Tuân Nguyễn – Tôi là người có lỗi

Ngô Minh

Nhà văn Trần Phương Trà, người Huế ở Hà Nội vừa gửi tặng tôi cuốn sách Nhớ Tuân Nguyễn do anh sưu tầm và biên soạn (NXB Hội Nhà văn, 2008). Cuốn sách 420 trang dày dặn là tập hợp đầy đủ nhất về tính cách, sáng tác và cuộc đời đau đớn của nhà thơ Tuân Nguyễn và những kỷ niệm sâu sắc của bạn bè về anh. Đã 25 năm Tuân Nguyễn về cõi vĩnh hằng, hình ảnh của anh, thơ ca của anh vẫn nóng hổi nước mắt trong tâm trí bạn bè. Điều ấy không dễ có. Họ vẫn lưu giữ thơ anh, vẫn thuộc thơ anh để chép lại cho người biên soạn sách. Đọc xong tập sách, tôi xúc động thẫn thờ. Trong tôi cứ nhói lên một câu hỏi: Sao người trí thức trẻ ấy lại lâm vòng lao lý oan khiên làm vậy? Trong bài “Tuân Nguyễn- Kẻ mơ mộng”, Hà Nhật kể: “Buổi chiều ngồi nói chuyện với Cao Xuân Hạo về Tuân Nguyễn, Hạo buông một câu nghe là lạnh người: Tuân Nguyễn sinh ra ở đời là để đóng cái vai trò này: Khi có ai đó muốn kêu lên ‘Trời ơi sao mà tôi khổ thế?’, thì nhìn vào Tuân Nguyễn sẽ thấy mình chưa phải là người khổ”.
Tôi chưa được gặp anh Tuân Nguyễn. Thế hệ độc giả Việt Nam tuổi 60 như tôi trở xuống cũng không mấy người biết Tuân Nguyễn, bạn đọc ở miền Nam lại càng không biết, vì thời trẻ anh chỉ có ít thơ in trên báo, phát trên sóng Đài Tiếng nói Việt Nam, chưa có tác phẩm nào được xuất bản, lúc 31 tuổi (1964) anh đã bị tù tội đến 10 năm trời. Nhưng giới trí thức Hà Nội những năm 60 của thế kỷ trước ai cũng biết “vụ” Tuân Nguyễn. Vì Tuân Nguyễn là nhà báo, thân thiết với làng văn nghệ, nên việc anh bị bắt làm rúng động giới trí thức lúc bấy giờ. Tôi biết nhiều về Tuân Nguyễn nhờ anh Phùng Quán kể; rồi sau này biên soạn, tổ chức bản thảo mấy cuốn sách về Phùng Quán, được đọc nhiều bài viết về Tuân Nguyễn. Năm 1985, lần đầu tôi đến nhà anh Phùng Quán ở phía sau Trường Chu Văn An cũ. Tôi thấy nhà thơ có làm trang thờ hai người: Chị Võ Thị Sáu, người con gái đất đỏ bị quân Pháp hành hình ở Côn Đảo khi còn tuổi vị thành niên mà Phùng Quán viết trường ca Tiếng hát trên địa ngục Côn Đảo, bên cạnh là trang thờ Tuân Nguyễn, một người bạn đồng hương, đồng đội, tri âm, tri kỉ của anh Quán, một người có khuôn mặt khôi ngô, đeo kính cận dày cộp đang nhìn đời như một đứa trẻ. Ngày nào anh Quán cũng thắp nhang rồi vái ở hai trang thờ đó. Anh bảo thiêng lắm. Năm 2003, sau khi ra mắt cuốn Nhớ Phùng Quán (NXB Trẻ) được vài tháng thì có một người không nêu tên đã mail vào máy tôi bài “Người bạn lính cùng tiểu đội” của Phùng Quán viết về Tuân Nguyễn. Tôi đọc mà bàng hoàng gan ruột. Khi tổ chức bản thảo cuốn Phùng Quán Ba phút sự thật cho NXB Văn nghệ, tôi đã coi bài viết này là “cái đinh” của cuốn sách. Đó là chân dung của một trí thức nhân hậu, trung thực, một tâm hồn thật đẹp, một nhân cách tuyệt vời. Bị tù tội gần 10 năm xơ xác thân mình vẫn đam mê văn chương thơ phú. Bị ô tô tông chấn thương sọ não, dẫn đến cái chết ở tuổi mụ 49, Tuân Nguyễn vẫn thương người lái xe đã tông mình, vì anh ấy phải đi làm để nuôi vợ và 8 đứa con ở nhà. Tôi cứ ám ảnh câu trăng trối của Tuân Nguyễn: “Đừng bắt tội người lái xe. Cái kết cục buồn thảm này là lỗi tại tôi… Tôi là người có lỗi…”.

Continue reading “Tuân Nguyễn – Tôi là người có lỗi”

Vĩnh biệt nhà thơ Ngô Minh

Được tin dữ: nhà thơ Ngô Minh vừa qua đời tại nhà riêng ở Huế (3/12/2018) do tai biến sức khoẻ, Văn Việt xin thành kính chia buồn với gia quyến nhà thơ. Cầu chúc hương hồn nhà thơ Ngô Minh, một cộng tác viên của Văn Việt, siêu thăng. Và xin trân trọng giới thiệu với bạn đọc bài thơ cuối cùng của nhà thơ Ngô Minh viết 10 ngay trước khi lìa đời, như một lời tự dự báo. Continue reading “Vĩnh biệt nhà thơ Ngô Minh”

Không được làm báo bằng tiền dân!

Ngô Minh

Trong hình ảnh có thể có: vẽTrên thế giới, báo chí là một ngành kinh tế mang lại lợi nhuận khổng lồ. Nhưng ở ta đa phần tờ báo “lề phải” từ năm 1954 đến nay đều được bao cấp, nghĩa là lấy tiền ngân sách (tiền thuế dân đóng) để làm báo. Có người lý luận rằng: “Báo chí cách mạng là để tuyên truyền chủ trương đường lối của Đảng, nên phải bao cấp”. Đó là luận điệu của bọn cơ hội, bọn không biết xót tiền dân! Người viết xin có mấy ý kiến sau:

Thứ nhất, báo chí là một nghề, cũng như bao nhiêu nghề khác như nghề giáo, nghề mỏ, v.v. Nhà báo cũng là người lao động, sống bằng lao động của mình, cũng như triệu triệu người lao động chân tay, trí óc khác. Đã là người lao động thì phải làm lấy mà ăn. Thế mà nhà báo “lề phải” lấy tiền thuế của dân để nuôi sống mình, để làm ra tờ báo không ai muốn mua đọc, là điều bất công lớn nhất trong lao động ở xã hội ta hiện nay, cần phải trừ bỏ. Có thể khẳng định đây không phải bất công nữa mà là ăn cắp, tham nhũng! Đa phần báo Đảng, báo, tạp chí của 64 tỉnh đảng bộ, báo ngành (Bộ, Tổng Công ty) biên chế rất đông. Báo đảng tỉnh có nơi tới 50, 70 người, có tờ báo ngành biên chế lên tới 400 người, trụ sở tòa ngang dãy dọc, xe con hai ba chiếc. Mỗi năm chi trả lương cho bộ máy, chi bảo trì nhà cửa, xăng xe lên tới cả mấy trăm tỷ đồng. Nhưng tờ báo họ làm ra chỉ in ấn được 1000 đến 3000 bản, chỉ dùng để phát đến bí thư chi bộ, còn 90 triệu người dân Việt thì hầu như không ai đọc, thậm chí không biết có tờ báo đó ở trên đời. Đó là sự vô lý, sự bất công lớn nhất. Cho nên mới có nghịch lý: “Báo Nhân Dân thì lãnh đạo đọc, còn đích thực NHÂN DÂN thì không đọc!”. Continue reading “Không được làm báo bằng tiền dân!”

Phùng Cung – “Chữ quê” kỳ diệu

FB Ngô Minh

Khoảng năm 1986, tôi được mời đi dự trại viết văn dành cho người viết văn trẻ ở Việt Trì một tháng, xong về Hà Nội nằm ở “Chòi ngắm sóng” của Phùng Quán chơi thêm cả tuần nữa. Thong dong thế nên biết được nhiều chuyện lắm. Những ngày đó ngày nào anh Quán cũng đạp chiếc xe đạp cuốc Liên Xô cao lênh khênh, giải thưởng cuộc thi viết về Lê Nin, truyện ngắn “Như con cò vàng trang cổ tích”, chở tôi đi ăn các món Hà Nội và thăm các đại gia văn chương như Trần Dần, Hoàng Cầm, Lê Đạt,… Một buổi sáng, uống xong mấy chén rượu “diệt sâu bọ”, anh Phùng Quán bảo:” Hôm nay mình sẽ chở Ngô Minh đến thăm một người lạ lùng, người đắt giá nhất trong làng “Nhân văn” xưa. Một người mà chỉ một truyện ngắn đã phải đánh đổi cả một đời người, một “nhà thơ chữ quê kiệt xuất”- đó là anh Phùng Cung…
Nghe đến tên Phùng Cung tôi đã nhớ ngay đến Con ngựa già của Chúa Trịnh, cái truyện ngắn tai ương một thời, mà ông anh trai mê văn chương của tôi ở cái làng Thượng Luật heo hút góc biển nam Quảng Bình ấy dấm dúi tha về không biết từ đâu bản chép tay trong cuốn vở học trò cho tôi đọc thời còn học cấp hai trường làng. Hồi đó tôi không hề biết truyện ấy bị cấm kỵ, nên cứ đọc vô tư. Hơn nữa tôi đọc truyện mà chưa hiểu hết ý tứ sâu xa gì, chỉ thương hoài con ngựa Kim Bồng Thiên lý mã khi đã già, vì bao nhiêu năm chỉ lo phục vụ trong phủ Chúa với hai chiếc lá đa che hai bên mắt , không được xông pha nơi chiến trận cho thoả chí tang bồng. Nên khi ra trận sống mái cuối cùng, ngựa Kim Bồng “ chỉ trong chớp mắt nó tụt lại. Không chịu, nó càng lồng lên. Bỗng nó thấy nhói một cái ở ngang bụng như bị một nhát gươm chém mạnh. Nó ngã vật xuống, vùi đầu trong bụi lốc của đàn ngựa bay qua…” .Tôi giục anh Quán:” Đi ngay đi anh, “Con Ngựa già của Chúa Trịnh” phải không ?”…

Anh Quán đạp xe chở tôi từ trường Chu Văn An bên Hồ Tây về đến 135- phố Mai Hắc Đế thì dừng lại. Cửa đóng kín. Anh Quán dựng xe đạp rồi gõ cửa nhẹ . Một ông già thanh mảnh, lịch lãm mặc bộ pizama màu trắng, đi guốc mộc, đôi mắt thăm thẳm, long lanh hiền dịu, đeo kính lão dày cộp, ra mở cửa. Thấy Phùng Quán, gương mặt ông đang từ ưu tư căng thẳng chuyển sang tươi cười niềm nở. Anh Quán quay sang tôi chữ nghĩa ý tứ :” Đây là nhà văn Phùng Cung, vừa mới được về với đời từ mấy năm nay”, rồi lại quay sang giới thiệu với Phùng Cung:” Thưa anh, em đưa Ngô Minh đứa em làm thơ ở Huế quê em đến thăm anh”. Ông bắt tay tôi rồi giục:” Anh em vào nhà đi. Đứng ngoài này nói chuyện không tiện!”.

Tôi nhớ hình như lúc đó ông ở trong một căn nhà hai gác. Ông dẫn chúng tôi lên gác. Tôi quan sát thấy ở ban công nhà có cây cau cảnh đặt cạnh cái vại nước nhỏ, một cảnh thu nhỏ thường ở các làng quê Bắc Bộ. Tôi đã từng sơ tán trọ học ở Kim Động, Hưng Yên hai năm khi đang học Đại học Thương Mại Hà Nội, thấy nhà nào trong xóm cũng có vại nước đặt ở đưới cây cau cao ở sân dùng để rửa chân mỗi khi đi đâu về. Còn cây cau đến mùa ra hoa thơm săn se. Mùa cau ra hoa rụng lấm tấm đầy mặt nước, thơm lưng lửng. Đó là hồn quê Bắc Bộ. Sau này gia đình nhà thơ Phùng Cung đã chuyển về Bưởi, chỗ Quần Ngựa. Một lần tôi cũng theo anh Phùng Quán đến thăm, cũng thấy ở sân ông trồng cây cau , phía dưới có vại nước. Trước khi nhà thơ mất vài tháng, ông chỉ cây cau và nói với một người bạn tên là Lữ đến thăm nhà:” Anh thấy không, cây cau nhà tôi èo uột, không lớn nổi vì thiếu ánh sáng. Nhưng mỗi lần nhìn nó thì tôi nghĩ đến thân phận đất nước, và tôi càng thấy thương người dân mình hơn. Không giận ai được, chỉ có thương thôi” ( Lữ- Cây cau của Phùng Cung) . “Cây cau- vại nước” là một hình ảnh đặc trưng, ám ảnh mà mỗi khi nhắc đến Phùng Cung tôi lại nhớ, lại hình dung ra gương mặt thân thuộc của ông.

Suốt buổi sáng hôm ở phố Mai Hắc Đế ấy, Phùng Cung điềm đạm pha trà, thủng thỉnh làm từng động tác một. Hình như ông vừa pha trà vừa nghĩ tới điều gì đó lung lắm. Tôi thấy ông như một thầy giáo vừa nghiêm trang vừa từ tốn. Sáng ấy chủ yếu hai người Phùng Cung – Phùng Quán nói chuyện với nhau, còn tôi chỉ ngồi nghe như một đứa trẻ thích hóng chuyện người lớn. Tôi biết anh Quán cố tình gợi chuyện để Phùng Cung kể cho tôi nghe cuộc đời đầy tai ương của ông. Phùng Cung kể chuyện đám cưới của ông do nhà văn Phan Khôi làm chủ hôn, mặc dù cơ quan không đồng ý vì gia đình bên vợ thuộc “thành phần giai cấp phong kiến bóc lột”, chuyện bí mật làm thơ trong tù… Chốc chốc ông quay sang hỏi tôi đôi điều về Cố Đô Huế, như thể hiện sự quan tâm đến “khách đường xa”. Tôi thấy thỉnh thoảng Phùng Cung đang câu chuyện sôi nổi lại liếc ra cửa với thái độ rất cảnh giác . Quan sát cử chỉ của ông, tôi cứ tưởng tượng có ai đó đang rình ngoài cửa.

Qua câu chuyện tôi biết Phùng Cung mới 17 tuổi đã làm Chủ tịch liên xã Hồng Châu –Liên Châu, huyện Yên Lạc, Vĩnh Yên khi cách mạng Tháng Tám thắng lợi. Có lẽ ông là một cán bộ xã thuộc loại trẻ nhất nước thời ấy. Chính tên cái xã ấy là do ông đặt người ta vẫn giữ đến bây giờ. Vì hồi ấy ông là người cách mạng có chữ nhất trong xã. Rồi sau đó, Pháp tái chiếm Vĩnh Yên, ông lên chiến khu Việt Bắc hoạt động văn nghệ. Rồi vào Đảng. Phùng Cung mà cũng vào Đảng ư ? Tôi rất bất ngờ khi nghe ông kể ông có hoàn cảnh đau buồn rất giống tôi là trong Cải cách ruộng đất, bố ông bị quy là địa chủ cường hào, bị bắt tù và chết trong tù Cò Nỉ, Thái Nguyên. Ông tìm đến nhà tù để thăm bố nhưng rồi đau xót phục xuống khóc và thắp nhang lạy bố, vì bố đã thành nấm cỏ trên đồi…Sau này đọc cuốn Cát bui chân ai của Tô Hoài ( NXB Hội Nhà Văn, 1992) tôi mới biết thêm một số nét về cuộc sống của Phùng Cung ở trong tù. Tô Hoài kể rằng, Phùng Cung mới ra tù, đến thăm Tô Hoài“ Dáng cù rù, mặt tái ngoét, không phải Phùng Cung mà cái bóng của Phùng Cung trên tờ giấy tẩy chỉ mờ mờ. – Còn sống về được à ? – Cũng không hiểu tại sao anh ạ”… Tô Hoài kể, tan lớp kiểm điểm “nhân văn” ở Thái Hà ít lâu, Phùng Cung bị bắt tù 12 năm không có án, trong đó biệt giam 11 năm. Đã tù biệt giam, lại bị bệnh lao, thế mà không chết, mới lạ. Có lẽ nỗi đau đó đã lặn vào hồn, vào tim, đã rèn nên tính suy tư thế sự cuộc đời vô cùng sâu sắc trong văn chương Phùng Cung chăng ? Sau này được đọc bài viết “ Nhà thơ Phùng Cung” của Phùng Hà Thủ, con trai nhà thơ , tôi mới biết thêm nhiều chi tiết cụ thể hơn của cuộc đời gian truân đau khổ của nhà thơ mà tôi vô cùng yêu mến. Đó là chuyện Phùng Cung ngày đầu bị bắt trong tháng 5-1961; Những nhà tù mà Phùng Cung từng trải qua; chuyện Phùng Cung bị các văn nghệ sĩ cùng cơ quan xa lánh, rồi bị chính những người đó đấu tố, kiểm điểm.v.v.. Tất cả những chuyện ấy làm cho tôi càng thêm khâm phục, kính trọng nghị lực phi thường và phẩm chất ngòi bút của ông !

Tôi rụt rè hỏi ông:” Em đọc Con ngựa già của Chúa Trịnh thấy truyện hay thế, nhân văn thế sao lại sự tình khốn khổ thế hở anh ?”. Ông chớp chớp mắt, thở dài :” Truyện dài lắm Ngô Minh ạ. Nhưng thôi đừng nói chuyện này nữa, Quán nhỉ…”. Nói rồi ông đứng lên mở ngắn kéo bàn lục tìm hồi lâu mới lấy ra một tập vở bé bằng bàn tay, bìa bọc giấy xi măng cáu bẩn, cầm đến đưa cho Phùng Quán:” Sau mười hai năm khổ ải, mình về với vợ con là mừng. Nghĩ đến tù đày là sợ lắm, sợ lắm !”.Phùng Cung trầm ngâm: “ Quán ạ, mình cố quên hết văn chương. Nhưng không sao quên được. Đêm ngủ thơ nó cứ kéo về trông mộng. Thế là mình thủng thắng ghi lại từng ngày. Như là viết nhật ký. Đây là những bài thơ nho nhỏ về chuyện quê nhà. Nhưng bây giờ thì gay rồi. Hôm qua chú công an khu vực đến chơi nhà, bỗng dưng chú cười hỏi:” Chào bác Phùng Cung, nghe nói dạo này bác lại viết thơ nữa à ?”. Chỉ câu hỏi vui thế mà làm mình nổi da gà, hai chân loạng quạng đi không vững nữa. Sợ quá. Nhiều đêm không ngủ được. Tập thơ này toàn hình ảnh quê, mình viết để giải khuây, không có “chuyện gì” trong đó cả. Nhưng nếu mà họ thu mất thì tiếc lắm. Nên Quán cứ giữ hộ cho mình cho chắc. Anh Quán nhận tập vở thơ rồi nói vui “ Anh suốt ngày xoay trần làm nghề đập đinh, rồi rán bánh giúp chị Thoa để bán kiếm tiền nuôi ba con nhỏ đi học, tưởng anh đã quên mùi bút mực rồi, hoá ra vẫn còn vương vấn…”.

Anh Phùng Quán đưa cho tôi xem tập thơ chép tay. Tập vở mỏng, giấy học trò đen hùn. Trong đó mỗi trang chép một đến hai bài thơ, bài nào cũng ngắn, có bài chỉ hai ca câu, bốn năm câu giống như thơ Haicu của Nhật Bổn, nét chữ Phùng Cung viết bằng bút chì rất nắn nót, hoa tay, nhưng không ghi tên tác giả. Tôi liếc bài thơ hai câu đầu tiên tựa đề là “Bèo”, bỗng nổi da gà: Thơ ghê quá, bất ngờ quá:
Lênh đênh muôn dăm nước non
Dạt vào ao cạn vẫn còn lênh đênh
( Sau này in trong tập thơ Xem đêm, câu thứ hai bị ngắt ra thành hai câu: Dạt vào ao cạn / Vẫn còn lênh đênh). Chỉ một cánh bèo quê đơn sơ thôi mà khái quát được cả một phận người ! Loại thơ kiệm chữ mà đầy ngẫm nghĩ này hiếm lắm, quý lắm. Tập thơ nhỏ hút hồn tôi. Thế là tôi vừa tò mò lắng nghe hai ông anh nói chuyện với nhau, lại đọc ngấu nghiến hết cả tập thơ. Có thể nói lần đầu tiên tôi được tiếp xúc với một loại thơ ‘’chữ quê” ấn tượng như thế. Nó vừa dân gian vừa bác học, vừa tâm can vừa chữ nghĩa : Áo cũ gối đầu / Đêm tỉnh giấc / Sao khuya dạt chân rêu / Lạnh biếc / Bầu buông chày ngọc / Cõi Lam Kiều / Về bên góc sân con ( Góc sân con); Hay Đêm về khuya / Trăng ngả màu hoa lý / Tiếng gọi đò căng chỉ ngang sông ( Đò khuya ); Quất mãi nước sôi / Trà đau nát bã / Không đổi giọng Tân Cương ( Trà).v.v..Chao ôi là chữ ! Quất nước sôi , Bầu buông chày ngọc, trăng màu hoa lý, tiếng gọi đò căng chỉ, trái gấc chín ngập ngừng, tiếng tù và bết gió, trời xanh cánh chấu, nắng ngã tương, sáo diều hóc gió, mảnh trời da báo, mồ hôi xương, nắng bổ cau, con giun đất mạ vàng.v.v.…Rất nhiêù, rất nhiều, toàn chữ quen mà quá lạ. Người ta nói mồ hôi da chứ ai nói mồ hôi xương? Vậy mồ hôi xương là mồ hôi gì ? Có lẽ đó là những giọt mồ hôi cuối cùng của con người lao lực, bị vùi dưới đáy xã hội chẳng ai quan tâm. Rót nước vào ấm trà là “quất nước sôi”, “quất “chứ không phải “rót”. “Quất” là “đánh”. Đánh đến mức trà mới “đau nát bã”. Nhưng kỳ diệu là “không đổi giọng Tân Cương”, nghĩa là Trà vẫn là Trà Tân Cương chính hiệu. Phải chăng ông đang nói về đời mình !?

Lao động thơ ghê gớm lắm mới chiết ra được những chữ quê hút hồn người như thế. Có lẽ ông đã nghĩ đến những con chữ ấy bao nhiêu lần trong những năm tháng ngồi một mình nơi tù biệt giam lạnh lẽo không khí chết chóc. Nó giống như gỗ lũa, như đá cuội. Vâng, đời chữ là đời người. Tôi đã đọc thơ của một số nhà thơ rất tâm huyết trong việc “làm chũ”. Đối với họ làm thơ trước hết phải là “làm chữ” . Điều đó đúng lắm, quý lắm. Nhưng hình như chữ ấy của họ vẫn là chữ của thành thị, mang hơi hướng Tây phương. Còn chữ của Phùng Cung là chữ đẻ ra, luyện nên từ cánh đồng, bờ tre, mái rạ, hương lúa, hương cau, ánh sáng đom đóm, từ đớn đau, chiêm nghiệm một đời người trầm luân khổ ải.

Tôi cứ nghĩ, chữ ấy mới là chữ của hồn thơ Việt. Có thể nói Phùng Cung là bậc thầy về “chữ Việt” trong thơ ca Việt Nam hiện đại. Thơ là để cho người đọc xúc động ngẩn ngơ, chia sẻ, thơ phải làm cho người đọc nổi da gà, ứa nước mắt, mới là thơ thật. Còn loại thơ luận đề, triết lý, người đọc xong chỉ khen nhà thơ thông minh thôi, chứ họ không xúc động thì không thể nằm lòng được. Thơ Phùng Cung “ý tại ngôn ngoại”, là loại thơ làm người đọc nổi da gà ! Phùng Cung gọi mùa nước lụt là mùa nước mắt là rất thật đối với người nông dân đồng bằng Sông Hồng, cũng như chính đời ông : Đê tiền triều gãy khúc / Đồng ngập trắng/ Con lềnh đềnh cõng -vắng – bơi-suông / Thương em dứng giữa mùa nước mắt. Không phải đó là sự quan sát, ghi nhận, mà đó là tâm cảm, chiêm cảm.

Trên đường về lại Hồ Tây, tôi bảo anh Quán:” Anh để em giữ tập thơ này cho. Anh giữ cùng chưa chắc an toàn”. Anh Phùng Quán đồng ý. Thế là tôi mang vào Huế. Năm 1988, nhờ không khí đổi mới, tạp chí Sông Hương do nhà văn Tô Nhuận Vỹ làm Tổng biên tập đã trở một tạp chí Văn học hàng đầu của cả nước, luôn được độc giả trong và ngoài nước đón đọc từng số vì tạp chí đăng rất nhiều thơ, truyện ngắn, bài viết về “cởi trói”, “đổi mới văn chương” tâm huyết. Tôi đã chọn hai chùm thơ Phùng Cung và đưa tập thơ viết bút chì của Phùng Cung cho nhà văn Nguyễn Khắc Phê, lúc đó là phó Tổng biên tập Sông Hương , sau này một giai đoạn là Tổng biên tập. Tạp chí Sông Hương năm 1988 đã hai lần giới thiệu thơ Phùng Cung với những bài như Nghiêng luỵ, Bèo, Người làng, Chiếc lá rụng, Cô lái đò, rút trong tập thơ chép tay bằng bút chì ấy. Tạp chí Sông Hương số 54 lại giới thiệu một chùm 5 bài thơ của Phùng Cung : Nghe, Người làng, Bờ ao thu, Xem đêm, Đêm cuối thu. Có thể nói văn chương Phùng Cung lần đầu tiên sau 32 năm kể từ Con ngựa già của Chúa Trịnh (1956) mới được xuất hiện trở lại, đã gây ấn tượng mạnh đối với độc giả Sông Hương và cả nước. Chắc chắn những ngày cuối năm 1988 ấy ông vui lắm.

Gần đây tôi mới biết, khi nhà thơ Phùng Quán còn sống, một lần nữ nhà văn Hà Khánh Linh ở Huế ra Hà Nội, anh Phùng Quán cũng dắt đến thăm nhà thơ Phùng Cung ở Bưởi. Buổi trưa hôm đó Phùng Cung, Phùng Quán và ông Nguyễn Hữu Đang mời cơm nữ sĩ Hà Khánh Linh. Tại bữa cơm ấy Phùng Cung cũng đưa cho Hà Khánh Linh một tập thơ chép tay như thế, nhưng viết bằng bút mực, chứ không phải bút chì.. Có lẽ để nhờ nữ sĩ giữ hộ chứ không phải tặng, vì không thấy đề tặng. Tập thơ gồm 106 bài chép trên giấy in roneo màu vàng rơm, bìa tập vở học trò bọc loại giấy can bản vẽ cũ. Ở trang đầu cuốn vở đề tên là Phó Châu. Có lẽ thơ ghi trong hai cuốn vở mà tôi đã đưa cho Tạp chí Sông Hương và chị Hà Khánh Linh đang giữ đã được chọn vào tập Xem đêm (200 bài) (NXB Văn hoá thông tin 1995) . Nhưng kẹp trong tập thơ chép tay chị Linh đang giữ còn có bài thơ mới làm ghi trên hai mặt một tờ giấy cũ là bài Chiều cun cút, bài thơ rất hay nhưng không thấy trong tập Xem đêm :
Áo song chàng
Nón lá
Phới về quê
Dệt dạt tối ngày khoai dáy
Lúc thảnh thơi
Quần vận khấu bò
Rong ruổi chốn rau dưa
Tôi gõ rỗ/ Khe khẽ ê a
Chiều cun cút
Một mình
Không lửa không đèn
Nhòm nhõm thâu đêm
Chết thèm cái bóng
Xa là trời sao
Gần là đom đóm.
Mới hay, gửi cho bạn bè giữ hộ à cách “lưu trữ” thơ của Phùng Cung. Ông phải chép thành nhiều bản để đề phòng bị mất…

Tôi rất vinh hạnh được gặp Phùng Cung một số lần nữa ở nhà Phùng Quán. Ông vẫn từ tốn, đĩnh đạc, như cuộc đời chưa từng bị phong ba bão táp gì. Bao giờ ông cũng lặng lẽ, cười tủm tỉm với áng mắt chứa chan đồng cảm. Ông cùng mang họ Phùng, nhưng không có huyết thống gần với Phùng Quán. Phùng Cung quê ở Sơn Tây còn Phùng Quán quê ở Huế. Trong “đám” tài tử “Nhân Văn” thời ấy, cho đến khi “nằm dài dưới đáy huyệt”, hai người Phùng Cung-Phùng Quán luôn thuỷ chung son sắt . Phùng Quán ngưỡng mộ Phùng Cung vì đó là một người luôn sống và viết thực lòng mình, đó là một ngươì anh cả về tuổi tác cũng như tài năng văn chương chữ nghĩa. Phùng Quán đã làm hết sức mình để tập thơ “Xem đêm” của Phùng Cung ra mắt độc giả với sự nhiệt tình đóng góp tiền trong sổ tiết kiệm hưu của ông Nguyễn Hữư Đang. Còn Phùng Cung thì luôn yêu thương, tin cậy đối với Phùng Quán. Coi Phùng Quán như một người em can trường, chí cốt. Nên khi Phùng Quán mất, Phùng Cung là người được bạn bè và gia đình Phùng Quán chọn mời làm Trưởng Ban tang lễ. Ông đã đọc bài điếu văn “ Sống là thể phách, còn là tinh anh” cực kỳ cảm động và súc tích. Bài điếu văn ấy cũng là một áng văn chương tình nghĩa và đẹp thâm hậu mà tôi đã đưa lên trang đầu trong tập sách “ Nhớ Phùng Quán” ( NXB Trẻ 2002).

Năm 2004, tôi được một bạn văn ở hải ngoại về nước cho biết, anh vừa được đọc cuốn sách rất giá trị in bằng tiếng Việt. Đó là cuốn Phùng Cung- Truyện và thơ in rất dày dặn ( NXB Văn nghệ , Mỹ, 2003). Mới hay Phùng Cung không chỉ có“Con ngựa già của Chúa Trịnh”, “Xem đêm”, Phùng Cung còn có rất nhiều thơ và truyện ngắn viết từ trước khi bị bắt và viết trong suốt 12 năm ở tù như Mộ phách, Chiếc mũ lông, Dạ ký, Kép nghề, Quản thổi.v.v. Anh bạn tôi bảo trong tập sách này có một số chuyện hay hơn “Con ngựa già của Chúa Trịnh”. Tôi chưa được đọc, nhưng tin vào nhận xét của bạn. Chứng tỏ Phùng Cung là một người lao động văn chương bền bỉ, trong hoàn cảnh khổ cực nhất ông vẫn viết và viết hay. Tiếc là những sáng tác đó chỉ được in ở hải ngoại, không được in trong nước!

Trong tôi, Phùng Cung luôn là một nhà thơ dân tộc tầm cỡ, một nhà văn có bản lĩnh sáng tạo và nhân văn cao cả và đặc sắc. Nhưng ông cũng là một người viết văn luôn ám ảnh bỡi nỗi sợ hãi thời đại
….đủng đỉnh
áo thao guốc mộc
ngó đêm
hương cau hồn nước
gió quê
len lén
vén rèm

cú khuya chợt rúc
thắc thỏm
trăng già tái mặt
phòng văn
vội khép
thở dài
xâm xấp mồ hôi trán

Ồ, ngựa chúa
hồn ma
( Một chút Phùng Cung- NM)
Tiếc là văn chương của ông đã không được đến nhiều với độc giả bởi do quá nhiều đa đoan ngáng trở. Tôi cứ mong ước lúc nào đó xuất bản một tuyển tập văn thơ Phùng Cung chắc thú vị lắm…Nhưng đến bao giờ ? Trong tập thơ Xem đêm có một bài thơ nhà thơ nhắn gửi với những người làm thơ hôm nay . Đó là bài Tội nghiệp. Để kết thúc bài viết, mời bạn đọc cùng tôi đọc lại bài thơ đó :
Tội nghiệp nhà thơ
Hợm mình
Lầm lạc
Biết không biết sống
Nên không biết chết
Nửa thế kỷ
Bị lưu đày
Trong cõi tung hô …

Tôi hiểu ông đang nói điều gì !clip_image002

Ảnh: Nhà thơ Phùng Cung

https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=532693673738861&id=100009946985094