Ngày X? Ng??i, ?êm ??t M?

Tr� chuy?n v?i m?t nh� b?t ??ng ch�nh ki?n l?u vong

Ph?m Th? Ho�i th?c hi?n

Cu?c tr� chuy?n n�y ???c th?c hi?n qua th? ?i?n t?, v?i nh� b?t ??ng ch�nh ki?n Ph?m H?ng S?n, ng??i t?ng b? ch�nh quy?n Vi?t Nam k?t �n 13 n?m t�, sau gi?m th�nh 5 n?m t� v� 3 n?m qu?n th�c, nay s?ng t?i Paris, Ph�p.

Ph?m Th? Ho�i: Th?a anh Ph?m H?ng S?n, anh s�?ng ?? Paris v?a tr�n m�?t n?m. V� sao c� cu�?c ra ?i na?y?

Ph?m H?ng S?n: Tr???c khi va?o tu? n?m 2002 t�i co? khoa?ng g�?n m?t tha?ng ca?m nh�?n g�?n h?n v??i nha? tu? va? co? khoa?ng g�?n hai n?m thi?ch thu? la?m quen v??i ca?m gia?c phi�u l?u ?i va?o m�?t con ????ng �???c bi�?t�. Nh?ng v?i vi�?c r??i kho?i Vi�?t Nam v??a r�?i, t�i co? khoa?ng m?t tu�?n ?�? ?i ?�?n quy�?t ?i?nh d??t khoa?t tr???c m�?t bi�?n c�? ch?a bao gi?? nghi? t??i. Hai con t�i ?�?u ????c ho?c b�?ng Excellence-Major cu?a chi?nh phu? Pha?p va? ?a? r??i Vi�?t Nam ?i du ho?c, ?�y la? ?i�?u may m??n nh?ng ph�?n na?o ?a? ????c tr�ng ???i. �t l�u sau v?? t�i la?i co? quy�?t ?i?nh di chuy�?n t?? v?n pho?ng ?a?i di�?n khu v??c ta?i Ha? N�?i sang la?m vi�?c ngay ta?i tru? s?? chi?nh ta?i Paris. S?? ki�?n na?y qua? b?t ng? ?�?i v??i t�i. Nh?ng t�i xe?t th�?y m�nh kh�ng th? kh�ng u?ng h�? m�?t c? h�?i nh? th�? cho s?? nghi�?p cu?a m�?t ng???i ?a? hy sinh cho t�i qua? nhi�?u.

Ph?m Th? Ho�i: ?�y l� l?n ??u ti�n anh ??n ch�u �u. Cu�?c s�?ng ?? Pha?p, ngay t?i th? ?� hoa l?, c� nh? anh h�nh dung?

Ph?m H?ng S?n: Sinh ra va? l??n l�n ?? m�?t ?�?t n???c nh? Vi�?t Nam va? ra ?i ?�? s�?ng ?? m�?t ?�?t n???c nh? Pha?p, t�i xa?c ?i?nh ?� se? la? m�?t cu�?c chuy�?n ?�?i gi�?ng nh? m�?t con ca? v?n s�?ng trong m�?t ca?i chum nay se? pha?i b?i trong bi�?n ca?. Nh?ng th??c t�? n???c Pha?p kh�ng qua? kha?c bi�?t so v??i nh??ng gi? t�i hi?nh dung, no?i ?u?ng ra la? g�?n nh? kh�ng co? b�?t c?? ?i�?u gi? khi�?n t�i nga?c nhi�n th??c s??, du? ?o? la? ve? ?e?p my? l�?, s?? ?�? s�? nguy nga hoa?nh tra?ng cu?a ca?c c�ng tri?nh ki�?n tru?c co? tu�?i ???i va?i tr?m n?m ho??c s?? t�? ch??c ch??t che?, c�ng phu, ti? m�?n, nghi�m c�?n cu?a ca?c vi�?n ha?n l�m, vi�?n nghi�n c??u, h�? th�?ng th? vi�?n, k�? ca? s?? s�i ?�?ng, huy�n na?o cu?a m�i tr???ng chi?nh tri?, ba?o chi? l�?n s?? ?a da?ng, mu�n ma?u cu?a ca?c g??ng m??t con ng???i va? nh??ng ca?nh nh�?ch nha?c, ti�?u tu?y ngay ta?i Paris. Nh?ng ca?i b�?t ng?? nh�?t ?�?i v??i t�i la? v�?n ?�? t�m ly?.

Ph?m Th? Ho�i: Kh�ng ph?i m?t c� s?c v?n h�a, m� l� m?t c� s?c t�m l�?

Ph?m H?ng S?n: Cu�?c s�?ng, con ng???i va? ca?c t�?p qua?n ?? Pha?p hoa?n toa?n kh�ng la?m t�i pha?i ng?? nga?ng, kho? chi?u hay s??ng s�?t. Ph�?n y�u m�?n, kh�m phu?c, th�n ti?nh h?n h??n nh??ng m??t ng???c la?i. Nh?ng cu�?c s�?ng th??c t�? la?m cho nh??ng ca?m nghi? v�? th�n ph�?n ca? nh�n, th�n ph�?n d�n t�?c cu?a t�i tr?? n�n n??ng n�? h?n, c??c ?oan h?n. T?? khi sang Pha?p t�i lu�n bi? a?m a?nh b??i m�?t m??c ca?m cu?a ke? ch??ng ra gi?, ?a? t??ng hu?ng h�?, ?a?nh ch??i ng???i kha?c, r�?i b�y gi?? la?i �m th�?m tr�ng c�?y, s�?ng nh?? va?o ng???i bi? ?a?nh ch??i ?o? nh?ng kh�ng chi?u th??a nh�?n l�?i l�?m. B�? me? t�i �?a?nh Pha?p�, hai anh trai t�i �?a?nh My?� r�?i b�y gi?? ca? gia ?i?nh t�i s�?ng nh?? va?o Pha?p � ?�?ng minh cu?a My?.

Ph?m Th? Ho�i: C�ng cu?c gi?i ph�ng c�c d�n t?c thu?c ??a, trong ?� c� Vi?t Nam, kh?i ch? ?? th?c d�n Ph�p l� m?t l?i l?m hay sao? V� n??c Ph�p hay nhi?u qu?c gia ph�t tri?n c?p h?c b?ng cho sinh vi�n ?u t� t? c�c n??c kh�c l� vi?c c?ng ?em l?i l?i �ch cho ch�nh h?. C�n v? anh th� kh�ng s?ng nh?, m� l�m vi?c v� ?�ng thu? cho n??c Ph�p. T�i kh�ng nh�n th?y ? ?� m?t kh�a c?nh n�o ?�ng m?c c?m c?.

Ph?m H?ng S?n: T�i th�?y trong c�u ho?i va? g??i y? na?y co? s?? hi�?n hi?nh cu?a tinh th�?n hi�?m t? ph??ng T�y, ch�?ng Pha?p b??ng mo?i gia? va? ?? mo?i li?nh v??c cu?a ng???i Vi�?t h�?i cu�?i th�? ky? 19, ?�?u th�? ky? 20. M�?t n?m v??a qua t�i co? g??p nhi�?u ng???i sinh s�?ng ?? Pha?p ?�?n t?? ca?c c??u thu�?c ?i?a Pha?p nh? Alge?rie, Tunisie, Maroc; nh??ng ng???i t�i g??p cu?ng kh�ng co? ai suy nghi? kha?c v??i c�u ho?i va? g??i y? na?y. Tuy nhi�n, n�?u v???t qua ????c lo?ng t?? a?i to nh�?t cu?a loa?i ng???i � tinh th�?n d�n t�?c (nationalism) hay chu? nghi?a y�u n???c (patriotisme) � chu?ng ta pha?i th??a nh�?n, xa? h�?i loa?i ng???i, t?? sau th??i ky? ha?i l???m, mu�?n hay kh�ng, cu?ng pha?i s�?ng trong m�?t tr�?t t?? n??m d???i s?? ?i�?u khi�?n, qua?n tri? hay cai tri? cu?a m�?t nho?m ng???i go?i la? chi?nh quy�?n. V�?y v�?n ?�? quan tro?ng nh�?t kh�ng pha?i la? ai, ke? na?o, ma?u da, huy�?t th�?ng na?o n??m chi?nh quy�?n, ma? pha?i la? ai la? ng???i co? th�? mang t??i m�?t s?? qua?n tri? t�?t h?n cho ti�?n b�?, ha?nh phu?c. S?? th�?t nga?y nay ?a? ch??ng minh ro? ra?ng c�ng cu�?c gia?i pho?ng thu�?c ?i?a co? mu?c ?i?ch r�?t cao ca? nh?ng k�?t cu?c cu?a no? no?i chung th???ng ng???c la?i. ?�? tra?nh hi�?u l�?m, chu?ng ta kh�ng th�? �cha?y t�?i� cho nhi�?u �m m?u, nhi�?u t�?i a?c cu?a ca?c nha? th??c d�n, nh?ng chu?ng ta cu?ng ???ng n�n qu�n ch?a co? nha? qua?n tri? xa? h�?i, �ng vua, �ng la?nh tu? ?i?ch thi? �ma?u ?o?, da va?ng� na?o tuy�?t kh�ng co? nh??ng �m m?u t? l??i, kh�ng pha?m t�?i a?c ?�?i v??i chi?nh ?�?ng ba?o cu?a ho?. Xem la?i s?? sa?ch chu?ng ta co?n pha?i kh??ng ?i?nh nh??ng ng???i sau th???ng man da?, a?c ?�?c h?n nh??ng ng???i tr???c va? la?i thi�?u h??n nh??ng ki�?n th??c, hoa?i ba?o v�? khoa ho?c, d�n chu?, t?? do, nh�n quy�?n nh? ca?ch no?i hi�?n ?a?i nga?y nay.

?o? la? nh??ng gi? ?a? thu�?c v�? qua? kh??, ph�?n na?o cu?ng n??m trong s?? �?u tri?, sai l�?m cu?a nh�n loa?i ?? th??i ky? chuy�?n ?�?i t?? bi�?t l�?p sang giao thoa va? toa?n c�?u ho?a. Nh?ng ?au ???n la? cho ?�?n nga?y h�m nay Vi�?t Nam v�?n n??m d???i m�?t ch�? ?�? r�?t t�?i ba?i. M�?t ng???i Pha?p t�i g??p ?a? no?i r??ng chu? nghi?a y�u n???c cu?a Vi�?t Nam trong th�? ky? 20 ?a? tha?nh c�ng trong vi�?c que?t sa?ch ca?c c? s??, m�?m m�?ng cho m�?t xa? h�?i t?? do ma? ng???i Pha?p ?a? ky? c�ng hay v� ti?nh ta?o d??ng. V??i t? ca?ch la? m�?t ng???i Vi�?t Nam, va? ma?i ma?i v�?n la? m�?t ng???i Vi�?t Nam, chi? th?? hi?nh dung t�i co? ca?m gia?c nh? th�? na?o tr???c nh�?n ?i?nh na?y ngay tr�n ?�?t Pha?p?

Ph?m Th? Ho�i: C� nh?ng v� d? kh�c: Botswana, Uruguay, Chile� sau khi gi�nh ???c ??c l?p ?� ph�t tri?n kh� ngo?n m?c v� hi?n t?i th?m ch� c�n v??t qua n??c Ph�p c?a �T? do, B�nh ??ng, B�c �i� v? m?c ?? t? do, theo b?ng x?p h?ng c?a t?p ch� The Economist. H�n qu?c, Singapore, Malaysia, ?�i Loan ??u t?ng l� thu?c ??a. Theo t�i, ch? ngh?a y�u n??c t? n� kh�ng li�n quan g� ??n ti?n b? x� h?i hay ph?n ti?n b?. M� l� m?t ch? ngh?a kh�c.

Ph?m H?ng S?n: Ly? do chi?nh cu?a k�?t qua? pha?t tri�?n ?a?ng ng???ng m�? cu?a ca?c n???c na?y n??m ?? v�?n ?�? ky? thu�?t ch?? kh�ng pha?i ?? vi�?c �gia?i pho?ng� hay �?�?c l�?p�. Kh�ng xem la?i li?ch s?? h�?u thu�?c ?i?a cu?a ca?c n???c na?y, t�i v�?n t?? tin kh??ng ?i?nh r??ng ?�? ?a?t ????c ca?c ti�?n b�? nh? chi? v??a no?i, ma? h??n pha?i qua nhi�?u khu?c quanh bi ki?ch, gi??i tri? th??c, gi??i tinh hoa cu?a ca?c n???c na?y ch??c ch??n ?a? pha?i c� � th?c ho??c ?�?u tranh ?�? ti�?p thu ca?c y? ni�?m, ca?c ky? thu�?t qua?n tri? ti�?n b�? cu?a ca?c nha? th??c d�n nh? pha?p tri? (Etat de droit, rule of law), ph�n quy�?n(se?paration des pouvoirs) ho??c ba?o chi? t?? do, h�?i ?oa?n ?�?c l�?p, tinh th�?n khoa ho?c. Nh? v�?y ?? ?�y chu?ng ta la?i pha?i quay v? ?i�?m ?a? n�u: v�?n ?�? kh�ng pha?i la? �ng???i n???c ta� hay �ng???i n???c ngoa?i� c�?m quy�?n ma? la? ph??ng pha?p, ????ng l�?i c�?m quy�?n. Trong khi ?o? chu? nghi?a y�u n???c th???ng ?i theo xu h???ng pha?i la? �ng???i n???c ta�. Va?, nh? mo?i ti?nh y�u, co? nh??ng th?? t??ng t?? chu? nghi?a y�u n???c va? s?? l??i du?ng ti?nh y�u n???c kh�ng d�? da?ng ph�n bi�?t. Chi?nh c�ng cu�?c gia?i pho?ng thu�?c ?i?a cu?ng �ti?nh y�u n???c� � m�?t xu?c ca?m nhi�?u h?n ly? tri? � ?a? m?? ra c? h�?i t�?i ?u cho nh??ng th�? l??c ?en t�?i, pha?n ti�?n b�? l�n ng�i. Di? nhi�n, kh�ng pha?i t�?t ca? mo?i qu�?c gia h�?u thu�?c ?i?a ?�?u r?i va?o bi ki?ch na?y. Nh?ng du? th�? na?o, ?�? ho?c va? v�?n ha?nh t�?t m�?t ph??ng pha?p qua?n tri? xa? h�?i, cu?ng nh? mo?i ky? thu�?t kha?c, ?�?u ?o?i ho?i th??i gian va? nh??ng kha? n?ng nh�?t ?i?nh. Trong khi ?o?, ca?c th�? l??c a?c, pha?n ti�?n b�? la?i lu�n ch??c ch?? ta?i mo?i th??i ?i�?m cu?a xa? h�?i loa?i ng???i. Nh? v�?y, n�?u kh�ng th�? quy t�?i cho chu? nghi?a y�u n???c th� chu? nghi?a na?y c?ng c�?n pha?i h�?t s??c ca?nh gia?c. Nga?y na?o con ng???i co?n chu�?ng th? ca, nga?y ?o? chu? nghi?a d�n t�?c, chu? nghi?a y�u n???c v�?n co?n.

Ph?m Th? Ho�i: Tuy ??c l?p d�n t?c kh�ng ??ng ngh?a v?i t? do, nh?ng l�m sao m?t d�n t?c n� l? c� th? hy v?ng c� t? do t? k? ngo?i x�m, d� ?� l� m?t k? ngo?i x�m v?n minh? Tuy�n ng�n ??c l?p c?a Hoa K? ?� tr? th�nh m?t trong nh?ng v?n b?n ch? ch?t c?a tri?t h?c ch�nh tr? trong h? th?ng c�c qu?c gia t? do d�n ch?. C� l? anh ?ang ch?ng ki?n m?t n??c Ph�p hi?n nay kh�c xa n??c Ph�p th?c d�n ? ?�ng D??ng tr??c ?�y.

Ph?m H?ng S?n: T?? ng?? l??a ga?t va? pha?n b�?i chu?ng ta: ngoa?i x�m. Th??c ta?i Vi�?t Nam ?ang ch??ng minh hu?ng h�?n nh�?t chi?nh ?�?ng ba?o cu?a chu?ng ta, ?a?ng C�?ng sa?n Vi�?t Nam, chi?nh xa?c la? ca?c la?nh tu? cu?a no?, ?a? va? v�?n ?ang ti�?p tu?c c�? bi?t mo?i l�?i thoa?t cu?a d�n t�?c kho?i ki�?p s�?ng thu? ?�?ng, thu? nhu?c. Nh?ng chi?nh nh?? ke? �ngoa?i x�m� Phu? La?ng Sa m� ng???i Vi�?t chu?ng ta m??i ????c n�?m mu?i ba?o chi?, th�?y ca?i, bi�?u ti?nh, thi? uy, ba?i kho?a, b�?u c??, h�? th�?ng c?u c�?ng, c�ng ba?o, duy�?t chi ng�n sa?ch c�ng�, va? chi?nh th??c c??t kho?i th�n ph�?n phi�n thu�?c Trung Hoa. Gi�?ng nh? c? th�? sinh ho?c, kh�ng pha?i mo?i ngoa?i x�m ?�?u tai ha?i, ?�i khi co?n c??c c�?n thi�?t nh? vaccine ch??ng ha?n. Ca?c cu�?c can thi�?p cu?a ?�?i qu�n mu? n�?i xanh cu?a Li�n Hi?p Qu�?c th??c ch�?t cu?ng la? nh??ng cu�?c �ngoa?i x�m�. Gi�?ng th??i Charles de Gaulle, hi�?n ta?i v�?n co? ng???i Pha?p gi?? quan ?i�?m My? la? qu�n x�m l???c (agresseur, envahisseur) Vi�?t Nam th??i ky? chi�?n tranh 54-75; nh?ng ho? ?a? im l??ng ho??c nhoe?n c???i khi t�i ho?i ho? nghi? sao v�? ca?c binh li?nh Pha?p chi�?n ?�?u ?? Afghanistan, Lybie, Malie va? Syrie hi�?n nay. ?i�?u ?a?ng no?i la? sai l�?m, ng�? nh�?n cu?a nh??ng ng???i Pha?p d�n t�?c chu? nghi?a ?o? kh�ng g�y h�?u qua? ?a?ng k�? cho m�?t c???ng qu�?c nh? Pha?p nh?ng la?i v� cu?ng tai ha?i cho nh??ng d�n t�?c nh? Vi�?t Nam.

?�?i v??i th�? gi??i, ???c bi�?t ?? Vi�?t Nam, Ca?ch ma?ng Pha?p 1789 n�?i ti�?ng h?n r�?t nhi�?u Ca?ch ma?ng My? 1776. Nh?ng d???i go?c ?�? ???t ra n�?n ta?ng cu?a m�?t chi?nh quy�?n d�n chu? co? kha? n?ng t?? �k�?m ch�? va? ?�?i tro?ng� (check & balance), theo t�i, n�?u ta ng???ng m�? cu�?c ca?ch ma?ng Ph�p m�?t thi? c�?n pha?i ng???ng m�? cu�?c ca?ch ma?ng M? g�?p nhi�?u l�?n, du? chu?ng ta pha?i da?nh nhi�?u phu?t m??c ni�?m cho nh??ng ng???i ba?n x?? va? da ?en ta?i 13 bang g�?c cu?a n???c My? hi�?n nay.

T�i ch?a ?u? kha? n?ng ?�? ??a ra m�?t so sa?nh, du? ng??n go?n, gi??a n???c Pha?p ?? ?�ng D??ng nga?y x?a va? n???c Pha?p nga?y nay, nh?ng t�i cho r??ng Pha?p v�?n ti�?p tu?c la? m�?t ngu�?n ca?m h??ng, a?nh h???ng ?�?i v??i s?? pha?t tri�?n cu?a nh�n loa?i.

Ph?m Th? Ho�i: S? ki?n ��o v�ng� v?a r?i l?i cho th?y m?t n??c Ph�p kh�c, b? chia r? tr?m tr?ng, v?i nh?ng v?n ?? kinh t? x� h?i nan gi?i. Tuy ch?a c� m� h�nh n�o t?t h?n ?? thay th?, song c�c n?n d�n ch? ki?u ph??ng T�y ?ang ch?m v�o nh?ng gi?i h?n c?a m�nh, trong khi m?t m� h�nh kh�c, ki?u Trung Qu?c, d??ng nh? m?i r?i ?i?m xu?t ph�t v� c�n c? m?t t??ng lai ph�a tr??c.

Ph?m H?ng S?n: D�n chu? la? m�?t pha?t ki�?n cu?a con ng???i sau ha?ng nga?n n?m lu�n pha?i b�?t l??c ?�?i m??t v??i s?? hung ta?n v� gi??i ha?n cu?a ke? c�?m quy�?n. Cu?ng nh? mo?i ph??ng thu�?c co? th�?t, d�n chu? co? nh??ng ta?c du?ng phu? va? ha?n ch�? cu?a no? tr???c ca?c nhu c�?u, kha? n?ng, b�?t tr??c v� gi??i ha?n cu?a con ng???i. M�?t trong nh??ng ?i�?u ki�?n c�?n ?�? d�n chu? co? th�? hoa?t ?�?ng t�?i ?u la? ph�?m ha?nh hay lo?ng cao th???ng, chi?nh tr??c. B??i d�n chu? t?? th�n no? ?a? cho phe?p mo?i s?? v� ly? va? y? ?�?, ca? t�?t l�?n x�?u, ????c t�?n ta?i va? ca?nh tranh bi?nh ???ng. ?a?ng ti�?c, xu h???ng ?n ti�u va? khoa?i la?c (socie?te? de consommation et de loisirs) qua? ?a? trong ca?c n???c ph??ng T�y ?a? khi�?n cho ph�?m ha?nh bi? ba?o mo?n va? h�?u qua? la? d�n chu? bi? lao ?ao. Cu�?c b�?u c?? My? n?m 2016 la? m�?t vi? du? ro? nh�?t. S?? ki�?n �a?o va?ng� ?? Pha?p, theo t�i, kh�ng pha?i la? v�?n ?�? lo nga?i nh�?t, ?o? chi? la? c?n s�?t th???ng ky? co? h?i cao cu?a m�?t c? th�? d�n chu?. Chi?nh quy�?n d�n chu? � d??a tr�n s?? ?ng thu�?n cu?a (?a s�?) nh�n d�n � co? ?u ?i�?m c? ba?n tra?nh ????c ?�? ma?u va? ?a?n a?p nh?ng s?? l??a cho?n cu?a ?a?i chu?ng th???ng kh�ng pha?i la? s??c sa?o nh�?t; va? s?? v�?n ha?nh cu?a chi?nh quy�?n d�n chu? th???ng tr??c tr??.

Nhi?n v�? Trung Hoa t�i th�?y lo nhi�?u h?n m??ng. Ba?n th�n t�i r�?t ng???ng m�? n�?n v?n minh Trung Hoa. Nh?ng ca?ng ng???ng m�? bao nhi�u ca?ng th?y ?a?ng ti�?c b�?y nhi�u. V?n minh Trung Hoa ?a? nhi?n th�?y t?? r�?t s??m ti?nh ho?a ?�?ng, ?�?ng t�?n ta?i trong vu? tru?. Co? �m, co? d??ng va? trong �m co? d??ng, trong d??ng la?i co? �m, �m d??ng bi�?n ho?a chuy�?n ?�?i sang nhau uy�?n chuy�?n kh�n cu?ng. N?n v?n minh ?� c?ng nh?n ra l??i i?ch cu?a ca?nh tranh, tri�?t ti�u trong ho?c thuy�?t Ngu? ha?nh. ?a?o ???c Kinh co?n ca?nh ba?o m�?t ca?ch tinh di�?u s?? phu? phi�?m, nh?t th??i cu?a danh l??i, v�?t ch�?t cu?a ???i s�?ng con ng???i tr???c s?? vi? ?a?i, huy�?n bi? v� cu?ng cu?a vu? tru?. Nh?ng ca?c nha? t? t???ng chi?nh tri? Trung Hoa c�? va? trung ?a?i, k�? ca? Ma?nh T??, nh? t�i bi�?t, ?�?u kh�ng ?u?ng t??i ?�?i l�?p chi?nh tri? va? ???c ch�? quy�?n l??c. V�? con ng???i, ho? chi? coi la? nh??ng ?�?i t???ng c�?n ????c quan t�m, v�? v�? ?�? cho quy�?n l??c ????c y�n �?n, mu�n n?m ch?? kh�ng coi la? nh??ng chu? th�? t�n quy? c�?n ????c khai pho?ng, la?m chu?.

M�?y th�?p ni�n qua d??a va?o ph??ng T�y, Trung Qu�?c ?a? ?a?t ????c nh??ng k�?t qua? g�y kinh nga?c, t?? kinh t�?, khoa ho?c, qua?n tri? c�ng ty cho t??i m�i tr???ng. Nh?ng ???ng sau ?o? la? nh??ng h�?p ?en ki?n mi?t va? s?? loa?i bo? kh�ng th??ng ti�?c nh??ng con ng???i nh? L?u Hi�?u Ba. N�?u coi m� hi?nh Trung Qu�?c hi�?n nay chi? la? s?? kh??i ?�?u, chu?ng ta co?n co? th�? t?? an u?i va? tr�ng ch?? ca?c ?�?t bi�?n b??t u a?m. Nh?ng, n�?u nhi?n Trung Qu�?c hi�?n nay la? s?? ti�?p n�?i d??t khoa?t cu?a nha? T�?n, nha? Ha?n, chu?ng ta c�?n pha?i kinh ha?i.

Ph?m Th? Ho�i: Ph??ng T�y c?ng kinh h�i, hay �t nh?t l� lo ng?i tr??c s? tr?i d?y c?a Trung Qu?c, song l?i nhu?n t? big business v?i Trung Qu?c ?? l?n ?? b? qua nh?ng kh�c bi?t then ch?t gi?a hai h? th?ng ch�nh tr?; th?m ch� nhi?u t?p ?o�n doanh nghi?p ph??ng T�y h�ng m?nh c�n qu? g?i tr??c nh?ng y�u s�ch ??c ?o�n c?a B?c Kinh. Th?c t? �ti�u chu?n k�p� n�y ?� khi?n nh?ng nguy�n t?c t? do, d�n ch?, ph�p quy?n c?a ph??ng T�y nhi?u khi th�nh nh?ng kh?u hi?u su�ng. Ch? ngh?a t? b?n ??c t�i Trung Hoa ?� ???c ch�nh ch? ngh?a t? b?n t? do ph??ng T�y dung d??ng v� kh�ch l?.

Ph?m H?ng S?n: Vi�?c ?u ti�n cho �n�?i c?m� hay cho kinh t�? kh�ng pha?i hoa?n toa?n kh�ng co? ly?. Adam Smith va? Ma?nh T?? co? m�?t ?i�?m chung la? cu?ng nhi?n th�?y ca?i l??i cho ti�?n b�? cu?a c�?ng ?�?ng trong s?? gia?u co? cu?a ca? nh�n. Nh?ng �h??ng sa?n, h??ng t�m� cu?a Ma?nh T?? kh�ng h�? nhi?n th�?y s?? nguy hi�?m cu?a quy�?n l??c tuy�?t ?�?i. Ng???c la?i, �ba?n tay v� hi?nh� cu?a Adam Smith kh�ng chi? nh�?n ma?nh t?? do cho ca? nh�n ma? co?n ?o?i ho?i quy�?n l??c c�ng pha?i la? k�?t qua? cu?a m�?t kh�? ???c c�ng, t??c hi�?n pha?p, va? t? pha?p pha?i ta?ch bi�?t kho?i ha?nh pha?p.

Ngoa?i ra, chu?ng ta cu?ng pha?i th�?y d�n chu? va? nh�n quy�?n cu?a ph??ng T�y kh�ng ???c x�y d??ng hoa?n ha?o ngay trong m�?t l�?n. Tuy�n ng�n ?�?c l�?p Hoa Ky? ra ???i n?m 1776, m???i m�?t n?m sau m??i co? ba?n Hi�?n pha?p, g�?n 100 n?m sau ?a?n �ng da m?u m??i co? quy�?n b�?u c?? va? ma?i ?�?n n?m 1920 phu? n?? My? m??i ????c ?i bo? phi�?u. ?? Pha?p, Tuy�n ng�n Nh�n quy�?n va? Quy�?n C�ng d�n c�ng b�? n?m 1789 nh?ng l?n ?�?u ti�n phu? n?? Ph�p ????c c�?m la? phi�?u l� tha?ng T? n?m 1945 � g�?n m�?t tha?ng sau khi tri?u ?�nh Hu? tuy�n b? Vi�?t Nam ?�?c l�?p.

Du? co? th�? bi? hi�?u l�?m ho??c bi? l??i du?ng, chu?ng ta pha?i th�?y m?t th?c t? trong l?ch s? la? ca?c ti�?n b�? v�? chi?nh tri? va? nh�n quy�?n th???ng ?i sau ho??c ?�?n mu�?n h?n so v??i ca?c th?ng ti�?n v�? kinh t�?. ?o? cu?ng la? ly? do cu?a nh??ng ky? vo?ng l??n ?a? co? v�? Trung Qu�?c sau n?m 1978. Nh?ng, th??i s?? Trung Qu�?c hi�?n nay va? s?? pha?t tri�?n cu?a khoa ho?c, c�ng ngh�? ?ang ba?c bo? nh??ng ky? vo?ng na?y. Song, ca?i kho? cu?a ca?c n�?n d�n chu? cu?a ph??ng T�y la? mu�?n c�?m quy�?n pha?i co? ?u? phi�?u b�?u cu?a ng???i d�n. Ma? ?a ph�?n d�n chu?ng, ?? ?�u cu?ng th�?, ?�?u kh�ng pha?i la? Jean-Jacques Rousseau, Voltaire, Abraham Lincoln hay Trang T??.

�Ti�u chu�?n ke?p� cu?a ph??ng T�y la? s?? th�? hi�?n v�?n ?�? nan gia?i mu�n thu?? cu?a nh�n loa?i: m�u thu�?n gi??a ca?c nhu c�?u bi?nh th???ng hay t�?m th???ng v??i nh??ng ???c vo?ng h???ng th???ng, cao ca?. Song, i?t ra ph??ng T�y ?a? ?a?t ????c �ti�u chu�?n ke?p�. Trung Qu�?c, va? nhi�?u n???c t??ng t??, chi? co? m�?t ti�u chu�?n th�i: theo ?a?ng.

Quan h�? th�? na?o cho ?u?ng ???n v??i Trung Qu�?c la? v�?n ?�? qua? l??n. Nh?ng t�i tin ph??ng T�y, ?u?ng ra la? m�?t ph�?n nh�n loa?i kha?c Trung Qu�?c, se? ti?m ra gia?i pha?p. Ngay trong th??i ?a?i co?n nhi�?u mu? m?? v�? Trung Hoa va? b�?n b�? v??i ca?c cu�?c binh l??a ta?i ch�u �u, Napole?on Bonaparte ?a? nh�?n ?i?nh: Th�? gi??i se? run r�?y khi Trung Hoa th??c gi�?c. Ch�?n ?oa?n ?u?ng lu�n la? b???c c�?n thi�?t ?�? co? ca?ch ch??a tri?.

Ph?m Th? Ho�i: R?t nhi?u ng??i Vi?t, c? ? trong n??c l?n ? h?i ngo?i, ??c bi?t ? M?, ?� ??t t?t c? ni?m tin v� hy v?ng v�o ch�nh s�ch ngo?i th??ng c?ng r?n hi?n nay c?a Hoa K? v?i Trung Qu?c, v� th? c� ng??i th?m ch� t�n T?ng th?ng Trump l�n h�ng th�nh th?n. N?a th? k? tr??c, Trung Qu?c gi�p H� N?i ?�nh M?. B�y gi? ng??i Vi?t mong ???c M? gi�p ?�nh T�u.

Ph?m H?ng S?n: ?a?nh gia? v�? ca? nh�n T�?ng th�?ng Trump va? ca?c chi?nh sa?ch cu?a �ng ?ang g�y chia re? s�u s??c va? l�m s??t me? nhi�?u ti?nh ca?m. ?? ?�y, t�i chi? mu�?n no?i Donald Trump ???c c?? t�?ng th�?ng la? k�?t qua? cu?a m�?t cu�?c b�?u c?? hoa?n toa?n free & fair th�? hi�?n y? nguy�?n cu?a nh�n d�n My? trong m�?t ha?n ?i?nh 4 n?m.

V�? v�?n ?�? li�n quan t??i Vi�?t Nam: Qu? lu?y hay khu?m nu?m kh�ng pha?i la? nh??ng ph�?m ch�?t ?a?ng ph� tr??ng. Nh?ng ch??ng na?o con ng???i co?n kha?c bi�?t v�? m??c ?�? tri? tu�? va? s??c ma?nh, ch??ng ?o? ca?c quan h�? gi??a ca?c ca? nh�n va? gi??a ca?c qu�?c gia co?n pha?i chi?u nh??ng quy lu�?t nghi�?t nga? cu?a ke? ma?nh.

T�i ch??c mo?i ng???i se? pha?i kinh nga?c khi xem b??c tranh ???c ta? ?oa?n s?? th�?n Tha?i Lan t??i g??p tri�?u ?i?nh Pha?p n?m 1861 � 12 n?m tr???c khi Pha?p ha?m tha?nh Ha? N�?i l�?n th? nh?t va? 23 n?m tr???c khi tri�?u Nguy�?n ha? bu?t ky? va?o Hi�?p ???c Paten�tre. Nh?ng n�?u nhi?n li?ch s?? pha?t tri�?n cu?a Tha?i Lan so v??i ca?c qu�?c gia trong vu?ng, t�i cu?ng ch??c kh�ng ai da?m no?i tri�?u ?i?nh va? s?? th�?n Tha?i Lan lu?c ?o? la? he?n nha?t hay ngu d�?t.

G�?n ?�y ng???i ta cu?ng bi�?t Fran�ois Hollande n?m 2006 lu?c ???ng la? la?nh ?a?o cu?a ?a?ng Xa? h�?i Pha?p ?a? t?? th�n t??i s?? qua?n My? ta?i Paris ?�? ngo? l??i xin l�?i cho tha?i ?�? anti-Ame?ricain cu?a T�?ng th�?ng Jacques Chirac trong cu�?c t�?n c�ng Iraq. Do ?o?, theo t�i, m�?t d�n t�?c kh�n ngoan hay ng?? ngh�?ch kh�ng phu? thu�?c va?o vi�?c co? hay kh�ng co? t? t???ng �vo?ng ngoa?i� hay �lu?y ngoa?i�.

�B�y gi? ng??i Vi?t mong ???c M? gi�p ?�nh T�u�, ?�y la? m�?t ti?n hi�?u cu?a s?? th??c ti?nh trong xa? h�?i. Nh?ng v�?n ?�? chi?nh la?i kh�ng n??m ?? My?. Tr�n ca? v?n ki�?n l�?n th??c ta?i va? li?ch s??, �Ta?u� la? ?�?ng minh ba?o tr?? cho ?a?ng C�?ng sa?n Vi�?t Nam va? ?a?ng C�?ng sa?n Vi�?t Nam la?i ?a? tr?? tha?nh m�?t ?�?i ta?c la?m ?n cu?a My?, ????c My? cam k�?t t�n tro?ng th�? ch�? chi?nh tri? ?�?c ?a?ng toa?n tri?. ?�?n ?�y ?a? qua? ro? v�?t ca?n l??n nh�?t cu?a d�n t�?c ta, chi?nh la? ?a?ng C�?ng sa?n Vi�?t Nam, ch?? kh�ng pha?i Ta?u.

Ph?m Th? Ho�i: Ph?n l?n th?i gian trong l?ch s? v� nh?t l� sau khi kh?i c?ng s?n ?�ng �u s?p ??, h�nh m?u v� ch? d?a c?a ??ng C?ng s?n Vi?t Nam l� ??ng C?ng s?n Trung Qu?c. Song trong v�ng b?n th?p ni�n, m?t th?i gian k? l?c, Trung Hoa t? m?t kh?i ngh�o ?�i l?c h?u kh?ng l? ?� tr? th�nh m?t c??ng qu?c v?i tham v?ng d?n ??u v� th?ng tr? th? gi?i. V?y vi?c m� h�nh t? b?n ??c t�i Leninist ?y kh�ng d?n ??n nh?ng th�nh c�ng t??ng t? ? Vi?t Nam ph?i c� nh?ng nguy�n nh�n kh�c, ngo�i th? ch??

Ph?m H?ng S?n: Pha?i no?i ngay r??ng r�?t kho? so sa?nh gi??a m�?t ?a?ng co? m�?t la?nh tu? co? tham vo?ng la?m ba? chu? th�? gi??i v??i m�?t ?a?ng co? m�?t la?nh tu? su�?t ???i chi? nh??m va?o m�?t mu?c ?i?ch gi?? cho b??ng ????c quy�?n l??c, danh vo?ng cu?a ba?n th�n va? ?a?ng cu?a �ng ta b??ng mo?i gia?, k�? ca? ba?n nh???ng chu? quy�?n la?nh th�? cha �ng.

Chu?ng ta pha?i th�?y r??ng trong su�?t chi�?u da?i t�?n ta?i cu?a nh�n loa?i, th??i ky? co? t?? do, d�n chu? chi? la? m�?t ch�?m r�?t nho? va? m??i xu�?t hi�?n ca?ch ?�y khoa?ng 250 n?m. Nh?ng nh�n loa?i ?a? ta?o ra nhi�?u n�?n v?n minh kha?c nhau t?? ca?ch ?�y ha?ng nga?n n?m v??i nh??ng sa?ng ch�?, tha?nh qua?, ti�?n b�? khi�?n cho ng???i nga?y nay v�?n pha?i kh�m phu?c. Trong khi Vi?t Nam g�?n nh? kh�ng co? gi? ?�? so sa?nh v??i th�? gi??i, Trung Qu�?c hi�?n ta?i la?m t�i li�n t???ng t??i th??i nha? T�?ng cu?a Trung Hoa ca?ch ?�y 1000 n?m. ?a s�? ca?c s?? gia ph??ng T�y, nh? t�i bi�?t, ?�?u coi nha? T�?ng la? th??i ky? r??c r?? nh�?t trong li?ch s?? Trung Hoa; v�? m??t c�ng ngh�?, pha?t minh ?a? ?i tr???c ph??ng T�y. Th??i ky? na?y ng???i Trung Hoa ?a? co? nh??ng ha?m ?�?i ha?ng tr?m thuy�?n, co? nh??ng chi�?c ta?u v???t ?a?i d??ng co? s??c ch??a 400-500 ng???i, ?a? th??c hi�?n nh??ng chuy�?n du ha?nh xuy�n ??i d??ng tr???c ca? Christophe Colomb hay Vasco da Gama. Nha? Trung Hoa ho?c Nguy�?n Hi�?n L� cu?ng th�? l�?: �Kh�ng tri�?u ?a?i na?o, ngay ca? ???i Thi?nh ????ng, la?m cho t�i m� b??ng khoa?ng g�?n cu�?i ???i B??c T�?ng.� Nh?ng John K. Fairbank ?a? nh�?n xe?t r??ng th??i nha? T�?ng n�?i b�?t la? s?? ki�?m soa?t cao ?�? d�n chu?ng, k�? ca? t�?ng l??p tr�n. Chi?nh quy�?n th??i na?y ?a? ???t ra ca?c nguy�n t??c ??ng x?? chi ti�?t, co? t??i 200 mu?c, cho quan h�? gi??a ca?c ca? nh�n t?? gia ?i?nh cho t??i xa? h�?i v??i mu?c ?i?ch la?m cho tr?m ho? lu�n �?n ?i?nh, an vui va? tu�n phu?c tri�?u ?i?nh. Li?ch s?? Trung Hoa lu�n ?�?y ??p nh??ng ?i�?u khi�?n ng???i ta ng?? nga?ng hay ba?ng hoa?ng nh? th�?.

Th??i c�?ng sa?n thu�?n tu?y cu?ng th�?, Trung Qu�?c la? m�?t n???c nghe?o nh?ng kh�ng y�?u. Chi? 15 n?m sau khi n??m chi?nh quy�?n, Mao Tra?ch ?�ng ?a? s?? h??u s??c ma?nh qu�n s?? nguy�n t?? trong b�?i ca?nh ?�?i ?�?u v??i ca? My? va? Li�n X�. ?�?y la? ch?a k�? hai ng???i Trung Hoa kh�ng c�?ng sa?n ?a? gia?nh gia?i Nobel v�?t ly? n?m 1957. V??i tham vo?ng, t�?m nhi?n la?nh tu? va? ph�?m ch�?t, truy�?n th�?ng cu?a d�n t�?c nh? th�?, s?? pha?t tri�?n nha?y vo?t cu?a Trung Qu�?c hi�?n nay, v�? v�?t ch�?t va? khoa ho?c, kh�ng pha?i la? ?i�?u qua? kho? hi�?u.

Ph?m th? Ho�i: Huy?n tho?i Trung Qu?c s?p ?? c� v? c?ng gi?ng huy?n tho?i t? b?n gi�y ch?t. Ph??ng T�y ?� nh?m khi hy v?ng r?ng t? do kinh t? s? k�o theo t? do ch�nh tr? ? Trung Qu?c, c?ng nh? t?ng th?ng Bill Clinton ?� nh?m khi ch? gi?u vi?c B?c Kinh ki?m so�t Internet l� kh�ng kh�c g� ?�ng mi?ng th?ch rau c�u l�n t??ng. Trung Qu?c kh�ng nh?ng ki?m so�t th�nh c�ng Internet m� c�n bi?n Internet th�nh c�ng c? ki?m so�t v� tuy�n truy?n h?u hi?u. H� N?i c� v? b?t l?c h?n. Anh c� tin r?ng b?t ch?p nh?ng th? nh? Lu?t An Ninh M?ng, ph? t??ng l?a l�n to�n b? ??t n??c nh? ? Trung Qu?c l� ?i?u kh� x?y ra ? Vi?t Nam?

Ph?m H?ng S?n: Pha?t bi�?u ?o? cu?a Bill Clinton co? ti?nh ch�?t chi?nh tri? h?n khoa ho?c. Chi?nh sa?ch �ti?n chi? xa? h�?i� cu?a Trung Qu�?c, hi�?n ?ang thi? ?i�?m theo ca?ch r�?t linh hoa?t ta?i 43 ?i?a ph??ng, th??c ra la? m�?t ho?c ho?i va? pha?t tri�?n t?? �ti?n chi? ta?i chi?nh� cu?a ph??ng T�y. Ro? ra?ng, ?u?ng nh? ca?c ph� pha?n, chi? tri?ch t?? th�? gi??i d�n chu?, �ti?n chi? xa? h�?i� la? c�ng cu? r�?t th�m ?�?c, tro?i ch??t ca?c t?? do c? ba?n cu?a con ng???i � y? ni�?m kha? tr??u t???ng va? hoa?n toa?n kh�ng t�?n ta?i trong n�?n v?n minh Trung Hoa. Nh?ng, ti?m hi�?u s�u th�m, chu?ng ta pha?i th�?y �ti?n chi? xa? h�?i� cu?ng ??a t??i m?t s? h�? qua? ti?ch c??c cho d�n chu?ng, vi? du? gia?m t�?i pha?m, ca?i thi�?n y? th??c t�n tro?ng lu�?t giao th�ng, ba?o v�? m�i tr???ng, gia t?ng ?�? kha? ti?n trong ca?c giao di?ch xa? h�?i v.v. M??t kha?c, gi�?ng nh? con chim bi? nh�?t trong l�?ng, ban ?�?u co? th�? r�?t b??c ba?ch, nh?ng sau no? cu?ng quen d�?n v??i ???i s�?ng tu? ?a?y va? co? khi co?n ca?m th�?y ha?nh di�?n v??i nh??ng nan l�?ng trau chu�?t hay ca?m th�?y ha? h� vi? kh�ng co?n pha?i tung ca?nh ?i ti?m th??c ?n, n???c u�?ng nh? nh??ng con chim b�n ngoa?i. Trong kho ta?ng v?n ho?c ?�? s�? cu?a Trung Hoa hi?nh nh? kh�ng co? chuy�?n ngu? ng�n v�? con cho? r??ng g�?y gu�?c, ?o?i kha?t, le? l???i cha?y m�?t khi nhi?n th�?y v�?t h??n tr�n c�? cu?a con cho? nha? ung dung, be?o t�?t. Pho truy�?n T�y Du Ky? co? g??i y? v�?n ?�? ???c ch�? quy�?n l??c, nh?ng s?? ???c ch�? na?y la?i nh??m va?o nh�n v�?t ?a?i di�?n cho ke? bi? tri?, cho t�?ng l??p nh�n d�n, ch?? kh�ng pha?i ke? n??m quy�?n th�?ng tri? xa? h�?i: T�n Ng�? Kh�ng.

Nh? chu?ng ta ?a? trao ?�?i, r�?t kho? so sa?nh Ha? N�?i va? B??c Kinh. Kh�ng chi? v�?n ?�? kha? n?ng c�ng ngh�?, chi?nh quy�?n ?�?c ta?i Ha? N�?i c�?n th�? gi??i nhi�?u h?n chi�?u ng???c la?i. Ngoa?i ra, xa? h�?i Vi�?t Nam sau bao n?m bi? cu?m ke?p, u�?n n??n cu?ng kho? co? nh??ng ha?nh ?�?ng ki?ch ti?nh. Di�?n bi�?n cu?a �Vu? Chu Ha?o� la? th�m m�?t d�?u chi? cho th�?y kh�ng gian ma?ng cu?ng la? m�?t ca?i van giu?p chi?nh quy�?n ?i�?u chi?nh ca?c a?p l??c xa? h�?i. Trong m�?t ti?nh hi?nh nh? th�?, phu? t???ng l??a l�n toa?n b�? xa? h�?i la? ?i�?u i?t co? kha? n?ng xa?y ra.

Ph?m Th? Ho�i: So v?i ch? hai th?p ni�n tr??c, x� h?i d�n s? v� d? lu?n ngo�i lu?ng ch�nh th?ng ? Vi?t Nam ?� gi�nh ???c nh?ng kh�ng gian t?n t?i quan tr?ng. Nhi?u ng??i ?� d?n th�n v� ph?i tr? nh?ng c�i gi� r?t ??t cho ?i?u ?�. V� nhi?u ng??i, l� nh?ng g??ng m?t n?i b?t, sau khi b? k?t �n t� n?ng n?, ?� b? ch�nh quy?n t?ng xu?t th?ng t? nh� t� ra n??c ngo�i, ch? y?u l� M? v� ch�u �u. Nh?ng cu?c ra ?i nh? v?y g�y kh� nhi?u tranh c�i v� lo ng?i. M?t trong nh?ng lo ng?i l?n l� ? n??c ngo�i, c�c nh� ho?t ??ng ?� c� th? b? v� hi?u h�a.

Ph?m H?ng S?n: Chu?ng ta pha?i th??ng th??n th�?y r??ng nh??ng ca?i thi�?n ?o? cu?a xa? h�?i la? ?i�?u r�?t ?a?ng m??ng nh?ng v�?n chi? la? s?? �?n nh??� ph�?n l??n va?o ca?c ti�?n b�?, tha?nh qua? cu?a nh�n loa?i va? co?n ?? khoa?ng ca?ch r�?t xa so v??i nh??ng gi? nh�n loa?i ?a? ?a?t ????c. Mo?i ?o?ng go?p, d�?n th�n ?�?u ?a?ng tr�n quy? va? bi�?u d??ng nh?ng, theo Nelson Mandela, kh�ng co? hy sinh na?o cho t?? do, d�n chu? ????c coi la? ???t.

V�? �t�?ng xu�?t�: ?? ?�y c�?n th??ng th??n la?m ro? m�?t ?i�?u r�?t t�? nhi?, vi�?c �t�?ng xu�?t� kh�ng bao gi?? th??c hi�?n ????c n�?u kh�ng co? s?? ?�?ng y? cu?a ng???i bi? �t�?ng xu�?t�, ch?a k�? ?o? co?n la? m�?t qua? tri?nh th???ng ke?o da?i trong nhi�?u tha?ng nga?y. H?n m�?t n?m s�?ng xa T�? qu�?c ca?ng cu?ng c�? cho suy nghi? tr???c ?�y cu?a t�i: ?�?i v??i m�?t ng???i hoa?t ?�?ng c�ng khai ch�?ng ?�?c ta?i, vi�?c ra ?i theo y? cu?a nha? c�?m quy�?n pha?i ????c y? th??c la? m�?t th�?t ba?i cho ca? nh�n va? c�?ng ?�?ng. Nhi?n va?o nh??ng nha? hoa?t ?�?ng d�n chu? co? tri?nh ?�? va? ph�?m ca?ch nh? Ngu?y Kinh Sinh, ?oa?n Vi�?t Hoa?t chu?ng ta pha?i kh??ng ?i?nh, nh??ng pha?t bi�?u ?a?i y? nh? �?? ?�u cu?ng co? th�? ?�?u tranh� chi? la? nh??ng bi�?u to? ng�? nh�?n ho??c t?? an u?i h?n la? sa?ng su�?t, trung th??c. ???ng nhi�n, mo?i th?? co? th�? thay ?�?i, nh?ng chu?ng ta pha?i nghi�m tu?c ???t c�u ho?i: Ta?i sao ca?c chi?nh quy�?n ?�?c ta?i, x?a cu?ng nh? nay, ?�?u coi ?�?y ?�?i l�?p ?i l?u vong la? m�?t gia?i pha?p ?�? ba?o t�?n quy�?n l??c?

Ph?m Th? Ho�i: Voltaire, Nh?t Linh, Karl Marx, Phan B?i Ch�u, Phan Chu Trinh, H? Ch� Minh, K? Ngo?i h?u C??ng ??, Lenin, Trotsky, Charles de Gaulle, T�n Trung S?n, ??c Dalai Lama, Edward Snowden, Mahatma Gandhi� Kh�ng th? k? h?t nh?ng ng??i b?t ??ng ch�nh ki?n v� ho?t ??ng ??i kh�ng t? ch?n l?u vong. Hai m??i n?m l?u vong c?a Gandhi ? Nam Phi ?� ??t n?n t?ng cho s? nghi?p ch�nh tr? c?a �ng ? ?n ?? sau n�y.

Ph?m H?ng S?n: L?u vong v�?n va? se? ma?i la? m�?t gia?i pha?p ch?? th??i cu?a nh??ng con ng???i b�?t ?�?ng v??i ca?c th�? l??c c�?m quy�?n. Nh?ng ch�?p nh�?n �t�?ng xu�?t� la? m�?t v�?n ?�? r�?t kha?c. ?�?u tranh ch�?ng ?�?c ta?i kh�ng chi? la? vi�?c t�? ca?o, chuy�?n ho?a hay l�?t ?�?, ?o? co?n la? m�?t c�ng cu�?c thu phu?c y? chi? cu?a ke? c�?m quy�?n � cu?ng la? nh??ng con ng???i co? b�? o?c va? tra?i tim � va? thuy�?t phu?c lo?ng d�n. Nh??ng ?�?i t???ng va? con ng???i c�?n thu phu?c hay thuy�?t phu?c ?o? se? nghi? sao v�? m�?t xu h???ng ?ang ?i?nh hi?nh trong gi??i ?�?u tranh: l�n ti�?ng, co? ti�?ng, va?o tu? va? l�n ma?y bay thoa?t sang th??ng nh??ng qu�?c gia ?ang la? ni�?m m? ???c cu?a ha?ng tri�?u ng???i Vi�?t. Chu?ng ta pha?i du?ng ca?m nhi?n th�?y nh??ng th�?t vo?ng, nu�?i ti�?c kh�ng d�? bi�?u to? cu?a nh??ng ng???i ?? la?i, cu?a nh??ng ng???i h??ng do?i theo, tin t???ng, tr�ng ???i nh??ng t?? t�?, t�?t ?e?p se? ?�?n t?? nh??ng con ng???i da?m l�n ti�?ng, tranh ?�?u.

Theo t�i, vi�?c ch�?p nh�?n �t�?ng xu�?t� kh�ng hay h?n vi�?c thu? t�?i khi bi? b??t. ?o? ?�?u la? nh??ng ha?nh ?�?ng xu�?t pha?t t?? cu?ng m�?t nguy�n nh�n: khu�?t phu?c th?? tha?ch. Tuy nhi�n, d???i go?c ?�? nh�n quy�?n, ?o? la? nh??ng quy�?n m??c nhi�n cu?a m�?i ca? nh�n. Nh?ng, khi ?o?, chu?ng ta pha?i qu�n h??n ?i nh??ng gi? thu�?c v�? tra?ch nhi�?m, danh d?? cu?a m�?t phong tra?o hay m�?t ly? t???ng.

Ph?m Th? Ho�i: C�n tr??ng h?p c?a anh? Anh c� c?m th?y m�nh ?ang l?u vong, d� ra ?i kh�ng ph?i v� b? t?ng xu?t?

Ph?m H?ng S?n: N?m 2009, sau khi h�?t ha?n qua?n ch�? 3 n?m va? theo l??i h??a cu?a B�? C�ng an co? ??ng c�ng khai tr�n ba?o, t�i ?i la?m h�? chi�?u, ?�? sang My? la?m nghi�n c??u theo m�?t ho?c b�?ng, nh?ng bi? t?? ch�?i m??c du? tr???c ?o? chi?nh quy�?n ?a? nhi�?u l�?n g??i y? t�i va? gia ?i?nh n�n ra ?i. K�? t?? ?o? t�i xa?c ?i?nh kh�ng bao gi?? nghi? ?�?n vi�?c la?m h�? chi�?u ch??ng na?o ch�? ?�? ?�?c ta?i toa?n tri? na?y co?n t�?n ta?i. L�?n ra ?i na?y, h�? chi�?u cu?a t�i ????c c�?p la? do ta?c ?�?ng cu?a m�?t nho?m s?? qua?n ph??ng T�y, ???ng ?�?u la? Pha?p. Tr???c khi c�?m h�? chi�?u, t�i ????c cho bi�?t kha? n?ng quay v�? Vi�?t Nam co? th�? kh�ng co?. C?n c?? va?o ca?ch ha?nh x?? cu?a chi?nh quy�?n ?�?i v??i nhi�?u ng???i kha?c va? ba?n th�n, khi l�?y quy�?t ?i?nh ra ?i t�i ?a? xa?c ?i?nh ro? ?�y la? m�?t cu�?c l?u vong ?�? gia?m t�?i ?a mo?i c? h�?i chi?nh quy�?n co? th�? l??i du?ng ?�? m??c ca?, g�y a?p l??c nh? ?a? xa?y ra.

Ph?m Th? Ho�i: Khi quy?t ??nh t? n?n ch�nh tr? t?i Ph�p n?m 1990, ? cao tr�o c?a s? s?p ?? c?a kh?i c?ng s?n ?�ng �u, c� l? �ng B�i T�n kh�ng th? h�nh dung r?ng cu?c ??i l?u vong ?y k�o d�i 28 n?m v� m�nh s? v�i th�n n?i ??t kh�ch. C�n kh? n?ng tr? l?i Vi?t Nam c?a anh? 

Ph?m H?ng S?n: T�i kh�ng la?c quan nh? nhi�?u ng???i kha?c. Ngay sau khi bi? b??t va?o n?m 2002 t�i ?a? t?? nhu?, h�? th�?ng chi?nh tri? na?y d??t khoa?t kh�ng th�? ch�?p nh�?n, nh?ng thay ?�?i no? la? vi�?c kh�ng th�? nhanh cho?ng. Khi ra tu? n?m 2006, th??i ?i�?m kh�ng khi? ?�?u tranh ch�?ng ?�?c ta?i ca? trong va? ngoa?i n???c r�?t r�?m r�? v??i ha?ng loa?t t�? ch??c, ?a?ng pha?i, ?oa?n th�? ?�?c l�?p ra m??t hoa?t ?�?ng, co? nh??ng tri? th??c tre? c�ng khai tr?? v�? n???c ?�? ?�?u tranh, nh?ng t�i cu?ng v�?n nghi? ch?a th�? co? nh??ng bi�?n ?�?i l??n trong 10 n?m t??i.

Khi ma?y bay c�?t ca?nh r??i xa Vi�?t Nam, t�i th�?m no?i l??i ta?m bi�?t v??i t�?t ca? nh??ng gi? ?a? g??n bo?, th�n th??ng, sa?t ca?nh, nu�i n�?ng va? ?u?m bo?c mi?nh trong n??a th�? ky?. Song, t�i kh�ng da?m he?n nga?y tr?? la?i. Sau m�?t n?m s�?ng xa x?? t�i ca?ng hi�?u va? chia se? n�?i ni�?m cu?a nh??ng con ng???i �nga?y x?? ng???i, ?�m ?�?t me?� nh?ng d??t khoa?t kh�ng tr?? v�? ch??ng na?o chi?nh th�? hi�?n ha?nh kh�ng thay ?�?i.

Ph?m Th? Ho�i: Paris c?ng l� l?a ch?n c?a nhi?u nh� b?t ??ng ch�nh ki?n n?i ti?ng t? Vi?t Nam kh�c, nh? nh� v?n V? Th? Hi�n, nh� v?n D??ng Thu H??ng, ngo�i ra c�n l� trung t�m c?a T?p h?p D�n ch? ?a nguy�n v� ??ng D�n ch? ?a nguy�n. Anh s? kh�ng th?y m�nh b? l? loi?

Ph?m H?ng S?n: Mo?i cu�?c g??p m??t ?a? co? v??i nh??ng nh�n v�?t ?�?i kha?ng ?ang ly h??ng, kh�ng chi? ta?i Pha?p, ?�?u cho t�i m�?t ca?m gia?c th�n thi�?t, �?m a?p, xu?c ?�?ng. T�?t ca? c�?ng ?�?ng ?�?u tranh ch�?ng ?�?c ta?i, trong va? ngoa?i n???c, lu�n lu�n la? m�?t ngu�?n khi?ch l�?, t?? ha?o cho cu�?c s�?ng hi�?n ta?i cu?a t�i tr�n ?�?t Pha?p.

Ph?m Th? Ho�i: C?m ?n anh Ph?m H?ng S?n

Th�ng Gi�ng 2019

Ngu?n: http://baotreonline.com/ngay-xu-nguoi-dem-dat-me/