Minh Tri?t c?a Rilke

B�i V?nh Ph�c d?ch

Ph�ng ho? v? Rilke c?a Leonid Pasternak

(Moscow c. 1900)

Ph?n Gi?i Thi?u:

Rainer Maria Rilke l� m?t thi s? v� nh� v?n g?c �o-Hung (12/4/1875 � 12/29/1926). �ng ???c ?�nh gi� l� m?t trong nh?ng thi s? tr? t�nh nh?t c?a v?n ch??ng ??c. S�ng t�c c?a �ng ?? l?i bao g?m m?t ti?u thuy?t, nhi?u t?p th?, v� nhi?u t?p th? t? qua ?� ng??i ??c ?n t??ng nh?t l� v? nh?ng h�nh ?nh ??y s?c �m g?i, n�i l�n s? kh� kh?n trong vi?c di?n t? c?a con ng??i v? nh?ng ?i?u b?t-kh?-ph�-di?n, trong m?t th?i ??i m� s? b?t t�n, c� ??n v� d?y ??y lo �u, xao xuy?n v?n l� nh?ng n�t n?i b?t.

M?c d� ???c bi?t ??n nh? m?t t�c gi? ch? y?u c?a v?n ch??ng v� v?n h?c ??c, Rilke c?ng c� h?n 400 b�i th? vi?t th?ng b?ng ti?ng Ph�p. ??i v?i ??c gi? Anh ng?, nh?ng t�c ph?m ???c bi?t ??n nhi?u nh?t c?a �ng bao g?m tuy?n t?p th? Duino Elegies (Duineser Elegien) v� Sonnets to Orpheus (Die Sonette an Orpheus), ti?u thuy?t mang n?a t�nh t? truy?n The Notebooks of Malte Laurids Brigge (Die Aufzeichnungen des Malte Laurids Brigge), v� tuy?n t?p m??i l� th? (xu?t b?n sau khi �ng m?t), ???c ??t t�n l� Letters to a Young Poet (Briefe an einen jungen Dichter).

Ph?n tuy?n d?ch sau ?�y ???c tr�ch t? t?p s�ch The Poet’s Guide to Life / The Wisdom of Rilke do Ulrich Baer bi�n t?p v� d?ch t? nh?ng t?p th? t?, t�i li?u ?� ???c xu?t b?n c?a Rilke. �ng vi?t r?t nhi?u th?, c� th? n�i tr�n d??i m??i ng�n l�, cho ?? lo?i ng??i, bao g?m c�c nh� qu� t?c v� c�c c�, c�c b� th? gi?t, c�c ch? c?a h�ng v� c�c nh� ch�nh tr?, v? �ng, nhi?u nh� b?o tr? kh�c nhau, c�c nh� bi�n t?p, b?n b�, ng??i y�u, c�c nh� th? th�n h?u, c�c ngh? s?, v� nh?ng ng??i h�m m? kh�ng quen bi?t. �ng tr? l?i m?t c�ch kh�ng ph�n bi?t t?t c? nh?ng th? t? m� �ng nh?n ???c, b?t k? v? tr� x� h?i c?a ng??i vi?t th?, n?u �ng nh?n th?y l� th? ?y “?�nh ??ng ??n t�m h?n �ng”, ngay cho d� ?� l� th? ??n t? nh?ng con ng??i m� �ng kh�ng h? quen bi?t.

T?p s�ch n?i ti?ng Letters to a Young Poet (Th? g?i m?t Thi S? Tr?), kh� quen bi?t v?i ??c gi? Vi?t Nam, ch? l� m?t m?nh nh? ???c r�t ra t? nh?ng trang th? c?a Rilke. Khi vi?t nh?ng l� th? n�y, Rilke v?n c�n l� m?t ng??i ?ang d� t�m l?i, nh? m?t nh� th?, v� ch? m?i b?t ??u ch?m s?ng m?t cu?c ??i m�, v? sau, s? ?em l?i cho nh?ng l� th? c?a �ng s?c n?ng, s? tinh nh?y v� s�u s?c, c?ng nh? ??y ch?t s? d?n n�n c?a n?ng l??ng. Trong nh?ng l� th? c�ng v? sau n�y, Rilke cho th?y suy ngh? c?a �ng v? nh?ng cu?c c�ch m?ng mang t�nh ch�nh tr?, v? vai tr� c?a th?n th�nh trong cu?c s?ng con ng??i hi?n ??i. �ng c?ng vi?t, nh? trong m?t tr?ng th�i b�ng v?, v? t�nh y�u, v? cu?c s?ng, v? ?m ?au, b?nh t?t, v? c�i ch?t, v? s? m?t m�t. �ng vi?t v? tu?i th?, v? nh?ng kh� kh?n trong ??i, v? s? b?t h?nh, v? nh?ng l?c c?n trong cu?c s?ng, v? nh?ng ni?m vui, v? s? l�m vi?c. �ng c?ng vi?t v? ni?m tin v� ngh? thu?t v� ng�n ng?, v? t�nh b?n, v? h�n nh�n, v� gi?n d? l� v? s? s?ng c�ng v� s?ng v?i nh?ng ng??i kh�c. Kh�ng c� g� l? khi ch? ngh?a v� t? t??ng c?a Rilke th??ng ???c s? d?ng trong nh?ng d?p h?p m?t ??y � ngh?a, nh? trong c�c ?�m c??i hay l? ra tr??ng, ho?c ch�ng ???c vi?t tr�n c�c v� t??ng c?a b?nh vi?n hay c?a nh� tr?.

Trong th? t?, tho�t kh?i s? r�ng bu?c c?n thi?t nh?ng c?ng ph?n n�o c� t�nh k�m n�n c?a thi ca, �ng di?n t? tho?i m�i v� s�u s?c t?t c? nh?ng x�c t�n c?a m�nh trong ??i. Vi?t nh? m?t h?i th? l?ng l?ng, nh? m�u ch?y thi?t tha r� r�o trong c? th?. Qua nh?ng l� th?, ng??i ta th?y Rilke ?� s?c s?o, s? m� t?t c? m?i g�c c?nh, ng� ng�ch c?a c�i ??i s?ng n?i t�m phong ph� m� t? ?� th? c?a �ng nh? m?t ng?n su?i tu�n tr�o ra. Ch? ngh?a c?a �ng, ? ?�y, kh�ng gi?ng nh? ch? ngh?a ???c chu?t l?c c?n th?n, nh? nh?ng vi�n ng?c trai, c?a Rilke, c?a m?t ngh? s? hi?n ??i ??y � th?c trong s�ng t?o thi ca c?a m�nh. Ch�ng kh�ng ???c vi?t ri�ng cho nh?ng ng??i tr� th?c, v� kh�ng c� ch? ?�ch ?? ??c tr??c c�ng ch�ng, nh? trong nh?ng bu?i ??c th? c?a �ng. ?�y l� nh?ng con ch?, nh?ng suy ngh? b?t ra t? ch�nh cu?c s?ng Rilke, v� c?ng l� nh?ng ?i?u lu�n s?ng ??ng trong nh?ng v�ng s�u th?m nh?t c?a t�m h?n �ng.

T?p The Poet’s Guide to Life n�y, l?n ??u ti�n ???c xu?t b?n b?ng ti?ng Anh, l� m?t tuy?n t?p ???c ch?n l?a t? m?t s? th? t? c?a Rilke. N� ???c th?c hi?n sau khi d?ch gi? Ulrich Baer ?� ??c kho?ng b?y ng�n l� th?, c? b?ng ti?ng ??c v� ti?ng Ph�p, ?� t?ng ???c xu?t b?n c?a nh� th?. Nh?ng ?o?n d?ch ti?ng Vi?t ? ?�y ???c l?y t? ph?n On Language: That Vast, Humming, and Swinging Syntax (V? Ng�n Ng?: C�i Ng? Ph�p Bao La, R� R?m, v� ?ong ??a ?y).

BVP

V? Ng�n Ng?

?? l� m?t con ng??i n�o ?�, nh? l� m?t ngh? s? ch?ng h?n, c� ngh?a l�: c� kh? n?ng n�i ra ch�nh con ng??i m�nh. ?i?u n�y s? ch?ng kh� kh?n m?y n?u ng�n ng? b?t ??u t? m?i c� nh�n, kh?i ngu?n trong h?n, v� r?i, t? ?i?m n�y, d?n d?n t? ??y m�nh, b?t m�nh ?i ??n l? tai v� s? th?u hi?u c?a ng??i kh�c. Nh?ng th?t ra th� kh�ng ph?i nh? v?y. Ho�n to�n tr�i ng??c l?i, ng�n ng? l� c�i m� t?t c? m?i ng??i ??u c� chung, nh?ng c?ng l� c�i m� kh�ng m?t con ng??i duy nh?t n�o t?o ra, v� m?i ng??i ??u c? li�n t?c s?n xu?t ra n�, c�i ng? ph�p bao la, r?m r�, v� ch?i tr� ?�nh ?u ?y m�, v?i n�, ai c?ng c?m th?y c� t? do ?? th�m th?t v�o b?ng c�ch n�i ra nh?ng g� g?n g?i nh?t v?i con tim m�nh. Th? r?i, chuy?n x?y ra l� c� m?t ng??i n�o ?�, v?n kh�c v?i nh?ng ng??i l�ng gi?ng c?a h?n trong t?n th�m cung l�ng m�nh, t? l�m th?t l?c ch�nh m�nh b?ng c�ch n�i ra nh?ng ?i?u trong l�ng h?n gi?ng nh? ki?u m?a bay th?t l?c ngo�i bi?n c?. B?i l?, b?t c? m?t ?i?u g� l� ??c nh?t ??i v?i m?t con ng??i, n?u n� kh�ng mu?n ti?p t?c c�m l?ng, c?n ph?i c� ng�n ng? ri�ng c?a n�… […]

*

Khi l�m th?, ng??i ta lu�n lu�n ???c ph� tr? v�, th?m ch�, ???c du ??y b?nh b?ng ?i xa b?i nh?p ?i?u c?a t?t c? nh?ng g� ? b�n ngo�i, b?i l? ti?t nh?p c?a th? ch�nh l� ti?t nh?p c?a thi�n nhi�n: c?a n??c, c?a gi�, c?a ?�m. Nh?ng ?? c� th? ??a ng�n ng? v�o nh?p ?i?u, ng??i ta ph?i t? ?? cho m�nh ch�m s�u v�o ch�nh con ng??i m�nh v� kh�m ph� ra bao nhi�u l� nh?p ?i?u kh�ng th? g?i t�n c?a d�ng m�u ch?y trong huy?t qu?n ng??i ta. Ng�n ng? c?a th? ph?i ???c x�y d?ng nh? m?t ng�i th�nh ???ng: ? ?� con ng??i th?t s? kh�ng c� t�n tu?i, kh�ng c� tham v?ng, kh�ng c� s? tr? gi�p n�o c?: ch�t v�t tr�n b? x� c?t d?ng x�y, tr�n gi�n gi�o, n� c� ??n v?i l??ng t�m c?a ch�nh m�nh.

*

Khi ng??i ta l�m th?, vi?t v?n ? tu?i hai m??i m?t, ng??i ta ch?ng l� g� c? ngo�i ti?ng g�o th�t�v� c� ai ngh? r?ng m?t ti?ng g�o c?n ph?i ???c g�o l�n m?t c�ch kh�c bi?t kh�ng? Ng�n ng?, th?t s?, c�n qu� thanh m?nh, c�n qu� m?ng ??i v?i ch�ng ta v�o nh?ng n?m th�ng ?�, ??n n?i ti?ng g�o ?i qua n� v� mang theo v?i m�nh ch? nh?ng g� c�n d�nh b�m v�o n�. Ng??i ta lu�n lu�n ph�t tri?n theo m?t c�ch, l� c�i c�ch khi?n cho ng�n ng? c?a ng??i ta ???c ??y ??n h?n, d�y ch?c, c?ng c�p h?n, c� tr?ng l??ng h?n, v� d? nhi�n ?i?u n�y ch? c� � ngh?a ??i v?i m?t ng??i tin ch?c r?ng ti?ng g�o th�t trong h?n c?ng kh�ng th? lay chuy?n v� kh�ng ng?ng thu t?p s?c m?nh ??, sau n�y, b? d?n n�n b?i v� s? nh?ng b?u kh� quy?n, n� xu?t hi?n ??u kh?p t? nh?ng l? ch�n l�ng c?a c�i m�i tr??ng t??ng ch?ng nh? b?t kh? th�m nh?p.

*

Trong m?t b�i th? ???c l�m m?t c�ch th�nh c�ng, th?c t?i ??y ?p trong ?� nhi?u l?n h?n so v?i trong b?t c? m?t quan h? c� nh�n ho?c trong b?t c? m?t ni?m th??ng m?n n�o m� t�i c� th? c?m nh?n ???c. Khi t�i s�ng t?o, t�i tr? n�n c� th?t v� t�i mu?n t�m ki?m c�i s?c m?nh ?? d?a c? cu?c ??i t�i tr�n s? th?t ?�, tr�n s? gi?n d? v� ni?m vui v� bi�n m� t�i ?�i l�c ???c trao ban.

*

??ng n�i b?t c? ?i?u g� ng??c l?i v?n ?i?u! Th?t s?, v?n ?i?u ch�nh l� m?t n? th?n ??y s?c m?nh, m?t v? th?n c?a nh?ng s? ng?u nhi�n h?t s?c b� m?t v� h?t s?c c? x?a, v� ng??i ta kh�ng bao gi? ???c ?? cho nh?ng ng?n l?a tr�n b�n th? c?a n�ng ch�y t�n. V? n? th?n ?y t�nh kh� th?t l� th?t th??ng: ng??i ta kh�ng th? n�o ?o�n bi?t tr??c � n�ng, c?ng kh�ng th? kh�ch ??ng n�ng. N�ng ??n nh? th? ch�nh h?nh ph�c ??n, ?�i tay n�ng ??y ?p nh?ng b�ng hoa c?a s? to�n m�n […] V?n ?i?u ?�ng kh�ng ph?i l� ph??ng ti?n c?a th?, nh?ng l� l?i kh?ng ??nh tuy?t ??i m� c�c v? th?n ?�ng xu?ng nh? m?t con d?u tr�n nh?ng c?m x�c th? ng�y, trinh b?ch nh?t c?a ch�ng ta.

*

Th?t l� kinh ho�ng khi ngh? ??n chuy?n nhi?u ?i?u ?� ???c th?c hi?n v� b? m?t ?i qua nh?ng t? ng?; ch�ng qu� xa r?i ch�ng ta, b? giam h�m trong s? b?t x�c v?nh h?ng c?a ch�ng, v� c?m ??i v?i nh?ng nhu c?u kh?n thi?t nh?t c?a ch�ng ta. Ch�ng thu m�nh l?i khi ch�ng ta n?m l?y ch�ng. Ch�ng c� ??i s?ng c?a ch�ng v� ch�ng ta c� ??i s?ng c?a ch�ng ta.

*

?? ch�n th?t v?i b?n, c�ng s?ng l�u, t�i c�ng c?m th?y kh� kh?n trong vi?c t�m ki?m m?t c�u tr? l?i tr?c ti?p, c� gi� tr? cho nh?ng t? ng? gi?ng nh? nh?ng ch?, nh?ng t? m� b?n ?� g?i ??n t�i. […] B?t c? s? th�nh c�ng hay m?t c�i nh�n s�u s?c n�o m� t�i t�nh c? c� ???c trong b�i th? c?a m�nh, hay trong m?t t�c ph?m ngh? thu?t kh�c, th� ??u kh�ng gi?ng nh? s? l�m ch? v� s? th�nh t?u trong cu?c s?ng h?ng ng�y�v� n?u c� vi?c ph?i quy?t ??nh xem ai trong ch�ng ta l� k? k�m gi� tr? h?n, c� l? ph?n v? ph�a t�i s? n?ng h?n ph?n v? ph�a c�c b?n. M?c cho t?t c? nh?ng kh� kh?n c?a h?n, con ng??i s�ng t?o v� n?ng s?n h?n nhi�n t�m ???c s? x�c t�n trong c�i s?c m?nh l?n lao m� ?�i khi h?n th?y ???c trong m�nh, v� ch�nh c�i s?c m?nh ?y ?� c�ng ??ng h�nh v?i h?n ?? ??t ??n s? th�nh t?u chung, ??n n?i b?t lu?n h?n c� th? c?m nh?n l� m�nh b? bao v�y, ?� n�n ??n th? n�o ?i ch?ng n?a, h?n ??u t�m ???c s? ki�n nh?n ?? ch?u ??ng v� n�. B?ng c�ch n�o nh?ng ng??i kh�c, nh?ng ng??i ?� b? bao v�y, d�m ng?p trong ?au kh?, ??t ch�n ??n ???c c�i v�ng ??t s�u k�n v� phong nhi�u ?? ki�n nh?n ch?u ??ng: t�i th??ng t? h?i v? ?i?u ?� m� v?n ch?a t�m ???c m?t l?i gi?i. Nh?ng ch�ng ta ph?i c�ng nh?n r?ng kh� c� m?t ?i?u g� ?� hi?n h?u, b�y ra tr??c m?t ch�ng ta, trong s? th? hi?n mu�n h�nh v?n tr?ng c?a n�, t? nh?ng th� d? t?m th??ng ??n nh?ng bi?u hi?n kh�ng th? qu�n ???c, b?ng s? ki?n n�y: cu?c s?ng ??t ???c s? th�nh t?u c?a n� trong nh?ng ho�n c?nh mang t�nh s? nh?c, cay c?c kh?n kh?, v� th?m ch� nguy hi?m ch?t ng??i nh?t, v� r?ng con ng??i ta c� kh? n?ng y�u th??ng cu?c s?ng khi cu?c s?ng tr? n�n ho�n to�n kh?ng khi?p. V� th?m ch� c� nh?ng con ng??i ?� ch?u ??ng l�u d�i c�i m?nh s? r?c r? c?a m�nh m?t c�ch th? ?, kh�ng c?m th?y kho�i c?m hay tham gia g?n b� l?m v?i c�i m?nh s? ?y, ?� th?y ni?m vui v� s? an to�n m? ra trong tr�i tim m�nh khi, b?ng nhi�n, ho�n c?nh x� ??y h? v�o s? tuy?t v?ng, v� h? th?y m�nh b?nh ho?n, b? x�m h?i, l?m d?ng, ? n?i t?n c�ng c?a nh?ng t� ng?c b?t kh? th?m d�; v� h? b?t ??u nh?n bi?t v� l?n ??u ti�n c� c�i quy?n ???c h?nh ph�c n?m c?m th?t s? nh?ng kh? n?ng c?a con tim m�nh ch? khi h? b? ??y ??n t?n t�nh tr?ng ?y. T�i ?� theo ?u?i d?u v?t c�u chuy?n c?a nh?ng cu?c ??i nh? th? trong b?t k? ho�n c?nh n�o t�i c� th?, v?i s? h�o h?ng t?t ??, v� cho d� t�i ?� kh�ng th? ph�t hi?n ???c m?t tia nh�n tho�ng n�o v? c�i ?i?u b� m?t ?� l�m cho nh?ng cu?c sinh t?n k? v? ?y c� th? x?y ra, t�i s?ng trong ni?m x�c t�n r?ng nh?ng ?i?u [k? di?u] ?y v?n lu�n x?y ra trong ??i.

(tr�ch trong “The Poet’s Guide to Life / The Wisdom of Rilke”, do Ulrich Baer tuy?n d?ch. Modern Library Edition: New York, 2005.)