Dương Thắng
Miró trải qua mùa hè năm 1919 tại khu nghỉ dưỡng của gia đình (hình 1), một trang trại cũ, gần Montroig (có nghĩa là "Núi Đỏ" trong tiếng Catalan), một ngôi làng lớn ở tỉnh Tarragona, cách Barcelona một trăm hai mươi km và chỉ cách bờ biển Địa Trung Hải sáu km (xem hình 2). Người nghệ sĩ với thói quen làm việc kỷ luật đã phân chia thời gian trong một ngày làm việc của mình cho nhiều bức tranh.
Chẳng hạn, vào buổi sáng, ông tiếp tục làm việc với bức tranh đã bắt đầu từ trước đó một năm – bức “Montroig, nhà thờ và ngôi làng” (hình 3); còn vào buổi chiều, ông sẽ dành thời gian cho bức “Cây cối và núi đồi ở Tarragone” (hình 4), bức tranh vừa được bắt đầu trong năm 1919. Trong bức thư gửi cho người bạn của mình là họa sĩ E. C. Ricart vào ngày 9 tháng 7 năm 1919 Miró đã mô tả về nó: “[…] đây là một bức tranh lớn với phong cảnh là những cây ô liu, vườn nho và núi non (một dòng thác ánh sáng). Tôi có thể vẽ bức này một cách thoải mái từ cửa sổ phòng ngủ của mình (lợi thế đáng kể). Tôi muốn nghiên cứu thực địa một cách tỉ mỉ, dành toàn bộ mùa hè cho nó và dành toàn bộ sức lực để thực hiện những bản phác thảo khác nhau, những bản phác thảo được thực hiện nhanh chóng để bản thân mình không quá mệt mỏi như thường lệ khi bạn dành nhiều thời gian cho cùng một thứ công việc!”.
Sáu tuần sau đó, họa sĩ lại viết thư cho một người bạn khác kể lại rằng ông đã chỉnh sửa hai bức tranh này “hàng nghìn lần” và rằng, trong bức “Cây cối và núi đồi ở Tarragona”, bức tranh buổi chiều của ông – như cái cách mà Miró gọi tên các bức tranh mà ông đang sáng tác – “luồng ánh sáng cào xé của mặt trời đã thúc đẩy tôi sử dụng một kỹ thuật điểm màu độc đáo mà chưa từng sử dụng”.
Trong những bức thư và trong các cuộc phỏng vấn, Miró thường nói rằng ông rất gắn bó với cảnh quan của Montroig, gắn bó mãnh liệt với ngôi làng này như cái cách mà một người nông dân xứ Catalan gắn bó với mảnh đất của mình. Kể từ khi chuyển đến Paris năm 1921 cho đến khi rời Paris để tới sinh sống ở Palma de Mallorca năm 1956, mỗi năm Miró đều dành vài tháng ở Montroig để nghỉ ngơi và làm việc. Tình yêu của ông với ngôi làng này và cảnh quan xung quanh đã được Miró thể hiện trong khoảng bốn mươi bức tranh phong cảnh (được thực hiện ở Montroig từ năm 1914 đến năm 1922). Nổi tiếng nhất trong số này là bức “Trang trại” (thực hiện trong thời gian 1921-22), bức này sau đó đã thuộc về Ernest Hemingway.
Tầm nhìn từ trang trại ở đây cho thấy ở xa xa về phía bắc cách khoảng 3 km là những ngọn núi cao; phía sau lưng người xem tranh, cùng một khoảng cách đó sẽ là biển.
Như trong bức tranh trước đó “Người đàn bà khỏa thân cầm một bông hoa” (xem hình 6), kể từ năm 1917, Miro chủ yếu sử dụng các sắc thái khác nhau của màu xanh lá cây và màu tím nhạt hoa cà; màu thứ hai tượng trưng cho màu đất đỏ trong vùng, nhưng chúng bị nhạt dần ở đây dưới ánh nắng chói chang. Theo phong cách mà các nhà nghiên cứu thường mô tả là "chủ nghĩa hiện thực thơ mộng" của Miró, một phong cách được áp dụng trong bốn bức phong cảnh vẽ vào mùa hè năm trước, họa sĩ đã phác họa tỉ mỉ những chi tiết mỏng manh nhất của lá, cành và rễ của lớp tiền cảnh. Tuy nhiên, ở đây chúng ta hầu như không nhận ra cây nho, mặc dù nó thực sự là cây nho trong lời khẳng định của Miró trong lá thư gửi cho họa sĩ E. C. Ricart. Các bố cục lập thể và sặc sỡ đa dạng ở trung tâm bức tranh đã mang tới một sắc thái vui vẻ và đóng vai trò như một dấu chấm hết để kết thúc tính chân thực của chi tiết thực vật này. Trong bức tranh, xa hơn là những dải cây và bụi cây cách điệu và rất đơn giản, điểm xuyết những đốm nhỏ hình mũi nhọn, gợi lên bầu không khí mượt mà khi mặt trời quét ngang qua vùng nông thôn, bầu không khí mà Miró đã đề cập đến nhiều lần trong các bức thư của mình. Nắng chiều vuốt ve dãy núi phía sau với ánh sáng trong suốt, tím và vàng. Những đỉnh núi này lần lượt là “Pla de la Sereno” ở bên trái, “Molla de Laveria” (cao 912 mét), có hình dạng giống như một chiếc yên ngựa và “Escornalbour” ở bên phải; xa hơn, có thể nhìn thấy một hàng cây che khuất phần mở rộng của dãy núi. So sánh khung cảnh được vẽ này và bức ảnh trang trại của Miro được chụp lại vào năm 1988 (xem hình 5) chúng ta thấy được cái cách mà họa sĩ đã thu hẹp khoảng cách giữa mỗi đỉnh của sườn núi. Ngôi làng Montroig thực sự nằm cách trang trại khoảng ba km; những ngôi nhà của nó được tập trung xung quanh một nhà thờ lớn mọc lên dưới chân núi. Tuy nhiên, nếu như trên bức ảnh thực địa ngôi làng có thể nhìn thấy từ xa bên phải, thì trong bức tranh, nó bị che khuất bởi những cây lớn và bụi rậm.
Miró cũng quyết định tích hợp vào bức tranh một địa điểm thân thương với ông: ẩn thất “Mare de Deu de la Roca”. Theo nhiều nhân chứng kể lại, người nghệ sĩ luôn thích thú khi dẫn dắt bạn bè đến thăm địa điểm này. Nằm trên một đỉnh núi cao, ẩn thất xuất hiện – trong bức tranh và trong ảnh chụp thực địa – dưới dạng hai đốm trắng nhỏ ở phía xa.
*****
Tài liệu tham khảo:
1/ Joan Miró: Selected Writings and Interviews. Boston, 1986
2/ De Matissse à Picassso. Collection Jacques et Natasha Gelman, Exposition organisée avec The Metropolitan Museum of Art, New York – Fondation Pierre Gianadda, Martigny, Suisse, 18 juin – 1er novembre 1994
*****
Hình 1: Khu nghỉ dưỡng của gia đình Miró, một trang trại cũ, gần làng Montroig
Hình 2: Montroig (có nghĩa là "Núi Đỏ" trong tiếng Catalan), một ngôi làng lớn ở tỉnh Tarragona, cách Barcelona một trăm hai mươi km và chỉ cách bờ biển Địa Trung Hải sáu km.
Hình 3: Bức “Montroig, nhà thờ và ngôi làng” (Bức tranh buổi sáng theo cách gọi của Miró)
Hình 4: Bức “Cây cối và núi đồi ở Taragone” (Bức tranh buổi chiều theo cách gọi của Miró)
Hình 5: Cảnh thực địa của các cánh đồng nho ở làng Montroig, nơi đã tạo cảm hứng để Miró vẽ bức tranh “Cây cối và núi đồi ở Taragone” như trong hình 4.
Hình 6: Bức “Người đàn bà khỏa thân cầm bông hoa”
