??ng V?n Sinh
1 – V?n h?c ngh? thu?t ???c xem nh? cây c?nh con c?nh
Chuy?n này không m?i. Tôi ch? nh?c l?i b?i t? h?n m??i n?m nay, các nhà qu?n tr? qu?c gia ?ã m?y l?n ??a v?n ra bàn th?o, nh?ng ch?ng hi?u vì sao cái t? ch?c qu?c doanh vô b? và vô tích s? này v?n “thoát hi?m”.
T? h?n b?y m??i n?m qua, th?c ch?t, các h?i ch? là cánh tay n?i dài c?a ??ng, s?ng v?t v? nh? m?t th? cây c?nh con c?nh ?? trang trí mà không có nh?ng ho?t ??ng t? thân v?i t? cách sáng t?o th?m m?. B?i l?, m?i lo?i hình sáng tác ??u ph?i tuân theo “tôn ch? m?c ?ích” trong “?i?u l?”, nh?t c? nh?t ??ng luôn b? giám sát b?i m?t c? quan siêu quy?n l?c là Ban Tuyên hu?n. M?i s? ph?n bi?n ??u c?m k?. Các tác ph?m “ph?m húy” s? nhanh chóng b? “?èn ??” ch? b?ng m?t cú ?i?n tho?i. Th? là cu?n sách, b?c tranh hay b?n nh?c ?y ?i ??i nhà ma. Và ch?a bi?t ch?ng, tác gi? còn ???c dán cho cái nhãn r?t “sang tr?ng”, ch?ng h?n nh? “th? l?c thù ??ch” hay “suy thoái ??o ??c”…
T? H?i Nhà v?n ??n Liên hi?p toàn qu?c các H?i V?n h?c ngh? thu?t c?ng nh? 63 H?i ??a ph??ng, m?t n?m ???c c?p hàng tr?m t? t? ngân sách nhà n??c, ti?n ?y ? ?âu ra? ???ng nhiên là ti?n thu? c?a dân ch? không ph?i c?a ??ng hay Chính ph?. T?a h??ng ti?n thu? c?a dân nh?ng không ph?c v? dân mà l?i vi?t theo “??nh h??ng”, theo “ch? tr??ng”, nh?ng ng??i c?m bút, c?m c? ?y li?u có x?ng ?áng là v?n ngh? s?. Ch?ng nh?ng th?, ? các H?i ??a ph??ng, ngoài vi?c tr? ti?n l??ng các “nhà” trong ph?m vi biên ch?, cho dù kinh phí eo h?p, hàng n?m v?n m? cái g?i là “tr?i sáng tác” k?t h?p v?i công ?o?n tham quan, ?? có c? h?i tiêu “ti?n chùa”. ???ng nhiên, k?t qu? c?a nh?ng “tr?i sáng tác” ?y là m?t m? h? l?n v?n b?n sai ng? pháp và l?i chính t? nhi?u “nh? quân Nguyên”, th?m chí n?m sau còn “t?ng tr??ng” h?n n?m tr??c. ??c và vi?t ti?ng Vi?t còn không chu?n v?y sáng tác cái gì? Th? nh?ng, k? ??i h?i nào, các báo cáo t?ng k?t c?ng véo von t?ng ca v? nh?ng tác ph?m “ngang t?m th?i ??i”…
Hàng n?m H?i Nh? v?n Vi?t Nam ??u trao gi?i th??ng (trong ?ó có không ít gi?i ??u, gi?i r?m) và c? 5 n?m m?t l?n, ??ng ta trao Gi?i th??ng Nhà n??c và Gi?i th??ng H? Chí Minh v? v?n h?c ngh? thu?t. Th? h?i, trong nh?ng danh sách dài d?ng d?c ?y, có tác ph?m nào x?ng ?áng “ngang t?m th?i ??i”. Xin th?a cho dù ??t ?u?c gi?a ban ngày c?ng không ?ào ?âu ra. B?i l?, ?ó là nh?ng s?n ph?m qu?c doanh vi?t theo “ngh? quy?t”, hoàn toàn thi?u v?ng d?u ?n sáng t?o. Duy nh?t ch? có cu?n ti?u thuy?t “N?i bu?n chi?n tranh” c?a nhà v?n B?o Ninh là x?ng ?áng. Nh?ng tr? trêu thay, c?ng chính các v? Ban Ch?p hành b? phi?u ??ng thu?n vinh danh tác ph?m r?t sáng giá này l?i âm th?m ký vào v?n b?n xin rút l?i vì “ch?a ??c k?”(!?). Trong khi ?y, nh?ng tác ph?m t?ng ???c truy?n thông l?ng xê v?i ?? th? m? t?, b?c th?m lên t?n chín t?ng mây nh? “Th?i xa v?ng” hay “M?nh ??t l?m ng??i nhi?u ma” th? h?i ??n gi? còn chút ?n t??ng nào trong lòng b?n ??c? Trong khi ?y, cu?n sách “Bên th?ng cu?c” c?a Huy ??c và “?èn cù” c?a Tr?n ??nh, hai tác gi? này ch?ng là thành viên c?a m?t h?i ?oàn nào, b?n th?o b? t?t c? các nhà xu?t b?n t? ch?i, ph?i in ? n??c ngoài, th? mà ?ã tr? thành nh?ng qu? “bom t?n” làm d?y sóng v?n ?àn Vi?t. Nói không quá chút nào, n?u n??c ta là m?t c??ng qu?c, dân ch?, v?n minh, coi tr?ng nh?ng giá tr? ph? quát v? quy?n con ng??i nh? Nh?t, Pháp, Hàn Qu?c, r?t có th?, hai tác ph?m này l?t vào danh sách ?? c? Gi?i Nobel v?n ch??ng…
2 – Chính tr? hóa v?n ch??ng
Ngay ph?n ??u b?n “?i?u l?” c?a H?i Nhà v?n Vi?t Nam, ?i?u 2. Tính ch?t m?c ?ích c?a H?i, ?ã ghi r?t rõ ? Kho?n1: “H?i Nhà v?n Vi?t Nam (g?i t?t là H?i) là t? ch?c chính tr? – xã h?i – ngh? nghi?p t? nguy?n c?a các nhà v?n Vi?t Nam (bao g?m nh?ng ng??i sáng tác: th?, v?n xuôi, k?ch b?n, lý lu?n phê bình, d?ch thu?t v?n h?c) l?y ho?t ??ng v?n h?c là ngh? nghi?p c?a mình”.
Nh? v?y, tr??c h?t H?i Nhà v?n Vi?t Nam là m?t t? ch?c chính tr? r?i ph?n sau m?i ??n ngh? vi?t v?n, làm th?… Và c?ng b?i có n?i hàm “chính tr?” nh? v?y, Nhà n??c m?i c?p kinh phí ho?t ??ng th??ng niên nh? m?t c? quan hành chính s? nghi?p. Ch?ng trách, vào n?m 2018, khi nh?n ???c tin vui, ??ng ch?a c?t bao c?p c?a H?i Nhà V?n và ?y ban Toàn qu?c Các H?i VHNT Vi?t Nam, ông H?u Th?nh m?ng qu? lên: “Nhà n??c v?n nuôi anh em chúng ta”. Có m?t m?t ??o lý mà m?i ng??i ??u ph?i th?m nhu?n, ai chi ti?n ng??i ?ó có quy?n thao túng. Tuy nhiên ? ?ây x?y ra m?t ngh?ch lý. Ti?n c?a dân, do dân ?óng góp thông qua các s?c thu?, nh?ng ??ng và Nhà n??c l?i coi là c?a mình r?i phóng tay ban phát xem nh? m?t ân hu?. K? nh?n ???c ân s?ng ?y ???ng nhiên là ph?i vi?t nh?ng l?i t?ng ca. Nhân dân b? c??p công ch? bi?t ng?ng m?t kêu v?i Cao Xanh.
H?i ngh? nghi?p mà mang màu s?c chính tr? nh? v?y nên r?t d? bi?n t??ng thành h?i xôi th?t. Ng??i ta không ng?i k?t n?p c? nh?ng ??i t??ng ch?a bao gi? làm v?n ch??ng ho?c v?n ch??ng quái thai nh? Hoàng Quang Thu?n. ??c hai t?p th? “Thi vân Yên T?” và “Hoa L? thi t?p” c?a ông GSTS r?m, tôi ch? mu?n ói m?a, v?y mà H?i Nhà v?n Vi?t Nam l?i t? ch?c h?i th?o r?t hoành tráng, ??ng th?i, ông Ch? t?ch còn ?u ái làm v?n b?n ?? ngh? Vi?n Hàn lâm Th?y ?i?n xét t?ng Gi?i Nobel v?n ch??ng…
Trong nh?t ký c?a mình, nhà v?n Nguy?n Huy T??ng có ?o?n nói v? Nguy?n ?ình Thi. Vào cu?i nh?ng n?m n?m m??i c?a th? k? XX, m?t l?n nhà v?n Nguy?n ?ình Thi tâm s? v?i tác gi? k?ch V? Nh? Tô ??i ý là, ? các n??c Âu M?, nhà v?n ph?i là ng??i th?c s? có tài (…). Nh? mình ch?ng h?n, ch?c sau này, cái còn ???c ng??i ta nh? có l? ch? là nh?c ph?m “Ng??i Hà N?i”. ??n nh? Nguy?n Kh?i, m?t ??i tá quân ??i, v?n ch??ng l?ng l?y m?t th?i, v?y mà tr??c lúc v? v?i t? tiên còn t? ph?n t?nh b?ng thiên bút ký chính tr? “?i tìm cái tôi ?ã m?t”, coi Gi?i th??ng H? Chí Minh ch? nh? m?t t?m bia m? sang tr?ng cho m?t ??i c?m bút.
3- Tr??ng ?ào t?o vi?t v?n và các nhà v?n tr?
Sinh th?i, ông trùm tuyên hu?n T? H?u ?ã g?i Tr??ng Vi?t v?n Nguy?n Du là m?t th? “tào lao” làm không ít v?n ngh? s? xu?t sinh t? cái lò này m?ch lòng nh?ng không dám công khai ph?n ?ng. V? v?n ?? này, T? h?u ?úng. Không ai và b?t c? tr??ng ?c nào có th? d?y ???c ng??i ta vi?t v?n và tr? thành nhà v?n. V?n ch??ng hoàn toàn là lo?i hình ho?t ??ng cá th?, ??c l?p, th?m chí cô ??n. Tr??ng Vi?t v?n và H?i ?oàn ch? ?ào t?o ra nh?ng công ch?c vi?t v?n ??ng ph?c ch?ng khác gì các xã viên h?p tác xã nông nghi?p th?i bao c?p hay ng??i th? trong dây chuy?n s?n xu?t th?i công nghi?p hóa. Vi?t v?n, làm th? là sáng t?o. S?n ph?m là duy nh?t, không gi?ng v?i c? ai. Th?i phong ki?n, Nguy?n Du, H? Xuân H??ng, Nguy?n Gia Thi?u, Bà Huy?n Thanh Quan…, có ???c ?ào t?o ? tr??ng Vi?t v?n ho?c là thành viên c?a b?t c? H?i ?oàn nào ?âu mà các v? ?y ?? l?i cho ??i nh?ng tác ph?m b?t h? nh? “Truy?n Ki?u”, “Qua ?èo Ngang”, “Cung oán ngâm khúc”, “V?nh tranh T? n?”? Tr??c n?m 1945, các trào l?u v?n h?c n? r?, nhi?u nhóm v?n bút ra ??i khu?y ??ng v?n ?àn Vi?t nh? “T? l?c v?n ?oàn”, “Ti?u thuy?t th? b?y” (tu?n báo, ra ??i n?m 1934, chuyên ??ng t?i ti?u thuy?t và truy?n ng?n), “Ti?u thuy?t th? n?m”, “D? ?ài”…, ch?ng c?n Nhà n??c b?o h? c?p ti?n mà v?n có nhà xu?t b?n ra sách ??u ??u, có báo và t?p chí ??ng t?i nh?ng tác ph?m sáng giá làm v? vang cho n?n v?n h?c n??c nhà nh? “S? ??” c?a V? Tr?ng Ph?ng”, “T?t ?èn”, “L?u chõng” c?a Ngô T?t T?, các ti?u thuy?t tình c?m c?a Nh?t Linh, Khái H?ng, Hoàng ??o, tuy?n ng?n Th?ch Lam và hàng lo?t ký s?, tùy bút v?n ch??ng c?a V? B?ng, Tam Lang…
T? nh?ng d?n ch?ng thêm, H?i V?n h?c ngh? thu?t, xét ??n cùng là mi?ng th?t th?a ?n bám vào b?u s?a c?a Nhà n??c ?ang teo tóp d?n b?i n?n tham nh?ng và h? l?y c?a n?n kinh t? có ?uôi. Ngu?n cung c?p s?a ?y l?i là nhân dân, nh?ng ng??i ph?i è l?ng râ ?óng ?? lo?i thu? và phí m?i ngày m?t t?ng theo ph??ng châm “Tr?m th? thu? thu? gì c?ng nh?t/ Rút ch?t d?n nh? th?t ch? se” (Phan B?i Châu). Nh?ng c?ng chính ng??i dân, k? c? thành ph?n trí th?c tinh hoa, t? lâu ?ã quay l?ng l?i v?i n?n v?n h?c qu?c doanh. V?y còn lý do gì mà không xóa s? các h?i ?oàn ?y?
Tuy nhiên v?n còn m?t ph??ng án. H?i v?n t?n t?i nh?ng c?t bao c?p t? ngân sách. T? cân ??i thu chi. Nào, li?u ??n lúc ?y các v? có nuôi ???c nhau ch?ng m?t khi không còn b?u s?a m?? Mà nói th?t, chuy?n này c?ng ch?ng trì hoãn ???c lâu ?âu. ??ng ta r?t mu?n các v?n ngh? s? là “h?t b?i l?p lánh” l?m nh?ng ng?t n?i…h?t ti?n, ?ành botay.com./.
?.V.S.
