TI?U S? NG?N (do Ch? To?/Nh v?n Bi Bch H gi?i thi?u): Trang?i Glassey-Tr?nguy?n (trangdai.net), m?t chuyn gia nghin c?u v? C?ng ??ng ng??i Vi?t h?i ngo?i, l h?c gi? duy nh?t trn th? gi?i ? th?c hi?n hng tr?m cu?c ph?ng v?n l?ch s? truy?n kh?u v?i ng??i Vi?t ? c? b?n chu l?c: , u, c, v M?. M?t tc gi? song ng? ?o?t nhi?u gi?i th??ng, Trang?i tin phong ghi l?i l?ch s? c?a ng??i Vi?t t?i Qu?n Cam qua D? n Vietnamese American Project t? th?p nin 1990 b?ng chnh student loans c?a mnh, v ?o?t gi?i qun qun t?i cu?c tranh ti nghin c?u c?a CSU n?m 2004 v?i bi vi?t Qu?n Cam, S? Vng. C l ng??i Vi?t duy nh?t ???c B? Ngo?i Giao Hoa K? c?p h?c b?ng Fulbright tan ph?n, b?c t?i ?u, ?? nghin c?u v? ng??i Vi?t t?i Th?y ?i?n. C t?t nghi?p 4 c? nhn cng lc, l th? khoa 2 ngnh v c?ng t?t nghi?p cao h?c S? H?c v?i hai gi?i th? khoa t?i CSUF. Trang?i t?t nghi?p Cao h?c ngnh Nhn ch?ng h?c t?i ??i h?c Stanford, v hi?n ?ang hon t?t ch??ng trnh ti?n s?.
Xin cm ?n Nh v?n Bi Bch H,
Xin trn tro?ng ki?nh cha?o quy? vi?,
Trong ph?n trnh by c?a mnh, ti xin nh?m t?i b?n ?i?m chnh.
1. Th? nh?t, 40 n?m V?n h?c mi?n Nam th?t th? t? ci nhn c?a th? h? h?u chi?n;
2. Th? hai, m?t s? h? qua? v?n h?c v ngn ng? ??i v?i th? h? h?u chi?n;
3. Th? ba, chng ti t?ng m? ci, nh?ng khng ch?p nh?n m? ci;
4. V ?? k?t, ti xin ??a ra m?t vi g?i v? c?n tnh s?c t?c trong sng tc c?a nh?ng th? h? ngo?i bin, nh?t l t??ng quan c?a h? v?i ti?ng M? ?? trong qu trnh sng t?o.
Bi ni ny ???c so?n ring cho ch??ng trnh H?i Th?o V?n H?c Mi?n Nam 1954-1975 cu?i tu?n ny, v l m?t ?? ti lin quan tr?c ti?p ??n nh?ng chuyn ?? nghin c?u v? ng??i Vi?t h?i ngo?i m ti th?c hi?n t? ??u th?p nin 90s. Ph?n trnh by c?a ti c?ng mang tnh b?c c?u, khng thu?n tu ch? ni v? giai ?o?n v?n h?c hai-m??i-m?t-n?m ny, m h??ng t?i ?nh h??ng c?a n ??i v?i nh?ng th? h? sng tc sau ? t?i h?i ngo?i. V gi?i h?n v? th?i gian, ti ch?n ni v? c?n tnh di dn v c?n tnh s?c t?c trong t??ng quan v?i ?? ti c?a cu?c H?i Th?o, v do ?, ch? trch d?n m?t s? tc gi? nh?t ??nh trong giai ?o?n v?n h?c ny. Cnh ??ng V?n h?c Mi?n Nam mnh mng nhi?u mu s?c, v c nhi?u tc gi? c?ng nh? tc ph?m lin quan ??n ?? ti ny m ti ch?a c d?p tham kh?o v khng c ?? ti li?u. Ti tin t??ng r?ng, khi c m?t v?n kh? quy t? nh?ng tc ph?m c?a V?n H?c Mi?n Nam (v khi ti dnh d?m ?? th?i gian ?? ??c nh?ng tc ph?m ?), th ti c th? b? tc thm cho ph?n trch d?n c?a mnh.
I. 40 n?m V?n h?c mi?n Nam th?t th? t? ci nhn c?a th? h? h?u chi?n:
Ti g?i n?n v?n h?c mi?n Nam 1954-1975 l n?n v?n h?c th?t th? v hai l do. Th? nh?t, c?ng nh? chnh th? Vi?t Nam C?ng Ho lc ?, gi?ng m?i c?a c? m?t n?n v?n h?c ? b? c?m t, b? ?y vo bi?t giam, ? ?i di t?n, ? ?i kinh t? m?i, ? ?i v??t bin, ? ch?t trong t, ? b? c?m kh?u, ? b? truy st. Th? hai, c?ng nh? c?ng ??ng di dn Vi?t h?i ngo?i ?i t? mi?n Nam, n?n v?n h?c th?t th? ny c?ng ? ???c ti thi?t v chuy?n mnh, thot thai thnh m?t n?n v?n h?c h?i ngo?i m?nh m? v ?a d?ng. Th?t th? khng c ngh?a l b? hu? di?t, m ng??c l?i, chnh trong s? b?c ch? ?, m nh?ng m?m s?ng m?i v??t ln, m?t ma v?n h?c m?i ?m ch?i, n?y l?c.
Trong bi ni ny, ti nhn v? v?n h?c mi?n Nam t? kinh nghi?m c?a m?t ng??i thu?c th? h? h?u chi?n, v nhn v? n?n v?n h?c ? trong t??ng quan v?i c?ng ??ng Vi?t h?i ngo?i trn th? gi?i. Cho nn hai ch? th?t th? chnh l ti?n ?? cho m?t cu?c ??i ??i, m?t kh?i ?i tang th??ng nh?ng trn m?t l? trnh nhi?u hy v?ng v v?n h?i. ?u l nh?ng v?n h?i? Ti xin nh?c qua kha c?nh v?n ho?a. C?ng ??ng chng ta may m?n ? ??n M? trong m?t th?i ?i?m thu?n l?i cho vi?c duy tr v?n ho v ngn ng? g?c. 50 n?m tr??c ?, ng??i dn thi?u s? ? M?, ch?ng h?n nh? ng??i Nh?t, khng c quy?n s? h?u b?t ??ng s?n v khng ???c ni ti?ng m? ??. Ngay c? tr? em g?c M? Ty C? c?ng b? ph?t khi ni ti?ng Ty Ban Nha t?i tr??ng. Nh? phong tro tranh ??u dn quy?n c?a th?p nin 50s, 60s, v nh? vo tro l?u ?a v?n ho (d c nh?ng gi?i h?n c?a n), m khi ng??i Vi?t t? n?n ??t chn ??n M?, chng ta c nhi?u ?u ?i so v?i cc s?c dn thi?u s? khc khi h? m?i ??nh c? t?i Hoa K? tr??c ?. Ch?ng h?n nh? ngay t? nh?ng ngy ??u, h?c sinh Vi?t Nam ???c h??ng d?n song ng? trong cc l?p h?c, vn vn.
?? hi?u ci nhn di?n l?u vong c?a ng??i Vi?t h?i ngo?i, th c?n hi?u kinh nghi?m c?a ng??i Vi?t tr??c khi di c?. V ph?n l?n dn s? g?c Vi?t t?i h?i ngo?i ra ?i t? mi?n Nam, kinh nghi?m c?a h? ? mi?n Nam tr??c 1975 l m?u ch?t ?? hi?u v? tm t? v ??i s?ng c?a h? ? h?i ngo?i, nh?t l c?a th? h? th? nh?t. V?n ch??ng la? m?t c??a ngo? ly? t???ng ?? hi?u v? kinh nghi?m con ng???i, vi? no? giu?p chu?ng ta th?u hi?u nh??ng ?n a?o cu?a m?t xa? h?i, m?t th??i ?a?i qua nh??ng vi t? v? ti?nh ca?m va? tm ly? cu?a con ng???i trong xa? h?i va? th??i ?a?i ?o?.
Khi nhn v? chi?u di l?ch s?, th ng??i Vi?t ? c kinh nghi?m ty? na?n t?? trong n???c, ch? khng ph?i ??n khi di c? ra h?i ngo?i cch ? ?t t? n?m 1975. Tuy kinh nghi?m di dn ng??i Vi?t (hay b?t c? dn t?c no trn th? gi?i) ? b?t ??u t? hng tr?m n?m tr??c, trong khun kh? c?a bi ni ny, ti ch? ?? c?p ??n giai ?o?n t? th? k? hai m??i cho ??n hm nay. Vi?t Nam ? th?p nin 1940-1950 ??i di?n v?i s? khnh chung c?a ch? ?? ? h? Php, s? hi?n di?n c?a qun ??i Nh?t, v s? can thi?p c?a M?. Ng??i dn ? ph?i th??ng xuyn ch?y lo?n, trnh bom trnh ??n, v l?u l?c ? cc n??c ln c?n. Hi?p ??nh Geneva ???c k k?t n?m 1954 l m?t bi?n c? gy nhi?u xo tr?n, v h?n hai tri?u ng??i ? r?i B?c ?i vo Nam. Su m??i n?m sau, nhi?u gia ?nh v?n cn th?t l?c nhau hay s?ng trong ng?n cch cho ??n ngy hm nay. Nh?ng bi?n c? khc c?ng ??y ng??i Vi?t vo kinh nghi?m t? n?n ngay trn qu h??ng mnh, nh? cu?c th?m st T?t M?u Thn 1968 ? Hu?. Tc ph?m Gi?i Kh?n S cho Hu?” c?a nh v?n Nh Ca ghi l?i nh?ng kinh hong v tuy?t v?ng c?a ng??i dn trong bi?n ch?t.
Do ?, ti cho r?ng v?i m?t l?ch s? ??y di t?n v l?u l?c nh? v?y ngay trn qu h??ng mnh, ng??i Vi?t ? c m?t c?n tnh di dn tr??c khi Si Gn th?t th? thng T? n?m 1975. Tuy nhin, m?c ?? v s? ??t ng?t c?a bi?n c? ny ??a c?n tnh di dn ln m?c ?? qu?c t?. S? ra ?i c?a ng??i dn mi?n Nam km theo m?t n?i m?t mt to l?n: m?t qu h??ng, m?t gia ?nh, m?t ??t n??c, m?t qu kh? c nhn. Nhi?u ng??i ra ?i v?i ngh? l mnh s? khng bao gi? ???c nhn th?y qu h??ng l?n n?a. ?y c l? l ni?m m?t mt l?n nh?t v tm tnh g?n b v?i qu h??ng, x? s? c?a ng??i Vi?t. N?m 1975 l m?t th?i ?i?m m?i v m?t b??c ngo?t d?t khot trong tm th?c di dn c?a ng??i Vi?t, khi chng ta b? ??t ra ngoi ??t n??c, khng nh? n?m 1954 hay 1968. Bn c?nh ?, v?n ho Vi?t Nam c? xt v?i v?n ho ph??ng Ty m?t cch d? d?i h?n, khng ch? nh? trong th?i Php thu?c hay th?i chi?n tranh Vi?t Nam, v khi cn trong n??c, mi tr??ng v?n mang Vi?t tnh, v?n ho ch? l?u ti?m tng trong ??i s?ng h?ng ngy v?n l v?n ho Vi?t. ? h?i ngo?i, v?n ho Vi?t tr? thnh v?n ho di dn, v?n ho s?c t?c, v?n ho thi?u s?, ph?i ch?u s? chi ph?i c?a v?n ho chnh ? ??t n??c t?m dung.
V v?y, ? n?m 1975, c?n tnh di dn c?a ng??i Vi?t mang m?t ngh?a m?i, v ng??i Vi?t ? th?c s? l?u vong. Trong b?i c?nh l?ch s? Vi?t Nam c?n ??i, n?u chng ta nhn vo n?m 1954 v 1968 nh? l kh?i ?i?m cho cu?c xu?t hnh n?m 1975, th c m?t s? ti?p n?i c?a c?n tnh di dn kh?i ?i t? gi?a th? k? hai m??i t? trong n??c, v m? r?ng ra th? gi?i n?m 1975. V s? ti?p n?i ny, n?n v?n ho?c mi?n Nam 1954-1975 la? ?i?m b?t ??u c?n thi?t cho b?t c?? ai mu?n ti?m hi?u v? ng???i Vi?t ha?i ngoa?i. T? ci ??t ?o?n B?c Nam n?m 1954, ??n ci v? nt c?a mi?n Nam 1975, tm th?c c?a ng??i dn Vi?t b? phn tn ? hai m?c ??: qu?c gia, v qu?c t?. N?u nh v?n qu c? Mai Th?o, qua tm tnh c?a Ph??ng trong ?m Gi T? H N?i, ? c?m th?y xa H N?i d ch?a r?i H N?i, th ng???i Vi?t ty? na?n sau tha?ng T? 1975 ?a? ca?m th?y xa qu h??ng ??n ch??ng na?o khi ?a? pha?i li?a bo? ??t n???c trong c?p ba?ch va? ?au ???n.
Chng ta cng nghe l?i tm tnh c?a c? nh v?n Mai Th?o trong truy?n ng?n ?m gi t? H N?i, do Ng??i Vi?t xu?t b?n t?i Sa?i Go?n n?m 1955.
Ph??ng nhn xu?ng v?c th?m.
H N?i ? d??i ?y.
T? ch? anh ??ng, Ph??ng nhn sang b? ???ng bn kia. Nh?ng t?ng bng t?i ? ??c l?i thnh kh?i hnh. T?ng chi?c m?t, nh?ng hng mi H N?i nho d?n. Ph??ng nhn ln nh?ng hng mi c? k?, ?au y?u ?y, gi?a m?t pht giy nho nh?t, anh c?m th?y chng ch?a ??ng r?t nhi?u tm s?, r?t nhi?u n?i ni?m. Nh?ng tm s? cm l?ng. Nh?ng n?i ni?m ngh?n u?t. C?a H N?i. C?a anh n?a.
D??i nh?ng hng mi cong tr?ng, ng?p ??y l ma kia, ?ang x?y ra nh?ng tm tr?ng, nh?ng bi?n ??i g m ? bn ny ???ng Ph??ng khng ?on hi?u ???c. H N?i ?ang ??i mu. ??ng bn ny b? ???ng nhn sang, Ph??ng b?t ??u ti?p nh?n v?i m?t th? c?m gic ?n l?nh, cch bi?t, anh ? ??ng trn m?t b? v? tuy?n m nhn v? m?t v? tuy?n bn kia. Bn ?y, c nh?ng hnh ?nh chia c?t, ??t ?o?n. Bn ?y, c nh?ng hnh chi?n lu?, nh?ng hng ro dy thp gai, nh?ng ?o?n ???ng c?m, nh?ng vng khng ng??i.
Ph??ng c?ng khng hi?u t?i sao n?a. Gi? ny anh cn l ng??i c?a H N?i, th? nh?p th? c?a H N?i, ?au ni?m ?au c?a H N?i, m H N?i hnh nh? ? ? bn kia.
Nh?ng Ph??ng d l?u luy?n H N?i, ? d?t o ra ?i, v anh ?i cng v?i tro l?u c?a th? gi?i T? Do. Anh khng ?i m?t mnh:
??ng m?t mnh trong ?m di, tr??c m?t H N?i ng? thi?p, Ph??ng ngh? ??n nh?ng ng??i b?n ???ng ? v??t H?ng H, ? b? H N?i, b? ??t B?c tr??c anh, v??t v? tuy?n v? ti?p t?c cu?c ??u tranh cho t? do, cho con ng??i, trn ph?n ??t n??c cn l?i. Anh bi?t r?ng th?i ??i, trong ngy t?i s? n?i k?t con ng??i b?ng m?t ni?m m?t h? th?ng t? do. Tm tr?ng c?a Ph??ng ?m nay c?ng l tm tr?ng c?a m?t ng??i th? my ??c, m?t ng??i dn c?y Tri?u Tin, ?ang ngy ?m v??t kh?i nh?ng v? tuy?n t ?y ?? tm m?t h??ng ?i, m?t chn tr?i c khng kh v nh sng.
D Ph??ng c?m th?y m?t tnh lin ??i v?i nh?ng ng??i ?ang ?i tm t? do khc trn th? gi?i, anh v?n ?ang ? trn m?nh ??t qu h??ng. Ci th?c lin qu?c gia ?y ch? lm cho anh thm m?nh m?, v?ng tin vo ch?n l?a c?a mnh v t??ng lai pha tr??c. ? l tm tnh c?a ng??i Vi?t r?i B?c vo Nam. Trong khi Ph??ng ?au ??n chia la H N?i nh?ng ra ?i v?i tm tr?ng ??y hy v?ng, ?i v? vng sng, ?i v? mi?n t? do, th ng??i Vi?t ly h??ng n?m 1975 ? ra ?i v?n ?i tm t? do nh?ng v?i tm tr?ng ly h??ng, m?t mt khn cng. Khi ng??i Vi?t r?i mi?n Nam ?? ?i vo th? gi?i, th tuy h? c?ng ?i tm m?t chn tr?i c khng kh v nh sng, nh?ng n?i ?au chia la qu h??ng ? ph? l?p b?t c? m?t vng sng no, ?? nh? Du T? L di?n t? trong bi th? Th? Vi?t t? Camp Pendleton (thng 6, 1975), ng??i Vi?t di t?n n?m 1975 c?m th?y mnh khng cn l mnh n?a. Th?a qu v?, ti ni ??n bi th? Th? vi?t t? Camp Pendleton” c?a Du T? L d n khng n?m trong dng v?n h?c mi?n Nam 1954-1975, b?i v n c lin h? mu m? v?i dng v?n h?c ?, trong s? n?i di c?a c?n tnh di dn c?a ng??i Vi?t.
cm ?n
cm ?n Pendleton
? cho ta tp l?u
chui ra chui vo
th?p th v r?t r
nh? m?t con chu?t
con chu?t da vng
v?i m?t c r?ng khng
v ?i tay th?a thi
II. M?t s? h? qua? v?n h?c v ngn ng? ??i v?i th? h? h?u chi?n:
Ti cho ??i sau chi?n tranh, cu?i n?m 1975, v l ba r?i th? thi?t hay ??i v?i qu v? no thch s?a th c th? ni, ti l s?a half and half v ? s?ng ?ng n?a ??u ??i ? Vi?t Nam v n?a sau ? h?i ngo?i. V?i kinh nghi?m s?ng ?, v v?i ni?m ?am m v?n ch??ng Vi?t Nam c?n ??i, ti ? tm hi?u v? giai ?o?n v?n h?c ny v?i nh?ng thu?n l?i t? nh?ng ph??ng php tra kh?o ti dng trong h?c thu?t. Ti l?i ???c ? ngay t?i Qu?n Cam, v v?i bnh nguyn internet r?ng l?n, ti c th? d d?m x?p nh?ng m?u puzzle l?i v?i nhau cho b?c tranh v?n h?c ny, v ?y l m?t cng vi?c gian nan. Ti ngh?, v?i cc b?n tr? khc khng c nh?ng ?i?u ki?n thu?n l?i nh? ti, th ch?c ch?n vi?c tm hi?u v? giai ?o?n v?n h?c ny cn kh kh?n, m m?t h?n nhi?u.
L?p ra m?t v?n kh? v? giai ?o?n v?n h?c mi?n Nam 1954-1975 l m?t cng trnh to l?n, ?i h?i m?t th?i gian di nhi?u n?m v nhi?u cng ?o?n. Ti mong r?ng cng trnh ny s?m ???c th?c hi?n, ?? nh?ng th? h? nh? ti v tr? h?n c th? tm ???c nh?p c?u, ?i vo m?t n?n v?n ch??ng r?c r? ? gip ??nh hnh cho v?n h?c h?i ngo?i, m n?n v?n ch??ng ?y, tuy xn l?n, nh?ng v?n cn ?n mnh ??i v?i th? h? bo bo v th? h? ngo?i bin chng ti.
Tuy nh?ng ng??i ph? n? trong gia ?nh ti hay k? chuy?n ??i x?a chng ti nghe, nh?ng mi ??n khi ti mang thai ??n l?n th? ba, th c nh?ng ?i?u M? ti m?i ni cho ti bi?t v? tu?i th? c?a ti. C l?, ti c?n lm m? th m?i bi?t m ni v? nh?ng ?? ti ny. M? k?, khi M? sanh ti m?i b?n tu?n, M? ? b? ?i?u ?i v? vng kinh t? m?i ?? d?y h?c, cn Ba ti ? ?i c?i t?o c? m?y thng tr??c ?, m gia ?nh c?ng khng bi?t Ba ti ?ang ? ?u. Chuy?n ti cho ??i khng cha l chuy?n ti bi?t t? nh?, v ti c?ng l?n ln khng cha ??n n?m 19 tu?i. Nh?ng chuy?n m ti l m?t ??a tr? s? sinh khng m? l chuy?n lm ti ng?c nhin v ph?n n?. ??i v?i ti, m?t ??a tr? c quy?n ???c ? bn m? n khi m?i cho ??i. M? ti ph?i d?t s?a ti khi ti ch?a ???c ??y thng. C l? ? l m?t trong nh?ng l do m trong c? cu?c ??i, ti lun c?m th?y m?t l? tr?ng trong tm t?, d ti c?m kch tnh th??ng v s? hy sinh m m? ti dnh cho ch? em chng ti, v c? con ci chng ti n?a. Ti khng ch? b? d?t s?a cch oan ?c lc ch?a ??y thng, m quan tr?ng h?n h?t, ti b? t??c ?o?t ci quy?n c?a m?t ??a b ???c m? m ?m, v? v?, nng niu, ch?m sc khi cn ?? h?n.
Ni v? m?t v?n ch??ng, th dng v?n h?c mi?n Nam (c? n?n v?n h?c Vi?t Nam tr??c ?, v th? h? c?i cch gio d?c chng ti ph?i h?c n?n v?n h?c nh?i s?) chnh l m?ch s?a m th? h? chng ti ? b? t??c ?i. Khi ??c B?i v Rc” c?a c? nh v?n Nguy?n Xun Hong, ti m?i bi?t nh?ng ci tro ngoe c?a ngn ng? mi?n Nam sau khi b? gi?i phng. Ti ??c tc ph?m ny vo kho?ng n?m 2005. N?u ? trong n??c, ch?c ch?n ti s? khng ???c bi?t tc gi? l?n tc ph?m. By gi?, tc ph?m ny ???c ph? bi?n ? nhi?u n?i trn m?ng internet, v nh?ng ro c?n c?a s? trao ??i thng tin trong n??c ? b? gi?t s?p, d v?n cn ? nh?ng t??ng l?a v nh?ng hng ro k?m gai k?m hm t? t??ng con ng??i. N?u ti khng s?ng ? h?i ngo?i, th c l? t?i by gi?, ti m?i c d?p ??c B?i v Rc, N?U v ?y l m?t ch? n?u r?t l?n n?u ti c? tm ?i tm hi?u dng v?n h?c ? b? tr d?p 40 n?m qua.
Trong m?t bi nghin c?u chuyn ??, ti ? l?p lu?n r?ng n?n v?n h?c (v ngh? thu?t) theo ch? ?? t? n?n v di dn ? h?i ngo?i ???c xy d?ng trn b? phng v?ng vng c?a n?n v?n h?c mi?n Nam 1954-1975. Khi ??c ?m Gi T? H N?i c?a nh v?n Mai Th?o, ti nh?n ra r?ng, tc gi? ? l ng??i t? n?n, ? ly h??ng tr??c khi ng r?i H N?i. Ci quy?t ??nh ra ?i v?n d? ? l m?t s? cch ng?n l?n lao, d ch? ?i v? ph??ng Nam, v?n cn thu?c v? m?nh ??t Vi?t Nam, nh?ng l vng nh sng, mi?n t? do. ??c Gi?i Kh?n S cho Hu? c?a nh v?n Nh Ca, th r rng, s? b?t an v b?t ??nh trong ??i s?ng c?a ng??i dn th?i lo?n ? bi?n ??i s?ng h?ng ngy thnh ??i s?ng t? n?n v?i nh?ng d?i ??i, s?ng ch?t, cn m?t c?a n.
Chnh quy?n m?i sau 1975 ? p d?ng nhi?u ch??ng trnh c?i cch ??i v?i mi?n Nam v c? n??c: c?i cch ru?ng ??t, c?i cch kinh t?, c?i cch gio d?c. Nh?ng c m?t ch??ng trnh c?i cch r?t ro nh?ng bn cng khai, khng c danh x?ng, l c?i cch ngn ng?. Ng??i ta dng nh?ng ngn t? m?i ?? phn bi?t nh?ng thnh ph?n ph?n ??ng, v ?? lo?i tr? nh?ng c nhn khng ???c ch? ?? m?i ch?p nh?n. Nh? c? nh v?n Nguy?n Xun Hong ? t? m? ghi l?i, ng??i ta ch? c?n v?n vo m?t t? ?? k?t n ng??i ni l ph?n ??ng. Do ?, v? m?t ngn ng?, th? h? h?u chi?n khng ch? ph?i ?n bo bo, m cn ph?i ?n c? khoai m ??c. M v n?n v?n h?c mi?n Nam ? th?t th? v ? ?i l?u vong, nn nh?ng th? h? h?u chi?n hon ton m t?t v? n?n v?n h?c ?, v khng bi?t r?ng, mnh ?ang s? d?ng m?t th? ti?ng Vi?t ? b? nhi?m ??c v nh?i s?. Cho ??n khi chng ti ??u thai ra h?i ngo?i.
III. Chng ti ? t?ng m? ci, nh?ng khng ch?p nh?n m? ci:
Th? h? chng ti sinh ra m? ci, v cha th ?i c?i t?o, m? th ?i kinh t? m?i, v?n h?c th b? chn s?ng. Nh?ng sau b?n th?p nin, chng ti ? ?on t? v?i cha m?, ? truy ra ???c nh?ng manh m?i ?? ?i l?i di s?n v?n h?c m chng ti b? t?ch thu. Chng ti kh??c t? lm k? m? ci trong gia ?nh ch? ngh?a c?a Vi?t Nam v c?a th? gi?i.
Ti may m??n ????c s?ng n??a cu?c ???i ?? Vi?t Nam va? n??a cu?c ???i ?? My?. Nh?ng ti khng may m??n r?i va?o l??p ??u tin trong ch??ng tri?nh ca?i ca?ch gia?o du?c cu?a chi?nh quy?n h?u 1975. Nh? ? ni, ?i?u na?y cu?ng c nghi?a la? ti bi?t r?t i?t ho??c khng bi?t gi? v? n?n v?n ho?c cu?a mi?n Nam trong giai ?oa?n tr???c khi ti cha?o ???i. Trong ba?i no?i ng??n na?y, ti se? khng no?i ??n nh??ng ng???i tre? c?m bu?t vi?t b??ng Ti?ng Vi?t. Ti nghi?, ?? nhi?u ca?ch, ca?i quan h? huy?t th?ng gi??a nh??ng th? h? sa?ng ta?c tr???c 1975 ta?i mi?n Nam va? nh??ng th? h? ngoa?i bin ta?i ha?i ngoa?i sng tc b?ng Vi?t ng? ?a? la? ?i?u ro? ra?ng. ?? ?y, ti xin ma?o hi?m va? nhi?n va?o th? h? g?c Vi?t sa?ng ta?c b??ng Anh ng?? la? chi?nh, va? nh?n ?i?nh r??ng, cho du? ho? khng tr??c ti?p th??a h???ng n?n v?n ho?c mi?n Nam 1954-1975, thi? ho? v?n chi?u a?nh h???ng cu?a n?n v?n ho?c na?y qua chi?nh kinh nghi?m s?ng va? mi tr???ng c?ng ??ng. Co? le? nhi?u vi? se? cho r??ng ti h?i la?c quan. Xin tr?n an qu?y vi? ngay, r??ng ti m?c b?nh la?c quan ma?n ti?nh, v khng c ??nh ?i?u tr?. Ti xin phe?p ??a ra m?t va?i ly? do ti da?m la?c quan trong tr???ng h??p na?y.
M?t ?i?u hi?n nhin la? n?n v?n ho?c mi?n Nam tr???c 1975 chi?nh la? n?n ta?ng v??ng va?ng cho v?n ho?c va? truy?n thng Vi?t ng?? ta?i ha?i ngoa?i trong su?t 40 n?m qua. ??i v??i ti, ph?c ho?t v?n ho?c mi?n Nam trong giai ?oa?n 1954-1975 ta?i ha?i ngoa?i la? m?t gi?c m? ?e?p nh?ng b?t b?t kha? thi, vi? ?i?u ki?n s?ng va? la?m vi?c ?? hai th??i ?i?m va? ?i?a ?i?m hoa?n toa?n kha?c nhau. Tuy nhin, t?? tm t? cu?a m?t th? h? h?u chi?n, ti thi?t tha mu?n nh?n ca?i di sa?n t?? giai ?oa?n v?n ho?c na?y vi? n?u khng co? ????c di sa?n na?y, th? h? cu?a ti va? ca?c th? h? sau se? la? nh??ng ca?i cy khng co? r?, v??i nh??ng ca?i g?c ghe?p n?i t?? gi?ng toa?n c?u hay ?i?a ph??ng ma? thi?u ?i ca?i c?n ti?nh Vi?t. Thm vo ?, n?n v?n h?c mi?n Nam l ngu?n t? t??ng v ngn ng? g?n nh?t ??i v?i th? h? h?u chi?n v? m?t th?i gian, v c th? tr?c ti?p khai m? cho chng ti v? x h?i mi?n Nam v? nh?ng th? h? ngay tr??c chng ti. ?y l nh?p c?u c?n thi?t ?? chng ti bi?t v? qu kh? c?a c?ng ??ng v gia ?nh mnh, gip chng ti hi?u thm mnh ? ??n t? ?u v ??n nh? th? no. Vi?c hi?u v? l?ch s? c nhn v c?ng ??ng c ?nh h??ng quan tr?ng ??i v?i nhn di?n v tm l c?a m?t ng??i. Ti?n s? Eliza Noh, trong lu?n n t? nhi?u n?m nghin c?u c?a c t?i ??i h?c Berkeley, ? k?t lu?n r?ng m?t trong nh?ng l do khi?n nhi?u thi?u n? M? g?c t? v?n l v h? c?m th?y m?t lin l?c v?i qu kh? c?a gia ?nh. N?u nh?ng ng??i c?m bt th? h? h?u chi?n khng gi? ???c lin l?c v?i v?n h?c mi?n Nam qua nh?ng tc ph?m c? th?, h? c th? lm vo s? b? t?c t??ng t?, v b? sng tc.
Khi n?n v?n ho?c mi?n Nam bi? b??c t??, thi? nh??ng tinh hoa cu?a no? bi? du?ng ?? truy sa?t va? c???ng b??c ng???i dn mi?n Nam, nh?t la? gi??i tri? th??c va? sa?ng ta?c. Trong ta?c ph?m kinh ?i?n “Bu?i va? Ra?c,” c? nha? v?n Nguy?n Xun Hoa?ng ?a? ghi la?i nh??ng ca?i vi t? trong cu?c tha?m sa?t ch?? nghi?a, ma? ti cho r??ng la? m?t cu?c ca?i ca?ch khng tn ????c th??c hi?n r?t ra?o ngay t?? sau nga?y H?ng qun B??c Vi?t ti?n chi?m mi?n Nam. Chi?nh quy?n m??i h ha?o va? th??c hi?n nhi?u cu?c ca?i ca?ch m?t ca?ch cng khai va? r?m r?, nh?ng cu?c ca?i ca?ch bi? c??c nh?t la?i la? m?t ha?nh tri?nh n l? v danh. Ti?ng Vi?t ?a? bi? n l? ho?a va? b?n cu?ng ho?a, ?? nh??ng th? h? h?u chi?n nh? ti khng chi? co?i co?c v? th? ch?t vi? ?n ??n bo bo, ma? co?m co?i v?t v?? v? ch?? nghi?a vi? bi? tru?ng ??c. Kh? n?i, chi?nh chu?ng ti khng bi?t mi?nh tru?ng ??c, cho ??n khi khng co?n s?ng trong mi tr???ng nhi?m ??c n??a. ?? gia?i ??c, chi?nh chu?ng ti pha?i y? th??c va? ch?p nh?n c??t bo? nh??ng ph?n c? th? bi? tru?ng ??c cu?a mi?nh, nh? m?t ng???i bi? ung th? pha?i gia?i ph?u ?? bo? ?i nh??ng gi? ?a? bi? h? th?i.
M?t ?i?u ?a?ng m??ng la? co? nhi?u gia ?i?nh g?c Vi?t co? phu? huynh la? ng???i c?m bu?t ?a? nui d???ng ti?nh yu ch?? nghi?a trong th? h? con cha?u, va? nh? v?y, a?nh h???ng cu?a n?n v?n ho?c mi?n Nam co? a?nh h???ng ro? r?t xuyn th? h?. Thi s? ?? L?nh i Linh, i n? c?a Nh v?n/Lu?t s? ?inh T? Bch Thu v chu ngo?i c?a Nh bo/Bnh lu?n gia ?inh T? Th?c, l m?t tr??ng h?p. ?? di sa?n cu?a n?n v?n ho?c mi?n Nam khng bi? mai m?t va? ?? a?nh h???ng cu?a no? ????c r?ng kh??p, thi? ca?i di sa?n ?o? c?n ????c h? th?ng ho?a va? trao la?i cho nh?ng th? h? ti?p n?i. Tuy v?y, ch?? nghi?a la? m?t pha?m tru? r??c r?i va? ph??c ta?p. No? khng ro? ra?ng nh? ba?i toa?n c?ng. Ti khng th? no?i m?t ca?ch ch??c ch??n r??ng, vi? ta?c gia? X cu?a th? h? 1 ?a? a?nh h???ng ??n ta?c gia? Y cu?a th? h? 2, hay ta?c gia? Z cu?a th? h? 3. Nh?ng nh??ng s??i t? v hi?nh v?n ?an xuyn ca?c th? h? cu?a ng???i Vi?t ha?i ngoa?i va? ca? nh??ng ng???i tre? co? quan tm co?n ?? trong n???c n??a.
IV. Vi g?i v? c?n tnh s?c t?c trong sng tc c?a nh?ng th? h? ngo?i bin, nh?t l t??ng quan c?a h? v?i ti?ng M? ?? trong qu trnh sng t?o:
V?n ch??ng ch? ngh?a l m?t th? gi?i mng lung. Khng nh? trong ton h?c, ng??i ta c th? ni: c hai ?i?m A v B, v ?y l ???ng th?ng n?i hai ?i?m ?y. Trong v?n ch??ng, ?i khi t? ?i?m A ??n ?i?m B l bi?t bao vng m kh?i, bi?t bao ci tr?u t??ng, bi?t bao mi?n tr hu?, bi?t bao tr?p trng tm th?c. ?t nhi?u v? t?ng gp m?t trong giai ?o?n v?n h?c mi?n Nam 1954-1975 c?m th?y r?ng th? h? h?u 1975 nh?t l nh?ng th? h? l?n ln ? h?i ngo?i ch?c g ? g?n b v?i n?n v?n h?c ? th?t th? ny. Ti xin m??n hai cu th? trong bi Thn V? D?” c?a Hn M?c T? ?? l?m bn v? vng m kh?i gi?a n?n v?n h?c mi?n Nam v gi?i sng tc thu?c th? h? h?u chi?n t?i h?i ngo?i. N?u ci v?n h?c 1954-1975 l m?t Thn V?, th t? ci ?y, m?t s? nh v?n c?a giai ?o?n ny c l? t?ng c?m thn:
? ?y s??ng khi m? nhn ?nh
Ai bi?t tnh ai c ??m ?
?i?u m nh?ng th? h? di dn lun lo l?ng v? cc th? h? sinh ? h?i ngo?i l: Khng bi?t nh?ng th? h? ?i sau c cn ??m ? v?i nh?ng g ng b, cha m? ? tri qua, ? g?y d?ng? Trong gia ?nh v?n h?c ?t c?ng th?. Nh?ng tc g?a c?a mi?n Nam ch?c c?ng ? t?ng h?i: khng bi?t c bao nhiu ng??i tr? sinh sau 1975 ??c tc ph?m c?a mnh, v ??c nh? th? no? B? qu h??ng x? s? ra ?i l m?t s? ??t ?o?n, v nh?ng ??t ?o?n trong ??i s?ng t? n?n c?ng ??a ??n nhi?u ??t ?o?n khc. Nh?ng gi?a nh?ng ??t ?o?n v ?? nt, ng??i Vi?t h?i ngo?i ? ??m m?m v vun b?i cho nh?ng thn lng Vi?t Nam m?i, nh?ng ma v?n h?c m?i.
?? n?n v?n h?c ti?ng Vi?t h?i ngo?i th?c s? th?ng hoa, th cc th? h? c?m bt h?u 1975 c?n nh?n ???c di s?n t? n?n v?n h?c tr??c 1975 ?? ti?p t?c sng t?o b?ng ti?ng m? ??, ?? h? nh?n chn ???c n?n t?ng c?a nh?ng sinh ho?t m h? v?n tham gia m?t cch th?u ?o v c h? th?ng. Mu?n c m?t v?n kh? l?u gi? tinh hoa n?n v?n h?c mi?n Nam tr??c 1975, th ch? nh?ng ng??i trong cu?c m?i lm cng vi?c ny ??n n?i ??n ch?n. Gi?i tr? c?m bt t?i h?i ngo?i c b?t ???c nh?p c?u v?i qu kh? ?? ti?p t?c b?i th? cho v?n ch??ng Vi?t trong th? k? 21 trn th? gi?i hay khng, cn tu? thu?c vo nh?ng th?a k? v?n ch??ng c? th? m h? nh?n ???c t? th? h? ?i tr??c. Xin hy trao V?n H?c Mi?n Nam cho Gi?i Tr? Vi?t Nam ton c?u.
Th?a qu v?, m?c d c nh?ng ro c?n ngn ng? v nh?ng kho?ng cch th? h?, ti cho r?ng tuy chng ta ch?a c nh?ng nghin c?u ?? ??a ra m?i lin h? gi?a n?n v?n h?c mi?n Nam v gi?i sng tc thu?c th? h? h?u chi?n, nh?ng ch?c ch?n c nh?ng s?i t? v hnh n?i k?t m?t n?n v?n h?c th?t th? ? ??t n?n t?ng cho ??i s?ng ch? ngh?a c?a ng??i Vi?t h?i ngo?i, v?i nh?ng ma v?n ch??ng m?i ?ang v??n mnh ? x? ng??i. M?t trong nh?ng ?i?m gip chng ta nh?n di?n m?i lin h? ny, l ?? ti v tm th?c di dn m m?t s? ng??i tr? ch?n cho cng vi?c sng t?o c?a mnh. H?n n?a, khng ch? nh?ng ng??i c?m bt tr? m?i truy nh?n c?n tnh s?c t?c v di dn/t? n?n, m c? nh?ng ngh? s? tr? g?c Vi?t trong nhi?u lnh v?c ngh? thu?t khc nhau.
Ti xin l?m bn ??n nh?ng vng ngh? thu?t khc ngoi v?n ch??ng, ?? th?y r?ng nh?ng th? h? h?u chi?n sinh tr??ng hay cho ??i t?i h?i ngo?i c?ng tm v? v?i di s?n s?c t?c c?a mnh khng ch? qua nh?ng sng t?o h??ng theo cc ?? ti n?i b?t c?a ng??i Vi?t h?i ngo?i, m cn b?ng vi?c dng ti?ng Vi?t trong tc ph?m c?a mnh. T? nh?ng ho? s? nh? Laura Nguy?n v?i b?c tranh ch than N?p, ho? s? Jerry Tr??ng v?i tc ph?m L?p/V?, hay ho? s? Danh V v?i tc ph?m Go Mo Ni Ma Da, th nh?ng ho? s? tr? ny khng ch? s? d?ng ti?ng Vi?t cho t?a ?? ho? ph?m, m cn ??a kinh nghi?m l?ch s? c?a Vi?t Nam vo nh?ng vng di?n ??t m?i.
?i su h?n vi?c ??t tn cho tc ph?m c?a mnh b?ng ti?ng Vi?t l ch?n l?a s? d?ng ti?ng Vi?t trong sng t?o. ?y l m?t th? thch l?n ??i v?i nh?ng ai sinh tr??ng ? h?i ngo?i, v h? v?n s? d?ng ngn ng? chnh l ti?ng Anh hay m?t ngn ng? ??a ph??ng khc. Trong m?t cu?c ph?ng v?n b?ng ti?ng Vi?t v?i Ti?n s? Vi?t H? L, v?n l m?t thi s? v ho? s? ? t?m vc qu?c t?, cho ??i ? Si Gn v cng gia ?nh v??t bin n?m hai tu?i ti ? h?i li?u anh c mu?n thay ??i g trong s? nghi?p c?a mnh, Vi?t ? tr? l?i, N?u c th? ?i ng??c th?i gian, Vi?t s? c? g?ng h?c ti?ng m? ?? ch?m ch? h?n ?? c th? tr? l?i ph?ng v?n h?p d?n h?n! Ti c vinh h?nh ph?ng v?n r?t nhi?u b?n tr? sinh t?i h?i ngo?i nh?ng ni, vi?t, ??c ti?ng Vi?t l?u lot.
Ng??c l?i, c?ng c nh?ng thi s? tr? khc khng dm dng ti?ng Vi?t, v s? xc ph?m ??n ngn ng? ???c dng ring trong gia ?nh m?t ngn ng? m ??i v?i h? r?t thing ling. Nh th? Ocean V??ng sinh ? Sign, Vi?t Nam n?m 1988, v ??n M? khi m?i m?t tu?i r??i. Ocean l tc gi? c?a hai t?p th?: No (Nxb YesYes Books, 2013) v Burnings (Nxb Sibling Rivalry Press, 2010), v?n n?m trong danh sch American Library Associations Over The Rainbow v ???c dng r?ng ri trong cc tr??ng ??i h?c t?i M? v cc n??c khc. Ocean nh?n gi?i Pushcart n?m 2013, bn c?nh cc vinh d? khc. Ocean b?t ??u lm th? khi B Ngo?i c?a anh qua ??i. Trong m?t cu?c ph?ng v?n b?ng ti?ng Anh n?m 2013, ti ? h?i, n?u c th? vi?t b?ng ti?ng Vi?t, li?u Ocean c c?m th?y c m?t cch hon ton khc ?? ? bn B Ngo?i v t??ng nh? B khng? Anh tr? l?i (ti d?ch sang ti?ng Vi?t), Khng. Ti?ng Vi?t r?t qu gi ??i v?i ti v n l ngn ng? ti s? d?ng trong b?p, v?i gia ?nh. ? l ngn ng? m ti h?c t? nh?ng ci ch?t v s? ra ??i c?a ng??i thn. Qua ?, ti?ng Vi?t hon ton ??c l?p v?i ngh? thu?t v nh?ng g ph?c t?p. Khi ti ni ti?ng Vi?t, ti ni trong m?ch n??c trong. Ti tho?i mi nh?t. Ti c th? ni t?t c? v khng ni g cng m?t lc. Nn ti khng mu?n sng tc b?ng ti?ng Vi?t. Ti khng mu?n dng ngn ng? ? cho th? ca. Ti khng mu?n lm hoen ? n. H?n n?a, m nh?c, m ?i?u trong ti?ng Vi?t th ? th? ?? r?i.
Bn c?nh l do tnh c?m khi?n cho m?t s? ng??i c?m bt tr? khng s? d?ng ti?ng Vi?t trong sng tc, th c?ng c nh?ng l do r?t th?c t? khi?n cho h? ch?n vi?t b?ng ti?ng Anh. Trong nh?ng bu?i ni chuy?n v? k? thu?t vi?t v nghi?p vi?t cho cc l?p ti?ng Vi?t t?i Westminster High School ? Qu?n Cam, California, ??u n?m 2014, ti ? ??a ra m?t cu?c th?m d ng?n v?i g?n 100 em h?c sinh trung h?c. ?a s? cc h?c sinh trong nh?ng l?p ny gi?i ti?ng Vi?t h?n ti?ng Anh v m?i ??nh c? ? M?. Cc em ???c yu c?u t? nh?n ??nh v? kh? n?ng ti?ng Vi?t c?a mnh, bn c?nh m?t lo?t cu h?i v? ch?n l?a vi?t ti?ng Vi?t hay ti?ng Anh. Cu h?i nh? th? ny: Em s? ch?n cng vi?c no? Vi?t 800 ch?, nhu?n bt $500; hay Vi?t 1,200 ch?, nhu?n bt $50? Ti?p theo, c?ng cu h?i ?, nh?ng c thm hai y?u t? khc cho cu tr? l?i. Ch?n l?a th? nh?t: Vi?t 800 ch?, nhu?n bt $500, ti?ng Anh, ?? ti ???c ??nh s?n. Ch?n l?a th? hai: Vi?t 1,200 ch?, nhu?n bt $50, ti?ng Vi?t, ?? ti do chnh em ch?n. Em s? ch?n cng vi?c no: th? nh?t, hay l th? hai? V ?y l cu h?i sau cng: Khi bi?t thm v? ch?n l?a v ngn ng? cho m?i cng vi?c, em c thay ??i quy?t ??nh c?a mnh khng? T?i sao?
C l? qu v? c?ng ?on ???c, t?t c? cc em ? ch?n vi?t 800 ch?, nhu?n bt $500, v nh? ?a s? cc em ni, Nhi?u ti?n, t ch?, ?? c?c. Sau khi bi?t thm hai y?u t? v? ngn ng? v ?? ti th ?a s? v?n khng thay ??i quy?t ??nh. M?t em ? vi?t, Khng, v by gi? th? em c?n l ti?n, sau ny th c th? suy ngh? l?i! 14% ??i quy?t ??nh v ch?n vi?t ti?ng Vi?t, theo ?? ti mnh ch?n, d v?i nhu?n bt th?p, v nh? m?t em ni, Em s? bi?t ci topic em c?n vi?t; v m?t em khc, Ti mu?n ???c vi?t ci g ti thch; ho?c v m?t l do r?t th?c t?, Em ch?a gi?i ti?ng Anh; hay l v khng mu?n M?t cng ?i l?y thm l?p ti?ng Anh t?n ti?n!
C m?t em h?i ng??c l?i ti: C ?i, c vi?c no vi?t 100 ch? ???c $100,000 khng C? Ti ch?a bao gi? th?y n?i no rao vi?c nh? v?y, nn n?u qu v? bi?t th xin cho ti thng tin ?? chuy?n ??n em sinh vin ny. Th?a qu v?, ti nh?c ??n cu?c th?m d ny, v n ph?n ?nh ci th?c t? l ngh? c?m bt b?ng ti?ng Vi?t ? h?i ngo?i khng ph?i l m?t ch?n l?a kinh t? kh? thi. Trong cu?c ph?ng v?n do L Qu?nh Mai th?c hi?n trn H?p L?u, Nh v?n Tr?n V? ? ni, Ti ch? mong mu?n, cc t?p san v?n ch??ng VN trn gi?y c?ng nh? trn m?ng, cng nh xu?t b?n ngoi n??c tr? tc quy?n v nhu?n bt cho cc tc gi?, k k?t v?n ki?n h?p ??ng ?ng hong y nh? Ty ph??ng D??ng Thu H??ng c l?n tuyn b?: Ci nh?c l?c h?u ngho ?i, c?ng nh?c nh? ci nh?c m?t n??c. Ti mu?n thm: Ci nh?c khng tr? ti?n nhu?n bt, c?ng nh?c nh? ci nh?c m?t n??c. Mu?n v?y, nh?ng ti bi?t r cc t?p ch khng c l?i t?c. Khng nhu?n bt ? ngoi n??c ? thnh m?t thng l?. M?t truy?n th?ng. V h?n m?t truy?n th?ng, m?t ??nh m?nh.
Cho nn, t? b?n thn vi?c s? d?ng ti?ng Vi?t trong sng tc ? h?i ngo?i ? l m?t ch?n l?a ??t ??, ch?a k? ??n nh?ng y?u t? v? s? l??ng ??c gi?, v nh?ng gi?i h?n ngn ng? t?t y?u cho cc b?n sinh tr??ng ? h?i ngo?i. ?y c?ng l m?t trong nh?ng l do c?n ph?i trao di s?n v?n h?c mi?n Nam 1954-1975 cho nh?ng th? h? h?u chi?n, ?? gip h? c m?t ngu?n v?n d?i do cho m?t con ???ng kh cam go. ?i?u ?ng qu, l d nh?ng th? h? sinh ? M? khng thng th?o ti?ng Vi?t, h? v?n c? g?ng dng ti?ng Vi?t nh? m?t ph?n c?a c?n tnh v?n ho g?c. Qua nhi?u D? n nghin c?u khc nhau v? ng??i Vi?t h?i ngo?i t?i B?c M?, c Chu, v u Chu trong 21 n?m qua, ti ? g?p nhi?u b?n tr? sinh ? h?i ngo?i nh?ng thng th?o ti?ng m? ??. H? s? d?ng ti?ng Vi?t l?u lot ? c? cc m?t: nghe, ni, ??c, vi?t. M khng ch? nh?ng ng??i trong gi?i c?m bt, m trong nhi?u ngnh khc nh? d??c, lu?t, th??ng m?i, vv. Bn c?nh ?, cn c nh?ng b?n tr? khng ph?i ng??i Vi?t ? kh?p n?i trn th? gi?i ch?n theo h?c nh?ng ngnh v? v?n ho, ngn ng?, v?n ch??ng Vi?t Nam. N?u chng ta c m?t v?n kh? chnh th?c v? v?n h?c mi?n Nam trong giai ?o?n ny, th s? gip t?t c? gi?i tr? h?i ngo?i d g?c Vi?t hay khng d? dng tm hi?u v? v?n h?c Vi?t Nam trong giai ?o?n c?n ??i. N?u khng, h? s? tm th?y m?t ng c?t, v c th? chuy?n h??ng tm hi?u v? nh?ng ?? ti khc v?i ti li?u c s?n.
Kinh nghi??m cu?a ngu???i di da?n ?? b?t c?? no?i na?o tre?n th? gi??i cu?ng thu???ng bi? mai m??t va? l?p ?i b??i ra?o ca?n ngo?n ng??, v??t l??n mu?u sinh, va? s?? ni?n l??ng cu?a qua? kh?? tang thu?o?ng. Ngu???i Vi??t ?? ha?i ngoa?i ?a? may m??n co? ?i?u ki??n thu??n l??i ?? m?? m??t bu???c ngo??c m??i. N?m 2004, ti c th?c hi?n m?t d? n v? truy?n thng Vi?t ng? t?i Little Saigon, v ph?ng v?n m?t s? v? trong bo gi?i v? vi?c s? d?ng ti?ng Vi?t trong c?ng ??ng Vi?t Nam trong vi ch?c n?m t?i. ?a s? ??u cho r?ng, c l? c?ng gi?ng nh? cc c?ng ??ng di dn g?c khc, c?ng ??ng Vi?t Nam c?a chng ta s? duy tr ???c ti?ng Vi?t ch? trong m?t hai th? h? ??u. Nh?ng th? h? sau s? ?i vo dng chnh, v ti?ng Vi?t khng cn quan tr?ng ??i v?i h?. ? n?m 2014 ny, chu?ng ta co? ngo?t b?n mu?o?i na?m duy tri? va?n hoa?, li?ch s??, va? ti?ng Vi??t qua ca?c sinh hoa?t v?n h?c, v?n ho, Vi??t ng??, va? truy?n tho?ng ta?i ha?i ngoa?i. Trong nh??ng na?m g?n ?a?y, v??i phong tra?o gia?o du?c song ng?? Anh Vi??t n?? r?? trong h?? th?ng gia?o du?c co?ng l??p ?? Hoa Ky?, chng ta ? c nh?ng v?n h?i m?i, t? nh?ng ch??ng trnh song ng? Anh Vi?t t? b?c ti?u h?c, ??n cc l?p ti?ng Vi?t ? b?c trung h?c, ch??ng trnh c? nhn hon ton b?ng ti?ng Vi?t ? b?c ??i h?c, v nhi?u ch??ng trnh v? v?n ho v ngn ng? Vi?t khc. Chu?ng ta co? th? tin r??ng, ca?c th? h?? tu?o?ng lai se? co? ?u? kha? na?ng ngo?n ng?? ?? la?nh h??i nh??ng ta?c ph?m c?a n?n v?n h?c Mi?n Nam b??ng chi?nh ti?ng me? ?e? cu?a mi?nh, ma? kho?ng c?n ?i vo?ng qua m??t ba?n di?ch Anh ng??. Nh?ng tr??c h?t, chng ta c?n trao n?n v?n h?c ? cho h?.
Nh?ng th? h? h?u chi?n ph?i ??i di?n v?i nhi?u kho?ng cch khi h? tm v? qu kh? c?a gia ?nh v c?ng ??ng: kho?ng cch th? h?, kho?ng cch ngn ng?, kho?ng cch v? kinh nghi?m s?ng, kho?ng cch v? nh?n th?c v? l?ch s?. Trong tr??ng h?p c?a Ocean V??ng, anh cho ??i m??i ba n?m sau khi chi?n tranh Vi?t Nam k?t thc, nh?ng l?ch s? gia ?nh ? ??t Anh ngay vo gi?a cu?c chi?n v?i cng vi?c m B Ngo?i c?a Anh ? lm ?? s?ng cn, v?i nh?ng ci ch?t c?a nh?ng ng??i nam trong gia ?nh, v m?i vi?c khc. Khi ???c h?i, lc no th anh b?t ??u th?c ???c v? chi?n tranh Vi?t Nam, v anh c quan h? c nhn nh? th? no v?i cu?c chi?n, Ocean ? ni, Ti tr? nn th?c v? chi?n tranh khi ti c? th?y ng??i Vi?t, th??ng ???c ?ng b?i nh?ng di?n vin da tr?ng v?i khun m?t vng, b? John Wayne b?n trn mn hnh TV. Ti ngh? th?t l k? qu?c khi nhi?u ng??i Vi?t b? b?n ch?t b?i ng??i t?t. Ti ngh? ti ph?i l m?t ng??i x?u. Nn ti ?i th? vi?n ?? th? tm hi?u xem ti x?u nh? th? no. ? l khi ti khm ph ra sch v ch?. V qua sch, ti bi?t r?ng b?n c th? dng ch? ?? bi?n m?t ng??i thnh ng??i t?t hay ng??i x?u. Nh? th? ?o thu?t (h?t trch). ? l m?t trong nh?ng kho?ng cch c th? ???c kho? l?p n?u nh?ng th? h? h?u chi?n t?i h?i ngo?i c ???c di s?n c?n thi?t, l nh?ng tc ph?m c?a v?n h?c mi?n Nam, gip h? hi?u ???c mnh ??n t? ?u, v ? c m?t qu h??ng nh? th? no.
?? k?t, ti m?i qu v? cng nghe m?t bi nh?c rap c?a John Vietnam Nguy?n, m?t nh?c s? tr? qu c?. M? anh l m?t ph? n? Vi?t t? n?n, v cha anh l m?t c?u qun nhn M?. Anh cho ??i t?i Chicago n?m 1993, v m?t c?ng t?i ?y khi c?u m?t ng??i b?n kh?i ch?t ?u?i thng Chn n?m 2012. John Vietnam ? c nhi?u ?ng gp cho c?ng ??ng ngh? thu?t, sinh vin, v ??a ph??ng, v ng??i ta ? v? m?t mural c?ng nh? dnh m?t con ???ng t?i Chicago ?? vinh danh anh. Anh sng tc b?ng ti?ng Anh, nh?ng c m?t bi v?i nhan ?? a hapa rap in Vietnamese t?a th ti?ng Anh, nh?ng ca t? hon ton b?ng ti?ng Vi?t (https://www.youtube.com/watch?v=V3U-hqQ3kGo). ? ?y, ti ch tr?ng vo vi?c John Vietnam dng hon ton ti?ng Vi?t trong bi nh?c rap c?a mnh v ??a c? ph? ?? song ng?, d ph?n ti?ng Vi?t c sai chnh t?. Ti xin php khng bn ??n ca t?, v ?i?u ? lin quan ??n vi?c phn tch nh?c rap, v?n khng ph?i l ?? ti c?a ngy hm nay. ?i?u ti mu?n nh?n m?nh l c th? ?y l tc ph?m to b?o nh?t c?a ng??i nh?c s? tr? ny, v ch?n l?a ngn ng?. Nh?ng ch? sai chnh t? trong ph?n ph? ?? cho th?y c l? John c?ng r?t v?t v? ?? so?n ph?n ph? ??. Nh? chng ta th?y, Ocean V??ng tuy sinh ? Vi?t Nam, nh?ng c m?t thi ?? hon ton khc v?i John Vietnam v? ti?ng Vi?t trong vi?c sng tc. ??i v?i Ocean, ti?ng Vi?t r?t thing ling, ch? ?? ni v?i ng??i thn, nn Ocean khng dm dng ??n trong sng t?o. Ng??c l?i, John Vietnam ch?n dng ti?ng Vi?t, tuy anh ni ti?ng Vi?t v?i m h??ng c?a nh?ng ng??i Vi?t g?c h?i ngo?i.
Qua tc ph?m ny, John Vietnam ? ??a ti?ng Vi?t h?i nh?p vo dng chnh, qua m?t b? mn ngh? thu?t trnh di?n r?t ph? bi?n ??i v?i ng??i tr?. Nh? v?y, anh ? gip ??a ti?ng Vi?t g?n h?n v?i nh?ng th? h? m?i, v v?i c? nh?ng ng??i hm m? anh khng ph?i l ng??i Vi?t ho?c khng bi?t ti?ng Vi?t. Qua ?, anh c?ng gip ph?n bc m?t l thuy?t trong khoa h?c x h?i v? kinh nghi?m di dn, ? l nh?ng c?ng ??ng di dn th??ng b? frozen hay ?ng b?ng trong qu kh?, v s?ng trong qu kh?. Qua nh?ng m?ng x h?i c?a mnh, John Vietnam m?i g?i m?i ng??i t??ng ni?m thng T? nh? m?t cch gi? gn v cng nh?n g?c gc c?a mnh. Anh tm hi?u v g?n b v?i l?ch s? di dn c?a mnh, nh?ng ??ng th?i, anh c?ng dng chnh l?ch s? ? ?? ??nh h??ng cho hi?n t?i v t??ng lai m?t cch s?ng ??ng. V tc ph?m a hapa rap in Vietnamese l m?t th d? c? th?.
Xin tr?ng cm ?n th?i gi? qu bu c?a qu v?.
Ngu?n: trnhttp://damau.org/archives/34771
