Phạm Xuân Nguyên
(Ông Tường đã chuyển từ phòng hồi sức cấp cứu sang phòng hỗ trợ hô hấp, nhưng sức khoẻ tuổi già 90 vẫn đang rất yếu. Cầu mong ông khoẻ lại, tôi đưa lên bài viết từ 2005, sau cuộc trình diễn thơ tiếng Pháp của ông ở Trung tâm Văn hoá Pháp (L’Espace) tại Hà Nội ngày 14/10/2005. Ông Tường rất thơ trẻ trong đời và trong văn chương nên mong là sức trẻ của cháu chắt con cái và bao bạn đọc sẽ tiếp thêm cho ông sức khoẻ để lại sống vui cùng mọi người.)
*
Không, không phải buông, mà đúng hơn là mọc lên những thơ. Chiều ấy, ở Trung tâm văn hóa Pháp L’Espace (Hà Nội), có một tiếng thở dài (Le soir est tout soupirs) buông xuống trên những vần thơ viết vào trong những cái cối đá nặng trịch, lẽ ra 73 cái ứng với 73 tuổi của người thơ, hòa trong tiếng đàn piano thánh thót vang ngân, nhấp nháy trong những màn hình ẩn hiện. Thi sĩ lão niên Dương Tường vui sướng và hồn nhiên trẻ lại như trẻ thơ, trẻ lại như thơ. Và giữa muôn vàn sự hân hoan chúc mừng chia sẻ niềm vui dành cho ông, cùng ông, có những tiếng thơ đã cất lên, những bài thơ được dâng tặng khiến ông nghẹn ngào trong một nỗi đồng điệu thăng hoa Ông như gốc thơ cổ thụ lại được vươn cành tiếp nhánh đâm rễ nhờ những chồi non thơ tỏa nhịp điệu tỏa âm vận tỏa tâm hồn từ ông từ Le soir est tout soupirs… Đó là các học sinh trường quốc tế Pháp ngữ đã biến tấu chủ đề thơ ông thành nhiều bài thơ khác viết lên giấy, lên áo, và tất cả được các em mang tặng ông.
Cuộc trình diễn thơ 17 năm trước.
Một món quà vô giá! Dương Tường nói với tôi vẫn chưa nguôi xúc động sung sướng trước hiệu ứng bất ngờ rất thi ca này của đêm diễn thơ vừa qua ở L’Espace. Tay ông run run mở cuốn album dán đầy những thơ Le soir est tout soupirs, run run giơ lên từng chiếc áo thun viết đầy những thơ Le soir est tout soupirs, một chiếc, ba chiếc, năm chiếc, bảy chiếc, nhiều nữa, run run cầm lên những Le soir est tout soupirs còn phong kín như một kho tàng, cả một kho tàng. Ông thấy mình đã được nhân lên.
Pour l’homme qui part demain à la guerre
Pour la vieille femme qui a survécu à ses enfants
Pour la Lune maladive qui attend en vain de pouvoir embrasser
le Soleil
Pour Perséphone que tout retient sous terre
Pour le jeune étudiant qui reçoit à l’instant la lettre qui décidera
de son sort
Pour la femme d’âge mûr, sans vie, sand lumière, sans amour
Pour Elliania au dos brûlant
promise contre son gré
émergeant à peine de l’enfance
Pour tout, pour tous, finalement, à qui la vie joue des tours
… Le soir est tout soupirs…
(sans signature)
Với chàng trai ngày mai ra trận
Với bà mẹ già vẫn sống hoài khi con cái chẳng còn
Với chị Hằng ốm yếu hoài công chờ hôn âu yếm vầng Dương
Với nàng Perséphone bị tất thảy níu giữ dưới lòng đất
Với chàng sinh viên vừa nhận được lá thư quyết định số phận
mình
Với người gái lỡ thì không được sống, không được yêu, không
được vui chơi, không ánh sáng
Với Elliania lưng trần cháy bỏng
vừa qua tuổi ấu thơ
đã bị ép hứa hôn
Với tất thảy, cuối cùng , với mọi người bị cuộc đời chơi khăm
… Chiều buông đầy những thở dài…
(không ký tên)
Tôi không thể rời mắt khỏi những dòng thơ ngẫu hứng theo bàn tay run run của nhà thi sĩ già còn đầy lòng ham chơi-ham sống-ham thơ. Tôi ngạc nhiên thực sự. Các em học sinh ở độ tuổi trung học đã cảm được tiếng buông thở dài của một buổi chiều, của những buổi chiều, rung lên từ tâm hồn một nhà thơ đã sống qua một cuộc đời nhiều nhọc nhằn nhưng cũng nhiều đam mê sáng tạo, để từ đó có những Chiều buông đầy những thở dài của mình, rất riêng, vượt qua tuổi tác và thế hệ, tạo nên những vòng sóng đồng cảm của kiếp người, kiếp thi sĩ. Và tôi nói với Dương Tường, giá chi tập hợp các bài thơ tiếng Pháp này của các em lại in thành một tập, tập hai của Le soir est tout soupirs, cho người đọc thêm một lần cảm nghiệm sức sống của thơ, sức mạnh của thơ, qua những tâm hồn không biên giới.
Le soir est tout soupirs
Un front qui s’appuie
Dans cet univers
Qui est tout vert
Ou sans le poème sans vers
Le soir est tout soupirs
Une belle couche
Où nous nous étions touchés
Et où tu me faisais pleurer
Quand tu t’arrêrais
Maintenant, tu es partie
Parce que je t’ai trahie
Toi, qui as nitrfié ma vie mon amour
Toi, qui as postsynchronisé ton image
Au fond de ma mémoire
Et je ne peux pas oublier notre histoire
Et je ne veux pas mourir
Chiều buông đầy những thở dài
Một vầng trán tựa nghiêng
Trong vũ trụ xanh này
Xanh ngắt một màu
Hay trong bài thơ xanh không câu chữ
Chiều buông đầy những thở dài
Một khoang nằm đẹp
Nơi chúng mình đã chạm vào nhau
Nơi em đã làm anh khóc
Khi em ngừng lại
Giờ đây, vì anh đem lòng phản bội,
Em đã ra đi
Em, người đã ni-tơ hóa đời anh tình anh
Em, người đã hậu đồng bộ hóa hình ảnh mình
Trong đáy cùng ký ức anh
Anh chẳng thể nào quên
Chiều buông đầy những thở dài
Và anh không muốn chết…
(Lâm Thành Toàn, 3è A)
Thơ là tiếng đồng vọng, tiếng vang ngân, từ tâm hồn một người đến tâm hồn nhiều người, từ con người đến nhân loại. Với những bài thơ các em học sinh Pháp ngữ dâng tặng, cuộc trình diễn thơ Le soir est tout soupirs của Dương Tường không phải khép lại mà mở ra, không phải kết thúc mà bắt đầu. Ông đã cất tiếng thơ gọi đàn, gọi tri âm, và tiếng thơ ông đã được nghe thấy, đã được đáp vọng. Những hồn thơ trẻ ấy đã nghe lắng được cõi lòng của lão niên thi sĩ, đã biết từ thơ nhìn ra cuộc đời, và đã biết biến cuộc đời thành thơ. Họ còn rất trẻ, nhưng những thở dài của chiều buông họ cảm nhận được. Để sống đời họ. Để tiếp tục thơ. Và thế cũng nghĩa là để biết yêu. Dương Tường luôn là một thi sĩ đang yêu và đáng yêu giữa cuộc đời này.
LE SOIR EST TOUT SOUPIRS
Ce jour là, il la quitta
Il était tombé amoureux d’une autre femme au visage angélique
Elle disait que la vie ne valait pas la peine d’ểte vécue sans lui
Ce soir-là elle quitta le monde seule
Sachant qu’elle le retrouvera dans le monde prochain
Le soir est le dermier à entendre son dernier soupir
CHIỀU BUÔNG ĐẦY NHỮNG THỞ DÀI
Ngày hôm ấy, anh từ giã cô
Anh đã phải lòng một người đàn bà khác có đôi mắt thiên thần
Cô nói rằng chẳng có anh, cuộc đời không đáng sống
Chiều hôm ấy, cô từ giã cõi trần
Biết rằng sẽ gặp lại anh trong cõi mai sau
Buổi chiều là kẻ cuối cùng nghe thấy tiếng thở dài cuối cùng
của cô
(Nathalie Gauthier)
Nhà văn Bùi Ngọc Tấn, bạn thân của Dương Tường, nghe bạn mình dịch qua những dòng thơ này, ngó nhìn các nét chữ khác nhau trên áo trên giấy của Le soir est tout soupirs, bỗng buông một thở dài chia sẻ, và như có phần nuối tiếc. Nhìn họ, tôi hiểu, họ đã sống qua một thời có buổi chiều không biết cất vào đâu (Thi Hoàng), và nhờ văn nhờ thơ họ đã biết thở dài mà sống được. Giờ đây, chiều buông đầy những thở dài, họ nhìn vào bài thơ của các em họa điệu, biết là sự sống mãi ở phía trước. Cho đời. Và cho thơ văn.
Hà Nội 30.10.2005
P.X.N
