Lê Học Lãnh Vân
CÀNH HOA THỜI QUỐC LOẠN
Một cành xuân khiết, một vì vua
Sửa áo, sông Hương bước xuống đò
Triều đại ngửa nghiêng cơn biến loạn
Giang san tan tác mảnh dư đồ
Quân vương có tiếc người nhân nghĩa
Dân tộc còn say chuyện oán thù
Viên ngọc hoàng gia đành biệt xứ
Trời Tây lành lạnh gió ngàn thu…
Lê Học Lãnh Vân, 251020
===========================
Một cành xuân khiết, một vì vua
Sửa áo, sông Hương bước xuống đò
Một cành hoa thiên hương quốc sắc, xuất thân nơi quyền quý khuê môn, vừa có văn minh âu học, vừa thấm nếp nhà truyền thống Phương Nam…
Một vì vua thanh lịch, đẹp trai, du học từ Pháp về, hoài bão cách tân nước nhà đưa Việt Nam sánh vai cường quốc năm châu…
Cô gái như cành hoa cao khiết giữa mùa xuân, chấp nhận lời cầu hôn của vì vua trẻ, năm 1934 sửa áo, bước xuống đò qua sông Hương làm hoàng hậu.
Dù đất nước còn dưới chế độ thuộc địa Pháp, trong mười năm sau ngày cưới, vị vua ấy, trong thẩm quyền của mình, đã tiến hành nhiều cải cách. Trong những năm đó, cô gái nay đã thành hoàng hậu “Cài trâm, sửa áo, vẹn câu tòng” (Phan Văn Trị), là bậc mẫu nghi thiên hạ trẻ đẹp, giản dị, văn minh, tiến bộ. Hoàng hậu Nam Phương ra xã hội, thăm viếng trường học, bệnh viện. Vua và hoàng hậu làm việc, ước mơ về ngày Việt Nam độc lập trong cải cách hòa bình…
Triều đại ngửa nghiêng cơn biến loạn
Giang san tan tác mảnh dư đồ
Những ngày cuối của Thế chiến 2 mở ra vận hội đầy hứa hẹn cho giấc mơ của vua và hoàng hậu, những người thực lòng muốn đất nước phát triển văn minh và không tham vị trí vua chúa. Than ôi, khi Việt Nam đã đón nhận trở lại những vùng đất dưới quyền cai trị của người Pháp thì cuộc cướp chánh quyền thay cho sự hợp tác chính trị. Ước mơ và hoài bão của hai người không được thực hiện…
Quân vương có tiếc người nhân nghĩa
Dân tộc còn say chuyện oán thù
Những năm tháng tiếp theo, cô gái năm xưa bước xuống ngôi hoàng hậu, thành thiếu phụ thanh lịch, cao quý. Vị hoàng đế còn đầy sức sống bị cuốn vào chính trường khắc nghiệt và những cuộc phiêu lưu tình ái…
Đám mây biến loạn xuất hiện nơi chân trời. Thay vì dân chúng được kêu gọi kiên nhẫn, tích lũy mọi nguồn lực chờ thời cơ cho vận hội lớn của dân tộc, xăng được đổ vào ngọn “lửa căm hờn cháy nám trời xanh” (Vũ Anh Khanh). Vua và hoàng hậu tận dụng tiếng nói và ảnh hưởng của mình cả trong lẫn ngoài nước tìm cách vãn hồi hòa bình cho đất nước. Nhưng, than ôi, lửa đã nổi, cơ hội cháy rụi, mảnh dư đồ cũng cháy xém theo!
Viên ngọc hoàng gia đành biệt xứ
Trời Tây lành lạnh gió ngàn thu…
Dông gió liên tiếp của cuộc đời đưa thiếu phụ vào cuộc sống ẩn dật. Bà sống cô tịch xa vua, xa đất nước, dân tộc mà bà tha thiết yêu thương. Đất nước đó, dân tộc đó còn bị giam trong hận thù và đang lao vào nhau chém giết…
Ngày 15 tháng 9 năm 1963, ngôi làng Chabrignac miền trung nước Pháp chứng kiến lễ tang mà mộ chí có ghi hàng chữ Pháp:
ICI REPOSE
L’IMPERATRICE D’ANNAM
NÉE JEANNE MARIETTE
NGUYEN HUU HAO
14.11.1913 15.9.1963
nghĩa là: Nơi đây an nghỉ Hoàng hậu An-Nam, nhũ danh Jeanne Mariette Nguyen Huu Hao 14.11.1913 – 15.9.1963
Kẻ hậu sinh bồi hồi nhớ lại gần bốn mươi năm trước được nói chuyện với cụ Hoàng Xuân Hãn. Người bạn học với ông Ngô Đình Nhu, người từng được Pháp vời vào học chung với hoàng tử Bảo Đại và sau đó là thần tử của vì vua trong vai trò Bộ trưởng trong nội các Trần Trọng Kim, bậc tiền bối đáng kính trọng ấy đang hồi tưởng chuyện của hơn bốn mươi năm trước nữa…
Bà Hoàng hậu giúp nhiều cho việc vãn hồi hòa bình, tiếc là thời cuộc không cho bà được như ý. Vua Bảo Đại và bà Hoàng hậu là người muốn cải cách, muốn đưa văn minh Pháp vào triều đình và quốc dân Việt Nam. Thời cuộc cũng không cho hai người như ý. Cũng tiếc, vua Bảo Đại không đủ dũng lược và khôn lanh. Nhưng mà, lúc đó dân mình muốn đánh. Bác thương ông vì ông hiền lành. Trong mọi cuộc tranh chấp giữa người mình với nhau, ông là người rút lui trước. Ông không bao giờ dấn thân vào tranh chấp nội bộ người Việt với nhau. Bác đồ rằng, nếu thời cuộc dễ dàng hơn, ông Bảo Đại vẫn làm vua, ông là vì vua tốt, mà nước mình được dân chủ…
Lúc người viết bài này đang chăm chú nghe từng lời của bác Hãn, Hoàng hậu Nam Phương đã an nghỉ được một phần tư thế kỷ…
Hình mộ chí Hoàng hậu Nam Phương tại làng Chabrignac
Mượn từ: Vĩnh Đào, Nguyễn Thị Thanh Thủy, Theo dấu HOÀNG HẬU NAM PHƯƠNG và VUA BẢO ĐẠI, Nxb Phụ nữ Việt Nam, 2025. Trang 435.