Nguy?n Hong V?n
Th?nh tho?ng chng ta l?i ch?ng ki?n m?t tr?n bolro m, tr?n no c?ng v?y, cu?c tranh lu?n v?n ha l? ra ph?i t?i n?i t?i ch?n ny ch? r? ln r?i x?p xu?ng n?a v?i v?i s? p ??o c?a s? ?ng, ci s? ?ng k?t n?i khng ch? b?ng th? hi?u m nh?c m c? b?ng ??u c ??a ph??ng ch? ngh?a.[1]
Nh? g?n ?y nh?t sau pht bi?u c?a m?t ca s? ??t B?c v nh?ng l?i ch chi?t s?n-sang ti?p n?i t? s? ?ng l?n l??t th? th?ng, ci cung cch h?n mt l? ra ch? th?y ? bn thua cu?c.[2] Phe th?ng, nh? th?, ch?ng m?y t? tin. Bn b?i tr?n th, h?n nhin, tra g??m vo v? trong tm th? b?t ph?c. V cu?c tranh lu?n, do ?, l?i ?m vo ng c?t.
M?t ng c?t khng l?i thot y nh? ci ph?n s? l?n qu?n theo ?i?u bu?n bolro s? ki?p c?a chng ta, nh? m?t c?ng ??ng, m?t dn t?c, m?t qu?c gia. Ph?i ch?ng, chng ta cn b?c nh??c, cn ti?p t?c ch?p nh?n tnh tr?ng b? t??c ?o?t ti?ng ni l v, ph?n no ?, chng ta cng ngy cng m ho?c th? m nh?c nh?a nh?a d? vng vng son v tnh ??i cay ??ng d? dang ny?
D? nhin l t?i v? khng thu?c v? ca ?i?u m?i mn th??ng h?n m??n vay m ?, ch?ng qua, ch? l m?t tri?u ch?ng bn ngoi. V?n ?? l chng ta ?ang s?ng v?i nh?ng c?n tnh no ?, ? thch nghi ?? t?n t?i v?i mi tr??ng chnh tr? – x h?i nh? th? no ? ?? r?i, nh? m?t h? qu?, chng ta tr? nn quen tai quen mi?ng v th?m ch, ?ang trn ? nng ci nh?p nh?c m?i mn ny thnh m?t th? qu?c nh?c. Chnh nh?ng c?n tnh ?, chnh cch thch nghi ?? t?n t?i ? ? ?ng l?nh chng ta trong t? th? nh?n nh?n v?i tnh tr?ng b? ? ??u.
Nh?ng ??u tin ph?i ??nh r chia cch s?n-sang. T? g?i mnh sang r?i d b?u s?n cho m?t dng hay tro l?u m nh?c l m?t thi ?? tr?ch th??ng trong khi t? th? tr??ng gi? ?y c?ng ch?ng v?ng vng g. Nh?c s? Cung Ti?n t?ng kh?ng ??nh r?ng nh?ng tc ph?m ??u ??i c?a mnh, nh? Thu Vng, ch? l m?t d?ng bi t?p c?a thu? t?p tnh lm nh?c s? v?y m, v?n c khng c t ng??i, an nhin v? l?y nh? l bi?u hi?n c?a s? sang c?.[3] M, khng k? m?y tc ph?m sang tr?ng d?ng bi t?p ?y, ai c th? c?m nh?n ???c s? sang c? no trong th? m nh?c h ho chm gi?t v ca t?ng nh?ng th?n t??ng gi? m?o?
V c?ng ph?i gi?i thch r thm ci ?ui s? ki?p thm vo. ? ch? l cch ?? t?m phn bi?t th? bolro n?i ha nh?a nh?a c?a chng ta so v?i bolro nguyn m?u. Nh?ng khc ht bolro s?ng ??ng c?a cc ca s? M? La-tinh c?ng ?u c ch?y nh?a nh? l nh?ng l?i ca pht ra t? ci mi?ng c?a Ch? Linh, t? ci l??i c?a Thanh Tuy?n, ?i mi c?a Giao Linh, Tu?n V?? B? c?c nh?ng ca khc ru?t c?a h? v?i ti?u k?t c?u cht – cht – cht – cht – chum – cht – chum – cht – chm, l m?t b? c?c n?ng tnh t? s?, r?t d? ha nh?p v?i thi quen ngn ng?t chuy?n mi c?a chng ta.[4]
Mi nh? l ??i c?a nh?ng Ki?u c, Ki?u c?u. ??ng nghe ca ve k? chuy?n, ??ng nghe th?ng nghi?n trnh by, ng?n ng? ???ng ??i pht sinh t? ??t B?c ny khuyn chng ta hy c?n th?n, ch? v?i ph ph?m lng tin b?i cu chuy?n ??i ti c?a h?, anh hay ?, lc no c?ng bi th?m, c?ng ch?ng ??ng ??ng, c?ng ?ng th??ng h?n l ?ng trch, c?ng ch? trinh kia c ba b?y ???ng. Ngh?a l mi m?n, gi?ng h?t nh?ng tu?ng c?i l??ng.
C?i l??ng l?i lm ti nh? ??n m?t ?o?n ??i tho?i trong pho truy?n gy tranh ci c?a Nguy?n M?nh Tu?n m?t th?i, ci th?i r?m r?ch ??i m?i theo th?i tr??c. Ci th?i thi?u th?n ton di?n ?y thi?u ?n, thi?u m?c, thi?u thng tin, sch v? ti ? ??c li?n m?t m?ch khi v? ???c C Lao Trm ?? r?i qun s?ch nh?ng, mi ??n nay, sau h?n 30 n?m, v?n nh? chnh xc, t ra c?ng l 95 ph?n tr?m, ti tin v?y, l?i tho?i c?a m?t nhn v?t v? th? m nh?c lun man mc m?t n?i u hoi v ra ??i trong hon c?nh m?t n??c: C l?ng nghe l?i trai gi yu nhau, c ??c cc bi v?n c?a cc em h?c sinh, chng ta m?i th?y ???c ci h?i c?a c?i l??ng.[5]
Nhn v?t ?y l m?t gio vin, ngh?a l m?t b?c tr th?c lng. Anh tr th?c lng trnh by v?i n? b th? m?t x ? mi?n Ty Nam b?, l ??nh cao c?a quy?n l?c lng. C Lao Trm xu?t b?n n?m 1985 v tr??c ? g?n 40 n?m vng ??t ny t?ng n?m trong bn tay ng? tr? c?a m?t b? ?i ?? k? c?i l??ng t??ng t?, ng L Du?n, B th? X? ?y Nam b?, v ng L?u Qu K?, Gim ??c S? Tuyn truy?n V?n ngh? Nam b?. Khng c? v? qun dn ? ?nh, c?i l??ng cn lm cn nh?t ch chi?n ??u c?a h?, ng b th? ngh? th?. V ng gim ??c h? L?u, k? ? lu c chi?m gi? vai tr tr th?c ??ng ??c quy?n t?i Nam b? b?ng cch h?c thu?c lng ti li?u c?a trung ??ng r?i ??t s?ch ?? ?oan ch?c khng l?t vo tay ai khc, l?i lu c tng cng b?ng m?t l?nh c?m t?c th?i ?? r?i khng lu sau ? ph?i ??m ng?c s?a sai.[6]
C?m m khng ch?u kh th?m d tr??c sau v h?u qu? l nh?ng v? dinh t hng lo?t. Vin lnh cha cch m?ng l ng??i Qu?ng Tr? cn vin n?nh th?n ??u c? ?o?ng l ng??i Qu?ng Nam. ng lnh cha g?c mi?n Trung khng hi?u ng??i Nam b? d ???c b? my khng chi?n trao tr?n tr?ng trch t?i vng ??t ? khai sinh c?i l??ng ? ?nh. Nh?ng b?c tr th?c ??ng n?m tr?ng trch tuyn truy?n v?n ngh? ? hon ton khng n?m r b?n ch?t c?a vi?c tuyn truy?n b?i, n?u nh?ng nng dn Nam b? d? xc ??ng tr??c nh?ng c?nh ??i o le trong cc tu?ng tch c?i l??ng bao nhiu, h? s? cng ng?t tai v?i cc tu?ng tch v? lnh t? ??ng m ng ta c nhi?m v? ph?i nht vo tai h? b?y nhiu. Khng c g qu h?n ??c l?p t? do, lnh t? ??ng d?y th?. Nh?ng ??c l?p t? do, v?i nh?ng nng dn theo khng chi?n ny, c?ng ng? l t? do xu?ng x?, l t? do ngn nga v t? do g?t g tr?n v?n su cu. V h? tin theo l?i d?y ny nn m?i li?u mnh theo khng chi?n th? nh?ng ch?a ginh ???c ??c l?p t? do t? tay th?c dn, h? ? b? t??c ?o?t s?ch t? do ??c l?p v?i th? m nh?c ? thnh mu th?t c?a mnh: ch?n l?a duy nh?t l t? b? khng chi?n.
Cu chuy?n bi hi ny ch?a ph?i l va ch?m m nh?c – chnh tr? ??u tin. Tr??c ? h?n n?m th? k? l xung ??t gi?a nhm c?a ??i cng th?n Nguy?n Tri v?i nhm c?a ho?n quan L??ng ??ng m th? th?ng nghing v? pha ho?n quan. K? ra, th?i lo?n dng v, th?i bnh chu?ng v?n. Nay ?ng l lc nn lm L? Nh?c. Song khng c g?c th khng ??ng ???c, khng c v?n th khng hnh ???c. Ha bnh l g?c c?a nh?c, thanh m l v?n c?a nh?c. cu chuy?n b?t ??u t? d? n qu?c nh?c m Nguy?n Tri dng ln L Thi Tn ?? r?i ch?ch h?n kh?i t??ng ban ??u v?i bn tay sng t?o c?a vin ho?n quan. Cu?c tranh lu?n v? l? nh?c b? chuy?n ha thnh m?t xung ??t chnh tr? v gi?i nho th?n tr?ch th??ng ? nh?n lnh m?t ci k?t th?m kh?c sau nh?ng th? ?o?n thm cung c?a gi?i ho?n quan, l gi?i n?m r h?n ai h?t s? thch tr?n t?c c?a b?c qun v??ng tr?n quy?n sinh st.[7]
K? th?ng trong nh?ng tr ch?i chnh tr? lun l k? n?m b?t ???c tm l tr?n t?c t? pha c?a quy?n l?c, quy?n l?c trong tay b?c qun v??ng hay quy?n l?c t? s?c m?nh c?a ?m ?ng. M c? b?c qun v??ng, ?? yn v? l ??ng qun v??ng, h? c?ng ph?i n?m cho b?ng ???c ci ?m ?ng m?nh danh l bnh dn, qu?n chng. M ?m ?ng bnh dn ny th lun d? di lng tin tr??c nh?ng cu chuy?n bi, mi. Th? cho nn, chnh tr? c?a k? th?ng, lun lun, l m?t th? chnh tr? c?a tch tu?ng mi.
Mi nh? k? th?ng cu?c chnh tr? l?n nh?t trn ??t n??c chng ta trong g?n ba ph?n t? th? k? qua. N?p d??i ci tn gi? Tr?n Dn Tin r?i T. Lan, ng ta h h?c k? l? nh?ng cu chuy?n ??i ho?t ??ng bi th?m v v l. Chuy?n ??u tranh c?a m?t nh cch m?ng m ch? qu?n quanh v?i nh?ng sinh ho?t ??i s?ng nh? ?n, u?ng, ng?, ?a v cao tay l nh?ng tr?n ?i co l s? v? chnh tr? th ch?ng c ngh?a g to tt c? th? nh?ng n, b?t k? v l ??n ?u, c?ng t? ra ???c vi?c b?i ci m ng ta nh?m ??n l gi?i bnh dn c thi quen ph ph?m ni?m tin.[8]
N?u vi?c phn ??nh s?n-sang hm m?t thi ?? tr?ch th??ng th, d?u ph?i ??o chnh tr? ??n ?u ?i n?a, chng ta khng th? no n trnh s? phn h?ng cao th?p gi?a hai h? gi tr? tinh hoa v bnh dn. Nh?c bolro s? ki?p, r rng, l m?t th? nh?c bnh dn. Khi nh?ng suy ngh? v c?m th? theo xu h??ng bnh dn v??n ln chi?m l?nh v? tr ch? l?u[9] th, v? m?t chnh tr?, ? l s? th?ng th? c?a chnh tr? m? dn v, v? m?t v?n ha, l m?t s? thoi ha, th?t li.
Tnh ?a nguyn l b?n ch?t h?ng h?u c?a m?i x h?i v s? l m?t ?i?u bnh th??ng khi t?ng l?p bnh dn th??ng th?c nh?c bnh dn. X h?i r?t c?n nh?ng s?n ph?m bnh dn ?? ?p ?ng nhu c?u gi?i tr c?a cng chng nh?ng x h?i c?ng r?t c?n nh?ng gi tr? tinh hoa ?? ?ng vai tr d?n d?t. V s? bnh th??ng c?a x h?i c?ng n?m ? tnh r?ch ri trong s? ?a nguyn ?, y h?t s? phn bi?t th? h?ng r rng ?u ra ? nh? l The Good, the Bad and the Ugly, tn cu?n phim cao b?i Vi?n Ty lo?i spaghetti n?i ti?ng.[10] Khi th? nh?c bnh dn mang tn bolro v??n ln chi?m l?nh th? tr??ng v?n ha, ph? sng ph?n l?n cc ch??ng trnh truy?n hnh v l?n sn vo nh?ng thnh tr t??ng l b?t kh? xm ph?m c?a m nh?c tinh hoa th, r rng, s? r?ch ri ?y ? b? xo tr?n, l?n sng, y nh? m?t ??a spaghetti d? dang, ngu?i ng?t.
Nh?ng ? c?ng ch? l tri?u ch?ng c?a m?t c?n b?nh chnh tr? – x h?i ? di c?n vo m?i t?ng b?c cao th?p, l?n nh?, chung ring, vi m v v? m. S? l?n sng tr? tr?n gi?a tr?c ph v?i qu t?c qua s? hnh thnh c?a t?ng l?p giu x?i m?nh danh ??i gia, l?ng ?o?n x h?i c? v?t ch?t l?n tinh th?n.[11] S? l?n sng le l?t khi hng lo?t cng trnh ki?n trc t?m c? qu?c gia l?i k?ch c?m theo c th?m m? c?a h?ng tr?c ph khoe c?a x qu.[12] S? l?n sng ngu d?t gi?a s? sch v tu?ng cho – c?i l??ng khi m?t nhn v?t l?ch s? nh? D??ng Thi H?u b? D??ng Vn Nga chi?m ch?. V s? l?n sng ??y nh?c m? khi t? qu?c b? mang ra ?nh ??ng v?i nh n??c, khi nh?ng ?ng gp ?ng ng? c?a qu kh? b? xem l h??ng ?i chnh ?ng v t?t y?u cho t??ng lai.[13]
Vn vn, c r?t nhi?u th d? nh? th? nh?ng c?n g?c c?a v?n ?? ? ?y l ni?m bnh dn, nh? m?t giai t?ng x h?i. Khng ai ch?i ci r?ng ng??i bnh dn ? v ?ang ?ng gp cng s?c ?ng k? cho x h?i nh?ng ni t?i ??ng l??ng c?a s? thay ??i v pht tri?n, hay t ra l n?n t?ng cho m?t s? ?n ??nh tch c?c, ph?i ni t?i thnh ph?n trung l?u.
K? t? nh?ng b??c ?i ??u tin trn con ???ng hi?n ??i ha, nh?ng thnh t?u r?c r? nh?t hay nh?ng thay ??i su ??m nh?t c?a ??t n??c chng ta ??u ghi ??m d?u ?n c?a gi?i trung l?u. T? phong tro Truy?n b Qu?c ng? ??n Th? M?i hay T? L?c V?n ?on, nh?ng thnh t?u v?n ha sng chi ny khng th? no tr? thnh hi?n th?c n?u khng c bn tay c?a gi?i trung l?u. Nh?ng thnh t?u v?n ha c?a mi?n Nam k? t? sau 1954 c?ng c?a thnh ph?n trung l?u. Nh?ng nh i qu?c sng chi trong cu?c kh?i ngh?a Yn Bi nh? Nguy?n Thi H?c, Ph ??c Chnh, v.v. c?ng l ng??i trung l?u. Th?m ch, c? cu?c cch m?ng v s?n, xt cho cng, c?ng l m?t cu?c cch m?ng c?a t?ng l?p trung l?u khi t?ng l?p c h?c ny d?n d?t giai c?p nng dn nh?m m?t ? d??i ?? hy sinh cho quy?n l?i c?a m?t giai c?p xa l? l cng nhn ? trn ??u.
N?u nh?ng thnh t?u sng chi c?a dn t?c l s?n ph?m c?a ng??i trung l?u th ?i?u ki?n kinh t? – x h?i c?a ??t n??c l?i khng ?? s?c ?? nui d??ng h? thnh m?t giai t?ng ?? m?nh ?? xoay chuy?n h?n th?i th?. V c? ci thnh ph?n trung l?u ?i?u khi?n cu?c cch m?ng k? d? k? trn, v? t?t h? ? hon t?t cu?c cch m?ng l? th??ng ?y n?u khng c s? tr? gip c?a hai n??c ?? Nga, Tu? Nh? th?, ngy no giai c?p trung l?u Vi?t Nam cn ch?a ?? l?n, ngy ? ??t n??c v?n b? th?t li v?i s? thao tng c?a cc th? l?c m? dn.
N?u s? pht tri?n c?a m?t ??t n??c g?n li?n v?i s? l?n m?nh c?a giai t?ng trung l?u th s? ph s?n hay th?t li c?a n c?ng di?n ra t??ng t? v ? chnh l nh?ng g ?ang di?n ra t?i M?. Khi m?t b? ph?n l?n thnh ph?n trung l?u n??c M? b? ph s?n, li xu?ng lm ng??i bnh dn nh? l ci gi c?a ti?n trnh ton c?u ha do cng ?n vi?c lm b? chuy?n h?t sang chu, l phi?u tr? th c?a h? ? khi?n n??c M? th?t l?i v?i n?n chnh tr? bnh dn v m?t ng T?ng th?ng ch?ng gi?ng ai, ng Donald Trump.
Ci gi m giai c?p trung l?u M? ph?i tr? ny l?i l c? h?i cho m?t t?ng l?p giu c m?i t?i Vi?t Nam, nh? l m?t ph?n c?a chu. Th? nh?ng t?ng l?p ?y v?n ch?a th? ??m ???ng vai tr ??ng l?c cho m?t cu?c cch m?ng ton di?n cho ??t n??c tr? vi?c lm cho x h?i mu m m?t cch bt nho ra v?i cung cch tiu th? tr??ng gi? h?c lm sang. Khng ph?i v? ???c m?t cng vi?c t?t hay ???c c?a ho?nh ti nh? ?o ???c kho bu hay trng s? ??c ??c l c th? tr??ng thnh v nng h?ng ngay v? m?t x h?i. T? v? tr thu?c m?t giai t?ng b?c th?p, s? v??n cao v? m?t x h?i ?i h?i m?t s? h?i nh?p bao hm ba ti?n trnh tch l?y song song, tch l?y v? kinh t?, tch l?y v? quan h? x h?i v tch l?y v? v?n ha. X h?i cu?ng cu?ng theo c?n s?t tiu th? v cu?c ch?y ?ua tnh l?y kinh t? ? b?p t?t c? nn, trn ph??ng di?n x h?i, v?n ha hay chnh tr?, ph?n ?ng, thnh ph?n m?i n?i ny v?n ti?p t?c nh? v?y.
H? v?n ti?p t?c nh? v?y v ??t n??c v?n v?y. C?ng b?i th?ng dn ngu qu l?n / Cho nn chng n l?i lm quan (T?n ?). ??t n??c v?n v?y theo ?ng ?? c?a nh c?m quy?n b?i chi?n l??c k? m? dn no c?ng gi g?n trong hai ch? ngu dn. Nh?ng th?i ??i ny khng cn th?i d? dng b?t kn tai m?t con ng??i nn ch?n l?a t?i ?u ph?i l k?m hm s? l?n m?nh c?a giai t?ng trung l?u v, do ?, ph?i bnh dn ha nh?ng nh?n th?c v?n ha c?a nh?ng k? ?ang nghi?m nhin l trung l?u v? kinh t?. H? tha h? tch l?y c?a c?i nh?ng khng nn tch l?y v? v?n ha v, trong chi?u h??ng ny, v tnh hay c? , bolro ? tr? thnh m?t cng c? y nh? l tinh th?n th? d?c.
? phong tro x h?i m Ton quy?n Php De Coux th?i ln vo ??u th?p nin 40 c?a th? k? 20 ?? lm nhi?u lo?n nh?ng nh?n th?c chnh tr? trong gi?i tr? Vi?t Nam, t?ng ???c Nguy?n Cng Hoan kh?c h?a m?t cch bi hi trong truy?n ng?n cng tn.[14] N?u ngy ? nh c?m quy?n th?c dn th?i bng tinh th?n th? d?c th ngy nay, v tnh hay c? , ??t n??c trn ng?p m?t phong v? bolro.
??u tin th Tu?n V?, Ch? Linh, nh?ng ca s? bnh dn, ??nh ??c b??c vo ??i h vi?n c?a th? ? ? t? t nh?ng chuy?n tm tnh. By gi? th c? n??c, c? h?, ?ang chuy?n mnh thnh m?t h vi?n qu?c v?i cng phong v? khi nh?ng ln sng ?i?n truy?n hnh ??u rung theo nh?p phch cht chm v?i hng lo?t nh?ng gameshow mang tn bolro trong khi ng??i ng??i, nh nh, ai c?ng c m?t tm tnh ?? t? t ng?t m?n theo s? bng n? c?a hi?n t??ng tm th?. [15]
Nh?ng trang s? tranh ??u ginh ??c l?p c?a chng ta cn gi? l?i H?i ngo?i huy?t l? th?, nh?ng dng ch? vi?t b?ng mu v n??c m?t c?a nh i qu?c Phan B?i Chu lc bn ba x? ng??i tm ???ng c?u n??c. By gi? c mong ??c tm th?, ?t h?n khng t chng ta c?ng mong m?i nh?ng dng ch? vi?t b?ng mu v n??c m?t c?a nh?ng nh chnh tr? t?ng l?u gt chn mnh t?i Thnh ? hay B?c Kinh m h?u qu? l nh?ng m?t ??c hay ?i?u ??c ?ng ng?, ??y tranh ci. Nh?ng khng, hon ton khng. Ch? th?y m?t r?ng m?t bi?n nh?ng tm th? v duyn, v ngh?a l, v? va v? v?n, nh nha nh nhch, y h?t nh?ng th? tnh bu?n nh?m nh nh?a nh?a gi?ng bolro. Ca s? ci nhau chuy?n ng?i l: tm th?. Ng??i m?u ?i ch?i nhau l?i ganh ght: tm th?. Hotgirl kh ? trong ng??i: tm th?. B?nh nhn t?c gi?n v?i d?ch v? cng: tm th?.[15] V c? cc ng b b? tr??ng b? phi?n h b?i nh?ng l?i ch? trch ?y: c?ng tm th?. C l? ch?a bao gi? ng??i Vi?t c?n c tm tnh nh? th?. Dn th??ng b?t nhau th tm th? cn quan ch?c b?t v?i h? th?ng chnh tr? mnh cc cung ph?c v? th tm t?. [16] C? x h?i, c? h?, ?ang b? bolro ha v, ci phong v? ny, nhn r?ng ra, chnh l m?t th? gng xi?ng v hnh ng?n khng cho chng ta b?t ph, thay ??i.
Gi?a n?m 2016, khi danh t? V?ng ng – Formosa chi?m l?nh h?u h?t cc trang tin hay cc ti kho?n m?ng x h?i, ti ? nghe m?t nh th? trong n??c by t? s? l?c quan tr??c th?m h?a c?a ??t n??c b?i, theo anh, ? l c? h?i, l d?p may ?? ??t n??c ??ng ln. M th?t, khng kh lc ?y ? c?ng trn nh? m?t dy ?n s?p ??t, nh? m?t b? n??c trn ? ch?c v?, nh? thng thu?c sng ch? ch? chm cho m?i l?a v, sau bao nhiu n?m d?m chn t?i ch?, ?y s? l c? h?i ?? vng ln, thay ??i. Nh?ng c? h?i mong m?i ?y ? khng ??n m nguyn nhn, ph?n no, c l? c?ng l tinh th?n bolro khi, t? V?ng ng c?a hai n?m tr??c cho ??n Ph Qu?c – Vn ??n n?m nay, lun c ci g ? r?i r?c, thi?u thi?u trong hnh ?nh nh?ng ?on ng??i b?ng b?ng ph?n n? ?ang t?p h?p v?i m?c tiu ?i quy?n s?ng cho ra con ng??i.
Ti ngh? ??n s?c m?nh th?n k? c?a La Marseillaise m Stefan Zweig ? ti hi?n trong The genius of one night: The Mareillaise.[17] Bi ca ? tr? thnh ni?m c?m h?ng c?a dn t?c Php h?n hai th? k? nay v?i nhi?u bi?n c? l?ch s? th?ng tr?m. Bi ca v?i m?t s? ph?n k? l?, ra ??i nh? m?t hnh khc c?a m?t ??n v? ??a ph??ng qun r?i tr? thnh bi ca cch m?ng, thnh qu?c ca, r?i b? c?m, r?i tr? thnh qu?c ca ??n t?n hm nay v, ?ng ni h?n, n, La Marseillaise, cn ra ??i khi n??c Php tr?i qua m?t th?i k? ?en t?i gi?ng h?t ??t n??c c?a chng ta hm nay khi v?a gnh vc m?t chnh quy?n b?t ti th?i nt ? trn ??u, v?a ??i ph v?i th? l?c xm l??c t? ph??ng B?c:
Hy ti?n ln, h?i nh?ng ng??i con c?a T? qu?c
Ngy vinh quang ? ??n r?i,
Chng ta hy ch?ng l?i s? p b?c,
Ng?n c? nhu?m mu ? gi??ng ln.
Hy c?m l?y v? kh h?i nh?ng cng dn!
Hy t?p h?p l?i thnh ??i ng?!
Th?t l kh ?? chuy?n t?i s?c li cu?n c?a m?t hnh khc hng trng ln trn m?t gi?y. Cng kh h?n khi ph?i di?n d?ch n qua m?t ngn ng? khc nh?ng ci chnh ? ?y l nh?ng ng??i con ??t Vi?t ?ang si mu v V?ng ng hay Vn ??n, v.v. c?n c m?t bi ca h?c l?a ?? h? k?t n?i nhau thnh m?t kh?i ?? ??ng ln v ?i t?i. N, bi ca ?, ph?i l c?m h?ng c?a th?i ??i, ph?i l bi ht cu?ng n? c?a ?m ?ng, ph?i l bi?n ?ang s?c si gi?n d?, ph?i l ??t ?ang g?m ln long tr?i, v ph?i l ng??i ? ch?u ??ng h?t n?i. Nh?ng khng. Nh?ng khc ht ??u tranh lan trn v ph? bi?n nh?ng ngy ny khng ph?i l l?i ku g?i m?nh m?, b?o li?t v ho kh m, ph?n ?ng, ch? l nh?ng tm s? t? t, d?u khng h?n l nh?p phch bolro th c?ng thu?c v? ci phong v? bolro.
V? nhi?m ??cV?ng ng – Formosa ? d?n ??n hi?n t??ng Tr?n Th? Lam, ??a con c?a ??t H T?nh, v?i bi th? ??t n??c mnh ng? qu ph?i khng anh. Bi th? lan ra b?t c? n?i no trn th? gi?i mi?n l c ng??i Vi?t, n ???c ??c, ???c ngm, ???c ph? nh?c ?? ht m?i n?i v ? th?c s? k?t n?i con ng??i tr??c n?i ?au v n?i lo chung. Nh?ng nh?ng l?i ht v m ?i?u nh? th? ch? ?? ?? n?i k?t n?i con ng??i trong t?i h?n, ?? ht cho nhau nghe ch?i quanh bn nh?u hay bn tr r?i t?i ln youtube rao m?i ch? ch?a ?? ?? k?t n?i h? h?ng h?c ??ng ln gi?a ???ng ph? r?m r?p ?i l?i ti?ng ni, ?i l?i ni sng. M khng ch? bi th? ny. H?u nh?, tuy?t ??i ?a s? nh?ng ca khc vi?t v? Bi?n ?ng trong nh?ng ngy qua, ??u v?y. Ci m nhn dn, t? qu?c c?n l nh?ng ti?ng g?m nh? m?t ??t sng th?n nh?ng ch? ? m?t gi?ng k? l?, c khi k? l? b?ng gi?ng c?u kinh.
N?u ? ch? l nh?ng l?i ca giy v theo nh?ng ??n ?au c?a ??t n??c th c? nh?ng ph?n ?ng tr?c ti?p tr??c ?n th c?ng v?y, c?ng ho mn s?u no theo phong v? bolro:
Xin h?i anh l ai?
Sao b?t ti ti lm ?i?u g sai?
Xin h?i anh l ai?
Sao ?nh ti ch?ng m?t cht n??ng tay?
Xin h?i anh l ai?
Khng cho ti xu?ng ???ng ?? t? by
Tnh yu qu h??ng ny, dn t?c ny ? qu nhi?u ??ng cay!
Ti khng ch trch m, ng??c l?i, r?t thn ph?c s? d?ng c?m c?a tc gi? nh?ng v?n ?? c?n ???c ??t ? m?t t?m m?c cao h?n, r?ng h?n, t? gc ?? v?n ha. Tc gi?, Vi?t Khang, l ng??i Nam b?. Ng??i Nam c th? r?t mi v?i c?i l??ng nh?ng khi c?n, c th? ngh?a kh, hin ngang, r?n r?i v, th?m ch, c?c k? anh ch? ?? m t?i sao chng my ?nh tao!. Nh?ng ?n roi v?t xu?ng lin ti?p, nhanh nh? bo, n?ng nh? ni th t ra chng ta c?ng ph?i m?t l?n g?m ln, ?anh thp, quy?t li?t, d? d?i, l? no ch? t?n m?n xin h?i r?i ? than vn ??ng cay?
??ng nghe ca ve k? chuy?n, ??ng nghe th?ng nghi?n trnh by, chng ta ? nh?c ??n ng?n ng? ???ng ??i pht sinh trn ??t B?c. Nh?ng khng ch? c nh?ng cu chuy?n v l?i trnh by li?n tho?ng c?a nh?ng ca ve v ?m nghi?n ngh?a ?en. Bn ca ve b? mi?t th? bn thn cn c ?m ma c chnh tr? ngay ngy che gi?u tr bn n??c. Bn b?n nghi?n d?t d?o thn xc l b?n nghi?n quy?n l?c mo m linh h?n ?ang tr?n tru trnh by ?? th? hi?n ? mnh m?t linh h?n lnh l?n. ?? lm v?y th chng ph?i lin tu trnh by, lin tu k? chuy?n, nh?ng cu chuy?n m, xt v? b?n ch?t, c?ng ch?ng thot ra kh?i qu? ??o nh?ng cu chuy?n tu?ng mi c?a nhn v?t gi? Tr?n Dn Tin.
Nh? th? th nhn dn, tuy?t ??i ?a s?, ph?i v?nh vi?n lm ?m bnh dn d? di ni?m tin, d? tin v khc theo nh?ng tu?ng tch chnh tr? bi, mi. Nh? th? th h? ph?i v?nh vi?n l khn gi? c?a th? v?n ngh? bi mi. V nh? th? th thnh ph?n trung l?u v? kinh t? ph?i mi mi gi?m chn t?i ch? nh? l h?ng qu?n chng bnh dn v? m?t v?n ha v chnh tr?. V nh? th? ci tinh th?n bolro nh? s?i xch v hnh tri ch?t ??t n??c s? ti?p t?c ???c gi?i ti phi?t hay nhm l?i ch truy?n thng nui d??ng v?i s? khuy?n khch c?a nh c?m quy?n.
Nay ?ng l lc nn lm L? Nh?c. Song khng c g?c th khng ??ng ???c, khng c v?n th khng hnh ???c. Ha bnh l g?c c?a nh?c, thanh m l v?n c?a nh?c, chng ta ? nghe l?i tu nh? th? c?a Nguy?n Tri. V Nguy?n Tri, khi tu ln nh? th?, ch?c h?n ? nghi?n ng?m r?t k? t? t??ng c?a Kh?ng T? Thnh nhn chi tr? thin h? d, ng?i ch? d? l? nh?c. N?u b?c thnh nhn cai tr? v ki?m ch? thin h? b?ng l? nh?c th nh?c, theo quan ni?m ?y, lm con ng??i g?n nhau h?n, v l?, c?ng trong quan ni?m ?y, l?i lm con ng??i t??ng knh nhau trong nh?ng gi?ng m?i tr?t t?. Nh?ng gi?ng m?i tr?t t?, v?i chng ta, ? b? qu?y ??o v l?n sng t?n g?c r?. V nh?c, v?i chng ta, ?ang b? nh?a nh?a ha theo th? m ?i?u lm cho con ng??i khng mu?n ngc ??u ln.
C l?ng nghe l?i trai gi yu nhau, c ??c cc bi v?n c?a cc em h?c sinh, chng ta m?i th?y ???c ci h?i c?a c?i l??ng, chng ta ? nh?c t?i suy ngh? c?a m?t nhn v?t trong C Lao Trm. Nh?ng chng ta, n?u l?ng nghe cc bi ca ??u tranh hi?n t?i, n?u ?? ??n nh?ng lu?n ?i?m th?c th t? nh?ng k? v?n cn tin vo ci b? my ph n??c, ph c? ti?n ?? cho t??ng lai, ? c m?y ai thong ngh? ??n ci h?i c?a bolro?[18]
Sydney 12.9.2018
[1] Cu?c tranh lu?n v? bolro s?m nh?t m ti ???c bi?t ? n? ra vo n?m 2005 trn bo Thanh Ni?n. Xem Nh?c s?n, l nh?c g ?: https://thanhnien.vn/event/nhac-sen-la-nhac-gi-2772.html
Hay http://soha.vn/nhung-phat-ngon-gay-soc-ve-dong-nhac-bolero-trong-nam-2017-20171218104717676.htm
Nh?ng pht ngn gy s?c v? dng nh?c Bolero trong n?m 2017, Ti?u Vn (T.H) | 18/12/2017
[2] X?y ra vo thng Tm n?m 2017, xem:
[3] https://www.nguoi-viet.com/van-hoc-nghe-thuat/Hien-tuong-Cung-Tien-trong-tan-nhac-Viet-4249/
[4] Ti ? trnh by lu?n ?i?m ny trong ti?u lu?n S?n S?n Sawyer S?: ? ?i?m v ??ng ch.
https://www.tienve.org/home/literature/viewLiterature.do?action=viewArtwork&artworkId=8663
? in l?i trong: Nguy?n Hong V?n (2014) Ngn ng? v quy?n l?c, Ng??i Vi?t
https://www.amazon.com/Ngon-Ngu-Quyen-Luc-Vietnamese/dp/1629882402
[5] C Lao Trm, ti?u thuy?t c?a Nguy?n M?nh Tu?n, Nxb. V?n ngh? TP. in l?n th? nh?t, Tp. HCM., 1985;
Ti thu?t l?i theo tr nh?.
[6] V? Th? Hin, ?m gi?a ban ngy, V?n ngh?, 1997. (Ch??ng 15)
L?u Qu K? l ng??i khng d? hi?u. Nh?ng anh em t?p k?t k? trong mi?n Nam L?u Qu K? l ?? t? ru?t c?a c? Ba Du?n l?n Su Ba. Khi Ba Du?n ln n c?i l??ng ?y m?, ? khng c tc d?ng ??ng vin b? ??i chi?n ??u th ch?, cn lm h? y?u lng, L?u Qu K? nhanh nh?u l?p t?c ra l?nh nghim c?m khng cho ht c?i l??ng n?a. Chuy?n nh?ng nh mc-xt nay c?m ci ny mai c?m ci kia khng ph?i l chuy?n l?. Cc nh lnh ??o mi?n B?c c?m tranh h?i h?a siu th?c, ?a ?a, l?p th?, c?m nh?c tr? tnh, nh?c bu?n, g?p chung vo thnh "nh?c vng", c?m vi?t v?n c "bi?u t??ng hai m?t" th ? mi?n Nam cc b?c th? thin hnh ??o c?m c m?t th? nh?c c?i l??ng thi cn t. Kh?n n?i, ai c?ng bi?t nhn dn Nam b? yu m?n c?i l??ng nh? th? no, v l?nh c?m c?i l??ng gy ra m?t ph?n tc d?ng d? d?i. Nhi?u ng??i b? khng chi?n tr? v? thnh ch? v ? vng khng chi?n khng c c?i l??ng. Ng??i ta cn k? khi nh?n ???c cc ti li?u l lu?n v?n ngh? no t? mi?n B?c g?i vo L?u Qu K? ??c xong, ghi chp xong l ??t ngay, khng cho ai ???c ??c n?a. Th? l anh ??c quy?n nh?ng l lu?n v?n ngh? x h?i ch? ngh?a ?? d?y d? cc v?n ngh? s? khng bao gi? ???c ti?p c?n nh?ng ti li?u n?.
[7] ??i Vi?t s? k ton th?, t?p 2, b?n d?ch c?a Hong V?n Lu, H V?n T?n hi?u ?nh, Nh xu?t b?n Khoa h?c X h?i (1998). Xem cc trang 336 v 345 – 346 (1998).
Nguy?n Li?u b? thch vo m?t v b? ?y ?i xa v ph? bng ho?n quan, Nguy?n Tri sau (v v? n L? Chi Vin) b? tru di tam t?c.
L? b? ty ??ng gim kim tri ?i?n nh?c s? L??ng ??ng ph?ng theo quy ch? c?a nh Minh so?n nh?c, dng ln vua, Hnh khi?n Nguy?n Tri, Tham tri b? t?ch Nguy?n Truy?n, ?o Cng So?n, Nguy?n V?n Huy?n, Tham ngh? Nguy?n Li?u dng s? tu: Mu?n ch? tc l? nh?c, ph?i ??i c ng??i r?i hy lm, ???c nh? Chu Cng th sau m?i khng c l?i ch trch. Nay sai k? ho?n quan L??ng ??ng chuyn ??nh ra l? nh?c, ch?ng nh?c cho n??c l?m sao![..]
L??ng ??ng tu: Th?n khng c h?c th?c, khng bi?t quy ch? c?, cc nghi th?c nay ? lm, ch? trng c? vo hi?u bi?t c?a th?n m thi, cn ban hnh hay khng l quy?n c?a b? h?, th?n ?u dm chuyn quy?n.
Nguy?n Li?u tu r?ng: T? x?a ??n nay ch?a bao gi? c c?nh ho?n quan chuyn ph ho?i thin h? nh? th? ny.
?inh Th?ng t? trong b??c ra, m?ng r?ng: Ho?n quan lm g m ph ho?i thin h?? N?u ph ho?i thin h? th chm ??u ng??i tr??c.
Cu?i cng ph?i giao Li?u cho hnh quan xt h?i. n x? xong, t?i ?ng chm, nh?ng ???c l?nh ring, cho thch ch? vo m?t, ?y ra chu xa.
[8] Ti c?ng ? trnh by v?n ?? ny trong ti?u lu?n S?n S?n Sawyer S?: ? ?i?m v ??ng ch ? d?n ? trn.
[9] http://laodongthudo.vn/gameshow-ve-bolero-no-ro-giam-gia-tri-vi-qua-lam-dung-62695.html
[10] Phim c?a ??o di?n Sergio Leone, cha ?? c?a th? lo?i phim Spaghetti Western, phim v? ?? ti cao b?i Vi?n Ty M? mang phong cch , do cc hng phim s?n xu?t.
[11] ‘C?n s?t’ trung l?u Vi?t https://kinhdoanh.vnexpress.net/tin-tuc/vi-mo/con-sot-trung-luu-viet-3664131.html
V: Ti?m n?ng kinh doanh t? t?ng l?p trung l?u Vi?t Nam
[12] Hng lo?t nh ht, trung tm hnh chnh hay c?ng cho t?i ??a g?i m?i t?nh. Hay th d? n?i b?t nh?t l C?u R?ng, cy c?u trng gi?ng h?t m?t ci cng khing hm b?t qua sng Hn ? ? N?ng/ Ti ? ?? c?p ??n cng trnh ny trong bi Tay m? n?i ??u r?ng http://www.procontra.asia/?p=2547. ? in l?i trong cu?n Ngn ng? v quy?n l?c ? d?n.
[13] Ng??i khai sinh ra tn D??ng Vn Nga l s?an gi? cho Trc ???ng, anh ru?t nh th? Nguy?n Bnh. Tu?ng cho so?n vo gi?a th?p nin 60, khai thc m?i tnh gi?a D??ng Thi H?u (v? ?inh Tin Hong) v Th?p ??o t??ng qun L Hon. [D?n theo: ?inh Cng V? (2006), Cc chuy?n tnh vua cha hong t?c Vi?t Nam, NXB Ph? N?, tr. 64.] Sau tu?ng cho ny ???c chuy?n th? sang c?i l??ng, cng n?i ti?ng h?n v?i ci ch?t c?a c ?o c?i l??ng Thanh Nga vo n?m 1978, gi?a lc ?ang ?ng vai chnh trong tu?ng c?i l??ng ny. Hi?n t?i nhi?u trang web hay ti li?u l?ch s? xu?t b?n trong n??c ghi D??ng Vn Nga thay v D??ng Thi H?u nh? ??i Vi?t S? K ? ghi. Th d?: TS Nguy?n Quang L (2001), T? L?ch S? Vi?t Nam nhn ra th? gi?i, NXB V?n ho Thng tin, tr. 98. Cu?n sch c?a ng ti?n s? s? h?c ny ???c ng Phan Ng?c Lin, Gio s? ti?n s? Ch? t?ch h?i Gio d?c l?ch s? vi?t l?i gi?i thi?u; v ngay trong bi gi?i thi?u ? khai bt: V.I Lnin ? ch? r.
[14] https://isach.info/story.php?story=tinh_than_the_duc__nguyen_cong_hoan
[15] Ch? g?n google m?y c?m t? g?i tm th? hay tm th? g?i s? th?y hng tr?m th d?!
[16] T? tm t? hi?n ???c gi?i quan ch?c s? d?ng ph? bi?n, v s? d?ng nh? m?t ??ng t?, th d? Phng Quang Thanh:??i t??ng Phng Quang Thanh: Khng phong T??ng, anh em tm t?
[17] La Marseillaise c?a Claude Joseph Rouget de Lisle, m?t s? quan cng binh. Bi ht ny khng xu?t pht t? Marseille m l Strasbourg nh? l hnh khc c?a ?on qun b?o v? t? qu?c t?i tr?n tuy?n sng Rhein vo n?m 1792 nh?ng r?i vo qun lng. Sau ? bi ht l?u l?c ??n Marseille v t? ?y ? ph? bi?n kh?p n?i!
[18] ?? cc ph?n h?i trn m?ng tr??c cc thng tin nng b?ng v? ??t n??c, hay l?p lu?n c?a gi?i d? lu?n vin.
