Bùi Chát
Tôi gọi những bức tranh của mình là cụ tượng.
Cái tên này vừa là sự rút gọn của “cụ thể hóa những trừu tượng”, vừa là cách để nhấn mạnh rằng, với tôi, hội họa không đi đường vòng qua ẩn dụ, biểu tượng hay diễn giải. Nó đi thẳng, trực tiếp, nhanh nhất từ cái mù mờ bên trong đến bề mặt canvas.
Cụ tượng không phải một thể loại, cũng không phải một trường phái. Nó chỉ là tên gọi cho hành động: kéo một mảnh vô hình ra ngoài, cho nó một hình dạng tạm thời. Không che giấu, không đánh bóng, không qua bất kỳ trung gian nào.
Với tôi, đó là cách thành thật nhất để vẽ.
Tôi không trừu tượng hóa thế giới hiện thực này. Khi vẽ, tôi chỉ cụ thể hóa những trừu tượng luôn có sẵn trong tôi.
“Trừu tượng” đối với tôi không phải sự biến dạng hiện thực. Nó vốn tồn tại từ trước, trong những tầng hỗn độn mù mờ bên trong con người. Thứ đó không tên gọi, không hình dáng, như một khối đá chưa được đẽo gọt, một đám mây cuộn không thể nắm bắt. Khi vẽ, tôi chỉ làm công việc duy nhất: kéo nó ra ngoài, trao cho nó một hình thái bằng màu, bằng nét, bằng bố cục.
Chính vì vậy, tranh dù có trừu tượng đến đâu cũng vẫn là cụ thể. Nó là hình ảnh rõ ràng nhất mà cái hỗn độn bên trong có thể tạm dừng lại. Người ta thường bảo tranh trừu tượng khó hiểu, nhưng thực ra cái khó hiểu nhất là chính con người, là cái hỗn mang không dừng trong ta. Tranh ít ra còn hiện diện, còn nhìn thấy, còn chạm vào được.
Mỗi lần vẽ, tôi chỉ như cắt ra một mảnh từ khối hỗn độn ấy. Mảnh đó được cụ thể hóa thành một bức tranh, rồi khối bên trong lại tiếp tục biến đổi, sản sinh. Cứ thế, mỗi tác phẩm là một điểm dừng tạm thời của cái vô tận. Tôi không bao giờ có ý định nắm bắt trọn vẹn. Vẽ chỉ là hành động để tạm dừng, để hiện thực hóa trong chốc lát cái không thể nắm giữ.
Nhiều lần tôi không biết mình sẽ vẽ gì. Tôi chỉ đặt một đường, một mảng màu, và để cho cái mù mờ bên trong tự nó dẫn đường. Tôi cũng chính là khán giả đầu tiên của bức tranh, ngạc nhiên khi thấy nó hiện ra. Đó cũng là lý do tôi gọi nó là cụ tượng: nó xuất hiện tức thì, không qua chuẩn bị, không qua thỏa hiệp.
Cụ tượng, đối với tôi, là sự cụ thể hóa trực tiếp, không trung gian. Nó không phải ký hiệu, không phải ngôn ngữ, không phải biểu tượng. Nó chỉ đơn giản là một mảnh trừu tượng được mang hình hài, thành thật như nó vốn là. Người ta có thể không hiểu hết nó, nhưng không sao. Tôi cũng không hiểu hết. Tôi chỉ biết nó đã thành hình, và sự thành hình đó là cần thiết để tôi thở được, để tôi sống tiếp.
Tranh, với tôi, không để minh họa cho ý tưởng, cũng không để trang trí. Nó là nhật ký, nhưng thay vì chữ, tôi dùng màu sắc. Nhật ký này không kể chuyện, chỉ ghi lại sự có mặt của những mảnh trừu tượng đã được kéo ra khỏi tôi ở một khoảnh khắc nào đó. Mỗi bức tranh, dù vụng về hay sắc sảo, đều mang chung một điểm: nó thành thật.
Đối với tôi, thành công của một bức tranh không nằm ở chỗ đẹp hay không đẹp. Nó nằm ở mức độ thành thật. Một cụ tượng chỉ cần chứng thực được sự có mặt của cái mù mờ đã được cụ thể hóa. Nó không che giấu nguồn gốc, không giả trang cho dễ hiểu. Nó mang vết tích của sự hỗn độn, và chính nhờ vậy mà nó thành công.
Tôi vẽ, rốt cục, không phải để trở thành họa sĩ. Tôi vẽ để cụ thể hóa những thứ trừu tượng trong tôi. Khi nó đã thành hình, tôi nhẹ nhõm, tôi thở ra, và tôi tiếp tục được sống.