Tr?n Don Nho
M?t n?m: hai gi?i Nobel v?n ch??ng
Trong s? b?y khun m?t v?n ch??ng m ng??i ta d? ?on s? ?o?t gi?i Nobel n?m nay, Maryse Cond (Php/Guadeloup), Lyudmila Ulitskaya (Nga), Olga Tokarczuk (Ba Lan), Ng?g? wa Thiongo (Kenya), Can Xue /Tn Tuy?t (Trung Hoa), Margaret Atwood (Canada) v Anne Carson (Canada), c m?t ng??i ???c Hn Lm Vi?n Th?y ?i?n ch?n, ? l Olga Tokarczuk, nh?ng ?i?u h?i tri khoy l ch?n cho gi?i Nobel n?m ngoi, 2018. Gi?i 2018 b? t?m ?nh ch? v m?t v? tai ti?ng l?m d?ng tnh d?c, gian l?n ti chnh v ti?t l? tin t?c dnh lu ??n ng Jean-Claude Arnault, ng??i ch?ng Php c?a b Katarina Frostenson, m?t thnh vin c?a Ban Gim Kh?o gi?i, khi?n b v 6 thnh vin khc ph?i t? ch?c, cn ng Arnault th ng?i t. Trong lc ?, gi?i Nobel v?n ch??ng n?m nay (2019) ???c trao cho m?t khun m?t khc, hon ton b?t ng?, ? l Peter Handke, nh v?n o. Handke nh?n ???c tin vui khi ?ang ? nh, cn Tokarczuk th nh?n tin khi ?ang li xe trn ???ng ?i du l?ch ? ??c. C? hai ??u tuyn b? ch?p nh?n gi?i.
Hai nh v?n, m?t nam, m?t n?, ??u xu?t thn t? vng Trung u (Central Europe), nh?ng khc nhau v? chnh ki?n: Olga Tokarczuk c xu h??ng t? do, t? khuynh trong lc Handke c xu h??ng h?u khuynh. C? hai, k? t ng??i nhi?u, ??u g?p ph?i nh?ng ph?n ?ng khng m?y thu?n l?i khi gi?i ???c Hn Lm Vi?n chnh th?c loan bo vo cu?i tu?n l? v?a qua.
Tranh ci: m?i di nh?m vo Peter Handke
Gi?i Nobel v?n ch??ng, t? lu, m?t khi ???c cng b?, th??ng gy ra tranh ci, ??n n?i, ?i?u ny ? thnh truy?n th?ng. C l? do ti?ng t?m c?a n l?n qu, m s? ch?n l?a l?i n?m trong tay c?a m?t nhm nh? ng??i th??ng c quan ?i?m khng m?y trng h?p v?i qu nhi?u ng??i mang theo qu nhi?u quan ?i?m khc nhau. Nhi?u nh v?n, nh th? v?n d b?u gi?i, cho r?ng n ch?ng mang thm gi tr? g cho n?n v?n ch??ng th? gi?i, th?m ch cn c h?i, v ? nhi?u l?n ???c trao cho nh?ng ng??i ch?ng c ti?ng t?m g, m ph?m ch?t v?n ch??ng c?ng xong x?nh. ?y v?y m khi th?y c ng??i ?o?t gi?i th c?ng ln ti?ng khen, ch ny n? kh r?n rng. L?n ny c?ng th?, trng b? cn lm xm h?n. Thay v nghe nh?ng l?i bn tn, x?ng t?ng, vui m?ng v tm ??c, th gi?i Nobel v?a loan bo ? gy ra tranh ci, lm th?t v?ng nh?ng ng??i h?m h? trng ch? nghe ngng tin vui, ??ng th?i lm lu m? thnh qu? v?n ch??ng c?a nh?ng ng??i ?o?t gi?i. N?m nay, Hn Lm Vi?n Th?y ?i?n b? ph phn l ? b?i ??c trn hai m?t tr?n: b?i ??c v?i l?i cam k?t t thin u Chu (Eurocentric), v hai k? ?o?t gi?i ??u l ng??i u chu; v b?i ??c v?i l?i h?a ph?c h?i uy tn c?a Vi?n b?ng cch ch?n l?a nh?ng ng??i v?a c ti n?ng v?n ch??ng v v?a ?p ?ng nh?ng chu?n m?c ??o ??c c?n b?n, v Peter Handke c quan ?i?m chnh tr? sai tri.
Ph?n ?ng v? vi?c ch?n l?a Peter Handke ph?i ni l kh d? d?i t? c? v?n gi?i, bo gi?i gi?i l?n chnh gi?i. Nh v?n Jennifer Egan, ch? t?ch H?i V?n Bt Hoa K? (PEN America), trong m?t b?n ln ti?ng nhn danh t? ch?c, ph phn r?ng, Chng ti ch?t l?ng ng??i khi hay tin nh v?n ???c ch?n l?a l m?t ng??i ? s? d?ng ti?ng ni c?a mnh ?? c?t xn s? th?t l?ch s? v ln ti?ng cng khai h? tr? cho nh?ng th? ph?m di?t ch?ng, nh? c?u T?ng th?ng Serbia Slobodan Milosevic v Radovan Karadzic, lnh t? ng??i Serb Bosnian. Vo th?i ?i?m m ch? ngh?a dn t?c, s? lnh ??o chuyn quy?n v tin t?c ng?y t?o ??y d?y ?ang tr?i d?y trn ton th? gi?i, c?ng ??ng v?n ch??ng ?ng ???c h??ng m?t ci g t?t h?n th? ny. Chng ti v cng h?i ti?c v? s? ch?n l?a gi?i v?n ch??ng c?a ?y Ban Nobel. Nhi?u nh v?n n?i ti?ng c?ng ln ti?ng ch? trch. Salman Rushdie l?p l?i l?i ln n 20 n?m tr??c, khi cho r?ng Handke l m?t k? thoi ha qu?c t? (international moron) v s? bi?n h? cho ch? ?? di?t ch?ng Slobodan Milosevic c?a Nam T?. Jonathan Littell, nh v?n Hoa K?-Php, g?i Handke l m?t ngh? s? l?n, nh?ng v?i t? cch con ng??i, ng l k? th c?a ti. Alain Finkielkraut, tri?t gia Do Thi-Php, g?i Handke l m?t qui v?t th?c h? (ideological monster). Nh v?n Hari Kunzru (?n ??-Anh), ng??i d?y tc ph?m c?a Handke cho sinh vin, th m?a mai, ng ta l m?t nh v?n xu?t s?c v ? k?t h?p ???c ci nhn th?u su?t v?i s? m la ??o ??c.
Ngoi ra, ?i xa h?n, h?i cc B M? Srebrenica (Mothers of Srebrenica association) ? ln ti?ng ku g?i Hn Lm Vi?n Th?y ?i?n t??c b? gi?i Nobel c?a Handke v ng ta l ng??i ? gy c?m th v d?i tr
khi ?ng h? nh?ng k? ? tn st ng??i H?i gio vo cu?i th? k? 20 ? Srebrenica, Bosnia. Ch? trong vng 24 ti?ng ??ng h?, b?n ki?n ngh? tr?c tuy?n ? nh?n ???c h?n 20 ngn ch? k.
???c h?i v? nh?ng ph?n ?ng tiu c?c ny, ng Mats Malm, thnh vi?n v t?ng th? k th??ng tr?c c?a Vi?n, cho r?ng Vi?n ? l?a ch?n d?a trn n?n t?ng v?n ch??ng v th?m m? () Vi?n Hn Lm khng c nhi?m v? cn b?ng gi?a gi tr? v?n ch??ng v thin ki?n chnh tr?. ng th?a nh?n l c nh?ng v?n ?? xoay quanh vi?c ch?n l?a Handke, v nh?ng pht bi?u gy ra nh?ng tranh ci c?a ng, tuy nhin ng ta khng h? ???c xem nh? m?t nh v?n d?n thn hi?u theo ngh?a c?a Sartre v ng ta ch?ng h? c m?t d? ??nh chnh tr? no c?. M?t thnh vin khc c?a Vi?n, Anders Olsson, th pht bi?u v?i bo Dagens Nyheter r?ng gi?i Nobel l m?t gi?i v?n ch??ng, khng ph?i l m?t gi?i chnh tr?, v d?a trn cc gi? tr? v?n ch??ng m chng ti c?u xt vi?c trao gi?i. ng cho bi?t l Ban Gim Kh?o c?a gi?i c?ng ? th?o lu?n v? ngh?a chnh tr? v chuy?n gy ra tranh ci, nh?ng r?i chng ti ?i ??n k?t lu?n r?ng nh?ng ?i?u ? khng th? h??ng d?n cu?c th?o lu?n c?a chng ti v? s? ch?n l?a.
Nhi?u ng??i khng ch?p nh?n s? bi?n gi?i ny. Trong bi vi?t The Light and the Darkness of This Year’s Literature Nobel, Rafia Zakaria (CNN) quy l?i cho ?y Ban Nobel l ? khng th?a nh?n s? g?n b gi?a ph?m tnh v?n ch??ng v chu?n m?c ??o ??c. Tc ph?m c?a Handke tiu bi?u r?t r cho xu h??ng h?u khuynh c?a m?t u chu ?ang chia r?, th? xu h??ng tm cch lm s?ng l?i qu kh? b?ng cch xm ph?m ng??i khc, thnh ki?n v?i ph? n?, ch?ng ng??i thi?u s? v ??c bi?t l ch?ng di dn. Trong khi ch?n l?a t?ng gi?i cho c? hai, ?y Ban ? ch?ng t? h? khng ??a ra m?t s? cng b?ng t??ng x?ng v? m?t ??o ??c. Trong m?t bi vi?t khc, Congratulations, Nobel Committee, You Just Gave the Literature Prize to a Genocide Apologist (Guardian), Peter Maass cho r?ng Peter Handke c quy?n tin t??ng nh?ng g ng ta mu?n tin, d?i tr ch?ng no ng ta mu?n d?i tr, nh?ng cc gim kh?o c?a ?y Ban Nobel ? c m?t quy?t ??nh sai l?m, m?t quy?t ??nh s? ph h?y gi?i th??ng c?a h?.
Khng ph?i ??n khi ???c trao gi?i Nobel, Handke m?i b? ?em ra ch? trch. L m?t nh v?n tr?c tnh, ?n ngay ni th?ng, ng th??ng pht bi?u ki?n c?a ring mnh, b?t ch?p nh?ng l?i ?m ti?u. ? th?, v? ph??ng di?n chnh tr?, ng l ng??i c xu h??ng c?c h?u, hon ton ??ng v? pha n??c Serbia trong cu?c chi?n tranh Nam T? (Yugoslav Wars).[1] Handke ??ng ra bnh v?c Slobodan Milosevic, c?u t?ng th?ng Nam T? v Serbia ??ng th?i t?ng ph? nh?n v? tn st ng??i H?i gio trong cu?c chi?n tranh v so snh s? ph?n c?a ng??i Serbia v?i s? ph?n c?a ng??i Do Thi trong th?i k? Holocaust. Handke ?i th?m Serbia v vi?t m?t lo?t bi vo n?m 1996, sau ???c in thnh sch, A Journey to the Rivers: Justice for Serbia, ln n truy?n thng ph??ng Ty ? t v? nh?ng ng??i Serbia nh? c qu?. ? th?, ng cn ??n pht bi?u t?i tang l? c?a t?ng th?ng Slobodan Milosevic, khi ng ny ch?t trong t vo n?m 2006. Thi ?? bnh v?c nhi?t tnh ? ? khi?n ng ???c m?nh l ng??i bi?n h? cho t?i di?t ch?ng (genocide apologist). N?m 1999, ng tr? l?i gi?i Buechner uy tn c?a ??c ?? ph?n ??i v? NATO oanh t?c Belgrade (Nam T?) v b? b?t ph?i t? ch?i m?t gi?i th??ng khc c?a ??c, gi?i Heinrich Heine. Khi ng ??n Na Uy ?? nh?n lnh gi?i International Ibsen, n?m 2014, th b? nh?ng ng??i ph?n ??i g?i l tn pht xt.
Handke c?ng ? t?ng gy b?c h?i cho ?y Ban Nobel khi ku g?i nn bi b? gi?i ny. Pht bi?u v?i t? bo o Die Presse n?m 2014, Handke g?i Nobel v?n ch??ng l m?t s? phong thnh lm l?n (false canonization), ch? gy ch ???c m?t lc cng v?i m?t b?ng thng bo di 6 trang gi?y ??ng trn nh?t bo. Pht bi?u ny ? ???c SlaVoj Zizek, tri?t gia Slovakia, s? d?ng ?? m?a mai Handke khi cho r?ng trao gi?i Nobel cho Handke n?m nay ?ng l m?t phong thnh sai l?m. Tri?t gia ny kh?ng ??nh, N??c Th?y ?i?n hm nay ? trao gi?i cho m?t tay bi?n h? cho nh?ng t?i c chi?n tranh trong khi x? s? ny l?i tham d? hon ton vo m?t cu?c m st nhn cch c?a ng??i anh hng th?t s? c?a th?i ??i chng ta l Julian Assange. Ph?n ?ng c?a chng ti l: khng nn trao gi?i v?n ch??ng cho Handke m l trao gi?i ha bnh cho Assange.[2]
Vo t?i th? Ba, ngy 15/10/19 t?i thnh ph? qu nh c?a mnh, Griffen, o, pht bi?u l?n ??u tin v?i T? H?p Truy?n Thng o (Austrian Broadcasting Corporation, ORF) k? t? khi ?o?t gi?i Nobel, Handke cho bi?t l ng ? ti?p c? 50 k gi? t?i v??n nh ng. ng than phi?n r?ng h? ? d?n d?p t?n cng ng v?i nh?ng cu h?i v? quan ?i?m chnh tr? lin quan ??n l?p tr??ng c?a ng v? cu?c chi?n tranh Yugoslav m khng h? h?i g v? cc tc ph?m c?a ng. Theo Handke, h? ch? h?i nh?ng cu h?i ??i lo?i l th? gi?i ph?n ?ng nh? th? no v? vi?c ?o?t gi?i Nobel c?a ng. Ton l ph?n ?ng, ph?n ?ng v?i ph?n ?ng. L m?t nh v?n, ti xu?t pht t? Tolstoy, t? Homer, t? Cervantes. Hy ?? cho ti bnh an v xin ??ng h?i ti nh?ng cu h?i nh? th? . ng tuyn b? l s? khng bao gi? ni chuy?n v?i cc k gi? n?a.
Olga Tokarczuk c?ng khng ???c yn
Trong khi Peter Handke b? ln n khng ti?c l?i th c v? nh? Olga Tokarczuk ???c yn thn h?n ?? h??ng ni?m vui th?ng gi?i. Trong m?t cu?c ph?ng v?n dnh cho t? nh?t bo Ba Lan Gazeta, b cho bi?t r?t h?nh phc khi ?o?t gi?i cng v?i ng Handke. Ti ?nh gi ng ?y r?t cao. Th?t tuy?t v?i khi Hn Lm Vi?n Th?y ?i?n ? ?nh gi cao n?n v?n ch??ng vng Trung u, n?i m c? hai chng ti cng g?n b.
Nh?ng khng hon ton nh? v?y. Theo Marc Santora and Joanna Berendt trong m?t bi vi?t trn New York Times, ?o?t ???c gi?i Nobel th??ng l m?t vinh h?nh qu?c gia, nh?ng ? Ba Lan, qu h??ng c?a Olga Tokarczuk, tin b ?o?t gi?i l?i ??a ??n s? chia r?. ??i v?i m?t s?, b l m?t cy bt ti hoa n?m b?t ???c m?t Ba Lan bi k?ch v ??y c?m h?ng c?a th? k? 20; vi?c b ?o?t gi?i l c? h?i ?? Ba Lan ???c ng?ng m?t ln v?i th? gi?i. Ch?ng h?n nh? Donald Tusk, ng??i Ba Lan, ???ng kim Ch? T?ch H?i ??ng Chu u v l m?t nh ch? trch chnh quy?n Ba Lan, qu? quy?t r?ng ng ? ??c b t? ??u cho ??n cu?i; ng r?t vui m?ng v hnh di?n khi b ?o?t gi?i. Trong lc ?, ??i v?i m?t s? ng??i khc, th b l m?t k? ph?n b?i. Rafal Ziemkiewicz, m?t k gi? h?u khuynh, ch? trch g?t gao b, cho r?ng ?m t? khuynh ph??ng Ty s? l?i d?ng gi?i th??ng nh? l m?t v? kh ch?ng l?i chnh ph? ???ng nhi?m v nh?ng ng??i theo ch? ngh?a dn t?c Ba Lan. Ring B? tr??ng V?n Ha Ba Lan, Piotr Glinski, th ch?n m?t th? ??ng trung dung h?n. Khi ???c h?i v? v?n ch??ng c?a b, ng ni r?ng ti khng ??c n?i, nh?ng l?i ln ti?ng ca ng?i khi b ?o?t gi?i, cho r?ng v?n ch??ng Ba Lan ? ???c th? gi?i bi?t ??n.
Khc h?n v?i Handke, Olga l m?t nh v?n t? khuynh. Ngoi vai tr nh v?n, b cn l m?t nh ho?t ??ng x h?i, nh b?t ??ng chnh ki?n, ?ng h? ti?n b?, t? do, n? quy?n v mi sinh. B ca ng?i m?t x h?i Ba Lan ?a ch?ng, ch?p nh?n di dn trong lc chnh ph? l?i cho r?ng nh?ng di dn l m?i nguy hi?m c?a qu?c gia, ch?ng khc m?y v?i ng t?ng th?ng Trump c?a Hoa K?. B ln ti?ng ?ng h? ??ng tnh luy?n ai trong khi cc lnh t? chnh tr? l?i cho ? l t?i h?a c?a gia ?nh. B nhi?u l?n ln ti?ng c?nh co tham v?ng c?a m?t s? chnh tr? gia Ba Lan mu?n xa b? nh?ng th?i ?i?m ?en t?i trong l?ch s? Ba Lan, lc m Ba Lan hnh x? nh? nh?ng k? th?c dn, ?n p dn thi?u s?, s? h?u n l? v gi?t h?i dn Do Thi. Quan ?i?m ny hon ton tri ng??c l?i v?i chnh ph? h?u khuynh Ba Lan hi?n t?i do ??ng Lu?t Php v Cng L lnh ??o (Law and Justice) v nh?ng ph?n t? c?c h?u. H? cho r?ng b ? vu kh?ng ??t n??c Ba Lan v dn cho b nhn hi?u targowiczamin (k? ph?n b?i). Khng nh?ng th?, b cn b? d?a gi?t, khi?n c lc, nh xu?t b?n ph?i thu v? s? ?? b?o v? b sau khi b ph phn chnh ph? Ba Lan ? ph?m nh?ng t?i c kh?ng khi?p (horrendous acts).
C? hai ??u l nh?ng ti n?ng
Khng ph phn, ch? trch ?n o nh? trn, Fiammetta Rocca, thng tn vin v?n ha c?a t?p ch The Economist ??ng th?i l thnh vin ban ?i?u hnh gi?i Booker, cho r?ng c? hai nh v?n ??u l nh?ng ti n?ng hi?m c v nn ???c xem nh? cng ng? c?nh (in context together). Theo ng, r rng l h? qu khc nhau v? v?n phong nh?ng h? vi?t v? nh?ng vng ??t, v? nh?ng ng??i c k ?c, lm ch? k ?c (owns memory), v? nhu c?u k? chuy?n c?a con ng??i. Olga Tokarczuk d? nhin ???c m?i ng??i yu m?n ch? tr? nh?ng k? c?c h?u Ba Lan trong lc Peter Handke khng ???c m?i ng??i yu m?n, ch? tr? phe nhm c?a nh?ng k? ph Slobodan Milosevic. Nh?ng c? hai ??u ???c ng??ng m? v cng trnh c?a h?, v tr t??ng t??ng c?a h?, v cch s? d?ng ngn ng? c?a h?. C nhi?u ci g?n li?n h? v?i nhau h?n l tch bi?t, c?ng theo Fiammetta Rocca.
Olga Tokarczuk, m?t nh v?n, nh ho?t ??ng v tr th?c n?i ti?ng, sinh n?m 1962 t?i Sulechw, Ba Lan, hi?n ?ang s?ng ? Wroclaw. B b?t ??u vi?t v?n t? lc cn r?t tr?. Cha m? b ??u l nh gio, cha lm vi?c trong th? 
vi?n nh tr??ng. Nh? th?, b h?u nh? ??c t?t c? m?i th? m b c th? c ???c lc cn th? ?u.
Tc ph?m ??u tin c?a b xu?t hi?n trn v?n ?n vo n?m 1993 l Podrz ludzi Ksi?gi (Journey of the People of the Book/Hnh trnh c?a Ng??i Sch), m?t lo?i truy?n ng? ngn hi?n ??i l?y b?i c?nh c?a th? k? th? 17 ? Php v Ty Ban Nha, ni v? chuy?n du hnh c?a cu?n sch th?n b v tnh yu v? ??i c?a hai nhn v?t chnh ?i tm sch trong dy ni Pyrenees. B b?t ??u n?i ti?ng v?i tc ph?m th? ba xu?t b?n n?m 1996, truy?n di Prawiek i inne czasy (Primeval and Other Times/Th?i nguyn th?y v nh?ng th?i ??i khc), m t? m?t chuy?n phiu l?u gia ?nh g?m nhi?u th? h? k? ti?p nhau di?n ra trong m?t khung c?nh hoang ???ng, pha tr?n v?i nh?ng chi ti?t hi?n th?c s?ng ??ng. Primeval and Other Times ???c xem nh? l m?t tc ph?m v?n xui th?n tho?i v? ??i c?a Ba Lan, vi?t v? m?t ngi lng t??ng t??ng, n?i thu nh? c?a th? gi?i v c?ng l n?i m m?i vui, bu?n c?a nhn lo?i h?i t? vo nhau. B?ng cch s? d?ng nh?ng giai ?o?n gy khc c?a l?ch s?, b xy d?ng nn m?t huy?n tho?i k?t n?i t?t c? bi?n c? l?ch s? vo v?i nhau. Qua truy?n ny, Tokarczuk tm th?y c?m h?ng t? nh?ng t?m b?n ?? v gc nhn t? trn cao, khi?n ta tm th?y trong ci v? tr? thu nh? m?t t?m g??ng ph?n chi?u v? tr? to r?ng bn ngoi, theo nh?n xt c?a Ban Gim Kh?o Hn Lm Vi?n.
Tc ph?m hng d?u c?a b l m?t truy?n di l?ch s?, The Books of Jacob (Kinh sch c?a Jacob), k? l?i cu chuy?n v? lnh t? c?a m?t h? phi Do Thi gio th? k? 18 m tn ?? xem nh? m?t ??ng C?u th?, l?i b? b?t bu?c ph?i thuy?t ph?c tn ?? c?a mnh c?i ??o sang Thin Cha gio. Tc ph?m ny ?o?t gi?i Nike, m?t gi?i v?n ch??ng c uy tn c?a Ba Lan t??ng ???ng v?i gi?i Booker c?a Anh, nh?ng ??ng th?i c?ng gy ra ch? trch ? Ba Lan v ?? c?p ??n m?t giai ?o?n ?en t?i trong l?ch s? Ba Lan. N?m r?i (2018), b l ng??i Ba Lan ??u tin ?o?t gi?i Man Booker International Prize cho truy?n di Flights (Nh?ng chuy?n bay). Truy?n ?? c?p ??n chuy?n du hnh trong th? k? 21 di?n ra trong khung c?nh bin gi?i v hi?n t??ng xuyn bin gi?i. Qua tc ph?m ny, b c mu?n thu tm nhi?u gc nhn mu thu?n nhau vo trong m?t ton th? th?ng nh?t. V th?, b ??a vo nh?ng t?m b?n ?? v tranh v? c? x?a nh?m truy?n ??t ?n t??ng c?a m?t b? bch khoa r?ng l?n, ph?n ?nh m?t th? gi?i lun lun ? trong chuy?n bay h?ng c?u, theo Ban Gim Kh?o.
Ni chung, v?i s? tr??ng v? ngh? thu?t k? chuy?n, v?n c?a b v?a gy c?m xc v?a ??y ki?n th?c v c chi?u su tri?t l. B pht bi?u, V?i ti, vi?t truy?n di l k? m?t cu chuy?n th?n tin cho chnh mnh, d?ch chuy?n ??n tu?i tr??ng thnh. M?t khc, l m?t nh tm l h?c v say m phn tm h?c c?a Carl Jung,[3] b c m?t ci nhn th?u su?t ??c ?o khi ?i su vo tm l c?a m?t nhn v?t. V?n c?a b ??y nh?p ?i?u, trong sng, tr? tnh, ? l th? v?n phong c m?c ?ch ti sng t?o cu chuy?n b?ng cch n?i l?i nh?ng ?o?n gy khc c?a cu chuy?n, theo nh?n xt c?a Jennifer Croft, ng??i t?ng d?ch hai truy?n di c?a b sang Anh V?n.
Theo nh?n xt c?a Ban Gim Kh?o Hn Lm Vi?n, Olga Tokarczuk ?o?t gi?i v l?i vi?t ??y t??ng t??ng, b?ng m?t s? ?am m uyn bc, tiu bi?u cho m?t hnh th?c s?ng xuyn bin gi?i. Cc tc ph?m c?a b t?p trung vo chuy?n di dn v d?ch chuy?n v?n ha, theo ?, d?ch chuy?n xuyn bin gi?i ???c xem nh? l nh? m?t cung cch s?ng. Pht bi?u trn ?i truy?n hnh Ba Lan, b cho r?ng truy?n di l cch truy?n ??t xuyn bin gi?i, xuyn ngn ng?, xuyn v?n ha su xa nh?t. C?ng theo Ban Gim Kh?o gi?i, Olga Tokarczuk “khng bao gi? xem hi?n th?c l th? g ? ?n ??nh hay v?nh c?u. B xy d?ng ti?u thuy?t c?a mnh trong s? c?ng th?ng c?a nh?ng xung ??t v?n ha, gi?a t? nhin v v?n ha, l tr v ?in r?, nam v n?, thn thu?c v chia la.”
Ngoi truy?n di, Olga Tokarczuk cn xu?t b?n th? v nh?ng tc ph?m v?n xui khc. Cng trnh c?a b ???c ??n ?p x?ng ?ng: b l ng??i thnh cng nh?t c? v? v?n ch??ng l?n th??ng m?i so v?i nh?ng ng??i cng th? h? v?i b.
Peter Handke, nh vi?t k?ch, nh v?n, nh th? v vi?t ti?u lu?n ti?n phong, sinh n?m 1942 t?i Griffen, o. M? l ng??i g?c thi?u s? ??n t? Slovakia, m?t n??c nh? vng Trung u (Central Europe), cha ng??i ??c, nh?ng s?ng t? nh? v?i cha gh? v mang theo h? c?a cha gh?. ng theo h?c lu?t ? ??i h?c Graz, c?ng tc v?i t?p ch v?n ch??ng ti?n phong Manuskripte trong th?i gian cn l sinh vin. Vi n?m sau, ng b? h?c, khi tc ph?m ??u tin c?a ng, truy?n di Die Hornissen (The Hornets/Nh?ng con ong b?p cy) ???c xu?t b?n vo n?m 1966. The Hornets l m?t truy?n th?c nghi?m h? c?u (experimental fiction), trong ?, nhn v?t chnh h?i t??ng t?ng ?o?n gy khc ? m?t truy?n di khc. Sau ?, ng cho xu?t b?n v trnh di?n v? k?ch Offending the Audience (Xc ph?m khn gi?). V? k?ch c 4 nhn v?t ??i tho?i v?i nhau, phn tch b?n ch?t c?a sn kh?u k?ch ngh? trong c? ti?ng ??ng h?, r?i ln ti?ng s? nh?c khn gi? v ca ng?i cung cch trnh di?n c?a h?, nh?m t?o ra nhi?u ph?n ?ng khc nhau t? khn gi?.
Hai tc ph?m ??u tin ? l b??c ??u ghi d?u ?n v?n ch??ng c?a Handke vo v?n gi?i. H?n 50 n?m ti?p theo sau, v?i m?t s? l??ng tc ph?m ??t ??n con s? g?n c? 100 v?i nhi?u truy?n di, truy?n ng?n, t?p ghi, h?i k, t? truy?n, k?ch v k?ch b?n phim, ng tr? thnh m?t trong nh?ng nh v?n c ?nh h??ng l?n ? u Chu sau th? chi?n 2 v l m?t trong nh?ng tc gi? ???c ??c v th??ng th?c nhi?u nh?t trn th? gi?i. L ngi bt ti?n phong ch?u ?nh h??ng c?a Kafka, Samuel Beckett l?n 
William Faulkner, v v?i c? tro l?u Tn Ti?u Thuy?t c?a Php, ng ???c ?nh gi l m?t trong nh?ng nh v?n vi?t b?ng ti?ng ??c kch thch suy ngh? nh?t v l m?t trong nh?ng nh v?n h? c?u ???ng ??i c ?nh h??ng ko di trong su?t m?y th?p nin. Cc tc ph?m c?a ng m t? n?i lo u, xao xuy?n khng th? truy?n ??t v khng th? giao ti?p trong th?i hi?n t?i. ?? ti ?u th? c?a ng l ch?ng minh r?ng hi?n th?c ??i s?ng v ngn ng? bnh th??ng hng ngy cng v?i tr?t t? h?u l km theo chng, l?i t?o ra m?t hi?u ?ng k?m hm trn tinh th?n con ng??i v?n b? chi ph?i b?i s? phi l, m? h? v ?i khi ?in lo?n ti?m ?n bn trong.
V? truy?n di, n?i ti?ng nh?t l hai truy?n, m?t l Die Angst des Tormanns beim Elfmeter (The Goalies Anxiety at the Penalty Kick/N?i xao xuy?n c?a Goalie lc ? c ph?t ??n), xu?t b?n vo n?m 1970. ? l m?t cu truy?n gi?t gn, m t? m?t c?u th? bng ? ph?m t?i gi?t ng??i m?t cch v ngh?a v r?i ??i ch? c?nh st ??n b?t ?i; v hai l Die linkshndige Frau (The Left-Handed Woman/Ng??i ?n b thu?n tay tri) xu?t b?n n?m 1976; truy?n di?n t? thi ?? v c?m, l?nh lng m?t b m? tr? ??i ph v?i c?m gic l?c lng sau khi ly thn v?i ch?ng. M?t tc ph?m c?ng r?t n?i ti?ng khc l t?p t? truy?n Wunschloses Unglck (A Sorrow Beyond Dreams/N?i ?au bu?n v??t qu gi?c m?) ghi l?i k ?c v? ng??i m? qu c? (t? t?) c?a ng,
V? k?ch, ng cn vi?t nhi?u v? k?ch, trong ?, n?i ti?ng nh?t l: Kaspar (1968), The Ward Wants to Be Guardian (??a b ???c gim h? mu?n tr? thnh ng??i gim h?), The Ride Across Lake Constance (?i qua h? Constance); v nhi?u k?ch b?n phim truy?n thanh v truy?n hnh: Wings of Desire (?i cnh kht khao), The Absence (V?ng m?t).
Theo nh?n ??nh c?a Bam Gim Kh?o Hn Lm Vi?n, tc ph?m c?a ng l m?t cng trnh ??y thuy?t ph?c, b?ng s? tinh t? ngn ng?, ? th?m d vng ngo?i bin v tnh cch ??c tr?ng c?a kinh nghi?m nhn sinh. Chng ch?a ??y m?t kht khao m?nh m? mu?n khm ph v mang nh?ng khm ph c?a mnh vo ??i s?ng b?ng cch tm ra nh?ng l?i di?n ??t v?n ch??ng m?i. Ngoi ra, tc ph?m c?a ng c ??c ?i?m c?a m?t tinh th?n phiu l?u m?nh m?, nh?ng ??ng th?i ?i cng v?i tnh hoi h??ng. ?i?u ny c th? tm th?y trong v? k?ch ber die Drfer (Walk About the Villages/?i lang thang trong lng qu) v ??c bi?t trong truy?n di Die Wiederholung (Repetition/Ti di?n), n?i nhn v?t chnh Georg Kobal tr? v? th?m l?i qu h??ng g?c c?a b m? mnh. Ban Gim Kh?o c?ng nu b?t m?t nt ??c th c?a ngh? thu?t Peter Handke, ? l s? ch ??c bi?t ??n phong c?nh v s? hi?n di?n v?t ch?t c?a th? gi?i, ci ? khi?n khi?n ?i?n ?nh v h?i h?a tr? thnh hai ngu?n c?m h?ng l?n nh?t c?a ng. Cng lc ?, v?n c?a ng cho th?y m?t s? truy tm ngh?a hi?n sinh khng ng?ng ngh?. Do ?, lang thang v di tr l cch ho?t ??ng ch? y?u c?a ng. ?i?u ny xu?t hi?n trong ti?u thuy?t Langsame Heimkehr (Slow Homecoming/Ch?m ch?m v? nh), ???c xem nh? b??c ngo?t trong s? nghi?p vi?t lch c?a ng, c?ng theo nh?n ??nh c?a Ban Gim Kh?o.
TDN
(Oct 14/2019)
___________________________________________
Tham kh?o:
1. New York Times:
https://www.nytimes.com/2019/10/10/books/nobel-literature.html
2. New York Times:
3. The Guardian:
4. BBC:
https://www.bbc.com/news/entertainment-arts-49976107
5. CNN:
https://www.cnn.com/style/article/nobel-prize-literature-2019-intl/index.html
6. The light and the darkness of this year’s literature Nobel, Rafia Zakaria
https://www.cnn.com/2019/10/10/opinions/nobel-prize-in-literature-outrage-zakaria/index.html
7. Peter Handkes Nobel Literature Prize win sparks outrage, Blance Britton
https://www.cnn.com/2019/10/11/europe/peter-handke-nobel-prize-criticism-intl-scli/index.html
8. Prix Nobel de littrature : Olga Tokarczuk et Peter Handke rcompenss
9. Olga Tokarczuk et Peter Handke, laurats des prix Nobel de littrature 2018 et 2019
10. Congratulations, Nobel Committee, You Just Gave the Literature Prize to a Genocide Apologist, https://theintercept.com/2019/10/10/congratulations-nobel-committee-you-just-gave-the-literature-prize-to-a-genocide-apologist/
11. A troubling choice’: authors criticise Peter Handke’s controversial Nobel win
12. https://www.nobelprize.org/prizes/literature/2019/bio-bibliography/
13. Mothers of Srebrenica call for Handke’s Nobel prize to be revoked
https://www.aljazeera.com/news/2019/10/mothers-srebrenica-call-handke-nobel-prize-revoked-191011151355728.html
14. https://www.britannica.com/biography/Peter-Handke
15. Wikipedia: Peter Handke v Olga Tokarczuk
16. The Nobel Prize:
https://www.nobelprize.org/prizes/literature/2019/bio-bibliography/
&
https://www.nobelprize.org/prizes/literature/2018/bio-bibliography/
17. Peter Handke hits out at criticism of Nobel win
https://www.theguardian.com/books/2019/oct/16/peter-handke-hits-out-at-criticism-of-nobel-win
[1] Cu?c chi?n tranh Nam T? l m?t chu?i nh?ng c??c tranh ch?p, n?i lo?n v? trang, ginh ??c l?p di?n ra t? n?m 1991 ??n 2001, ??a ??n s? tan r c?a n??c C?ng Ha X H?i Ch? Ngh?a Lin Bang Nam T? (The Socialist Federal Republic of Yugoslavia), trong ?, cu?c chi?n tranh Bosnia (1992-1995) d?n ??n cu?c tn st v thanh l?c ch?ng t?c ch?ng l?i nh?ng ng??i H?i gio Bosnia c?a ng??i Serbia, m hai nhn v?t b? ln n t?i ph?m chi?n tranh l Slobodan Milosevic, t?ng th?ng Serbia v Radovan Karadi?, t?ng th?ng n??c C?ng Ha Srpska.
[2] Julian Assange, nh ho?t ??ng ng??i c, l ng??i sng l?p t? ch?c v trang m?ng Wikileaks, chuyn ti?t l? nh?ng tin t?c b m?t ???c nh?ng ngu?n tin n?c danh cung c?p.
[3] Carl Gustav Jung (1875-1961), m?t nh phn tm h?c ng??i Th?y S?, d c quan ?i?m khc v?i Sigmund Freud, nh?ng ???c x?p ngang hng v?i Freud v? cng trnh nghin c?u phn tm h?c
