Phê bình v?n h?c th? k? XX (k? 21)

Th?y Khu�

Ch??ng 12

Ph� b�nh v?n h?c Ph�p

Jean-Paul Sartre (1905-1980)

(B�i 1)

Ph� b�nh v?n h?c Ph�p, th?c s? ph�t tri?n t? gi?a th? k? XX, c� th? chia l�m hai nh�m:

Nh�m th? nh?t g?m nh?ng tri?t gia ??c l?p, phi tr??ng ph�i nh? Jean-Paul Sartre, Gaston Bachelard, Maurice Blanchot… T�c ph?m ch�nh c?a h? xu?t hi?n kho?ng th?p ni�n n?m m??i.

Nh�m th? nh�, th??ng ???c g?i chung l� Ph� b�nh m?i, nh? Ph� b�nh k� hi?u h?c, Ph� b�nh li�n v?n b?n, v.v. xu?t hi?n th?p ni�n b?y m??i, x�y d?ng l� thuy?t v?n h?c tr�n c�c ng�nh khoa h?c nh? k� hi?u h?c, li�n v?n b?n, v?n h?c so s�nh, v?i nh?ng t�n tu?i nh? Roland Barthes, G�rard Genette, Julia Kristeva… ? Ph�p ho?c Umberto Eco, ? �

Trong ch??ng 12 n�y, ch�ng t�i s? l?n l??t gi?i thi?u ba nh� ph� b�nh ??c l?p Jean-Paul Sartre, Gaston Bachelard v� Maurice Blanchot, v� ch??ng 13, d�nh cho Ph� b�nh k� hi?u h?c v?i Umberto Eco v� Roland Barthes. S? ph�n chia n�y, t�y thu?c t�nh v?n h?c, h?n l� qu?c t?ch nh� ph� b�nh; v� v?y, ch�ng t�i ??a Roland Barthes v�o ch??ng 13, ph� b�nh k� hi?u h?c.

Ph� b�nh K� hi?u h?c s? m? ??u v?i Umberto Eco, ng??i �. B?i mu?n hi?u n?i dung ph� b�nh k� hi?u h?c, tr??c ti�n ph?i hi?u l� thuy?t v? k� hi?u h?c, m?t l� thuy?t kh� r?c r?i, m� n?u ??c gi? ch?a c� kinh nghi?m chuy�n m�n, ??c th?ng s�ch c?a Roland Barthes hay Kristeva r?t kh� hi?u. Umberto Eco l� m?t trong nh?ng ng??i gi?i th�ch kh�i ni?m k� hi?u h?c r� r�ng v� m?ch l?c nh?t trong c�c nh� l� thuy?t hi?n ??i. V� sau c�ng ch�ng t�i s? ?i s�u v�o ??a h?t ph� b�nh c?a Roland Barthes, d?a n?n tr�n k� hi?u h?c.

??i v?i m?t s? b?n ??c quen v?i d? lu?n v?n h?c M?, nh?ng t�n tu?i nh? Bachelard, Blanchot… c� l? kh�ng ???c nhi?u ng??i bi?t ??n nh? l� thuy?t H?u hi?n ??i (Postmoderne) c?a Jean-Fran�ois Lyotard ho?c Ph� v? ki?n tr�c (D�construction) c?a Jacques Derrida. M?c nhi�n, Bachelard v� Blanchot v?n l� nh?ng tri?t gia ph� b�nh ?� ?�ng g�p nh?ng t�m t�i s�u s?c cho n?n ph� b�nh hi?n ??i.

V? l� thuy?t H?u hi?n ??i c?a Lyotard ch�ng t�i s? tr�nh b�y trong ph?n ch�t nh? m?t ph? b?n. B?i tr�i v?i nh?ng g� ?� ???c t�n s�ng trong ??i h?c M? m?t th?i, v� t? ?� tung ra to�n th? gi?i, ??a ??n nh?ng h?u qu? mu?n m�ng ? Vi?t Nam, l� thuy?t H?u hi?n ??i kh�ng ?em l?i nh?ng gi� tr? th?c ti?n cho ph� b�nh, n�n s?m b? l?i th?i.

Ri�ng kh�i ni?m h?y di?t v?n b?n, thay v� l� thuy?t th?i th??ng Ph� v? ki?n tr�c c?a Jacques Derrida, ch�ng t�i ch?n Maurice Blanchot, nh? m?t tri?t gia ph� b�nh ?� ?i xa nh?t trong vi?c ph�n t�ch, kh�ng ch? h�nh ??ng vi?t, m� to�n b? h�nh ??ng c?a t? t??ng.

Hi?n sinh v� ph� b�nh c?a Sartre

Khi vi�n b? tr??ng n?i v? ??nh b?t giam J.P. Sartre v� �t?i� xu?ng ???ng ?ng h? thanh ni�n bi?u t�nh ch?ng chi?n tranh Alg�rie, De Gaulle b?o: �Kh�ng ai b? t� Voltaire�. Sartre l� khu�n m?t m� nh� x� h?i h?c Ph�p Pierre Bourdieu g?i l� tr� th?c to�n di?n (intellectuel total). T? t??ng c?a Sartre ?i v�o ??i s?ng, ?nh h??ng l�n to�n b? tri th?c c?a ng??i Ph�p trong th? k? XX nh? m?t hi?n h?u kh�ng th? t�ch r?i. Sartre l� ng??i n�i: �B�n c?nh ??a b� s?p ch?t ?�i, cu?n Bu?n n�n kh�ng c� ngh?a l� g��. ??i v?i d�n t?c Ph�p, Sartre tr? th�nh l??ng t�m th?i ??i. Sartre � v?i nh?ng kh�c m?c, nh?ng sai l?m, nh?ng ng� quanh l?ch s?, nh?ng th?t b?i, nh?ng ng? nh?n, nh?ng g?p g?, v� nh?ng ??u tranh kh�ng ng?ng � l� nh� v?n, nh� t? t??ng tr??ng k? ??ng v? ph�a nh?ng th�nh ph?n y?u k�m, su?t ??i b? ?�n �p. Sartre ??t con ng??i tr??c t? do v� tr�ch nhi?m c?a m�nh.

Sinh t?i Paris ng�y 21/6 n?m 1905 v� m?t t?i Paris ng�y 15/4 n?m 1980. Sartre s?ng ba ph?n t? th? k? v?i Paris, trong l�ng ??t Ph�p. V� con ng??i ?y, ch�nh Sartre ch? kh�ng ai kh�c, ?� g�nh tr?n v?n � th?c th?i ??i c?a ng??i Ph�p th? k? XX.

Con ngu�i t? do v� nh�n b?n, l� y?u t? ch�nh trong tri?t h?c hi?n sinh c?a Sartre. � th?c v? con ng??i t? do v� nh�n b?n xuy�n su?t c�c t�c ph?m ti?u thuy?t, k?ch b?n, truy?n ng?n, ti?u lu?n c?a Sartre, ?nh h??ng l?n ??n ??i qu?n ch�ng nh?t l� t?ng l?p thanh ni�n, v� c?ng l� r??ng m?i ch�nh trong trong ph� b�nh v?n h?c c?a Sartre.

?i?u h?i l? l� trong cu?n Ph� b�nh v?n h?c th? k? XX (La critique litt�raire au XXe si�cle) c?a Jean-Yves Tadi� (Belfond, 1987) m?t cu?n s�ch kh� ??ng ??n, c� gi� tr?, nh?ng kh�ng th?y t�c gi? n�i g� ??n Sartre. Thi?u s�t hay hi?m kh�ch c� nh�n? Kh� c� th? bi?t ???c.

?i?m ?�ng ch� � ??u ti�n ? Sartre, l� ba l�nh v?c tri?t h?c, s�ng t�c v� ph� b�nh th??ng kh�ng chia ranh gi?i.

V? m?t ph� b�nh, trong b? ti?u lu?n 10 cu?n T�nh th? (Situations), in t? 1947 ??n 1976, c� T�nh th? I v� II, d�nh ri�ng cho ph� b�nh v?n h?c. T�nh th? I (1947) vi?t v? 13 t�c gi?: Faulkner, Dos Passos, Nizan, Mauriac, Nabokov, Giraudoux, Camus, Blanchot, Ponge, Renard, Rougemont, Bataille, v� Parain. Hai cu?n Th�nh Genet, nh� tr� hay tu?n ??o (Saint Genet, com�dien ou martyr), 1952, v� Ch�ng ng?c trong gia ?�nh (L’Idiot de la famille), 1971, l� nh?ng ch�n dung hi?n sinh v? Jean Genet v� Gustave Flaubert. Cu?n t? truy?n Ch? (Les mots), 1964, l� m?t ki?t t�c trong th? lo?i k?t h?p s�ng t�c v� ph� b�nh x� h?i xuy�n qua ng�n ng?.

Trong T�nh th? II (1947) c� t?p ti?u lu?n V?n ch??ng l� g�? (Qu’est-ce que la litt�rature), Sartre ph�n t�ch b?n th? s? vi?t v� s? ??c. Ch�ng t�i gi?i h?n ch? ?? c?a ch??ng 12 n�y trong ph� b�nh c?a Sartre, v� l?a ch?n gi?i thi?u l� thuy?t ph� b�nh ph�n t�m hi?n sinh c?a Sartre, �p d?ng cho Baudelaire v� cu?n V?n ch??ng l� g�? Nh?ng ?? t�m hi?u v? ph� b�nh c?a Sartre, c� l? tr??c h?t ta n�n hi?u s? l??c xem ch? thuy?t hi?n sinh l� g�.

Thuy?t hi?n sinh l� m?t thuy?t nh�n b?n

B�n c?nh t�c ph?m ?? s? thu?n t�y tri?t h?c H?u th? v� V� th? (L’�tre et le N�ant) in n?m 1943, m?t ki?t t�c trong ?� Sartre gi�i b�y quan ni?m nh�n sinh c?a m�nh, s�ch d�y h?n 700 trang, vi?t cho ??c gi? c� tr�nh ?? tri?t h?c, Sartre c�n tr? l?i c�u h?i: ch? ngh?a hi?n sinh l� g�? m?t c�ch d? hi?u h?n, cho qu?n ch�ng ??c gi? b�nh d�n r?ng l?n, �ng tuy�n b?: �Thuy?t hi?n sinh l� m?t thuy?t nh�n b?n�.

?� l� ??u ?? b�i di?n thuy?t ? Paris ng�y 29/10 n?m 1945, sau n�y ???c in th�nh s�ch. Trong b�i vi?t ng?n g?n n�y, Sartre ?� t�m l??c, v� ph? th�ng ho� tri?t h?c hi?n sinh, b?ng m?t x�c ??nh, ngay tr�n ??u ??: �Thuy?t hi?n sinh l� m?t thuy?t nh�n b?n�. Ti?p ?�, �ng ??t c�u h?i: Th? n�o l� hi?n sinh? V� �ng tr? l?i: R?t nhi?u ng??i d�ng hai ch? n�y, nh?ng khi h?i ngh?a l� g� th� h? b?i r?i kh�ng gi?i th�ch ???c, b?i v� b�y gi? n� ?� tr? th�nh c�i m?t, ng??i ta c? n�i ph?a nh?c s? n�y, ho? s? kia l� hi?n sinh. V� nghi?m cho c�ng th� hai ch? hi?n sinh ?� b? k�o to�c ra ??n n?i ch�ng ch?ng c�n c� ngh?a g� n?a[1].

V�o th?ng v?n ??, Sartre gi?i th�ch: Th?c s? c� hai d�ng hi?n sinh: d�ng ??u, g?m nh?ng ng??i c� ??o, t�i x?p Jaspers v� Gabriel Marcel v�o h�ng nh?ng ng??i c� ??c tin Thi�n ch�a gi�o v� d�ng th? nh�, v� th?n, g?m Heidegger v� nh?ng ng??i hi?n sinh v� th?n kh�c trong ?� c� t�i. ?i?m chung c?a c? hai d�ng n�y l� ch�ng t�i c�ng cho r?ng hi?n h?u (existence) c� tr??c b?n ch?t (essence)[2].

V?y hi?n h?u c� tr??c b?n ch?t l� g�? Sartre l?y v� d?: m?t quy?n s�ch hay con dao r?c gi?y. Khi ng??i th? quy?t ??nh l�m m?t con dao r?c gi?y th� tr??c ti�n anh ta ph?i c� c�i �kh�i ni?m r?c gi?y� tr??c, r?i anh ta m?i ngh? c�ch t?o ra n�: ph?i d�ng ch?t li?u g�, �p d?ng k? thu?t s?n su?t nh? th? n�o? T�m l?i: con dao r?c gi?y ph?i ???c c?u t?o nh? th? n�o ?? cho n� tho? m�n c�ng d?ng �r?c gi?y�. V� nh? v?y, ta c� th? n�i r?ng, ??i v?i con dao r?c gi?y: b?n ch?t c� tr??c hi?n h?u, b?i v� b?n ch?t (t?c l� to�n b? t? c�ch ch? t?o l?n c�ng d?ng) c?a con dao ?� ???c ng??i th? x�c ??nh tr??c khi l�m dao[3].

V? con ng??i, th� c� th? n�i r?ng trong b?t c? quan ni?m h?u th?n n�o, ng??i ta c?ng th?a nh?n c� m?t ??ng t?i cao l� con t?o (th? t?i cao) n?n ra con ng??i (nh? ng??i th? ?�c t?o ra con dao r?c gi?y) ?�ng v?i �kh�i ni?m ng??i� ?� ??nh s?n theo khu�n m?u linh thi�ng c?a Th??ng ??. Nh? th?, con ng??i, trong quan ni?m h?u th?n, c� m?t �b?n ch?t ng??i� tr??c khi hi?n h?u. V� m?i ng??i l� m?t m?u ri�ng, x�y d?ng tr�n kh�i ni?m chung v? ng??i, do con t?o hay Th??ng ?? s�ng ch? ra.

Ch? ngh?a hi?n sinh v� th?n kh�ng c�ng nh?n c� Th??ng ??. V?y ai t?o ra �b?n ch?t� con ng??i? N?u kh�ng c� Th??ng ??, th� �t ra c?ng c� m?t h?u th? (�tre) m� s? hi?n h?u c� tr??c b?n ch?t (l’existence pr�c�de l’essence), ?� l� con ng??i, ho?c n�i theo Heidegger: th?c t? con ng??i (la r�alit� humaine). T�m l?i, theo quan ni?m hi?n sinh v� th?n, con ng??i hi?n di?n tr??c, c� m?t tr�n th? gi?i tr??c, r?i y m?i t? x�c ??nh �b?n ch?t� c?a m�nh sau, b?ng ch�nh cu?c ??i c?a m�nh[4]. N�i c�ch kh�c, con ng??i l� nh?ng g� m� n� s? l�m n�n, ho?c d? hi?u h?n: N?u anh ch?ng l�m g� c?, anh ch?ng c� m?t d? tr�nh, d? ph�ng g� h?t, th� anh c?ng ch?ng l� c�i g� c?. ?� l� nguy�n t?c ??u ti�n c?a tri?t h?c hi?n sinh.

T�m l?i, theo Sartre con ng??i l� m?t projet, t?c l� m?t d? t�nh, m?t d? ph�ng, m?t d? tr�nh. [L� h?c sinh, anh c� d? t�nh l� s? ?? t� t�i, s? v�o ??i h?c, s? h?c ng�nh k? s?, b�c s?, v.v.] N?u anh d? t�nh r?ng m�nh s? tr? n�n m?t c�i g�, th� anh ph?i c� tr�ch nhi?m. Kh�ng nh?ng tr�ch nhi?m ??i v?i m�nh m� c�n c� tr�ch nhi?m v?i ng??i kh�c, t?c l� tr�ch nhi?m v?i t?t c? m?i ng??i[5]. V� n?u anh ?� bi?t tr�ch nhi?m c?a m�nh, khi anh ch?n l?a l�m c�i n�y hay c�i kh�c, th�: th? nh?t, anh ph?i bi?t r� c�i gi� tr? m� anh l?a ch?n v� th? nh�, anh ph?i ch?u tr�ch nhi?m v? c�i m�nh s? ch?n, cho n�n anh kh�ng th? ch?n l�m ?i?u �c. C�i m� anh ch?n ph?i l� t?t, v� n?u n� ?� t?t cho anh th� t?t nhi�n n� kh�ng th? kh�ng t?t cho ng??i kh�c, cho m?i ng??i[6]. ? ?�y ta th?y l?i quan ni?m l??ng tri trong ??o ??c h?c c?a Kant.

Ngo�i ra, n?u anh ?� ch?p nh?n l� kh�ng c� Th??ng ??, t?c l� kh�ng c� ??ng t?i cao, kh�ng c� m?nh l?nh t? tr�n soi xu?ng ?? d?n ???ng d�u d?t, ch? b?o cho anh, th� anh s? kh�ng th? d?a v�o ?�u ?? van n�i xin tha th?, t�m s? c?u r?i khi anh ph?m l?i. ?� l� ?i?u m� Sartre g?i l� �l’homme est condamn� � �tre libre� t?c l� �con ng??i b? k?t �n ph?i t? do� hay �con ng??i b? b?t bu?c ph?i t? do�[7]. B? b?t bu?c b?i v� con ng??i kh�ng t? sinh ra m�nh, nh?ng m?t khi anh c� ?�, anh t? quy?t ??nh h�nh ??ng c?a m�nh th� anh ph?i t? g�nh tr�ch nhi?m m?i h�nh ??ng c?a anh, anh ph?i ch?u tr�ch nhi?m nh?ng kh�t v?ng, ?am m� c?a anh. Anh l� k? n� l? c?a ch�nh anh v� anh c?ng l� t??ng lai c?a ch�nh anh. T�m l?i: anh l� g�? Anh l� ch�nh cu?c ??i anh, ch? kh�ng ph?i l� c�i g� kh�c. ?� l� ??nh ngh?a con ng??i c?a Sartre trong tri?t h?c hi?n sinh.

Tri?t h?c hi?n sinh l� m?t tri?t h?c h�nh ??ng. N� kh�ng ?? cho con ng??i � l?, cam ph?n; n� th�c ??y con ng??i ph?i l?a ch?n, ph?i h�nh ??ng. V� trong h�nh ??ng ph?i c� � th?c: � th?c t? do v� � th?c tr�ch nhi?m. C? hai � th?c ?y ?i ?�i trong tri?t thuy?t hi?n sinh c?a Sartre, tr? th�nh � th?c chung c?a con ng??i th?i ??i v� ?� ?nh h??ng l?n ??n ??i s?ng tinh th?n c?a thanh ni�n, tr� th?c Ph�p, trong th? k? XX.

Ph� b�nh ph�n t�m hi?n sinh c?a Sartre

Cu?n H?u th? v� v� th? c?a Sartre l� m?t ki?t t�c trong s? ph�n t�ch b?n th? con ng??i. Nhi?u n?i d?ch n�ant l� h? v�, ch? Tr?n Th�i ??nh d?ch l� v� th? ?�ng h?n c?. Ch? n�ant c� g?c la-tinh ne gentem, t?c l� kh�ng ai (personne), ti?ng Ph�p c� hai ngh?a:

1- Kh�ng ai c?.

2- C�i ??i l?p v?i h?u th? (�tre).

Ch? h? v� trong t? H�n Vi?t, theo ?�o Duy Anh, c� hai ngh?a:

1- C�i ch? tr??ng c?a ??o gi�o cho c� c?ng nh? kh�ng, th?c c?ng nh? h?.

2- Thuy?t cho r?ng v? tr? ??u l� kh�ng r�o.

Nh? v?y, ch? h? v� trong Vi?t kh�ng c� ngh?a gi?ng ch? n�ant trong ti?ng Ph�p. V� ch? n�ant c?a Sartre d�ng, ?�ng ngh?a th? hai c?a ch? n�ant, t?c l� ??i l?p v?i h?u th?, m� ??i l?p v?i h?u th? l� v� th?. V� trong t�c ph?m, Sartre ?� gi?i th�ch ngh?a v� th? n�y, c� th? n�i t�m g?n nh? sau: con ng??i c� hai �ph?n�: h?u th? l� th�n x�c hi?n h?u nh�n th?y, v� v� th? l� ph?n kh�ng th? �nh�n th?y� ???c, nh? � th?c, t? t??ng, v.v. Hai �ph?n� ?y l� m?t kh�ng th? t�ch r?i v� l� to�n di?n con ng??i. V� s? d?ch s�ch c?a Sartre l� H?u th? v� h? v�, khi?n cho ng??i ??c Vi?t Nam, c� th? hi?u h? v� theo ngh?a ??o gi�o ?�ng ph??ng, th?c s? kh�ng li�n l?c g� t?i tri?t h?c c?a Sartre.

Trong H?u th? v� v� th? c� m?t ch??ng Sartre vi?t v? ph�n t�m hi?n sinh (la psychanalyse existentielle) (t. 616-634). Ch??ng n�y th? hi?n nh?ng ?i?m c? b?n trong ph� b�nh ph�n t�m hi?n sinh c?a Sartre.

Nh? ta ?� bi?t, Sartre ch?i b? quan ni?m v� th?c c?a Freud[8], b?ng l?p lu?n: khi anh b? ki?m duy?t th� b?t bu?c anh ph?i bi?t ng??i ki?m duy?t anh l� ai, v?y kh�ng th? n�i v� th?c c?a anh ki?m duy?t nh?ng c�i x?u, gi?u ?i, v� ch? cho ph� tr??ng nh?ng c�i t?t, m� anh l?i kh�ng bi?t g� v? ?i?u ?� (xem ch??ng 5, Ph� b�nh ph�n t�m h?c, b�i 2).

??i v?i Sartre, t?t c? m?i h�nh vi c?a con ng??i ??u do � th?c ?i?u khi?n, nh?ng kh�ng nh?t thi?t l� con ng??i bi?t r� t?t c? m?i h�nh vi c?a m�nh. V� v?y, �ng ph�n bi?t � th?c (conscience) v� c�i bi?t (connaissance)[9]. D?a tr�n ti?n ?? n�y, Sartre ph�n bi?t hai h�nh th?c kh?o s�t ??i s?ng t�m th?n: ph�n t�m theo kinh nghi?m (psychanalyse empirique) v� ph�n t�m hi?n sinh (psychanalyse existentielle), �ng vi?t:

�Ph�n t�m theo kinh nghi?m t�m c�ch x�c ??nh c�i �m?c c?m� [complexe]. […] Ph�n t�m hi?n sinh t�m c�ch x�c ??nh �s? l?a ch?n ti�n thi�n� [le choix originel]�[10].

Ph�n t�m theo kinh nghi?m ?i t? ti?n ??, c� s? hi?n h?u c?a m?t th? t�m th?n v� th?c, theo nguy�n t?c, v� th?c l?n tr�nh tr?c gi�c c?a ch? th?. Ph�n t�m hi?n sinh ch?i b? ti?n ?? v� th?c. ??i v?i ph�n t�m hi?n sinh, h�nh vi t�m th?n s?ng chung v?i � th?c. Nh?ng n?u d? t�nh ch? y?u (projet fondamental) ho�n to�n s?ng (v�cu) trong ch? th? nh? th?, ho�n to�n � th?c nh? th?, th� ?i?u ?� l?i kh�ng c� ngh?a l� d? t�nh n�y ???c ch? th? ho�n to�n �bi?t� (connu) ??n[11]. V� th? Sartre ph�n bi?t r?t r� � th?c (conscience) v?i c�i bi?t (connaisance). Ph� b�nh hi?n sinh ch? y?u l�m hi?n ra c�i bi?t n�y. T?c l� c�i m� ch?a ch?c nh� v?n ?� �bi?t� ???c v? m�nh, c�i ?� nh� v?n ph?i nh? k? kh�c n�i h?, v� nh� ph� b�nh ph�n t�m hi?n sinh c� nhi?m v? l�m vi?c ?�.

V� ph�n t�m hi?n sinh d?a tr�n nh�n sinh quan c?a Sartre, n�n ta c?n bi?t qua nh�n sinh quan n�y nh? th? n�o, nh?t l� s�u ?i?m sau ?�y, th??ng ???c s? d?ng trong ph� b�nh v?n h?c:

1- Sartre cho r?ng con ng??i kh�c s? v?t ? ch? c� � th?c. Nh?ng theo Husserl, � th?c l� � th?c v? c�i g�. Th� d?: � th?c v? c�i m�y bay ?ang bay hay c�i b�n tr??c m?t, t?c l� khi t�i nh�n v? ph�a c�i m�y bay hay c�i b�n, th� � th?c ?y l� t�i.

2- Sartre cho r?ng b?n ch?t c?a � th?c l� ph�ng m�nh v? ph�a tr??c. Husserl g?i s? h??ng t?i c?a con ng??i l� � h??ng t�nh (intentionnalit�). Sartre cho r?ng con ng??i l� m?t d? t�nh hay d? ph�ng (projet), v� d? t�nh c?a con ng??i l� ph�ng m�nh v? phi� tr??c ?? �l�m n�n� cu?c ??i m�nh. V� th?, theo Sartre, con ng??i l� ch�nh cu?c ??i m�nh, kh�ng l� c�i g� kh�c (l’homme n’est rien d’autre que sa vie).

3- Sartre c�n cho r?ng: Con ng??i c�n l� m?t sinh v?t t? do, �con ng??i l� t? do�, �con ng??i b? k?t �n� hay �b? b?t bu?c ph?i t? do�, b?i v� kh�ng [ch?p nh?n] c� Th??ng ?? d?n d?t, cho n�n con ng??i ph?i l?a ch?n l?y con ???ng c?a m�nh v� ph?i ch?u tr�ch nhi?m v? m?i l?a ch?n ?y.

4- Sartre cho r?ng s? l?a ch?n v� � th?c c�ng l� m?t (choix et conscience sont une seule et m�me chose) v� s? l?a ch?n bao gi? c?ng ?i tr??c l� do. V� t�i l?a ch?n (?i?u ?�) n�n n� c� l�.

5- Sartre cho r?ng con ng??i t? x�c ??nh m�nh qua c�i nh�n c?a tha nh�n (autrui). Tha nh�n nh�n m�nh, nh?ng tha nh�n c?ng b? m�nh nh�n l?i. S? ??i ??u gi?a con ng??i v� tha nh�n b?t ra nh?ng s? th?c v? b?n th�n v� v? ng??i kh�c. (T�i kh�ng bi?t t�i c� duy�n hay v� duy�n, hi?n l�nh hay ??c �c… n?u kh�ng c� ng??i kh�c n�i cho t�i bi?t). Sartre c� c�u n�i n?i ti?ng: �?i? ng?c l� tha nh�n� (l’enfer c’est les autres).

6- Sartre cho r?ng: con ng??i c� tha t�nh: S? v?t nh? c�y xoan, c? hi?n h?u l� l� ra ??y, kh�ng h? thay ??i, nh�n m�i ph�t ch�n, ph�t �bu?n n�n�, nh?ng con ng??i th� kh�c, con ng??i c� tha t�nh (alt�rit�), t?c l� c� kh? n?ng thay ??i th�nh (ng??i) kh�c: Roquentin nh�n m?t m�nh trong g??ng m?t l�c, th?y bi?n th�nh m?t m?t k? kh�c. [M?i di?n vi�n ??u s? d?ng tha t�nh c?a m�nh ?? nh?p c�c vai kh�c nhau]. Mu?n bi?t ???c s? th?c v? m�nh, con ng??i c?n ??n tha nh�n.

Ph�n t�m hi?n sinh d�ng t?t c? s�u y?u t? tr�n ?�y, ??c bi?t y?u t? tha nh�n: con ng??i c?n c� tha nh�n ?? x�c ??nh ch�nh m�nh. Nh� ph� b�nh khi l�m c�ng vi?c ph�n t�m hi?n sinh, ch�nh l� tha nh�n ??i v?i t�c gi? v� t�c ph?m. Nguy�n t?c c?a ph�n t�m hi?n sinh l� ph?i coi �con ng??i l� m?t to�n th? ch? kh�ng ph?i l� m?t t?p h?p; v� th?, con ng??i di?n t? to�n th? m�nh qua nh?ng th�i ?? c? ch?, t? c�i nh? nh?t kh�ng c� ngh?a l� g�, ??n c�i h?i h?t nh?t � n�i kh�c ?i, kh�ng c� m?t c�i gu, m?t c�i t?t, m?t h�nh vi n�o c?a con ng??i m� kh�ng c� t�nh c�ch ph�t gi�c.�[12]

Nh? v?y, ph� b�nh ph�n t�m hi?n sinh c?a Sartre, tuy c� ch? ph�n t�m, nh?ng b�c b? kh�i ni?m v� th?c c?a Freud, v� c?ng kh�c h?n ph�n t�m h?c c?a Freud x�c ??nh con ng??i qua libido. Ph�n t�m hi?n sinh ??ng ho� con ng??i v?i � th?c v� s? l?a ch?n, v� t�m c�ch x�c ??nh s? l?a ch?n ti�n thi�n c?a con ng??i tr??c m?i t�nh th?.

Ph�n t�m hi?n sinh ?i t? kh?i ?i?m: � th?c. M?i h�nh vi c?a con ng??i l� do � th?c ch? ??nh, nh?ng con ng??i (hay nh� v?n) kh�ng nh?t thi?t bi?t r� t?t c? nh?ng ??ng c? th�c ??y nh?ng h�nh ??ng (hay c�i vi?t) c?a m�nh, do ?� c?n c� ng??i ch? ra, v� nh� ph� b�nh l� ng??i l�m vi?c ?�.

C�ng ?i t? � th?c, nh?ng Sartre b�c b? quan ni?m �� th?c ng??i vi?t v� � th?c ng??i ??c c� th? ho� ??ng� c?a tr??ng ph�i � th?c, b?i v� theo Sartre, ta kh�ng th? x�m nh?p v�o � th?c c?a ng??i kh�c, v� � th?c kh�ng ph?i l� m?t th? ch?t (une substance) m� v� th? (n�ant). Sartre ch� tr?ng ??n t�nh � h??ng c?a con ng??i c?a Husserl m� �ng cho l� t? t??ng c? b?n trong hi?n t??ng lu?n Husserl[13]. V� Sartre cho r?ng nh� ph� b�nh ph?i t�m ra c�i t�nh � h??ng n�y c?a nh� v?n, t?c l� ph?i t�m xem nh� v?n mu?n h??ng t?i ?i?u g�. V?y c� th? n�i r?ng ph�n t�m hi?n sinh c?a Sartre c� hai ch? ?�ch:

– T�m ra s? l?a ch?n ti�n thi�n c?a nh� v?n.

– T�m xem nh� v?n ??nh h??ng t?i c�i g�.

Khi kh?o s�t Baudelaire, Sartre t�m s? l?a ch?n ti�n thi�n c?a Baudelaire v� khi ??c Ng??i xa l? (L’�tranger), Sartre t�m s? h??ng t?i con ng??i phi l� c?a Camus.

Ph�n t�m hi?n sinh Baudelaire

Trong cu?n Baudelaire, in n?m 1947, Sartre ?� ph�n t�m hi?n sinh Baudelaire. Baudelaire, t? tr??c ??n b?y gi?, th??ng ???c coi l� m?t th?n t??ng, l� khu�n m?u ?i?n h�nh c?a con ng??i b? s? ph?n h?t h?i, g?p to�n chuy?n r?i ro b?t h?nh, do �s? m?nh� ?em l?i.

Sartre ch?ng minh r?ng �c�i s? m?nh� ?� l� do Baudelaire t? do l?a ch?n v� t? khu?ch tr??ng l�n. N�i kh�c ?i, cu?c ??i v� nh?ng kh? ?au c?a Baudelaire l� do Baudelaire l�m n�n, ch? kh�ng ph?i do s? m?nh an b�i.

Sartre th??ng n�i �ng kh�ng chuy�n v? th?, v� v?y ?�y kh�ng ph?i l� t�c ph?m ph� b�nh th? Baudelaire, m� c� ch? ?�ch t�m l?i con ng??i Baudelaire qua nh?ng ?i?u nh� th? vi?t ra, qua th�i ?? v� t?t c? nh?ng ph?n ?ng m� Sartre thu l??m ???c trong qu� tr�nh t�m ki?m v? con ng??i n�y, t? l�c c�n nh? ??n cu?i ??i.

T�c ph?m b?c c?u gi?a tri?t h?c v� ph� b�nh v?n h?c. Sartre t?o d?ng l?i ch�n dung Baudelaire b?ng c�ch ?i t? s? c?u th�nh n?i t�m c?a nh� th?, m?t �n?i t�m tan n�t� t? nh?, t? bi k?ch gia ?�nh: cha ch?t l�c 6 tu?i, s?ng trong t�nh y�u th?n th�nh gi?a hai m? con, coi m? l� th?n t??ng v� l� s? h?u c?a m�nh, r?i m? ?i l?y ch?ng, l�c 7 tu?i, m? b? con v�o n?i tr�. V?t r?n cu?c ??i Baudelaire b?t ??u t? ?�y. ?n t??ng b? ru?ng b? t?o n�n kh?i c� ??n kh�ng h�n g?n ???c.

Sau khi m? ?i l?y ch?ng, Baudelaire n�i: �Khi ng??i ta c� con trai nh? t�i, ng??i ta kh�ng ?i l?y ch?ng�. Sartre vi?t:

�S? n?i gi?n v� b? ru?ng b? pha tr?n v?i c?m gi�c s�u s?c b? tru?t quy?n. Khi ngh? ??n th?i k? n�y, Baudelaire vi?t trong �L?t tr?n tr�i tim t�i� [Mon coeur mis � nu]: �C?m gi�c c� ??n ngay t? tu?i th?. D� c� gia ?�nh, v� nh?t l� ? gi?a b?n b�, v?n c?m th?y m?t ??nh m?nh c� ??n mu�n th?a�. Baudelaire ?� ngh? t?i s? c� ??n n�y nh? m?t ??nh m?nh. ?i?u ?� c� ngh?a r?ng anh kh�ng ch? g�nh ch?u n� m?t c�ch th? ??ng b?ng c�ch mong ??c n� ch? l� nh?t th?i: ng??c l?i anh c�n ph?n n? x�ng v�o n�, t? nh?t m�nh trong ?�, b?i v� ng??i ta k?t �n anh ? trong ?�, anh mu?n h�nh ph?t n�y tr? th�nh v?nh vi?n. ? ?�y, ch�ng ta ?� ??ng ??n s? �l?a ch?n ti�n thi�n� c?a Baudelaire cho ch�nh m�nh, ? kh? ??c tuy?t ??i n�y m� t? ?�, m?i ch�ng ta quy?t ??nh trong m?t t�nh th? ri�ng, c�i g� s? ??n v� c�i g� ?ang ??n. B? b? r?i, b? ?u?i ?i, Baudelaire ?� mu?n chi?m l?i c�i c� ??n n�y cho ri�ng m�nh. Anh ?� ??m nh?n n?i c� ??n c?a anh, nh? n� ??n t? m�nh, ch? kh�ng ph?i m�nh ch?u ??ng n�. Anh ?� c?m th?y anh l� m?t �k? kh�c�, nh? s? ph�t gi�c ??t ng?t s? hi?n h?u c� nh�n anh, m� c�ng l�c anh ?� x�c ??nh v� chi?m l?i c�i �tha t�nh� cho m�nh, trong nh?c nh�, o�n h?n v� ki�u h�nh. T? nay tr? ?i, v?i m?t n?i k�ch ??ng b? v?p ng�, b? t�n ph�, anh t? l�m m?t �ng??i kh�c�, m?t ng??i kh�c m? anh m� tr??c ?�y v?i anh l� m?t, b� ?� ru?ng b? anh, anh t? l�m m?t �ng??i kh�c�, kh�c v?i ?�m b?n b� v� t? v� th� l? c?a anh; anh t? c?m th?y v� mu?n t? c?m th?y m�nh l� ??c nh?t, c� ??n cho t?i t?n c�ng kho�i l?c, t?i ?? kinh ho�ng�[14].

B?i v� cha m? b? t�i, b?i v� b?n b� b?t n?t t�i, cho n�n �t�i ph?i th�nh ng??i kh�c, m?t ng??i kh�c h?n t?t c? c�c ng??i ?� l�m t�i ?au kh?. C�c ng??i c� th? h�nh h? da th?t t�i, nh?ng kh�ng h�nh h? ???c �tha nh�n t�i�� (mon alt�rit�, t?c l� t�i ? trong k? kh�c). Sartre cho r?ng trong s? x�c nh?n n�y, c� c? y�u s�ch l?n th�ch ??. M?t k? kh�c: kh�ng th? x�m ph?m ???c, b?i v� Baudelaire l� m?t k? kh�c, v� nh? v?y l� g?n nh? ?� tr? th� xong[15].

L?y C� ??n l�m ??nh m?nh, Baudelaire t? coi m�nh kh�c v?i m?i ng??i, m�nh l� m?t Ng??i kh�c (L’Autre). Baudelaire l� k? ??ng ngo�i m�nh, nh�n v�o trong m�nh nh? m?t ng??i kh�c, Sartre vi?t:

�Baudelaire c�i xu?ng ch�nh m�nh, mu?n treo h�nh ?nh m�nh tr�n con s�ng x�m ?ang th?m l?ng tr�i, r�nh nh?ng kh�t v?ng v� nh?ng ph?n n? c?a m�nh ?? ch?p b?t c�i n?n s�u th?m, l� b?n ch?t c?a ch�nh m�nh. B?i ch? t�m kh�ng ng?ng ngh? ?y ??i v?i t�nh kh� c?a m�nh, m� anh tr? n�n Charles Baudelaire c?a ch�ng ta. Th�i ?? ti�n thi�n ? anh l� th�i ?? c?a m?t ng??i c�i xu?ng. C�i xu?ng ch�nh m�nh nh? Narcisse[16]. ? anh, kh�ng c� c�i � th?c t?c th?i n�o m� kh�ng b? c�i nh�n s?c nh?n ?�m th?ng.�[17]

M?y trang sau, Sartre vi?t: �Baudelaire l� ng??i ?� ch?n nh�n m�nh nh? m?t ng??i kh�c. Cu?c ??i �ng l� l?ch s? s? th?t b?i n�y�.[18]

V� ?�y l� ch�n dung Baudelaire, d??i ng�i b�t c?a Sartre:

�Baudelaire: ng??i t? c?m th?y m�nh l� v?c th?m. Ki�u h�nh, phi?n mu?n, cho�ng v�ng: anh t? th?y t? trong ?�y l�ng, m�nh l� k?, kh�ng ai so s�nh ???c, kh�ng ai th�ng c?m ???c, kh�ng ai t?o ra, phi l�, v� d?ng, b? b? r?i trong ni?m c� ??n tuy?t ??i, m�nh ch?u m?t g�nh n?ng ri�ng m�nh, b? k?t �n ph?i bi?n h? m?t m�nh s? hi?n h?u c?a ch�nh m�nh, kh�ng ng?ng t? tho�t, anh l??t ra ngo�i t?m tay c?a anh, tr?n v�o s? ng?m nh�n v� c�ng l�c, n�m ra ngo�i anh, b?ng m?t cu?c r??t b?t v� t?n, m?t c�i v?c kh�ng ?�y, kh�ng c� th�nh trong, kh�ng b�ng t?i, m?t s? b� m?t s�ng t?, kh�ng l??ng tr??c ???c v� ho�n to�n quen thu?c. Nh?ng, anh v?n b?t h?nh, h�nh ?nh c?a anh v?n tho�t kh?i anh. Anh ?i t�m h�nh ph?n chi?u [le reflet] c?a m?t Charles Baudelaire n�o ?�, con b� t??ng Aupich, nh� th? n? n?n, nh�n t�nh c?a con m?i ?en Duval: c�i nh�n c?a anh ?� g?p th�n ph?n con ng??i. S? t? do n�y, s? v� c? n�y, s? b? r?i n�y l�m cho anh s? h�i, c?ng ch�nh l� s? ph?n c?a m?i ng??i, kh�ng ri�ng anh. L�m sao ta bi?t t? s?? T? th?y? B?n ch?t c? ??nh v� l? k? n�y m� anh t�m ki?m, ch? c� th? hi?n ra d??i m?t ng??i kh�c.�[19]

Sartre k?t lu?n: �S? l?a ch?n t? do c?a con ng??i cho ch�nh m�nh, ??ng ho� tuy?t ??i v?i c�i m� ng??i ta g?i l� ??nh m?nh�[20].

S? k? l? ? ?�y l� Sartre c?ng c�ng ho�n c?nh v?i Baudelaire: b? m?t s?m, m? b? ?i l?y ch?ng, g?i con v�o n?i tr�. C� l? v� v?y m� Sartre ?� hi?u Baudelaire m?t c�ch s�u s?c, vi?t nh?ng d�ng tuy?t b�t v? Baudelaire. Nh?ng Sartre c� m?t l?a ch?n ti�n thi�n kh�c h?n Baudelaire v? cu?c ??i m�nh v� c? hai thi�n t�i n�y ??u tr? th�nh v? nh�n c?a n??c Ph�p.

C�ng ?i t? ??i t? t�c gi? ?? x�c ??nh con ng??i, nh?ng c�ch vi?t c?a Sartre ?� xa l?m ??i v?i l?i ph� b�nh ti?u s? th? k? XIX, �ng ??t c?t l�i c?a v?n ??: m? x? Baudelaire nh? m?t hi?n t??ng, m?t hi?n t??ng v?n h?c trong con ng??i, ???c phanh phui tr?n tr?i t? th? x�c ??n t�m h?n.

Th?c t?i t??ng t??ng

Ph� b�nh c?a Sartre ??t tr�n n?n m�ng tri?t h?c hi?n sinh v� hi?n di?n d??i nhi?u d?ng th?c. Trong t?p tri?t lu?n Th?c t?i t??ng t??ng (L’imaginaire) in n?m 1940, Sartre ph�n t�ch �c t??ng t??ng v� t�m h? qu? c?a n� l� th?c t?i t??ng t??ng. T�c ph?m tr? l?i nh?ng c�u h?i: H�nh ?nh l� g�? L�m sao t?o ???c m?t h�nh ?nh? gi�p ta hi?u r� th? gi?i t??ng t??ng, n?n t?ng c?a v?n ch??ng ngh? thu?t.

Sartre d�ng hi?n t??ng lu?n ?? ph�n t�ch Tr� t??ng t??ng (L’imagination) d?n ??n Th?c t?i t??ng t??ng n�i chung, gi�p ta gi?i m� m?t s? c�u h?i n?n t?ng c?a v?n ch??ng ngh? thu?t, n�i ri�ng: Th? n�o l� m?t h�nh ?nh (image)? L�m sao ?? c� m?t h�nh ?nh? Khi n�i: �T�i c� h�nh ?nh Pierre [trong ??u]�, c� ngh?a l� �c t�i ?� tr?i qua bao nhi�u giai ?o?n? T�m l?i, khi n�i: T�i c� h�nh ?nh Pierre, th� ch?c ch?n Pierre l� ??i t??ng trong � th?c hi?n t?i c?a t�i. M?t khi � th?c n�y ch?a thay ??i, t�i c� th? t? ???c m?t kh�a c?nh c?a Pierre ?ang hi?n ra trong �c (v� d?: Pierre ??ng hay ng?i, Pierre ? Paris hay Berlin…) nh?ng t�i kh�ng t? ???c h�nh ?nh n�y ?�ng nh? n� hi?n ra. N�i c�ch kh�c: T�i th?y Pierre hi?n ra trong �c, nh?ng mu?n m� t? Pierre nh? th? n�o th� t�i ch?u. ?? x�c ??nh r� ??c t�nh c?a h�nh ?nh, t�i ph?i v?n d?ng ??n m?t h�nh ??ng m?i c?a � th?c: t?c l� t�i ph?i suy ngh?. C� ngh?a l� t�i ph?i b? Pierre sang m?t b�n ?? h??ng v? c�i c�ch m� Pierre hi?n ra trong �c. ??ng t�c suy ngh? n�y gi�p t�i x�c ??nh: �T�i c� m?t h�nh ?nh�. V?y ??ng th?c suy ngh? c?p cho ta c�i b?n ch?t c?a h�nh ?nh.

Sartre ch?ng minh h�nh ?nh c� b?n ??c t�nh:

1- H�nh ?nh l� m?t � th?c.

2- H�nh ?nh l� m?t hi?n t??ng g?n nh? quan s�t (quasi-observation).

3- � th?c h�nh ?nh coi ??i t??ng c?a n� nh? m?t v� th? (un n�ant).

4- T�nh t? nhi�n b?t ph�t (la spontan�it�) c?a h�nh ?nh.

Trong b?n ??c t�nh ?y, v? ?i?m th? ba: � th?c h�nh ?nh coi ??i t??ng c?a n� nh? m?t v� th?, Sartre mu?n n�i: V?t th? n?m trong h�nh ?nh l� m?t v?t th? ?� v??t qua ??i t??ng c?a n�, n�i m?t c�ch tri?t h?c l� ?� th?ng hoa (transcendant), ngh?a l� ?� v??t tr�n ??i t??ng c� trong th?c t?, ?? tr? th�nh phi th?c (irr�el), th�nh v� th?, th�nh m?t v?t th? t??ng t??ng (objet imaginaire)[21]. Qua x�c ??nh n�y, Sartre ?� ch? ra ngu?n c?i c?a s�ng t�c.

B?i v� v?t th? n?m trong h�nh ?nh kh�ng c�ng �da th?t� (t?c l� ch?t c?u th�nh) v?i ??i t??ng c?a n�: h�nh ?nh c?a c�i gh?, c�i b�n, hay Pierre, trong ??u t�i, l� v� th? (n�ant) n� kh�ng c�ng th? �da th?t� c?u th�nh c�i gh?, c�i b�n v� Pierre, trong th?c t?. H�nh dung m?t v? �n m?ng, t�i �th?y� con dao c?m ph?p, t�i �th?y� m�u ch?y, t�i �th?y� n?n nh�n ?? xu?ng… Nh?ng t�i kh�ng �th?y� nh?ng h�nh ?nh n�y �ngo�i � mu?n� c?a t�i, m� �th?y� ch�ng t? nhi�n b?t ph�t, b?i v� t�i ?� suy ngh? t? tr??c r?i.

V?t th? h�nh ?nh trong ??u t�i l� phi th?c, n� hi?n ra trong ??u, nh?ng t�i kh�ng n?m b?t ???c, kh�ng ??i ch? n� ???c, tr? phi t�i l�m m?t c�ch phi th?c, ngh?a l� kh�ng d�ng ??n ch�n tay th?t, m� d�ng th? n?m ??m ma, n?n cho �c�i b�n n�y�, �c�i m?t n�y� nh?ng c� ??m phi th?c. T�m l?i, mu?n t�c ??ng tr�n nh?ng v?t th? phi th?c n�y, t�i ph?i nh? ho� nh�n c�ch: ph?i phi th?c ho� t�i. Nh?ng l?i ch?ng c� h�nh ?nh n�o ?�i t�i ph?i ra tay, ?ng x? nh? v?y. Ch�ng kh�ng n?ng, kh�ng nh?, ch?ng v?i v�, ch?ng b� bu?c: ch�ng c? � ra ?�, ch�ng ??i. Cu?c ??i y?u ?u?i m� t�i b?m v�o ch�ng, l� do t�i, t? nhi�n b?t ph�t trong t�i. N?u t�i quay m?t ?i, ch�ng tan r�, t?n di?t. H�nh ?nh kh�c v?i nh?n th?c (perception), nh?n th?c l� bi?t t? t?, t?ng b??c m?t, c�n h�nh ?nh l� bi?t t?c th�.

H�nh ?nh, v?t th? th? ??ng, s?ng nh? ta gi? n� m?t c�ch nh�n t?o trong ??u, b?t k? l�c n�o n� c?ng c� th? ch?t, v� n� c?ng kh�ng th? tho? m�n ???c kh�t v?ng c?a ta: khi t�i ?�i, t�i kh�ng th? ?n ???c c? khoai, b�t c?m trong ??u. Khi t�i nh? ng??i y�u, t�i kh�ng th? �m ???c h�nh ?nh ng??i y�u trong ??u cho tho? ch�, tuy v?y n� c?ng kh�ng ho�n to�n v� �ch: T?o ra m?t h�nh ?nh, t?c l� m?t v?t th? phi th?c, l� ?? ?�nh l?a c�i kh�t v?ng trong ch?c l�t, nh?ng l?i l�m cho ch�ng tr?m tr?ng h?n, ?i�n d?i h?n, t?a nh? kh�t m� u?ng n??c bi?n[22].

S? ph�n t�ch c?a Sartre, �p d?ng v�o v?n ch??ng d?n ta ??n hai nh?n th?c kh�c bi?t:

1- Trong m�n �n m?ng v?a ???c h�nh dung l�m th� d? ? tr�n, ??i t??ng l� m?t v� th?: Ho?t c?nh x?y ra trong ??u t�i l� v� th?, nh?ng n� x?y ra b?i t�i ?� suy ngh? t? tr??c: v� v?y, th?c t?i trong ti?u thuy?t l� m?t v� th?.

2- Vi?t, kh�ng th? tho? m�n ???c kh�t v?ng trong ??u m� ch? k�ch th�ch cho c�i kh�t v?ng ?� l?n th�m.

Hai ?i?m tr�n ?�y ch�nh l� n?n t?ng c?a h? c?u, c?a ti?u thuy?t, c?a s�ng t�c. ?? tr? l?i c�u h?i: Vi?t l� g�? Theo Sartre, c�u tr? l?i: �Vi?t l� ph?n ?nh ?�ng th?c t?i ?� x?y ra� m� ta th??ng d�ng, n�n ???c thay b?ng: Vi?t l� ph?n ?nh th?c t?i ?� th?ng hoa, ?� v??t tr�n th?c t?, ?� tr? th�nh v� th?, trong m?t th?c t?i t??ng t??ng, ?? g?i c�i kh�t v?ng m� t�c gi? c� trong ??u cho ??c gi?. T?t c? nh?ng v?n ?? n�y s? ???c Sartre ph�n t�ch b?n th? h?c trong cu?n V?n ch??ng l� g�?.

Th?y Khu�

(C�n ti?p)

K? 1: http://vanviet.info/nghien-cuu-phe-binh/ph-bnh-van-hoc-the-ky-xx-ky-1/

K? 2: http://vanviet.info/nghien-cuu-phe-binh/ph-bnh-van-hoc-the-ky-xx-ky-2/

K? 3: http://vanviet.info/nghien-cuu-phe-binh/ph-bnh-van-hoc-the-ky-xx-ky-3/

K? 4: http://vanviet.info/nghien-cuu-phe-binh/ph-bnh-van-hoc-the-ky-xx-ky-4/

K? 5: http://vanviet.info/nghien-cuu-phe-binh/ph-bnh-van-hoc-the-ky-xx-ky-5/

K? 6: http://vanviet.info/nghien-cuu-phe-binh/ph-bnh-van-hoc-the-ky-xx-ky-6/

K? 7: http://vanviet.info/nghien-cuu-phe-binh/ph-bnh-van-hoc-the-ky-xx-ky-7/

K? 8: http://vanviet.info/nghien-cuu-phe-binh/ph-bnh-van-hoc-the-ky-xx-ky-8/

K? 9: http://vanviet.info/nghien-cuu-phe-binh/ph-bnh-van-hoc-the-ky-xx-ky-9/

K? 10: http://vanviet.info/nghien-cuu-phe-binh/ph-bnh-van-hoc-the-ky-xx-ky-10/

K? 11: http://vanviet.info/nghien-cuu-phe-binh/ph-bnh-van-hoc-the-ky-xx-ky-11/

K? 12: http://vanviet.info/nghien-cuu-phe-binh/ph-bnh-van-hoc-the-ky-xx-ky-12/

K? 13: http://vanviet.info/nghien-cuu-phe-binh/ph-bnh-van-hoc-the-ky-xx-ky-13/

K? 14: http://vanviet.info/nghien-cuu-phe-binh/ph-bnh-van-hoc-the-ky-xx-ky-14/

K? 15: http://vanviet.info/nghien-cuu-phe-binh/ph-bnh-van-hoc-the-ky-xx-ky-15/

K? 16: http://vanviet.info/nghien-cuu-phe-binh/ph-bnh-van-hoc-the-ky-xx-ky-16/

K? 17: http://vanviet.info/nghien-cuu-phe-binh/ph-bnh-van-hoc-the-ky-xx-ky-17/

K? 18: http://vanviet.info/nghien-cuu-phe-binh/ph-bnh-van-hoc-the-ky-xx-ky-18/

K? 19: http://vanviet.info/nghien-cuu-phe-binh/ph-bnh-van-hoc-the-ky-xx-ky-19/

K? 20: http://vanviet.info/nghien-cuu-phe-binh/ph-bnh-van-hoc-the-ky-xx-ky-20/

[1] L’existentialisme est un humanisme, nxb Folio Essais, t. 25.

[2] L’existentialisme est un humanisme, t. 26.

[3] L’existentialisme est un humanisme, t. 26-27.

[4] L’existentialisme est un humanisme, t. 28-29.

[5] L’existentialisme est un humanisme, t. 30, 31.

[6] L’existentialisme est un humanisme, t. 32.

[7] L’existentialisme est un humanisme, t. 39.

[8] L’�tre et le n�ant, Gallimard, 1943, t�i b?n ch?p l?i 1988, t. 86-88.

[9] L’�tre et le n�ant, t. 16-23.

[10] L’�tre et le n�ant, t. 630.

[11] L’�tre et le n�ant, t. 630.

[12] L’�tre le n�ant, t. 628.

[13] Situations I, Gallimard, 1947, Folio Essais, 1993, t. 29-32.

[14] Baudelaire, Gallimard, 1947, Folio Essais, 1996, t. 19-20.

[15] Baudelaire, t. 22.

[16] Nh�n v?t trong huy?n tho?i Hy L?p, m?t ch�ng trai r?t ??p, nh�n v� y�u b�ng m�nh ph?n chi?u d??i n??c. Ch?t v� kh�ng th? n?m ???c h�nh ?nh tuy?t v?i m� anh m� m?n. N?i anh ch?t, m?c l�n m?t ?o� hoa mang t�n anh.

[17] Baudelaire, t. 23.

[18] Baudelaire, t. 28.

[19] Baudelaire, t. 40-41.

[20] Baudelaire, t. 179.

[21] L’imaginaire, Folio Essais, 1983, t. 15- 39.

[22] L’imaginaire, t. 240-243.