Mai An Nguy?n Anh Tu?n
?ng h? l?i ku c?u cho ??ng B?ng Sng C?u Long c?a nh khoa h?c Ng Th? Vinh
Qu mu?n r?i. Sau ?y, chng ta s? ?i v? ?u, s? h?n lo?n hay m?t cu?c s?ng c?ng ??ng? (Martin Luther King)
S? ha h?p gi?a Con ng??i v Thin nhin l y?u t? c? b?n cho s? sinh t?n c?a chng ta(1) (Aurelio Peccei v Daisaku Ikeda)
1. V?n ho Nga Lev Tolstoy trong lu?n v?n V? cu?c s?ng ? trch lm ?? t? m?t lu?n ?i?m c?a tri?t gia Kant ni r?ng: M?t trong hai ?i?u lun trn ng?p tm h?n chng ta b?ng ni?m ng?c nhin v ng??ng m? lun m?i m? v ngy cng gia t?ng, b?t ??u t? ?i?m m ti ?ang chi?m gi? trong th? gi?i c?m tnh bn ngoi (2).
Ci ?i?u ? l g, n?u nh? tr??c h?t khng ph?i l Thin nhin? Tolstoy ? xc quy?t r r?t: Cu?c s?ng chn chnh l ??t t?i ci chn phc khng ph? thu?c vo m?i chuy?n ??ng h?u hnh trong khng gian v th?i gian b?ng s? quy ph?c tr tu?(3). Chn phc, t?c h?nh phc ?ch th?c v chn chnh nh? v?y, theo v?n ho, ch? c th? ??t t?i b?ng s? v?n d?ng tr tu? vo vi?c quy ph?c, tun th? nh?ng quy lu?t c?a thin nhin.
B?i n?u khng lm nh? th?, theo Tolstoy, t?t c? nh?ng ho?t ??ng si ??ng ph?c t?p c?a con ng??i v?i th??ng m?i, chi?n tranh, v?i ph??ng ti?n truy?n thng, khoa h?c, ngh? thu?t c?a h? ph?n l?n ch? l c?nh chen l?n c?a m?t ?m ?ng ?in r? bn cnh c?a c?a cu?c s?ng(4).
Ti ? nh? l?i nh?ng ?i?u m L. Tolstoy ni ??n t? nh?ng n?m 70 c?a th? k? XIX, m?i khi c?m th?y nh?c nh v ?au ??n tr??c c?nh t??ng hng h? tranh c??p ?n, hay c?nh h?n lo?n chen l?n c?a ?m ?ng ? m?t s? ?nh, cha, gi?a rc r??i u?, gi?a nh?ng con th r?ng b? thui ?ang h mm nh? than khc cho s? t?n di?t thin nhin ? m?c bo ??ng ??. Cn ?u m?t m?u no c?a nh sng tr tu? nh? L. Tolstoy ?i h?i ? m?t ?m ?ng ?in r? ?ang gp ph?n lm thin nhin tan hoang t?i t? kia, ?? c th? rung ??ng n?i v?i c?nh B?t c?n c v ? t?ng c: Th? th? r?ng mai chim cng tri/ L?ng l? khe Y?n c nghe kinh (Chu M?nh Trinh)?
Cch ?y g?n 10 n?m, sau m?t l? h?i Hoa Anh ?o ???c t? ch?c honh trng t?i H N?i, m?t s? tr th?c, v?n ngh? s? ? ph?i xt xa tr?n tr?: Ch? v?i hai cy Anh ?o th?t m ng??i ta lm nn c? m?t l? h?i, trong khi ? bi?t bao r?ng hoa Ban tuy?t ??p ???c coi l B cha Hoa r?ng trn Ty B?c, v ch? Ty B?c m?i c, th ?ang b? ??t, b? ch?t ph, v ch?ng m?y ai th?y c trch nhi?m ph?i b?o t?n chng!. M?t nh bo m?i ?i M? v? k?: anh t?n m?t nhn th?y c? m?t tr?m cy Anh ?o ???c ?em t? Nh?t t?i tr?ng t?i Th? ? Washington, v anh cng ti ch?t bu?n khi ngh? v? hoa Ban Ty B?c Sau bao ??t ph r?ng ??t n??ng d? d?i, gi? ?y ln Ty B?c khng cn th?y Ban ng?p tr?i d?c Qu?c l? 6 nh? cch ?y vi ch?c n?m! Tuy trn ni cao, trong r?ng su, v nhi?u ?o?n ???ng cheo leo hi?m tr? v?n cn c hoa ban, nh?ng chng t?n t?i gi?ng nh? s? l?n lt! M?t tr th?c ng??i Thi ? Thi Lan khi sang Ty B?c Vi?t Nam ? ph?i ng?n ng??i xc ??ng tr??c s? hoang s? g?n nh? nguyn v?n c?a c?nh v?t thin nhin, v ??c bi?t l s? t?n t?i c?a hoa Ban. Trong khi ?, ? n??c ng, t?t c? ? bi?n thnh ???ng cao t?c, nh cao t?ng, khu cng nghi?p, khng cn ?u nh?ng mi nh sn c?, nh?ng dng su?i nh? ch?y rc rch, nh?ng thung l?ng yn bnh ??p nh? m?, v l?y ?u ra nh?ng v?t hoa Ban tr?ng ng?n long lanh trong n?ng s?m…!
Nh?ng n?m qua, c? m?i l?n bi?t ???c m?t s? tn ph thin nhin t?i Vi?t Nam, ti tin r?ng r?t nhi?u ng??i c?ng nh? ti, ??u t?a b? dao ?m, l?a ??t. V ?u nn n?i? Thin nhin l m?t trong nh?ng Ngi ??n thing ling nh?t c?a nhn lo?i t? x?a x?a, v c?a m?i ng??i dn Vi?t t? thu? ?u th?, sao gi? l?i l ??i t??ng b? tn st, b? truy ?u?i m?t cch man r? ??n v?y ngay trn m?nh ??t ch? S?
Th ght thin nhin th lm sao yu ???c con ng??i? Cn khi d?ng d?ng tr??c thn ph?n, n?i ?au c?a ng??i khc th thin nhin c?ng s? ch? l th? xa l?, b? ru?ng b?, ho?c ch? ?? l?i d?ng n. R?ng ??c d?ng, r?ng phng h? b? x? th?t khng th??ng ti?c b?i khng t quan ch?c v v?n ngh? s? c tn tu?i ?? ph?c v? cho h??ng th? c nhn! Trong h? th?ng gio d?c c?a ta, t? b?c ti?u h?c t?i ??i h?c, thin nhin ? ???c d?y d? ra sao, ?? t?i nay, s? ng??i hi?u bi?t th?c s? v? n v bnh v?c b?o v? n m?t cch hi?u qu? cn qu t ?i, ?? l?n t ??n nh?c c l nh?ng kh?u hi?u tr? tr?n ho?c nh?ng ho?t ??ng v?i m?c ?ch gi?i ngn v? B?o v? Thin nhin!
Ti nguyn Thin nhin v?i Mi tr??ng c m?i quan h? th? no, t?m quan tr?ng c?a Thin nhin ??i v?i s?c kh?e, y t?, ??i s?ng dn sinh, v?n ha, kinh t?, gio d?c ra sao, nhi?u th?y c gio ch?a c ?i?u ki?n hi?u r, v th?m ch nhi?u quan ch?c cc b? c lin quan m?t thi?t t?i nh?ng v?n ?? ny ch?c c?ng ng?c ng? Ti nguyn Thin nhin Vi?t Nam ? v ?ang b? tn st, b? ??u ??c, d?n t?i bi?t bao bi k?ch ?au lng ch?a t?ng th?y. M?i ng??i Vi?t c?n lm g ?? c?u l?y ti nguyn Thin nhin Vi?t Nam?
2. C? GS. Tr?n V?n Giu ? d?n ra 7 gi tr? b?n s?c v?n ha Vi?t Nam: Yu n??c, c?n c, anh hng, sng t?o, l?c quan, th??ng ng??i, v ngh?a(5). Xin ???c m?n php b? sung m?t b?n s?c: Lng yu thin nhin. Theo ti, n l ci g?c c?a cc gi tr?, v th?m ch, l k?t qu? sau cng, tinh hoa c?a cc gi tr? ni trn. B?i, Thin nhin ???c ph?n nh trong tm l v t?p qun ng??i Vi?t Nam t? ngn x?a, xt cho cng, c?ng l m?t thnh t? h?u c? c?a b?n s?c dn t?c.
Ni b?n s?c dn t?c Vi?t Nam t?c l ni t?i nh?ng gi tr? g?c, c?n b?n, c?t li, s? t?o ra nh?ng gi tr? v?n ha ho?c l b?n s?c v?n ha. Nh nghin c?u Phan Ng?c ? t?ng ??a ra lu?n ?i?m ??c ?o: V?n ha b?n F ?? khi qut v? v?n ha Vi?t Nam t? hng ngn n?m qua (Fatherland, Family, Fate, Face T? qu?c, Gia ?nh, Thn ph?n, Di?n m?o), v ng ? k? l?i s? ng?c nhin c?a nhi?u h?c gi? Php v? m hnh lng x ki?u ?ng Nam mang ??c th v?n ha b?n F g?i nh?c ??n thnh bang c? ??i c?a Hy L?p(6). Trong ?, s? b?o v? thin nhin nh? m?t y?u t? hng ??u, b?i l? chnh con ng??i Vi?t Nam v?n th??ng ng??i nh? th? th??ng thn v ?m b?c l?n nhau trong ho?n n?n c?ng ???c cng x lng m?c v?i cc l?y tre lng che ch?.
? l th? v?n ha c?a nh?ng ng??i yu thin nhin tha thi?t, ? dng nhn ngh?a ?? ??i x? t? t? v?i nh?ng k? th ? ??u hng: Ai yu nh? Ng??i, ci l? hi?u sinh/ M?t gi?t n?ng thanh bnh/ Trn ??u ng?n la? (G?i ?c Trai L?u Tr?ng L?). V khi ng cha ta trng mong vo cc l?c l??ng t? nhin ?? b?o v? cho mnh trong cu?c s?ng nng nghi?p t? cung t? c?p, trong khi lm b?n v?i thin nhin v coi ng??i ta l hoa ??t, thin nhin c?ng ???c tn th?, ???c th?n thnh ha (nh?: Con cc l c?u ng Tr?i).
Ci g?c c?a v?n ha Vi?t Nam l ??o M?u th? M? xu?t pht t? xa x?a, t? th?i huy?n tho?i u C? v ch?y mi cho ??n t?n ngy hm nay. N c s?c s?ng lu b?n ? chnh n?n t?ng nng nghi?p la n??c. G?n v?i n?n kinh t? la n??c ?y, ng??i ph? n? ? tr? thnh bi?u t??ng c?a s? c?n c, hy sinh, ch?u th??ng ch?u kh, c?a s? c?u may h?nh phc no ??, v thin nhin tr? thnh ng??i M? bao trm, lc ?n su lc hi?n hi?n trong M?u Th??ng thin, M?u Th??ng ngn, M?u Tho?i
Danh nhn Nguy?n V?n Siu tr??c c?nh v?t H? Ty th?i ch?a b? nhi?m ? th?t ln: i, mun v?t trong tr?i ??t, ci l?n nh?t l con ng??i, l sng ni, con ng??i ? m?t th sng ni l?i cn sao ???c! Ch? c ci kh c?a tr?i ??t, tch t? chuy?n v?n bn trong, hun ?c nn con ng??i. Con ng??i ???c ci kh c?a sng ni m thnh; sng ni l?i ???c ci kh c?a con ng??i m th? hi?n ra, h?p thnh ci kh b?t di?t(7).
H?u nh? ng??i Vi?t Nam no c?ng c m?t qu h??ng thi v? c?a tu?i ?u th? in h?n trong tm t??ng, xin ??c nh?ng dng ??p nh? th? vi?t v? thin nhin lng qu B?c B? c?a c? GS. ??a l h?c L B Th?o: T? thu? nh?, ai m ch?ng ???c s?ng trong l?i ru c?a b, c?a m?, m m ?i?u du d??ng c?a chng mang bng dng c?a ??t ?ai lng m?c ? t?o n?n cho tnh yu qu h??ng ??t n??c th?m thi?t l?ng su vo tm h?n
Nh?ng c?nh v?t quen thu?c c?a ??ng b?ng ? ??n v?i tu?i th? bao th? h? thng qua nh?ng cu ca dao ca ng?i lao ??ng v tnh yu qu h??ng, nh?ng bi t?p ??c trong sch gio khoa, nh?ng b?c tranh miu t? nh?ng cnh ??ng th?ng cnh c bay, nh?ng thn lng n?m yn ? sau lu? tre, c gi?ng n??c ao lng, c mi ?nh cha ru phong c? knh, c nh?ng cy ?a c? th? ch? v? ngoi g, ngoi bi(8).
Tnh c?m g?n b v?i qu h??ng, v?i l?y tre, v?i cy ?a b?n n??c sn ?nh t? thu? ?u th? ? mau chng tr? thnh tnh yu ??t N??c. Cha ng ta ? g?i giang s?n c?a mnh l Non N??c. N??c Non qu?n qut tnh ngh?a trong c?m quan yu n??c c?a T?n ? Nguy?n Kh?c Hi?u xt cho cng xu?t pht t? lng yu thin nhin tr?u n?ng: N??c Non n?ng m?t l?i th?/ N??c ?i ?i mi khng v? cng non
Cc danh nhn v?n ha – l?ch s? n??c ta ??u c nhi?u v?n th?, bi th? th?c rung ??ng v? thin nhin v chng ??u ??t t?i v? ??p c? ?i?n c?a v?n ch??ng, nh? th? c?a Tr?n Nhn Tng, Nguy?n Tri, Ph?m S? M?nh, Cao B Qut, Nguy?n Du, ?on Th? ?i?m, B Huy?n Thanh Quan, Chu M?nh Trinh, Nguy?n Khuy?n, v.v. Trong s? nh?ng cu th? thu?c lo?i tuy?t ??nh ? ki?t tc Truy?n Ki?u, khng t cu l vi?t v? thin nhin: Long lanh ?y n??c in tr?i/Thnh xy khi bi?c, non ph?i bng vng.
C l?n, t? trn my bay ti ng?m nhn m m?i ??ng b?ng chu th? vo ma la chn. Cu ca x?a t? thu? m?i c?p sch ??n tr??ng tr? l?i ngn nga: ??ng bn ni ??ng ng bn t ??ng, th?y mnh mng bt ngt/ ??ng bn t ??ng ng bn ni ??ng, th?y bt ngt mnh mng/ Thn em nh? ch?n la ?ng ?ng/ Ph?t ph? gi?a ng?n n?ng h?ng bu?i mai
Tm h?n dn gian m?c m?c v thi v? c?a ng??i lao ??ng ? v? nn bao c?nh ??p say lng c?a ??ng b?ng chu th?, m?nh ??t chn nhau: Lng ta phong c?nh h?u tnh/ Dn c? ?ng ?c nh? hnh con long L ng??i Vi?t Nam, ai m ch?ng ??ng c?m v?i h?c gi? Php Pierre Gourou khi nghe ng miu t? c?nh lng qu B?c B?:
Tho?t nhn phong c?nh chu th? c v? ??n ?i?u xm x?t, khng c duyn, nh?ng d?n d?n, nt nn th? v v? ??p c?a n l? ra tr??c m?t nh?ng ai ch?u kh ?i tm c?m xc, l?n theo cc con ? v nh?ng con ???ng ??t nh? trong cc ma khc nhau, v ?i vo cc xm lng M?t n??c mnh mng, b?ng ph?ng v g?n sng, tri ch?m ch?m v? pha chn tr?i, tu? t?ng lc m ?i?m t mu ?? s?m, h?ng nh?t ho?c xm lam; m?t khm tre, ?m c? trn thn ?, b? lng vng c?a con b lm n?i thm gi tr? c?a n??c ph sa ?? c?ch; ?i khi nh?ng t??ng quan c?c k? tinh vi ???c t?o ra gi?a mu h?ng c?a sng n??c v nh?ng mi r? mu xm c? k? c?a m?t lng ven sng. Nh?ng phong c?nh m ? ? mu s?c trm ln hnh th?, vi?c thay ??i cc s?c thi l?n t ???ng nt: tm l?i nh?ng c?nh quan ?n t??ng ch? ngh?a
? qu? l nh?ng b?c tranh h?i ho? ??c s?c, l nh?ng khun hnh ?i?n ?nh ki?u m?u, km theo l?i ch? d?n pha mu cho ho? s? ho?c cch ph?i mu s?c v nh sng cho nh quay phim! Nh?ng c l?, ?i?u ??c s?c h?n c? trong cng trnh ??a l nhn v?n c?a v? U? vin thng t?n Vi?n Vi?n ?ng Bc C? Php n?ng lng yu Vi?t Nam ny l: ng ? ?c k?t ???c m?t cch ti tnh n?n v?n minh chu th?, m ng g?i l N?n v?n minh nng dn.
Nh khoa h?c Php, v??t ln trn nh?ng s? k? th? c?a t?ng l?p th?c dn th?ng tr? ???ng th?i, ? ho h?ng vi?t nh? sau: Th?t v?y, m?t trong nh?ng dng v? ?ng yu nh?t c?a chu th? B?c k? l s? ho h?p hon ton gi?a con ng??i v?i thin nhin. T? bao th? k?, ng??i nng dn ? bi?t t? ch?c nh?ng m?i quan h? hi ho v?i nh?ng c?nh quan quanh mnh. Sau khi so snh v?i s? ti?n b? hi?n ??i ? ph??ng Ty m th?c ch?t l m?t s? tch r?i gi?a con ng??i v?i ngo?i c?nh t? nhin, l s? hu? ho?i thin nhin, P. Gourou ? c m?t t??ng ??t xu?t m cho ??n hm nay cng ch?ng t? tnh ch?t d? bo, tnh ch?t th?i s? nng h?i khng nh?ng ??i v?i Vi?t Nam m cn mang ngh?a ton c?u, bu?c t?t c? chng ta ph?i suy ngh? v c th? v?n d?ng vo th?c t? hm nay:
S? hi ho c? x?a gi?a con ng??i v?i thin nhin v?n c th? gn gi? ???c n?u nh? ng??i Vi?t Nam, ??c bi?t l nh?ng ng??i thu?c t?ng l?p th??ng l?u ?u t, ngh? r?ng ? l di s?n qu bu nh?t c?a n?n v?n minh c?a h? N?u c m?t tinh th?n yu n??c Vi?t Nam, th h? ph?i dnh t?t c? s? quan tm vo vi?c gi? gn s? hi ho qu bu ? gi?a thin nhin v con ng??i, v ? l v?n ?? tin quy?t, l v?n ?? chi ph?i m?i v?n ?? khc d l kinh t? ho?c chnh tr?(9).
Khi ?i lang thang trong m?t vng thin nhin cn hoang s? c?a huy?n m?i Vn H?, t?nh S?n La, ti ? b?t gic nh? ??n nh?ng dng vi?t v? thin nhin lng qu Vi?t Nam c?a hai h?c gi? L B Th?o v P. Gourou, r?i ch?t th?ng th?t: Ci thin nhin k? di?u kia c?a vng ni Ty B?c n?u c?ng b? ph tan nt nh? ? nhi?u vng qu Vi?t by gi?, th th?c ?au xt! Ti ? b?t ??u c k? ho?ch v?n ??ng m?t s? nh ??u t? c tm huy?t t?i vng huy?n m?i Vn H? lm Du l?ch sinh thi hoang d ?? gp ph?n b?o v? kho bu ti nguyn thin nhin n?i ny
3. Tri?t gia danh ti?ng ng??i ?n ?? Krishnamurti t?ng ni nhi?u ??n thin nhin trong ci c?m gic ng??ng m?, s? tn knh nh?ng g pht sinh t? ci ??p v? ??i c?a thin nhin, n?i s? di?n ra qu trnh t? ch?a tr? v?t th??ng lng k? di?u, v vi?c ch?a tr? ?y s? d?n x?y t?i n?u b?n s?ng v?i thin nhin(10). Nh?ng ?? ngh? tr? v? v?i ??i s?ng thin nhin, ?? mong ??t t?i s? th?nh th?i t? t?i, s? thu?n thin c?a Trang T? hi?n ?ang lm th? gi?i tiu dng ph??ng Ty v kh?p th? gi?i ph?i s?ng s? tm hi?u (11).
Cc nh gio d?c l?n x?a nay trn th? gi?i l nh?ng ng??i h?n ai h?t hi?u r vai tr c?a thin nhin trong vi?c hnh thnh nhn cch tr? th?. Trong tc ph?m Emile hay l v? gio d?c, nh v?n, tri?t gia ng??i Php J.J. Rousseau th? k? 18 ? cho th?y hnh ?nh c?a nhn v?t Emile s?n ph?m gio d?c theo hnh dung c?a ng l: V?ng chi, ??c l?p trong t? duy, phn ?on v hnh ??ng.
V?n ?? l ch? ra cho n c?n lm th? no ?? lun khm ph ra s? th?t h?n l b?o cho n bi?t m?t s? th?t. V ?? khm ph ra s? th?t, khng g b?ng mi tr??ng thin nhin. M?c tiu gio d?c c?a Rousseau l, tr??c khi v trong khi d?y cho Emile s? hi?u bi?t, c?n lm cho Emile h?nh phc t?i ?a trong l?a tu?i c?a c?u ta, v?i nh?ng g ???c thin nhin trao t?ng. Hnh ?nh m?t ng??i tr?, ?? tu?i 15 m Rousseau mu?n t?o ra l: tr c ?ng ??n v khng thnh ki?n, tm h?n t? do Khng ph r?i s? an t?nh c?a ai h?t, n ? s?ng hi lng, h?nh phc v t? do, h?t m?c m thin nhin cho php(12).
Bc s?, nh gio d?c ng??i Maria Montessori trong cng trnh B ?n tu?i th? ? c m?t khi ni?m r?t ?ng quan tm: ??a tr? b? l? thu?c (c?ng l m?t ?? m?c trong ch??ng sch mang tn: Nh?ng l?ch l?c tm th?n). B lo l?ng r?ng: N?u nh? khng t?o ra m?t mi tr??ng t?t cho ??i s?ng tinh th?n tr? em, khng g?n tr? em v?i thin nhin, khng c m?t ph??ng php s? ph?m ?ng ??n, s? t?o ra nh?ng ??a tr? th? ?, lnh ??m, l??i bi?ng. V nh?ng ai c ??nh my mc ha h?c ???ng, robot ha tr? th?, tch tr? th? ra kh?i thin nhin c?n t?nh ng? tr??c nh?ng l?i c?nh bo c?a Montessori cch ?y h?n m?t th? k?: Ti?n b? v? m?t v?t l, ha h?c v sinh h?c, v s? c?i thi?n cc ph??ng ti?n giao thng ch? lm t?ng nguy c? c?a s? tn ph, kh?n kh? v s? xu?t hi?n c?a ci man r? ??c c(13).
C m?t th?c tr?ng nguy hi?m ?ang b?t ??u chi?m l?nh tm l ?m ?ng x h?i ? n??c ta: Tm l thch hnh h? th? xc v tm h?n ng??i khc, n ?ang n?y n? nh? n?m sau m?a v khng ch?a l?a tu?i no! ?i?u ny cho th?y tnh tr?ng t cng, b?i li?t lng nhn ??c c?a con ng??i, m c l? nguyn nhn su xa l thin nhin ? tr? thnh v?t ?? mua bn, tr?c l?i, v tnh yu thin nhin ch? cn ch?t ??ng trong cc cu chuy?n c? tch! (Cc khi ni?m nhn ??c, t cng, b?i li?t ny, ti dng l?i theo M?nh T?)(14).
?y l m?t ph??ng php gio d?c g?n v?i thin nhin m n??c ta c?n h?c h?i: t??ng nui d??ng tr? em nh? tu?i s?ng gi?a thin nhin cn hoang s? xu?t pht t? ??c vo cu?i th? k? 18. Sau ? n nhanh chng ???c ng??i B?c u ?n nh?n v pht tri?n. Hoa K?, ??t n??c c?a nh?ng ??a tr? m?t k?t n?i v?i thin nhin c?ng nhanh chng nh?p cu?c. May m?n nh?t, nh?ng ??t n??c k? trn ??u l cc qu?c gia b?o t?n t?t h? sinh thi v nh?ng kho?ng xanh c?a mnh.
Hi?n nay, t?i ??c c ??n 700 tr??ng m?m non trong r?ng (chi?m kho?ng 10% cc tr??ng m?m non trn ton qu?c). S? l??ng cc tr??ng h?c theo m hnh ny c?ng chi?m t? l? t??ng t? t?i Hoa K?. Cc nh khoa h?c M? ? ti?n hnh nhi?u nghin c?u ?? tm ra s? khc bi?t m tr??ng h?c trong r?ng mang ??n cho nh?ng ??a tr?. ??c ?i?m l?n nh?t c?a thin nhin chnh l s? ??i thay t?ng ngy, t?ng gi? S? b?t ng?, nh?ng ?i?u m?i m? lun l ??ng l?c t?t nh?t t?o nn s? h?ng th v ham thch tm hi?u ? nh?ng ??a tr?.
V th?, nhi?u nghin c?u ? ch? ra r?ng, nh?ng ??a tr? h?c trong r?ng c tr t??ng t??ng t?t v phong ph h?n nh?ng ??a tr? h?c trong nh. Thm vo ?, thin nhin r?ng l?n v bi?n ??i lin t?c chnh l mi tr??ng thu?n l?i nh?t ?? tr? th?c s? h?c ???c nh?ng k? n?ng c?n thi?t cho cu?c s?ng.
Con ng??i c?n k?t n?i l?i v?i thin nhin, ? l?i ku g?i kh?n c?p t? nh?ng n??c pht tri?n! M?t bi bo c?a n??c Anh vi?t: M?t kh?o st g?n ?y ? nh?n th?y m?t th?c tr?ng ?ng quan ng?i l ng??i dn ? th? ?ang d?n m?t ?i s? k?t n?i v?i thin nhin, v ci gi ph?i tr? ngy cng ??t. Chng ta qun m?t v? ??p k? di?u c?a cy c?i, khng kh trong lnh nh? th? no, nh?ng loi ??ng v?t hoang d cu?n ht ra sao, v kh? n?ng lm gi?m c?ng th?ng m vng nng thn yn bnh c th? mang l?i cho con ng??i C th? kh?ng ??nh r?ng chng ta ?ang s?ng trong th?i k? m thin nhin b? t??c ?o?t nhi?u nh?t trong l?ch s?.
M?t kh?o st m?i ?y c?a n??c Anh ch? ra r?ng c? 7 trong s? 10 ng??i ni r?ng h? hon ton ? m?t lin l?c v?i t? nhin. M?i lin h? gi?a con ng??i v h? ??ng th?c v?t chnh l ??ng l?c thi thc con ng??i mu?n b?o v? t? nhin Con ng??i la xa thin nhin s? khi?n thin nhin d? b? h?y di?t h?n.
Bo Php Khoa h?c v ??i s?ng t?ng vi?t v? Tm hi?m h?a mi sinh c?a th? k? XXI: 1/ Nhi?t ?? t?ng, 2/ ??t thoi ha, 3/ N??c h?t, 4/ Ha ch?t lm nhi?m, 5/ Vng bi?n b? khai thc qu m?c, 6/ Ph r?ng gy nn d?ch b?nh m?i, 7/ M?t cn ??i dn s?, nam nhi?u h?n n?, kho?ng cch giu ngho ngy cng r r?t, 8/? th? h?n lo?n. Ng??i ta gi?i thch thm ?i?m cu?i: nay l th?i c?a nh?ng TH? DN HUNG D?; cu?c s?ng v cng h?n ??n b?i m?t s? dn qu ?ng cng s?ng trong m?t di?n tch qu ch?t ch?i.
Trong ch??ng CON NG??I V THIN NHIN c?a cu?n sch Ti?ng chung c?nh t?nh cho th? k? XXI, hai tc gi? v Nh?t B?n vi?t nh?ng n?m cu?i th? k? tr??c m nh? tr?c ti?p ni v? nh?ng th?m h?a mi tr??ng sinh thi c?a n??c ta g?n ?y, v?i s? ph?n n? ?anh thp: Chng ta v?t l?n nhau, tranh ginh ph?n th?ng. Chng ta vung dao ln ?? c??p l?y nh?ng l?i ch tr??c m?t, m?c ai b? thi?t h?i, ho?c b?t ch?p vi?c vi ph?m nh?ng chu?n m?c ??o ??c. Hnh ??ng nh? th?, chng ta ? ph ho?i mi tr??ng c?a mnh S? hi?u bi?t v nh?ng quy?n l?c ? ? lm cho chng ta tr? thnh t? ph?, ch k?, ??n m?c qun c? c?m thng v?i thin nhin qun vai tr ch? y?u c?a thin nhin trong s? sinh t?n c?a mnh.
Kho tng pht sinh s? s?ng c?a th? gi?i ???c ch? bi?n, phn ha, hon ch?nh qua hng ch?c hng tr?m tri?u n?m trong nh?ng phng th nghi?m c?a thin nhin, ?ang b? ph h?y, ??o l?n m?t cch tn b?o. Nh?ng n?i c? tr c?n thi?t cho s? s?ng v s? ti?n ha c?a v s? gi?ng loi ?ang b? h?y di?t v?nh vi?n. V s? c? c?u v h? th?ng khc c?a s? s?ng t??ng ??i ??n gi?n nh?ng khng th? thay th?, c?n thi?t cho s? cn b?ng n?ng ??ng v s? ?i?u ti?t c?a h? sinh thi ?ang b? lo?i tr? khng th??ng ti?c. Ch? c s? ngu d?t hi?n nay c?a chng ta ng?n tr? khng cho chng ta hi?u s? phn ha k? l? v ?a d?ng c?a thin nhin c?n thi?t cho s?c kh?e c?a con ng??i ??n m?c no(15).
Chng ta v con chu chng ta s? ph?i tr? gi r?t ??t trong t??ng lai v? s? gi?t h?i sinh thi lin t?c v trn lan ?y. Chng ta xem th??ng ngh?a c?a t? ng? khi ni r?ng ??i d??ng v mi tr??ng thin nhin l ti s?n chung c?a nhn lo?i. Th?c t?, t?t c? chng ta l t?i ph?m c?a s? c??p ph ti s?n ?y, l t?i ph?m ??ng la ?? cho ng??i ta tn ph, gi?t h?i t?t c? nh?ng hnh thi c?a s? s?ng khc con ng??i m?t cch v ??(16).
Cn F. Engels tr??c ? h?n m?t th? k? c?ng ? t?ng c?nh bo: Khng th? th?ng tr? gi?i t? nhin nh? m?t k? xm l??c th?ng tr? m?t dn t?c khc, nh? m?t ng??i s?ng bn ngoi th? gi?i t? nhin(17).
Tr??c cu?c s?ng hi?n ??i ?ang khi?n cho x h?i lm vo tnh tr?ng h?n lo?n v ??y b?t ?n, ? c khng t bi bo n??c ngoi ca ng?i l?i s?ng g?n v?i M? Thin Nhin c?a ng??i dn da ??, nh?ng ng??i coi thin nhin l m?t mn qu c?a Th??ng ??, v lun tm ni?m r?ng: C?n ph?i tn knh, qu tr?ng thin nhin H? truy?n d?y con chu b??c khoan thai trn m?t ??t, s?ng cn b?ng v hi ha.
Ch? khi ci cy cu?i cng ch?t ?i v khi dng sng cu?i cng b? ??u ??c v con c cu?i cng b? ?nh b?t th chng ta m?i nh?n ra mnh khng th? ?n ???c ti?n. ??c bi?t, c m?t b?c th? c?a hai t tr??ng tr? l?i T?ng th?ng Hoa K? l Franklin Pierce mu?n ng??i da ?? nh??ng b?t ??t cho ng??i da tr?ng, ???c coi l v?n ki?n hay nh?t x?a nay ni v? m?i quan h? thing ling c?a cc t?c ng??i thi?u s? ??i v?i ??t ?ai tin t? v quan ni?m thm thy c?a h? v? mi tr??ng s?ng:
??i v?i ??ng bo ti, m?i t?c ??t l thing ling, m?i l thng ng nh, m?i b? ct, m?i h?t s??ng long lanh trong nh?ng cnh r?ng r?m r?p, m?i bi ??t hoang v ti?ng th th?m c?a cn trng l nh?ng ?i?u thing ling trong k ?c v kinh nghi?m c?a ??ng bo ti. Nh?ng dng nh?a ch?y trong cy c?i c?ng mang trong ? k ?c c?a ng??i da ??
N?u c bn cho Ngi m?nh ??t ny, Ngi ph?i gi? gn v lm cho n thnh m?t n?i thing ling cho ngay c? ng??i da tr?ng c?ng c th? th??ng th?c ???c nh?ng ln gi th?m ???m h??ng hoa ??ng c? ng??i da tr?ng ph?i ??i x? v?i cc mung th s?ng trn m?nh ??t ny nh? nh?ng ng??i anh em.
Bo co S? gia t?ng g?n ?y v? p l?c c?a con ng??i v m?t r?ng ?e do? nhi?u Di s?n Thin nhin Th? gi?i ? ???c nh?n gi?i th??ng Elsevier Atlas. Hnh ??ng c?p bch r?t c?n thi?t ?? c?u nh?ng n?i k? quan ny tr??c khi qu mu?n, Ti?n s? James Watson c?a tr??ng ??i h?c Queensland v Hi?p h?i B?o t?n ??ng v?t Hoang d ni: ? l ti s?n th? gi?i, ???c c?ng ??ng qu?c t? th?a nh?n nh? vin ng?c qu trn v??ng mi?n khi n ???c ??a vo b?o t?n thin nhin, v n ?ng ???c b?o v? cho ton th? nhn lo?i.
??i s? Shayalpa Tenzin Rinpoche ? ra thng ?i?p ???c BBC trch d?n: Theo thi?n c?a ti th t?t c? chng ta ai c?ng ??u c trch nhi?m b?o v? mi tr??ng chung v cu?c s?ng s? c ngh?a n?u chng ta tm ra cch th?c tn tr?ng mi tr??ng t? nhin t?t nh?t trong kh? n?ng c?a mnh. Mu?n ch?m sc b?o v? mi tr??ng th c?n ch?m sc b?o v? chnh chng ta v? lu di v ? l ?i?u ?em l?i l?i ch cho th? h? sau Th?c s?, ?i?u quan tr?ng nh?t l bi?t tn tr?ng v yu qu v? ??p thin nhin.
Tr??c tnh c?nh r?ng Amazon s?p m?t n?a s? loi v bi?n ??i kh h?u, v tnh hnh Tri ??t ?ang tr? nn nguy hi?m h?n bao gi? h?t, 20.000 nh khoa h?c ? k vo m?t b?c th?, ??ng lo?t c?nh bo v? th?m h?a di?t vong c?a nhn lo?i. B?c th? c t?a ??: Cc nh khoa h?c trn th? gi?i c?nh bo nhn lo?i: L?i c?nh t?nh th? hai (nguyn v?n: World Scientists Warning to Humanity: A Second Notice). ?y l thng bo ti?p sau l th? ??u tin vo n?m 1992 do Lin minh cc nh khoa h?c quan ng?i (the Union of Concerned Scientists) pht hnh, nh?m c?nh bo v? v?n m?nh c?a nhn lo?i.
C kh ?ng ng??i tr? ? H?ng Kng ?ang t? b? nh?ng c? h?i tm cng vi?c c l??ng cao ?? ch?n nh?ng cng vi?c l??ng th?p nh?m gip b?o v? mi tr??ng, th??ng gy nhi?u th?t v?ng cho cc b?c cha m? truy?n th?ng.
Nh?ng ho?t ??ng tch c?c c?a cc nh khoa h?c, cc t? ch?c x h?i – chnh tr? v khoa h?c kh?p th? gi?i ?ang nh?m vo ci ?ch m ??t n??c ???c m?nh danh l Qu?c gia h?nh phc nh?t th? gi?i ? ??t t?i: ? l khu b?o t?n sinh thi t?t nh?t trn hnh tinh c?a chng ta. Costa Rica c?ng khng ch?y theo ??ng ?-la c?a cc vi?n bo ch? thu?c ty u M? hay c?a cc t?p ?on khai thc n?ng l??ng ph??ng Ty ?? bn r? ti s?n thin nhin c?a mnh.
M? ??c t?o d?ng nn nh?ng vng ??t h?nh phc v ?ng s?ng nh? th?, c bi?t bao k? m?ng m? t? ?ng sang Ty hng ngy c?m c?i, ??n ??c lm cng vi?c t??ng nh? d trng xe ct ?? ?em l?i d ch? m?t bng cy, th?m ch c ng lo ? t?o nn c? m?t khu r?ng nhi?t ??i t? ?m ??t s?i, c ?i v? ch?ng gi ? m?t 15 n?m ?? bi?n sa m?c thnh ?c ??o V nhi?u nhn v?t c th?c khc gy xc ??ng lng ng??i th?m tha trong bi bo ng?n c?a Ph?m Thu H??ng: ??i lun s?n k? m?ng m?.
4. Chng ta tm v? th?c tr?ng thin nhin Vi?t Nam gi?a khi c? x h?i loi ng??i ?ang xao xc t?i t? b?i nh?ng v?n ?? Mi tr??ng cng cc h? l?y ?au lng b?i Mi tr??ng b? tn ph, Ti nguyn thin nhin b? khai thc c?n ki?t, gi?a khi con ng??i trn kh?p hnh tinh ?ang b? Thin nhin tr? th ?ch ?ng b?i s? thi?n c?n, ??c c, tham lam c?a chnh mnh…
Vo gi?a th? k? tr??c, m?c s? Martin Luther King, nh ho?t ??ng nhn quy?n M? ???c gi?i Nobel Ha bnh, ? cay ??ng th?t ln tr??c cc th?m h?a mi tr??ng: Qu mu?n r?i. Sau ?y, chng ta s? ?i v? ?u, s? h?n lo?n hay m?t cu?c s?ng c?ng ??ng?.
B?o v? mi tr??ng lu nay khng cn l v?n ?? ring c?a m?t qu?c gia m l v?n ?? s?ng cn c?a ton nhn lo?i. T? ngy 5.6.1972 t?i Stockholm (Thu? ?i?n) ? c H?i ngh? mi tr??ng th? gi?i l?n ??u tin ?? nh?c nh? Con ng??i hy c?u l?y ci ni c?a chng ta, l?y ngy 5.6 hng n?m l ngy Mi tr??ng th? gi?i.
Sau ?, thng 6.1992 t?i Brazil, H?i ngh? th??ng ??nh v? Mi tr??ng th? gi?i di?n ra v?i s? tham d? c?a h?n 100 qu?c gia v t? ch?c qu?c t?, m?t l?n n?a kh?ng ??nh tnh tr?ng suy thoi mi tr??ng nghim tr?ng, ku g?i m?i qu?c gia hy h?p tc hi?p l?c trong trch nhi?m v ngh?a v? b?o v? mi tr??ng. Nh?ng cho ??n nay, v?n ?? nhi?m mi tr??ng v?n l v?n ?? nng b?ng c?a m?i qu?c gia.
? Vi?t Nam, s? tr tr?, b?o th?, t?m nhn h?p, y?u km v? chuyn mn, c?ng v?i tnh tr?ng tham nh?ng khoa h?c ? khi?n S? nghi?p Mi tr??ng tr? nn l?c h?u so v?i th? gi?i hng th?p k?, v l c?n nguyn c?a m?t h? th?ng chnh sch sai l?m v? cc v?n ?? Mi tr??ng. ?i?u ? d?n t?i h? qu? l mi tr??ng nhi?m trn lan kh?ng khi?p ch?a t?ng th?y, Ti nguyn (ti nguyn thin nhin v ti nguyn con ng??i) b? khai thc b?a bi phung ph khi?n nh?ng ai c l??ng tri v hi?u bi?t ??u ph?i ?au xt ??n ??t ru?t.
Trong m?t cng trnh nghin c?u cng phu, cu?n Mi tr??ng v con ???ng pht tri?n(18), l?n ??u tin nh?ng v?n ?? l lu?n v? Mi tr??ng ? n??c ta m?i ???c ??t ra m?t cch h? th?ng; ? ?y, PGS.TS. Nguy?n ??c Hy ? phn tch kh k? l??ng hai n?i dung khi ni?m: Ti nguyn Thin nhin v Ti nguyn Con ng??i, cng khi ni?m L??ng gi tr? c?a ti nguyn v nh?ng v?n ?? kinh t? h?c c?a Mi tr??ng.
Sau khi ni ??n tnh tr?ng khai thc b?a bi v?n thin nhin, v?n con ng??i su?t nh?ng n?m qua (s? b?t c?p, phi l trong chuy?n khai thc khu cng nghi?p, sn golf… d?n t?i m?t ??t nng nghi?p, trong vi?c ??u t?, xu?t kh?u lao ??ng b?a bi…), tc gi? th?t ln: v?n ti nguyn ? c?a ??t n??c n?u khng bi?t qu tr?ng, khng bi?t khai thc, qu?n l m?t cch khoa h?c v c l??ng tm th s? c t?i l?n v?i Dn t?c!
ng b?o: ? n??c ta, ng??i nghin c?u kinh t? th??ng ch? quan tm ??n ??ng ti?n nh?y ma m b? qun v?n ?? Ti nguyn (Thin nhin v Con ng??i). Theo ng, khi ng??i ta m?i lm chnh tr? v? mi tr??ng, ch? ch?a lm mi tr??ng th?c s?, th s? ph?n thin nhin v?n cn b? ?e d?a.
Qu? v?y, hi?n t?i ? Vi?t Nam, hng ngy v?n ?ang trn ng?p nh?ng cu chuy?n tn ph mi tr??ng: Ch?t th?i ?? ra bi?n, r?ng b? tn ph n?ng n?, knh r?ch, sng h? b? nhi?m… Ngoi vi?c ?? thu?c tr? su xu?ng cc h? tm c, th? chng v m?nh chai xu?ng ru?ng, cn nh?ng hnh vi tr? th tn c khc nh? ??t ma, ?? thu?c vo thn d?a, ch?t chn tru b Kh?ng khi?p nh?t l th?m h?a Formosa, r?i bi chn x? l?n bi?n c?a Formosa, chuy?n cc nh my thp DANA, chuy?n ph r?ng ?? nui b v thi hoa h?u, cc nh my gy nhi?m kh?p n?i, sng ch?t, bi?n ch?t trn c? n??c; H N?i, TP. HCM thi nhau ch?t cy trong lc ?y l hai thnh ph? thu?c di?n nhi?m nh?t th? gi?i…
?au ??n nh?t l chuy?n nh?ng con chim b? khu m?t, c?t chn gi?a n?ng ?? lm m?i nh? ??ng lo?i gi?a qu h??ng ??i thi ho Nguy?n Du! Bo ch trong n??c ??a tin v? cc cng ty n??c ngoi ?? ch?t th?i xu?ng bi?n, ? t? ki?m duy?t c?m t? ch?t th?i, thay th? b?ng c?m t? v?t li?u n?o vt.
Bo Thanh Nin cho bi?t, vi?c khai thc khong s?n titan trn lan ? Bnh Thu?n s? lm c?n ki?t ngu?n n??c ng?t t? nhin… Bo M?t Th? Gi?i c bi ?i?u tra v? n?n ct t?c ?ang honh hnh t?i mi?n Ty, ???c chnh quy?n b?o k, d?n ??n hi?n t??ng s?t l? kh?ng khi?p. C?ng bo Thanh Nin: Vi?c B? Ti nguyn Mi tr??ng c?p php nh?n chm g?n 1 tri?u m3 bn th?i xu?ng bi?n Bnh Thu?n, theo cc chuyn gia, b?n ch?t l x? th?i. N s? h?y ho?i v?nh vi?n c? m?t vng bi?n giu c v ??c nh?t v nh? v? nhi?u m?t c?a Vi?t Nam.
Theo bo Si Gn gi?i phng, ng??i dn B?t an v?i g?n 1 tri?u m ch?t th?i chn xu?ng bi?n. Cn t?i Ty Nguyn, d?n l?i quan ch?c t?nh ??k Nng, bo Tu?i Tr? cho bi?t, ng??i dn x Nhn C? r?t lo l?ng tr??c hi?n t??ng ch?t b?t mu tr?ng t? Nh my ch? bi?n alumin Nhn C? pht tn v bm ??y trn cy tr?ng.
M?t trong nh?ng ti?ng ni th?m tha nh?t v? s? tn ph mi tr??ng l lo?t k s?: S?n Tr k s? (K? 6: Khoa h?c c?a s? tn knh thin nhin) trn bo M?t Th? Gi?i: … C th? ni, trong mu c?a ng??i ? N?ng c linh kh c?a S?n Tr. ? khng ph?i l th? linh kh c?a ni?m tin tn gio, m l th? linh kh c th?t t? th?m th?c v?t v cc loi sinh v?t, trong ? c v s? d??c li?u h?p thu nguyn kh c?a ??t ?ai tr?i bi?n, lan t?a theo n?ng gi ??n v?i con ng??i… ? l ch?a k? ??n vi?c khi ph?c r?ng t?i S?n Tr c ngh?a khoa h?c nh? th? no ??i v?i vi?c b?o t?n ?a d?ng sinh h?c v khi ph?c r?ng trong c? n??c v tc ??ng qu?c t? c?a n, v nh? ? ni, S?n Tr c h?i ?? cc ?i?u ki?n dung tr h?u h?t cc loi th?c v?t trong c? n??c v trn hnh tinh… S?n Tr khng b? bom v ch?t ??c ha h?c, r?ng nguyn sinh b? h?y di?t t? lng tham v l?i ch thi?n c?n c?a con ng??i.
Khi Th? tr??ng B? V?n ha, Th? thao v Du l?ch Hu?nh V?nh i k b?a ?? k? lu?t m?t ng??i b?o v? S?n Tr, ta c th? nh?n th?y: ??ng sau s? vi?c ny l s? d?ng d?ng tr??c s? ph?n Thin nhin c?a ng Th? tr??ng, v ? l h? qu? ?ng ti?c c?a c? m?t qu trnh gio d?c m ? ?, lng yu thin nhin khng ???c coi tr?ng nh? cc tiu ch ??o ??c khc.
Khi b?nh v c?m v ch k? ? trn lan kh?p ??t n??c, ? c bi?t bao ti?ng ni ?au xt ??n ch?y mu m?t v? th?m c?nh tn ph thin nhin, nh? nh?ng tm s? sau ?y: Hi?n t?i, U Minh Th??ng hay U Minh H?, r?i ??t M?i, t?t c? r?ng ???c, s, v?t c? m?y tr?m n?m tu?i, th?m ch ngn n?m tu?i ?ang b? khai thc m?t cch v t?i v? [] C? m?t cung ???ng di t? Nam ch B?c ??u l cy c?i tr? tr?i. Thay vo ? l hng qun, ?i ch?ng 300 mt ? c qun th?t r?ng, ??c s?n r?ng, khu nh tr?, qun nh?u [] Gi? c v? nh? Tr??ng S?n c?ng ch?ng cn bao nhiu cy ?? ch?t, ng??i ta l?i ko v? thnh ph? ?? ch?t, m ?ng s? nh?t v?n l ch?t cy theo d? n! C khng bi?t bao nhiu ngn hecta r?ng Tr??ng S?n b? ch?t ph theo d? n th?y ?i?n m s? th?t ??ng sau ci d? n ? l bng ma nh bun Trung Qu?c.
V?n ?? Mi tr??ng v Thin nhin b? t?n di?t c?ng ? nng ln trong cc phin h?p Qu?c h?i. Theo Ph ch? nhi?m ?y ban v? cc v?n ?? x h?i ??ng Thu?n Phong, ng??i dn Vi?t Nam hi?n khng th? an tm khi nhi?u n?i r?ng ? h?t, c ch? bi?n g?p s? c? mi tr??ng n?ng n?, ti nguyn khong s?n qu?c gia cho cc ??i sau d?n c?n ki?t ??i bi?u Phong quan ng?i v? tnh tr?ng ??a cng ngh? l?c h?u, nhi?m mi tr??ng vo trong n??c gy nhi?m mi tr??ng. Khi ??t ? ch?t, sng ch?t, r?ng s?p h?t, bi?n g?n ch?t th ti?n c nhi?u ??n ?u ?i n?a c?ng khng th? mua ???c mi tr??ng t??i ??p m chng ta ? m?t v ?ang m?t.
5. T?i Vi?t Nam, ? xu?t hi?n ngy m?t nhi?u nh?ng t? ch?c M? M?ng, nh?ng ng??i M? M?ng, nh?ng ho?t ??ng M? M?ng s? c kh? n?ng gip cho ti nguyn Thin nhin v Mi tr??ng sinh thi thot kh?i nguy c? r?i xu?ng v?c th?m. Nh? m?t vi nh ??u t? ? d?ng c?m tm ??n thin nhin cn nguyn s? c?a huy?n Vn H? lm du l?ch sinh thi k?t h?p v?i nng nghi?p xanh v quy trnh cng ngh? sinh h?c khp kn.
Nh? Di?n ?n Nh bo Mi tr??ng ? t?ng c? nh bo t?i vng li Tam ??o ??ng tr??c nguy c? b? x? th?t ?? c d? li?u ph?n bi?n m?t cch quy?t li?t (ng??i vi?t bi ny l m?t trong hai nh bo Vi?t Nam ??u tin ? leo t?i n?i xa xi nguy hi?m nh?t c?a Tam ??o II ?? th?c thi s? m?nh trn c?a Di?n ?n ny)(19). Nh? Trung tm B?o t?n Sinh v?t bi?n v Pht tri?n c?ng ??ng (MCD), v?i D? n Th?c t?p sinh v ??i di?n c?ng ??ng chung tay nh?m ?ng ph v?i bi?n ??i kh h?u d?a vo c?ng ??ng t?i cc khu d? tr? sinh quy?n Vi?t Nam – H?c h?i v chia s? nh?ng bi h?c th?c hnh t?t gip thc ??y s? tham gia c?a thanh nin trong thch ?ng v?i bi?n ??i kh h?u t?i khu v?c V?nh H? Long…
Nh? H?i B?o v? thin nhin v mi tr??ng TP.HCM, l m?t t? ch?c qu?n chng t? nguy?n nh?m tuyn truy?n, gio d?c nng cao nh?n th?c, ph? bi?n ki?n th?c v? b?o v? thin nhin v mi tr??ng; th?c hi?n cc ho?t ??ng ph?n bi?n x h?i, t? v?n v? cng ngh?, s?n xu?t s?ch trong l?nh v?c mi tr??ng; ??u tranh ch?ng cc hnh vi vi ph?m php lu?t v? b?o v? thin nhin v mi tr??ng
Nh? GS.TS ??ng Huy Hu?nh, nh khoa h?c ??u tin c?a Vi?t Nam v?a ???c ASEAN vinh danh Anh hng ?a d?ng sinh h?c ASEAN khi ng?i h?i ??ng th?m ??nh bo co ?nh gi tc ??ng mi tr??ng c?a cc d? n l?n ? ph?n ??i ho?c ?? ngh? b? khng lm nhi?u d? n ?? b?o v? mi tr??ng t? nhin… Nh? nhm yu qu v b?o v? Ct Tin t? ch?c tri?n lm ?nh R?ng Vi?t: Ct Tin trong ti
Nh? cc sinh vin Khoa Ng? v?n Anh (??i h?c Khoa h?c X h?i v Nhn v?n TP. HCM) ? b?ng v?t li?u c? v ti ch? thi?t k? nhi?u b? trang ph?c th?i trang ??c ?o v b?t m?t trong cu?c thi trnh di?n th?i trang Nh? H?i B?o v? thin nhin v mi tr??ng t?nh Ph Yn ? ??a ki?n ngh? b?o v? r?ng tr?c t?i l?u v?c su?i ? Bn Nh? Khng Gian Chia S? S.hub v?i ??nh h??ng t?p trung vo h? tr? pht tri?n gio d?c, gp ph?n gip gi?i tr? ki?n t?o t??ng lai, ? gip m?i ng??i v?a h??ng th? thin nhin mi?n ph v?a b?o v? thin nhin (nh? Khm ph S?n ?ong qua tr?i nghi?m th?c t? ?o)
Nh? H?i thi Chng em b?o v? thin nhin, mi tr??ng m?t trong nh?ng ho?t ??ng gio d?c mi tr??ng trong tr??ng h?c, l m?t h?p ph?n thu?c Ch??ng trnh Tr?ng r?ng ???c tri?n khai t?i b?n tr??ng THCS thu?c ??a bn vng ??m VQG Ba V Nh? 22 b?n tr? ? ?o?t ???c gi?i th??ng l?n nh?t trong Cu?c thi T gic hoang d (Wild Rhino Competition) t? 1.500 bi d? thi v ???c tham quan Nam Phi 5 ngy ?? tr?i nghi?m thin nhin hoang d
Nh? H?i ch? tri?n lm qu?c t? v? S?n ph?m sinh thi (EPIF 2008) t?i H N?i, sau ? Vi?t Nam ti?p t?c ??ng cai t? ch?c EPIF 2017 t?i TP.HCM v?i ch? ?? Cng ngh? v s?n ph?m xanh – Hnh ??ng cho t??ng lai Nh? t? ch?c cu?c thi v? tranh Tr? em v?i mi tr??ng, ghp tranh c? ??ng v? mi tr??ng, ch??ng trnh chi?u phim v? khoa h?c v mi tr??ng, thi tm hi?u v? s?n ph?m sinh thi v cng ngh? mi tr??ng
Nh? nhi?u b?c ph? huynh ?ang kin tr d?y con b?o v? thin nhin mi tr??ng, tm cch k?t n?i con tr? v?i mi tr??ng t? nhin, r?i chia s? gip cc ph? huynh khc kh?i g?i tnh yu thin nhin ? tr? Nh? cc nh gio, cc nh lm ch??ng trnh gio d?c ?ang v?t c tm cch l?ng ghp gio d?c b?o v? mi tr??ng trong cc bi gi?ng, trong cc ch??ng trnh ?o t?o gio vin cc c?p
Nh? ho? s? V?n Ng?c, ng??i ? tm m?i cch ??a thin nhin vo khung c?nh s?ng c?a gia ?nh mnh ? V?ng Tu trong ? c c? nh?ng th? ph? ph?m nh? m?u g? chy d?, thanh cp-pha nham nh? v?a b? ?i, n?i g?m s?t m?, ?ng thot n??c ??t nung b? lo?i, v.v. Th? r?i, nh?ng con ong bay v? tm ??n cc h?p g? ??c l? ?? lm t?; dy leo cy d?i m?c t? nhin trn nh?ng hn ? ???c by lm gh? ng?i quanh sn
?i?m s? qua nh?ng vi?c, nh?ng ng??i M? M?ng nh? th? ?? th?y: xu th? xy d?ng n?n v?n ha b?o v? Thin nhin v Mi tr??ng ? b?t ??u tr? thnh m?t nhu c?u t? bn trong, c tnh c?p thi?t c?a x h?i.
6. T?m k?t
M?t h?c gi? M? nghin c?u su v? ph??ng ?ng ? tm ??c v?i nh ph bnh phn tm h?c Php n?i ti?ng G. Bachelard khi bn v? ch?t th? c?a khng gian trong thin nhin c t?m quan tr?ng th? no ??i v?i cu?c s?ng: Khng gian c m?t ngh?a tnh c?m ho?c th?m ch m?t ngh?a duy l do m?t lo?i ti?n trnh mang tnh th? (a kind of poetic process)(20). N?u khng gian con ng??i m?t ?i ci ch?t th? ny, s? x?y ra hi?n t??ng ?au lng v kh?ng khi?p m h?c gi? ng??i Nga B.I. Kozlov ? c?nh bo: C th? d?n ??n s? s?p ?? hon ton ch? ngh?a nhn v?n v d?t khot lo?i b? Homo Sapiens ra kh?i v? ?i l?ch s?. V khi ?, ?i?m cu?i cng s? ???c xc ??nh: My mc s? l ci duy nh?t trong v? tr? mang Tinh th?n v L tr(21).
R?t nhi?u nh khoa h?c c l??ng tm trn th? gi?i ? ln ti?ng gay g?t tr??c nguy c? ch? ngh?a v? k? ??c c h?y di?t Thin Nhin v Mi Tr??ng sinh thi, v h? nh?n m?nh t?i ch? ngh?a nhn ??o mang tnh ton c?u trong s? nghi?p c?u vn tri ??t c? ph?n xc l?n ph?n h?n; xin d?n ra m?t ti?ng ni kh tiu bi?u gip cho nh?ng ng??i Vi?t Nam ?ang lo l?ng cho v?n m?nh ??t n??c cng suy ng?m:
Qu? ??t M? cn v s? nh?ng v?n ?? ch?a ???c gi?i quy?t… Tr??c tin, c?n gi?i quy?t nh?ng v?n ?? m chng ta ph?i ch?u trch nhi?m do quan h? t?i t? c?a chng ta ??i v?i Thin Nhin trn hnh tinh ny gy ra. Thin Nhin l ph?n thn thu?c c?a chng ta, l ngu?n th??ng xuyn v thi?t y?u c?a s? s?ng. C?i thi?n m?i quan h? ? l m?c ?ch chnh c?a chng ta. (22)
Cn m?t trong nh?ng m?c ?ch chnh v c?p thi?t c?a t?t c? ng??i Vi?t Nam lc ny l: Hy c?u l?y ti nguyn Thin Nhin c?a ??t N??c chng ta ?ang c nguy c? b? t?n di?t!
Ch thch
1. Aurelio Peccei (Italia) v Daisaku Ikeda (Nh?t). Ti?ng chung c?nh t?nh cho th? k? XXI, Tr??ng Chnh & ?ng H d?ch. Nxb Chnh tr? Qu?c gia, H N?i, 1993, tr. 25.
2. L. Tolstoi. ???ng s?ng V?n th? ngh? lu?n ch?n l?c, Ph?m V?nh C? tuy?n ch?n, d?ch, gi?i thi?u, ch gi?i (v?i s? tham gia c?a m?t s? ng??i khc). Nxb Tri Th?c, H N?i, 2015, tr. 171.
3. ???ng s?ng S?d, tr. 226
4. ???ng s?ng S?d, tr. 200.
5. Tr?n V?n Giu. Gi tr? tinh th?n truy?n th?ng c?a dn t?c Vi?t Nam, Nxb Chnh tr? Qu?c gia S? th?t, H N?i, 2011.
6. Phan Ng?c. M?t cch ti?p c?n v?n ha, Nxb Thanh nin, H N?i, 1999, tr. 359-366.
7. Ph??ng ?nh v?n lo?i. Tr?n L Sng d?ch. Nxb V?n h?c, H N?i, 2001, tr. 34.
8. L B Th?o. Thin nhin Vi?t Nam, Nxb Khoa h?c & K? thu?t, H N?i, 1978.
9. Pierre Gourou. Ng??i nng dn chu th? B?c k? – Nghin c?u ??a l nhn v?n, nhi?u ng??i d?ch. Nxb Tr?, TP HCM, 2003.
10. Krishnamurti tinh y?u. Nguy?n ??c d?ch. Nxb V?n h?c, H N?i, 2002
11. Trang T? v Nam Hoa kinh. Nguy?n Hi?n L gi?i thi?u v ch d?ch. Nxb V?n ha – Thng tin, H N?i, 1994
12. J.J. Rousseau. Emile hay l v? gio d?c. L H?ng Sm, Tr?n Qu?c D??ng d?ch. Nxb Tri Th?c, H N?i, 2008, tr. 273, tr. 277.
13. Maria Montessori. B ?n tu?i th?. Nghim Ph??ng Mai d?ch. Nxb Tri Th?c, H N?i, 2014, tr. 281, tr. 326,
14. Francois Jullien. Xc l?p c? s? cho ??o ??c ??i tho?i c?a M?nh T? v?i m?t nh tri?t h?c Khai sng, Hong Ng?c Hi?n d?ch v gi?i thi?u. Nxb ? N?ng, 2000, tr. 132.
15. Ti?ng chung c?nh t?nh S?d, tr. 30.
16. Ti?ng chung c?nh t?nh S?d, tr. 62.
17. Mc, ?ng-ghen ton t?p, t?p 20, Nxb Chnh tr? Qu?c gia, H N?i, 1994. tr. 655.
18. Nguy?n ??c Hy. Mi tr??ng v con ???ng pht tri?n, Nxb Cng an nhn dn, H N?i, 2011.
19. http://vanviet.info/van/thin-duong-hay-dia-nguc/
20. Edward Wadie Said. ?ng ph??ng lu?n, Nxb Tri th?c, H 2014. Tr.101.
21. L??ng Vi?t H?i & I.K. Lixiev ??ng ch? bin. Hi?n ??i ha x h?i v sinh thi, Nxb Khoa h?c X h?i, H N?i, 2008, tr. 211.
22. Ti?ng chung c?nh t?nh... S?d, tr. 84.
