cc b?i th?m ?on (jury) cng dn, cc cu?c th?m d th?o lu?n cn nh?c, v cc h?i ngh? ??ng thu?n. Jury cng dn (hay t? l?p k? ho?ch) ? l c? ch? chnh tr? d?a vo rt th?m ?? th?y nh sng ban ngy, v n ? tr? thnh c? ch? ph? bi?n nh?t. H?u nh? ngay l?p t?c, n ? tr? thnh m?t th? t?c chu?n ? cc ??a ?i?m n?i n ???c ch?p nh?n (Font 2001; Sanchez 2000). Chi ph c?a cc b?i th?m ?on l khim t?n nh?t: trung bnh 14.000 euro ? Ty Ban Nha (trong cc n?m 2000), n?i vi b?i th?m ?on thng th??ng ho?t ??ng song song; tuy v?y, kh nhi?u h?n ? ??c n?i b?n b?i th?m ?on song song dng m?t th? t?c chu?n t?n kho?ng 100.000 euro (vo cu?i cc n?m 2000). Trong m hnh c? b?n c?a n, m?t jury cng dn g?m m?t nhm nh? cng dn (trung bnh 25 ? ??c, gi?a 15 v 50 ? Ty Ban Nha, 12 ??n 14 ? V??ng qu?c Anh v Hoa K?) ???c ch?n ng?u nhin t? cc danh sch dn c? ??a ph??ng hay s? ??ng k b?u c?. M?c ?ch c?a m?t jury nh? v?y l ?? tm cc gi?i php cho m?t v?n ?? c bi?t do chnh sch cng nu ra. Th??ng xuyn nh?t, v?n ?? lin quan ??n quy ho?ch ? th?, nh?ng jury c?ng c th? x? l cc v?n ?? x h?i v sinh thi hay th?m ch b?n thn qu trnh b?u c? (nh? ? th? ? Hoa K?). Cc b?i th?m ?on cng dn thng th??ng ???c tri?u t?p theo ch? th? c?a m?t nh ch?c trch cng. Ch? trong m?t thi?u s? tr??ng h?p m?t t? ch?c phi chnh ph? (NGO) hay m?t phong tro x h?i ??a ra sng ki?n, v th?m ch trong t tr??ng h?p h?n m?t c? quan khng nh n??c ? l?p m?t jury. Cc b?i th?m ?on v th? ? khng ki?m sot ch??ng trnh ngh? s? c?a ring chng v ? khng th? ?? c?p cc v?n ?? khc h?n v?n ?? m chng ???c tri?u t?p.
Trong khung c?nh m?i c?a cc n?m 1970, t??ng c? b?n c?a Peter Dienel ? l ?? tm m?t th? t?c c th? gi?i quy?t kh?ng ho?ng tnh chnh ?ng c?a h? th?ng chnh tr?, lm nh? b?t cc v?n ?? lin k?t v?i s? quan liu ha c?a ho?t ??ng cng, cho php s? tham gia ?ch th?c c?a cc cng dn. M?t c? ch? c th? gi?i quy?t cc v?n ?? ny ph?i th?a mn b?n tiu chu?n: n s? ph?i 1) cung c?p thng tin thch ?ng cho nh?ng ng??i tham gia; 2) d?a vo ??ng l?c thch h?p; 3) ???c b?o v? ch?ng l?i cc l?i ch t? v ??i di?n thch ?ng x h?i trong t?t c? s? ?a d?ng c?a n; v 4) c ti?m n?ng cho s? dng r?ng ri m khng c chi ph theo hm s? m?. N?u chng ta xem xt cc tiu chu?n ny, t?t c? cc hnh th?c tham gia truy?n th?ng c v? c cc thi?u st, tuy v?i ?? nghim tr?ng khc nhau.
S? th?o lu?n trong cc nhm nh? khuy?n khch m?i ng??i by t? mnh. ?i khi cc b?i th?m ?on ho?t ??ng trong cc phin ton th?, ?i khi trong cc phn nhm. V l do ny, v b?i v chng ???c cc moderator (nh trung gian) h??ng d?n m bi?t lm th? no ?? gi? s? th?o lu?n s?ng ??ng, cc nhm nh? l xu?t s?c cho vi?c ??a ra cc l l? h?p l, b?u khng kh ch l?n nhau c?a chng, v c? s? kh bnh qun m m?i ng??i xen vo. M?c d m?t nhm khng l?n h?n vi t ng??i ch?ng bao gi? c th? l ??i di?n hon h?o v? m?t th?ng k, cc b?i th?m ?on c m?t s? ?a d?ng x h?i ?ng ch h?n cc sng ki?n d?a ch? vo s? tham gia tnh nguy?n. Cc phin c?a chng ???c t? ch?c ??ng sau cc c?a ?ng kn. Nh?ng ng??i ch?u trch nhi?m v? s? t? ch?c chng, ho?t ??ng ??c l?p v?i nh ch?c trch tri?u t?p, l nh?ng ng??i c k? n?ng lnh ??o v hi?u k? ??ng h?c nhm, v khng c s? ??t c??c vo v?n ?? ???c th?o lu?n; th? t?c ni chung l kh ?? thao tng, m ?ng gp cho tnh chnh ?ng c?a n. Cc b?i th?m ?on l?ng nghe cc chuyn gia v nh?ng ng??i c l?i ch lin quan (cc nhm l?i ch NGO, cc chnh tr? gia, vn vn). Cng vi?c c?a chng bnh th??ng ko di hai hay ba ngy, nh?ng ton b? qu trnh c th? ko di h?n ?ng k? n?u, ch?ng h?n, nhi?u h?n m?t jury ???c tri?u t?p v? cng v?n ??, nh? cc nh sng ch? th? t?c ki?n ngh?.
Ph??ng php ch?n ni chung theo m?t hay hai cch ti?p c?n. Cch th? nh?t g?m vi?c t?o ra m?t danh sch ng?u nhin g?m v ngn h? gia ?nh, g?i cho h? th? m?i, phn lo?i cc cu tr? l?i tch c?c theo cc tiu chu?n x h?i-nhn kh?u h?c, v sau ? ti?n hnh rt th?m d?a vo h?n ng?ch (quota). Cch th? hai g?m ch?n tr?c ti?p qua cc cu?c ph?ng v?n d?a vo quota (Carson and Martin 1999, p. 89; Kuper 1997, pp. 139153). M?t s? bi?n php ???c thi?t k? ?? ?ng h? s? rt th?m: nh?ng ng??i tham gia ???c lin h? ?ch thn; vai tr c?a h? ???c qu tr?ng v? m?t bi?u t??ng theo nh?ng g cc nh ch?c trch ni v? n; h? ???c tr? tr? c?p ngy (gi?a 30 v 60 euro ? Ty Ban Nha, g?n g?p ?i ? ??c v Hoa K? vo cu?i cc n?m 2000); v c s? gip ?? ??c bi?t n?u c?n (ch?ng h?n, v? ch?m sc tr? con hay v?i cc ch? s? d?ng lao ??ng). Jury cng b? m?t bo co v? v?n ?? ???c th?o lu?n. M?t khi cc phin c?a n hon t?t, jury k?t thc. Tc ??ng c?a cng vi?c c?a n ln vi?c ra quy?t ??nh thay ??i h?t s?c t? tr??ng h?p ny sang tr??ng h?p khc: N?u s? t? ch?c c?a n h??ng t?i m hnh jury xt x?, n thng th??ng ??a ra l?i khuyn t? v?n cho nh ch?c trch d?ng ln n tr??c tin, khng ph?i m?t phn xt rng bu?c php l.
??c c l? l n??c trong ? nh?ng kinh nghi?m v? cc b?i th?m ?on cng dn ? lu b?n v m?ch l?c nh?t. Con trai c?a Peter Dienel, Hans-Liudger Dienel, ? ti?p t?c c?m ng?n ?u?c khi b? anh v? h?u v cc c? quan t? v?n khc nhau ? pht tri?n thm m hnh. Trong m?t s? tr??ng h?p, cc k?t qu? ? ?nh h??ng tr?c ti?p ??n cc quy?t ??nh cng. Nh? th?, trong 1991 B? B?u chnh v Vi?n thng ? ch?p nh?n cc khuy?n ngh? no ? ???c cung c?p b?i 22 t? l?p k? ho?ch ???c tri?u t?p, ?ng ch nh?t l cc khuy?n ngh? v? b?o v? d? li?u c nhn (Dienel and Renn 1995). Tc ??ng c?a cc b?i th?m ?on cng dn ? Hoa K? trong 1996 ? d?n ??n vi?c c?m s? ?nh gi cc ?ng vin trong cc cu?c b?u c? chnh tr?, v l do r?ng vi?c ny vi ph?m cc quy ??nh v? s? tham gia c?a cc t? ch?c phi v? l?i vo ho?t ??ng b?u c?! Sng ki?n l th ??u tin thu?c lo?i ny th?c ra ? x?y ra trong cu?c ch?y ?ua t?ng th?ng 1976 gi?a Gerald Ford v Jimmy Carter, v vi sng ki?n khc ? x?y ra trong ??u cc n?m 1990. Chnh ? Hoa K? m cc b?i th?m ?on cng dn ?? c?p tr?c ti?p nh?t ??n cc v?n ?? chnh tr? trung tm, nh? ngn sch lin bang 1993 (??y ? l jury ??u tin ???c tri?u t?p ? m?c lin bang) hay c?i cch ???c d? ki?n c?a T?ng th?ng Clinton v? h? th?ng ch?m sc s?c kh?e cng n?m. Trong khi l ?ng r?ng Jefferson Center c?a Crosby, thi?u cc nh ti tr? v ?nh h??ng ??n chnh sch cng, ? ?ng c?a c?a n trong 2002 ?? kh?i ph?i b? yu c?u t? ch?c cc b?i th?m ?on ch?t l??ng t?i, cu?i cng ? ch? duy tr web site c?a n, vi?c ny ? khng bo hi?u s? ch?m d?t c?a cc jury cng dn ? Hoa K? (Crosby and Nethercut 2005). Trong 2021, Jefferson Center th?c ra ? ??i tn thnh Center for New Democratic Processes (Trung tm cc Qu trnh Dn ch? M?i) v ? l?i ti?p t?c ho?t ??ng.
? l c? g?ng ??u tin, trong 2007, ?? tri?u t?p cc b?i th?m ?on cng dn ??ng th?i v? cng v?n ?? trong t?t c? cc n??c Lin u, r?i ? m?c b?n thn EU m?t th? t?c m T? ch?c H?p tc Kinh t? v Pht tri?n (OECD) ? trch d?n nh? m?t t?m g??ng v? th?c hnh t?t. Sau khi pht hi?n c? ch? ny kh mu?n, Php tuy nhin ? ?u?i k?p kh nhanh v ? th? nghi?m v?i th? t?c h?m m?t tr?m l?n tr??c 2015. Trong ma xun 2008, lnh ??o ??ng X h?i Php Sgolne Royal b?t ??u ??a ?? xu?t c?a b vo th?c ti?n b?ng vi?c t? ch?c cc b?i th?m ?on cng dn ?? ?nh gi chnh sch cng t?i vng Poitou-Charentes m b cai qu?n. T?i Nh?t B?n, 150 b?i th?m ?on ???c tri?u t?p tr??c 2010, dng m?t th? t?c d?a vo m?t s? ??n gi?n ha c?a m hnh ??c.
M?t trong nh?ng s? pht tri?n ngo?n m?c nh?t nh?ng v?n tham v?ng ? l ? V??ng qu?c Anh, n?i Vi?n Nghin c?u Chnh sch, ???c cc th? nghi?m ??c v M? truy?n c?m h?ng, ? b?t ??u ??t n?n mng trong 1994 ?? ??i chng ha t??ng v? cc b?i th?m ?on cng dn. Trong 1996, n kh?i ??ng m?t lo?t th? nghi?m ??u tin v? cc v?n ?? s?c kh?e (trong s? h?p tc v?i Kings Fund Policy Institute), trong khi H?i ??ng Qu?n l Chnh quy?n ??a ph??ng (Local Government Management Board) lm vi?c v?i cc chnh quy?n ??a ph??ng ?? t?o ra cc b?i th?m ?on v? cc v?n ?? ??i m?i ? th? (Stewart et al. 1994; Coote and Lenaghan 1997; Barnes 1999). Ti?p sau s? b?u c? chnh ph? Blair trong 1997, phong tro ? th?y m?t giai ?o?n t?ng tr??ng theo hm s? m?. Vo 2006, kho?ng 200 b?i th?m ?on ? ???c tri?u t?p ? V??ng qu?c Anh v? cc v?n ?? ?a d?ng nh? s? dng ma ty, s? ti ch?, qu?n l ? th?, cc thch th?c c?a x h?i thng tin, khiu dm trn truy?n hnh, v s? ki?m tra di truy?n b?i cc cng ty b?o hi?m. S? m? r?ng ch? ?? ny ? th??ng ?i cng v?i s? n?i l?ng cc quy t?c ph??ng php lu?n, ?? cho cc b?i th?m ?on ?i khi ???c tuy?n m? khng ng?u nhin hay th?m ch ???c t? ch?c tr?c ti?p b?i vi?n lin quan m khng nh? ??n m?t bn th? ba (?? ch?n jury v h??ng d?n s? th?o lu?n c?a n) (Smith and Wales 1999). Tuy v?y, ci gi ph?i tr? cho m?t s? bng n? nh? v?y trong cc th? nghi?m chnh tr? ? l m?t s? c?nh gic v nghi ng? no ?: Cc b?i th?m ?on cng dn ? h?i b? m?t uy tn, v nh?p ?i?u c?a cc th? nghi?m nh? v?y ? ch?m l?i.
Cc cu?c Th?m d Th?o lu?n cn nh?c
Trong khi khi ni?m v? cc b?i th?m ?on cng dn d??ng nh? ph?n l?n c xu?t x? t? b?i th?m ?on xt x? (b?n thn ci tn g?i ?i?u ny, nh? s? th?c r?ng ? V??ng qu?c Anh v Hoa K? s? cc b?i th?m vin th??ng ???c ??nh l m??i hai), cc cu?c th?m d th?o lu?n cn nh?c ? n?y sinh t? cc s? ch? trch ch?ng l?i cc th?m d d? lu?n. ???c James Fishkin (1991; 1995; 2009; 2018) sng ch? v pht tri?n, chng c?ng theo m?t m hnh h?t s?c hnh th?c, th? nh?ng ? tr?i qua nh?ng s? ?i?u ch?nh quan tr?ng trong vi tr??ng h?p.[3] t??ng c? b?n ??ng sau cc cu?c th?m d th?o lu?n cn nh?c l ??n gi?n, cho d s? th?c hi?n n ?i h?i m?t d?ng c? h?t s?c tinh vi (Fishkin 1995, p. 162):
Hy l?y m?t m?u ng?u nhin qu?c gia c?a ton b? c? tri v ch? nh?ng ng??i ? t? kh?p ??t n??c ??n m?t ch? duy nh?t. Nhng m?u vo cc v?n ??, v?i cc ti li?u tm t?t cn ??i c?n tr?ng, v?i nh?ng th?o lu?n chuyn su trong cc nhm nh?, v v?i c? h?i ?? h?i cc chuyn gia v cc chnh tr? gia c?nh tranh nhau. Vo cu?i vi ngy lm vi?c m?t ??i m?t qua cc v?n ??, th?m d chi ti?t ki?n c?a nh?ng ng??i tham gia. Kh?o st nh?n ???c nh? k?t qu? cung c?p m?t s? ??i di?n v? cc phn x? ???c xem xt c?a cng chng.
Khc bi?t v? nh?n th?c lu?n v chnh tr? v?i cc th?m d d? lu?n truy?n th?ng, m ch? l m?t s? t?ng h?p th?ng k c?a cc ?n t??ng m? h? ph?n l?n ???c hnh thnh trong s? thi?u hi?u bi?t v? cc l l? c?nh tranh gay g?t, cc cu?c th?m d th?o lu?n cn nh?c c ngh?a l ?? cho chng ta bi?t cng chng s? ngh? g, gi? nh? c m?t c? h?i t?t h?n ?? xem xt cc v?n ?? ???c ni ??n (Fishkin 1995, pp. 89, 162). T? quan ?i?m ny, m?c tiu nh? th? l ?? trnh by r m?t cng lu?n m l chnh ?ng v? m?t chnh tr? h?n ci n?y sinh t? cc cu?c th?m d d? lu?n truy?n th?ng.
Cc cu?c th?m d th?o lu?n cn nh?c by t? s? gi?ng nhau no ? v?i cc b?i th?m ?on cng dn. Tuy nhin, tr??c tin chng khc v?i cc jury cng dn v? ?? l?n, v chng thng th??ng g?m vi tr?m ng??i tham gia ???c ch?n ng?u nhin (v?i cc ?i?u ch?nh quota ? n?i c?n thi?t). Vi?c ny lm cho chng gi?ng m?t m?t c?t ngang ??i di?n th?t c?a dn c? h?n. Ngoi ra chi ph c?a chng khng ph?i l nh?: M?t cu?c th?m d th?o lu?n cn nh?c nh? ???c tri?u t?p ? Yale trong 2002, ch?ng h?n, t?n 250.000$ h?u h?t trong s? ? g?m tr? c?p 200$ cho nh?ng ng??i ??ng dnh kho?ng 18 gi? cho th? nghi?m (Straw 2002, p. 16). V l do ny, chng ni chung x?y ra trn m?t c? s? qu?c gia, nh?ng ?i khi ???c h?n ch? ? m?t vng hay thnh ph? c bi?t, v m?t cu?c ???c tri?u t?p ? m?c Lin u. Cc cu?c th?m d th?o lu?n cn nh?c ph? m?t d?i r?ng v?n ??, t? cc v?n ?? x h?i hay sinh thi ??n cc v?n ?? an ninh, s? ??a ??ng euro vo, v php l?ch s? trong ??i s?ng ? th?. Kh nhi?u s? thch nghi ???c dng ?? lm cho cc m?u ??i di?n h?n. ? Hoa K?, ch?ng h?n, khi cc nh nghin c?u g?i m?t thnh vin ???c ch?n ng?u nhin, h? c th? yu c?u ?? ni v?i ng??i m ngy sinh ?ang ??n g?n, ?? trnh vi?c bao g?m ch? nh?ng ng??i nh?c my ?i?n tho?i (m h?u h?t l ph? n?). N?u cu tr? l?i l khng d?t khot, m?t cu?c g?i ti?p theo ???c g?i ?? khuy?n khch nh?ng ng??i m bnh th??ng khng tham gia vo cc cu?c th?m d nh? v?y, h?u h?t trong s? h? l nh?ng ng??i v?i v?n v?n ha th?p hay xu?t thn n??c ngoi. Trong cc n?m 2000, s? ??n b kho?ng 100$ m?t ngy ? c?ng ???c cung c?p ?? khuy?n khch cng th? (Fishkin and Farrar 2005, p. 74).
H?u h?t k? thu?t ???c cc cu?c th?m d nh? v?y p d?ng gi?ng cc k? thu?t trong m?t jury cng dn chu?n; tuy v?y, trong khi jury ???c trao thng tin lin quan ch? sau khi cng vi?c c?a n b?t ??u (?? ??t nh?ng ng??i than gia trn c? s? bnh ??ng), th?c hnh trong tr??ng h?p th?m d th?o lu?n cn nh?c l ?? thng tin s?n c tr??c. Cc s? th?o lu?n cn nh?c nh? v?y thng th??ng ???c t? ch?c cng khai qu? th?c, cc c? g?ng ???c lm ?? nng cao tc ??ng c?a chng b?ng vi?c khi?n chng ???c truy?n hnh ton b? hay m?t ph?n, theo cch c?a m?t h?i ??ng ??i di?n c? ?i?n. Trong th? t?c chu?n, t??ng khng ph?i l ?? ??n m?t bo co ??ng thu?n thnh v?n m l ??n s? ki?m k c ch?t l??ng c?a cc ki?n khc nhau khng th? trnh kh?i, v dng cc b?n cu h?i tr??c v sau s? ki?n ?? gim st cc ki?n ny c th? thay ??i nh? th? no trong ti?n trnh th?o lu?n cn nh?c.
Cc cu?c th?m d th?o lu?n cn nh?c ???c cho l c ngu?n g?c t? c? Athens c? x?a (s? ch?n b?ng b?c th?m) v cc cu?c h?p th? tr?n (town meetings) c?a New England th? k? th? m??i tm (cc s? th?o lu?n cn nh?c m?t-??i-m?t), nh?ng chng c?ng ???c ?nh d?u m?nh h?n cc h?i ngh? ??ng thu?n hay cc b?i th?m ?on cng dn b?i s? quan tm khoa h?c ??n s? th? nghi?m dn ch?. ?i?m chnh c?a cc cu?c th?m d nh? v?y l ?? m? h?p ?en c?a s? th?o lu?n cn nh?c (Talpin 2011), ?? xem cc cng dn th??ng c kh? n?ng th?o lu?n cn nh?c v? cc v?n ?? ph?c t?p xa ??n ?u v d??i cc ?i?u ki?n no v, n?u c?n, thay ??i ki?n c?a h? trong cc cu?c th?o lu?n. Cc kha c?nh ny ???c nh?n m?nh r r?t trong h?u h?t cc s? ?nh gi ???c ghi l?i. Vi?c ny l?p l?i m?t trong nh?ng con ???ng h?a h?n c?a s? nghin c?u v? n?n dn ch? th?o lu?n cn nh?c, m tm cch ?? ?o ch?t l??ng th?o lu?n cn nh?c c?a tranh lu?n trong cc gi?i khc nhau, tr?i t? cc qu?c h?i ??n cc h?i ngh? cng dn t? pht v cc minipublic th?o lu?n cn nh?c.[4] James Fishkin xem cc cu?c th?m d th?o lu?n cn nh?c nh? m?t con ???ng ??n g?n l t??ng dn ch?, trong ? cc cng dn am hi?u t?t v tham gia tch c?c vo ??i s?ng chnh tr? c?a thnh ph?. Tuy v?y, ph?n l?n v?n ch?a r cng lu?n ???c khai sng ny c th? ?ng m?t vai tr h?u hi?u trong vi?c ra quy?t ??nh, ??c bi?t v Fishkin v ??i c?a ng khng s?n lng ?? giao ph s? ?nh gi cho cc c nhn bn ngoi v ni chung ? khng cho cc nh nghin c?u khc ti?p c?n ??n d? li?u th?ng k th c?a h? cho s? ki?m ch?ng v s? so snh.
M?t cu?c th?m d th?o lu?n cn nh?c m ? c m?t tc ??ng chnh tr? l?n ? x?y ra ? Australia, gi?a 16 thng Hai v 18 thng Hai 2001, m?t tr?m n?m sau s? thnh l?p nh n??c Australia. Trong khung c?nh c?a m?t cu?c tranh lu?n qu?c gia t?ng ln v? tnh hnh c?a nh?ng ng??i Th? dn, 344 ng??i ???c ch?n ng?u nhin ? th?o lu?n cn nh?c v? ch? ?? v? s? ha gi?i gi?a cc dn c? khng b?n ??a v b?n ??a,[5] xem xt v?n ?? t? c? m?t quan ?i?m l?ch s? v v? m?t cc bi?n php th?c ti?n c th? ???c ti?n hnh vo ??u th? k? th? hai m??i m?t. S? ki?n ???c m?t NGO chuyn v? th?m d th?o lu?n cn nh?c t? ch?c, v?i s? h? tr? c?a cc ??nh ch? qu?c gia lm vi?c v? v?n ?? ha gi?i, c?ng nh? cc vi?n nghin c?u v cc ??i h?c khc nhau. ?y ban ch? ??o ch?u trch nhi?m v? vi?c ti?n hnh ? g?m cc nhn v?t chnh tr? ???c cng nh?n ton qu?c. Nh? trong tr??ng h?p c?a cu?c th?m d th?o lu?n cn nh?c ??u tin c?a Australia, ???c t? ch?c trong 1999 ?? th?o lu?n s? l?a ch?n vi?c chuy?n t? m?t n?n qun ch? sang m?t n?n c?ng ha t?ng th?ng, hai knh TV qu?c gia c?ng ? pht sng m?t ph?n l?n c?a cc cu?c tranh lu?n.
Tr??c khi cu?c th?m d b?t ??u, t?i Ta nh Qu?c h?i C? ? Canberra, cc cu?c g?p nh? ? x?y ra trong m?t n?m trong cc vng v?i dn c? b?n ??a cao. 104 c nhn tham gia trong cc cu?c g?p ny ???c ch?n b?ng b?c th?m, v ? lm cho c th? ?? bao g?m m?t s? ?ng k? Th? dn Australia. M?u cu?i cng ? thm 240 c nhn ???c ch?n ng?u nhin ? m?c qu?c gia. S? ??i di?n qu c?a nh?ng ng??i b?n ??a, m ch? chi?m 2 ph?n tr?m t?ng dn c?, ???c cho l ?? b?o ??m r?ng cc ki?n c?a th? h? b? ?nh c?p ny ???c tnh ??n th?t s?, trong khi m?t th?m d truy?n th?ng c?a cc Th? dn Australia ???c ti?n hnh ?? b? sung cho cc k?t qu?. Nh?ng k?t lu?n ? ch?c ch?n l th. Cc c nhn tham gia trong cu?c th?m d th?o lu?n cn nh?c, nh?t l t? cc vng khng b?n ??a, ? thay ??i ki?n c?a h? v? cc v?n ?? ???c xem xt. Nh? th?, t? l? ph?n tr?m c?a nh?ng ng??i cho r?ng s? ha gi?i l m?t v?n ?? qu?c gia ? t?ng g?p ?i, t? kho?ng 30 ph?n tr?m ln 60 ph?n tr?m gi?a s? b?t ??u v s? k?t thc cc cu?c th?o lu?n; t??ng t?, t? l? ph?n tr?m c?a nh?ng ng??i tuyn b? r?ng cc Th? dn Australia ? ? th? b?t l?i so v?i ph?n cn l?i c?a dn c? ? t?ng t? 51 ph?n tr?m ln 80 ph?n tr?m. Ni chung, quan ?i?m c?a nh?ng ng??i Australia khng b?n ??a ? t chia r? h?n sau s? ki?n; m?t ?a s? ? tin r?ng Australia ban ??u ? b? chi?m m khng c s? ?ng thu?n c?a nh?ng ng??i b?n ??a c?a n, m ? l cc c? dn ??u tin c?a n??c ny, v nh?ng ng??i nh? th? ?ng ???c m?t s? xin l?i cng khai. t??ng v? m?t kh? ??c ?? xc ??nh cc quy?n t??ng ?ng c?a cc c? dn b?n ??a v khng b?n ??a tuy nhin ? v?n gy tranh ci h?n. C? th?y, tuy v?y, cu?c th?m d th?o lu?n cn nh?c ny ? gip theo nh?ng cch quan tr?ng ?? khuy?n khch tranh lu?n cng (Cook and Powell 2003). N ? ?nh d?u m?t ?i?m ngo?t trong qu? ??o ? d?n chnh ph? Australia, vi n?m sau, ?? ??a ra m?t l?i xin l?i cng khai v?i nh?ng ng??i Th? dn v cc hnh ??ng kh?ng khi?p do cc nh th?c dn u chu v cc h?u du? c?a h? ? ph?m.
Cc H?i ngh? ??ng thu?n
Trong ln sng th? nh?t c?a s? quay l?i chnh tr? c?a s? rt th?m, th? t?c th? ba dnh lu ??n s? tham gia c?a cc cng dn ???c ch?n ng?u nhin, h?i ngh? ??ng thu?n, ? c g?c r? khc v?i hai th? t?c chng ta v?a th?o lu?n. Trong 1977, Vi?n S?c kh?e Qu?c gia M? l?n ??u tin tri?u t?p m?t h?i ngh? v? ng?n ng?a ung th? v, t?i ? m?t panel (ban h?i th?m) c?a cc bc s? ? h?i cc chuyn gia trong hai ??n ba ngy v?i m?t quan ?i?m ?? so?n m?t bo co ??ng thu?n m s? phc h?a cc s? c?i thi?n v s? ch?p nh?n m?nh l?nh trong cc gi?i y h?c. ?i?m xu?t pht l cc th?c hnh hi?n c ? qu ?a d?ng, m khng c b?t k? s? bi?n minh no v? tnh hi?u qu? c?a s? ?i?u tr?, nh?ng c? r?ng nh?ng s? thay ??i nn x?y ra qua s? t?-?i?u ch?nh bn trong ngnh y, h?n l s? p ??t ty ti?n cc tiu chu?n t? trn xu?ng. K? t? ?i?m ngo?t ny, hng tr?m h?i ngh? y t? thu?c lo?i ny ? ???c tri?u t?p trn kh?p th? gi?i (Bourg and Boy 2005, pp. 2022). Th?t l th ?? l?u r?ng chng ? m?t ph?n theo m hnh b?i th?m ?on xt x?. Nh?ng ng??i tham gia, m th??ng ???c g?i l cc b?i th?m vin, ???c ch?n b?ng b?c th?m ti?p sau m?t l?i ku g?i tr??c cho nh?ng ng??i tnh nguy?n.
V?i cc ti?n l? nh? v?y trong ??u, Teknologiradet (H?i ??ng Cng ngh?) ???c Qu?c h?i ?an M?ch l?p ra ?? ?nh gi cc v?n ?? cng ngh? v khuy?n khch tranh lu?n cng v? cc ?i?u ng? c?a cng ngh?, ? tri?u t?p h?i ngh? ??ng thu?n trong 1987 v?i s? tham gia c?a cc cng dn th??ng. Trong khi ?, cc phong tro tch c?c v? cc chi?u x h?i v chnh tr? c?a cc v?n ?? cng ngh? v khoa h?c ? v?n ??ng cho cc h?i ngh? ??ng thu?n ngy cng dn ch?. Cc phong tro ? ? tr? nn ngy cng c ?nh h??ng, v phong cch m?i c?a cc h?i ngh? ? trao cho chng tnh chnh ?ng th? ch? l?n. Thay cho cc panel bc s?, cc panel c?a m??i l?m hay kho?ng th? cng dn ???c tri?u t?p t?i cc h?i ngh? nh? v?y, m khng h?n ch? mnh ? cc v?n ?? y h?c, m ?? c?p ??n cc ch? ?? tr?i t? cc sinh v?t bi?n ??i gen (GMO) v n?ng l??ng h?t nhn ??n t?ng ozone, nhn b?n v tnh, nhi?m khng kh, v cng ngh? sinh h?c th?c ph?m.
M hnh h?i ngh? ??ng thu?n c?ng h?t s?c ???c hnh th?c ha. Cc h?i ngh? ??ng thu?n th??ng di?n ra trong hai giai ?o?n, tr?i ra m?t th?i k? ln ??n vi thng. Trong giai ?o?n ??u tin, m?t panel cng dn g?p nhau trong hai cu?i tu?n v, v?i s? gip ?? c?a cc nh hu?n luy?n v m?t nh h??ng d?n th?o lu?n, lm quen v?i cc ch? ?? c?a h?i ngh?, xy d?ng m?t lo?t cu h?i, v ch?n cc chuyn gia m h? s? ?? trnh. Giai ?o?n th? hai g?m b?n thn h?i ngh?, ko di ba ??n b?n ngy. Trong hai ngy ??u tin, cc chuyn gia tr? l?i cho cc cu h?i h? nh?n ???c, trong khi cc cng dn ?i khi t?m ng?ng ?? lm r m?t s? cu h?i c?a h? hay ?? chu?n b? cc cu h?i m?i. R?i panel th?o lu?n cn nh?c ??ng sau nh?ng cnh c?a ?ng v so?n m?t bo co m??i l?m ??n ba m??i trang v?i s? gip ?? th? k no ?. T? ??ng thu?n h?i gy hi?u l?m ? ?y, cho d m?t ??nh h??ng chung c th? nh?n ra trong m?t s? tr??ng h?p, cc th? nghi?m ?a M?ch (m ???c xem r?ng ri nh? c th?m quy?n) cho ??n nay ? c?n tr?ng ?? ch? cho cc ki?n thi?u s?. Cu?i cng, panel cng dn trnh by cc k?t qu? cho bo ch tr??c khi chuy?n chng cho nh?ng ng??i nh?n khc nhau nh? cc thnh vin qu?c h?i, cc nhm l?i ch, v cc nh khoa h?c (Fischer 2003, p. 212).
Vi nhm di?n vin v th? ? dnh lu ??n trong qu trnh ph?c t?p ny (Bourg and Boy 2005, pp. 7188). M?t h?i ngh? ??ng thu?n th??ng c m?t nh ti tr?, ho?c cng (m?t b? hay m?t nh ch?c trch ??a ph??ng hay khu v?c) hay t? (m?t c? quan chuyn nghi?p, media), m ?nh h??ng ??n thnh ph?n c?a ?y ban ch? ??o c?a n. ?y ban, g?m cc chuyn gia v? cc ph??ng php h?i ngh? hay l?nh v?c khoa h?c ???c ni ??n, chiu m? panel t? gi?a cc cng dn, l?p danh sch chuyn gia ?? ???c t? v?n, v thu cc nh hu?n luy?n ?? gi?i thi?u nh?ng ng??i dn th??ng vo v?n ?? c? th?. M?t ??i chuyn nghi?p c?a cc moderator c?ng ???c thu ?? b?o ??m r?ng cu?c tranh lu?n c ch?t l??ng cao, v ?? gi?i quy?t b?t k? xung ??t no v?n c th? n?y sinh.
Vai tr c?a s? rt th?m trong cc h?i ngh? ??ng thu?n l g? Nh? v?i cc b?i th?m ?on cng dn, c s?n vi ph??ng php ch?n b?ng b?c th?m. Ni chung, m?t danh sch cng dn ???c l?p ra v sau ? m?t panel cu?i cng ???c ch?n d?a vo cc tiu chu?n x h?i-nhn kh?u h?c v cc ki?n by t? v? ch? ?? c?a h?i ngh?. Trong cc th? nghi?m ??u tin, m?t danh sch ban ??u ???c l?p ra sau m?t l?i ku g?i nh?ng ng??i tnh nguy?n ???c cng b? trn bo ch: Nh?ng ng??i tnh nguy?n ? ph?i n?p m?t l th? gi?i thch s? quan tm c?a h? v sau ? d? m?t cu?c ph?ng v?n l?a ch?n. ?? trnh cc v?n ?? dnh lu ??n th? t?c ny, nh?t l s? l?a ch?n qu nh?ng ng??i tham gia v?i v?n v?n ha cao, m?t vi?n th?m d th??ng ???c yu c?u ?? so?n m?t danh sch ban ??u t? b?n ??ng k b?u c? hay danh b? ?i?n tho?i (Bourg and Boy 2005, p. 80). Nh? v?i cc b?i th?m ?on cng dn, m?c tiu khng ph?i l nh?n ???c m?t m?u ??i di?n nghim ng?t, m l m?t panel cng ?a d?ng cng t?t, c? v? m?t x h?i-nhn kh?u h?c v cc ki?n khc nhau v? v?n ?? ???c ni ??n (m c?ng ?i h?i ?y ban ch? ??o, cc nh hu?n luy?n, v cc chuyn gia ???c t? v?n) (Hendriks 2005 p. 96; Guston 1999).
V? nguyn t?c, cc h?i ngh? ??ng thu?n l cc c? ch? tham v?n, v c t nghin c?u lin ngnh v? tc ??ng th?c c?a chng ln qu trnh ra quy?t ??nh (Joss and Bellucci 2003). ?an M?ch khng nghi ng? g l n??c n?i c? ch? ?ng vai tr m?nh nh?t, v n c nhi?u kinh nghi?m v?i cc h?i ngh? ??ng thu?n, v v t?m quan tr?ng v tnh chnh ?ng c?a H?i ??ng Cng ngh? c ngh?a r?ng c nhi?u m?i ti?p xc v?i cc ??i di?n v cc ?y ban qu?c h?i. C v? r?ng cc khuy?n ngh? no ? do cc h?i ngh? ??ng thu?n ?an M?ch ??a ra ? ?nh h??ng tr?c ti?p ??n vi?c ra quy?t ??nh qu?c h?i trong cc l?nh v?c nh? chnh sch s?c kh?e v mi tr??ng (ch?ng h?n, m?t thu? trn cc xe t? v s? t? ch?i ti tr? nghin c?u v? k? ngh? gen ??ng v?t) (Hendriks 2005, p. 91; Fischer 2003). Sau h?i ngh? ??ng thu?n v? gi?i trnh b? gen ng??i, trong 1989, ?an M?ch ? quy?t ??nh c?m cc ch? s? d?ng lao ??ng ?i m?t h? s? s?c kh?e di truy?n t? cc nhn vin hay nh?ng ng??i tm vi?c (Andersen and Jaeger 1999, p. 335). Tuy v?y, do m?t s? thay ??i trong ?a s? c?m quy?n Teknologiradet ? gi?m ?ng k? cc ho?t ??ng c?a n trong l?nh v?c ? vo ??u cc n?m 2010.
Trong cc n??c khc, cc k?t qu? nh? v?y l t ph? bi?n h?n, hay hon ton v?ng m?t, v ?ng gp chnh c?a m?t h?i ngh? ??ng thu?n l ?? cng nh?n v? bi?u t??ng t?m quan tr?ng c?a cc chi?u chnh tr? v x h?i c?a cc v?n ?? khoa h?c hay cng ngh? khc nhau, v tnh chnh ?ng c?a vi?c dn ch? ha c? hai. H?n n?a, cc h?i ngh? ??ng thu?n c th? gip kh?i ??ng hay lm giu tranh lu?n cng v? cc v?n ?? k? thu?t gy tranh ci, v c l? th?m ch c m?t tc ??ng lu di ln nhm nh? c?a nh?ng ng??i tham gia. ?i?m sau cng ny, tuy v?y, khng nn ???c phng ??i, v s? th?o lu?n th?t v? cc l?a ch?n cng ngh? c? b?n th??ng n?y sinh nhi?u h?n t? cc s? huy ??ng cng chng h?n l t? cc h?i ngh? ??ng thu?n (Bonneuil 2006, pp. 257268). Tr??ng h?p c?a cc GMO ? Php l m?u m?c v? kha c?nh ny: H?i ngh? ??ng thu?n ???c t? ch?c v? v?n ?? ny trong 1998 ? ch?c ch?n h?p d?n, nh?ng cc k?t qu? h?u hnh c?a n ? khng d? nh?n di?n. Cng th? d??ng nh? ? ?ng cho cc h?i ngh? ??ng thu?n ???c tri?u t?p ??ng th?i trong 38 n??c v? v?n ?? bi?n ??i kh h?u trong 2009. Trong s? di chuy?n t? cc h?i ngh? ??ng thu?n y h?c sang cc h?i ngh? ??ng thu?n g?m cc cng dn th??ng, l t??ng v? s? t?-?i?u ch?nh th??ng ? m?t d?c ???ng (Sintomer 2014a, pp. 239263).
[1] C?m ?n Samuel Hayat nhi?u v khi?n ti ch ??n ?i?u ny.
* Culottes l cc mi?ng ??m ??u g?i cao trong qu?n m ch? cc qu t?c m?c th?i ?, sans-culottes (khng c culottes) l thu?t ng? ch? nh?ng ng??i thu?c giai c?p trung l?u tr? xu?ng tham gia Cch m?ng Php (ghi ch c?a ng??i d?ch).
[2] Dizionario della lingua italiana, Livorno: Fratelli Vignozzi e nipote, 1843, M?c t? Repubblica democtatica. R?t c?m ?n Olivier Christin v l?u ti ??n t? ?i?n ny.
[3] Xem c? nhi?u v?n b?n trn website Center for Deliberative Democracy (Trung tm Dn ch? Th?o lu?n cn nh?c).
[4] Xem cng vi?c ???c Bchtiger and Steiner (2015) v nh?ng ng??i khc ti?n hnh v? khi ni?m c?a h? v? Ch? s? Ch?t l??ng ?m lu?n (Discourse Quality Index-DQI).
[5] Xem https://cdd.stanford.edu/mm/2009/jimenez-australia-deliberates.pdf
(Cn ti?p)
