MÙA THU ĐỌC THƠ ĐỖ QUANG NGHĨA
Nguyễn Đức Tùng
Đọc thơ Đỗ Quang Nghĩa cần đọc chậm. Bạn đọc thơ anh với lòng chia sẻ, có dừng lại ở các chi tiết nhỏ bé. Chữ của anh dễ hiểu, trong sáng, câu thơ ngăn nắp, tuy vậy đó là một phối hợp giữa tính đơn giản và tính phức tạp. Trong hình thức những bài thơ ngắn, nối nhau, tập thơ “Như Những Mùa Thu” của anh đòi hỏi sự tập trung đặc biệt của người đọc. Có một nỗi buồn mênh mông xuyên suốt các bài thơ, buồn nhưng không tuyệt vọng. Cảm giác mất thăng bằng xuất hiện ngay trong những đoản khúc cân đối.
Có bao giờ nghĩ đến phải bỏ xứ
Có bao giờ nghĩ đến bỏ tiếng hót
Có bao giờ nghĩ đến bỏ bạn tình
Thơ Đỗ Quang Nghĩa bắt đầu như một cuộc trò chuyện với chính mình.Tôi nghe thấy giọng nói của anh, câu chuyện kể, sự dừng lại giữa hai câu nói, sự dừng lại giữa câu. Giọng của anh là giọng cá nhân, nhưng cũng là của một thế hệ lưu lạc, từ bỏ, săn đuổi tự do. Giọng nói trong thơ là phong cách. Giọng nói ấy khắc khổ nhưng dịu dàng. Bạn ngửi thấy mùi vị của chữ, mùi râu tóc, mùi mồ hôi quần áo của tác giả. Thơ anh như một nhát cắt của đời sống, nó không phải là tất cả, nhưng nó có tất cả. Trong thơ trữ tình hôm nay, giọng cá nhân ngày càng quan trọng, và anh là một trường hợp như vậy. Tiến độ tăng lên trong một số bài do sự quan sát. Ngược lại, khi anh chậm lại, sự trầm tư xuất hiện. Sự trầm tư trong thơ dễ dẫn tới tính triết lý mà các nhà thơ muốn tránh. Khi nào anh đến gần hình ảnh hơn thì chất triết lý lùi lại. Thơ hôm nay làm rung động người đọc bằng việc làm cho họ có mặt ở đó, làm cho sự đau khổ của họ xuất hiện. Thơ cần nhiều năng lực để kêu gọi sự chú ý của người đọc, có thể thoạt đầu chủ quan và cá nhân, nhưng càng về sau càng nặng về quan sát, thể hiện chính xác những tình huống và cảm xúc. Nó liên kết con người lại với nhau, nó nói với chúng ta về tình yêu và sự phản bội, hy vọng và đầu hàng, nó mở ra một cánh cửa và khóa trái một cánh cửa khác. Thế giới hôm nay biến động, chiến tranh, dịch bệnh, tù đầy, phân biệt chủng tộc, nhưng tâm hồn mỗi chúng ta náo động hơn thế. Thơ không có khả năng thay đổi thế giới trong một ngày, nhưng nó lay động một người đọc trong phút giây, làm bạn nhìn thấy mình khác đi, nhìn thấy thế giới khác đi. Trong một thời đại khó khăn, thơ trữ tình cần thiết cho người đọc, vì nó mang lại cho chúng ta sự chia sẻ và hiểu biết.
Nắng mùa không muốn dứt
Họa my thánh thót cho chiều thêm êm đềm
Trong một ngày như thế
Ngoài phía chân trời có chiến tranh
Người đọc muốn tìm thấy điều gì trong thơ hôm nay?
Một đời sống được tăng cường, để chống lại cái chết, chống lại chia lìa, tuyệt vọng.
Một loại thơ như vậy mang lại ý nghĩa của cuộc đời đã mất. Mối quan tâm của Đỗ Quang Nghĩa chưa phải là cái đẹp hay sự thật có tính triết lý, mặc dù anh hay nói về những điều ấy, thơ anh quan tâm nhiều hơn đến trải nghiệm riêng tư. Tuy vậy, giữa những câu thơ gần gụi, ngọt ngào, có một sự trống rỗng hư vô làm tôi dừng lại. Cấu trúc của tập thơ gồm hơn một trăm bài thơ ngắn, không tên, là một cấu trúc cân đối. Tôi ước anh có thêm những bài được viết khác đi, chúng tạo nên những biến đổi.
Gà cùng một mẹ
Đá nhau đã đời
Người đọc muốn nhìn thấy anh đi lạc nhịp như thế nhiều hơn nữa. Trong vẻ ngoài lạnh lùng, kín đáo, thơ anh có ánh sáng và sức nóng, ánh sáng của sự thấu hiểu đối với bản thân và sức nóng của tình yêu dành cho người khác. Thơ làm cho con người sống đầy đủ hơn cuộc đời của họ, sống ý nghĩa hơn tình yêu của họ, nhớ lại một cách đau xót hơn, tủi nhục hơn, kiêu hãnh hơn, về những nhầm lẫn. Thơ Nghĩa ở những bài thành công có khả năng mang tới một nhận thức mới, mặc dù có thể anh không có ý định ấy, nhờ sự kết hợp giữa tưởng tượng và quan sát. Thơ ấy mang chúng ta vào giữa đời sống, chứ không xa lánh nó, đánh thức bạn dậy, kêu gọi sự đọc lại, đi con đường cũ, nhưng trên con đường ấy bạn tìm ra hơi thở mới, nhịp điệu mới, sự thức tỉnh, dù muộn màng, nhưng thức tỉnh. Bạn xúc động trước những bài thơ gọn gàng, sâu thẳm, ít lời nhưng thân mật của anh. Có một thứ ánh sáng giữa các câu thơ được viết bởi một người đã đi tới tận cùng của một ngày, và đã trở lại, và ánh sáng ấy đôi khi hắt cái bóng của những chữ lên trên trang giấy.
Vancouver, September 2024
Chân dung Đỗ Quang Nghĩa
Đỗ Quang Nghĩa: Yêu như một kiếp nạn*
Lê Anh Hoài
Nghĩa làm thơ như ghi nhật ký. Tôi nói nhật ký với nghĩa những ghi chép của lòng mình, chỉ cho mình. Thơ của Nghĩa không nhằm để chiều người.
Qua vài ghi chú không liền lạc, có thể thấy đâu đó những ngày tháng, những sự kiện mà từ đó, Nghĩa bật thơ ra. Đây là sức bật của sự dồn nén. Còn lại, đa phần trong tập là những dòng thơ không ngày tháng lạc khoản, đầy ắp những cô đọng của một tâm hồn nhạy cảm, lặng lẽ quan sát và chiêm nghiệm. Thấy bóng dáng nhẫn nhịn, lầm lũi của người kiên trì ẩn dật nhưng trí tưởng đã hướng đến mức trí huệ – trong yên lặng.
Thủ thỉ, thơ Nghĩa như tiếng nói-tự-với-mình và đối-thoại-câm với người mình yêu, với con, với đất nước thành phố quê hương bị lìa bỏ. Và với thế giới. Một thế giới đầy bất an phi lý bất công, nhưng đẫm thương xót và lòng trắc ẩn của nhà thơ.
“Những câu thơ buồn và lạnh
mang theo suốt cuộc hành trình
tôi sưởi ấm lòng mình
bằng những câu thơ buồn và lạnh”
Trong thơ Nghĩa, có nghẹn ngào nỗi nhớ đứa con xa, mong mỏi con sống trung thực. Có những suy tư về tiếng mẹ đẻ. Có những day dứt về nơi chốn. Có nỗi đau và sự bất lực. Và tình yêu trong rất nhiều dòng ghi. Nghĩa là người yêu chung thủy, yêu như một kiếp nạn. Và hạnh phúc trong kiếp nạn ấy.
Nghĩa làm thơ như thỏa mãn một nhu cầu tự thân. Nhưng ông ý thức đầy đủ về sự viết, với tư cách người sáng tạo.
“Mỗi đi mỗi xóa lối sau lưng
nhưng không thể theo vết mòn người khác”
Tập thơ của Nghĩa được trình hiện trong sự nguyên sơ nhất có thể. Những ghi chép bằng thơ qua những tháng ngày ở nhiều vùng đất, được đặt nối tiếp nhau. Ranh giới các bài, các đoạn bị xóa nhòa. Thoạt trông, giống một trường ca. Tôi thấy tập thơ này có những yếu tính của trường ca. Nhưng tôi lại nghĩ đừng cao đàm khoát luận làm chi.
Đây là một bài thơ dài. Bài thơ không có kết thúc và thậm chí cũng không có khởi đầu. Nó chính là hình bóng tinh thần và tình cảm của một con người có tài mà không bao giờ định trở thành nhà thơ.
Người ấy có tên là Đỗ Quang Nghĩa.
26/9/2024, Hà Nội
* Tiêu đề do Văn Việt tạm đặt
***
Chùm thơ Đỗ Quang Nhĩa
Lá đã thẫm
che khuất những bố già đang làm vườn
Mây đã cao
nhớ xưa thời thơ ấu.
Con chim nhỏ lại về
ăn quả nhả hạt
Như những ngày chưa xa.
Có những ngày chưa bao giờ xa
Mùa theo hoa
nở thầm ký ức
*.
Buổi sáng
Trong sương mù hiện ra những lá vàng non đầu tiên.
Em có nhớ tình thu ngày xưa?
Ta vẫn nhớ tình thu ngày xưa.
Không ai biết tình thu ngày sau.
Trong không khí, một chiếc lá vàng non nhói sáng.
*.
Tim ta đau vết thương gì không rõ
Nên cần chi trái gió với trở trời.
Nếu có thể vui được
Tôi đã không buồn thế này.
Ràng buộc với cái gì cũng sợ
Đành ràng buộc với tự do.
*.
Những mũi chông mang hình ngòi bút
Những đầu đạn mang hình măng tre
Những người thua nào không quên chiến tranh
Những kẻ thắng nào không quên trả oán
Bao nhiêu chấn song cũng tùy cửa sổ
Bao núi rừng, con sông quê hương
Nếu không ra đi không bao giờ thấy đủ.
*.
Cơn bão đã tàn
Trời cao lại xanh thắm.
Giông tố đã ngừng
Dòng sông lại phẳng lặng.
Ðâu rồi những cuồng điên, đam mê, gào thét,
Đâu rồi những vật vã chia ly, hoảng hốt, lo âu?
Ðâu rồi tất cả đâu rồi
những ngày cháy khát bên nhau?
*.
Yêu em bao nhiêu cho vừa
Khi đời ta đang thanh xuân
Dù trời mưa phùn lầy lội,
Dù đêm gió bấc ngại ngùng
Khi đời ta đang thanh xuân
Yêu em bao nhiêu cho vừa
Những ngày thiếu ăn thiếu mặc
Đi qua tuổi trẻ chúng mình,
Những ngày tình yêu thắp sáng
Cháy lên tuổi trẻ chúng mình
Yêu em bao nhiêu cho vừa
Khi đời ta đang thanh xuân
Tặng em chùm hoa hồng dại
Thơm sâu trong những ngày mưa
Tặng em một chiều dâng nắng
Hàng cây ôm kín bóng người
Yêu em
Chọn đời – bên – em.
*.
Khi nghĩ về những ngày hoang dại,
ta biết
sẽ không bao giờ ta quên người ấy.
Khi nghĩ về những ngày hoang dại,
ta biết
người ấy,
đã lâu rồi,
quên ta.
*.
Trở lại quá khứ gặp nhiều người quen hơn bây giờ
Những giai điệu từng cuốn ta mê đắm
Như chiếc cầu bắc ngang nước xanh
Giờ đây tất cả đều đã khác
Ta đã không thành đạt
Họ cũng đã quá già
Từng không biết sẽ bay cao tới đâu
Giờ không biết sẽ rơi sâu tới đâu
Trở lại quá khứ gặp nhiều người quen
Trên con đường đang theo không còn ai người cũ
Thế mà rồi vẫn đi.
*.
Vầng trăng nhỏ bé
đêm ta về
chìm dưới đáy sông sâu
lặng lẽ
Nước chảy
theo thời gian
và gương trăng khi mờ khi tỏ
Buồn hay vui
Ai có hỏi một lần
Này trăng
Người có quá khứ không?
*.
Vùi củ hoa tulip cuối thu
Chờ qua mùa đông và hoa khoe sắc
Trồng một nhành cây cho mùa sau
Gài một chùm hạt để chim mang về tổ
Gửi một hoàng hôn về phía chân trời.
Mùa sau có thể đến sau ta.
Trích từ tập Như những mùa thu
