X? b?i (k? 1)

B�t k� Nam Dao

(Tr�ch t? Nh?ng Con Ng??i – B�t K� 1- Thi V?n xu?t b?n t?i Hoa K?, 2017)

Ch�n dung Nam Dao

T�i sinh ra d??i m?t ng�i sao tr�i n?t n�n ??i c� ?�i ph?n v?t v?. Nh?ng ch? Li�n, b� ch? k?t ngh?a c?a t�i, c�n v?t v? �t l� g?p n?m g?p b?y l?n. Tr�i n?t n�n kh� d?y, ri?t th�nh tr?c n?t l�u l?ng, m? t�i g?i t�i nh� �hai b�c� n?m t�i m??i hai tu?i. Thu? ?�, cha t�i ?i l�m xa, m? t�i m?t m�nh than kh? ?i l� kh?, nh� kh�ng c� ?�n �ng! Ph?n t�i, th?t l� th� v?. Tr�n �hai b�c� c� m?y ??a loai choai c�ng tu?i. R?i m?i n?i m?t ch?c, m? h?i ? ?�u, t�i ?�p con ? tr�n nh� hai b�c, b�c h?i ?i ?�u, t�i th?a con v? d??i nh� cha m? con. C? nh? th?, cu?c l�u l?ng d?u danh b?t ch�nh nh?ng ng�n l?i thu?n.

Hai n?m sau ng�y t�i l�m con nu�i hai b�c, t�i g?p ch? l?n ??u. Ch? mang ??a con trai b� t� v? nh�. Khi ?y t�i m?i bi?t ch? c?ng l� con nu�i v� m� m? nghe ch? v�o Nam v�i ba n?m tr??c cu?c di c? n?m 54. Nh� b? m? nu�i l�c n�o c?ng t?p n?p kh�ch ra kh�ch v�o. B? nu�i t�i l�c ?� l� Ch? t?ch H?i �?ng Ki?m Duy?t th?i Tr?n Ch�nh Th�nh c�n l�m B? Tr??ng B? V?n H�a Th�ng Tin trong n?n ?? nh?t C?ng H�a c?a mi?n Nam.

Kh�ch c� hai lo?i. Lo?i n�i t�nh ch? ngh?a, l�m v?n l�m b�o, nh? kh�ng xu?. C� ��i ??c Tu?n, L� V?n Tr??ng. C� Nguy?n M?nh C�n, ?ang ho�n th�nh �em t�m t�nh vi?t L?ch S?. C� V? Ho�ng Ch??ng, �? B?ng �o�n, B�i Kh�nh �?n. ��m tr?, Thanh T�m Tuy?n, th?nh tho?ng ??n th?m b�c Kha, cha anh g?n nh? tr� ng? th??ng xuy�n trong nh�. R?i D??ng H�ng C??ng, Mai Th?o, Do�n Qu?c S?, Nguy?n S? T?, Tr?n Thanh Hi?p… Nh� b�o, c� Ph?m Vi?t Tuy?n, L� Th?ng, V?n Giang. K� gi?, n�o L� R?ng, Anh T�m X?c Ne. Lo?i ch�nh tr?, kh�ng �t. Phan Huy Qu�t, �b�c� Qu?nh, V? Qu?c Th�ng, th?m ch� Tr?n Kim Tuy?n�

H? ??n th? gi?i �tr�n g�c� n?i b? t�i ti?p kh�ch, x� x�o to nh?, v� th??ng l� im b?t khi b?n tr? con ch�ng t�i, th? gi?i �d??i nh��, b?ng n??c, r�t tr�. H? gi? t?ng l? ?�ng, r�t thu?c l�o, nh�n nh? gi?c nh? ?u?i, v� ch�ng t�i ch? quay l?ng l� h? l?i t?m ??u v�o, l?i nghi�m tr?ng h? gi?ng, khi ch�p mi?ng, l�c th? d�i.

Kh�ch v?, t�i ?? � b? t�i x?p l?i gi?y t? h? s? v�o m?t c�i t? g?, c?a k�o d?c xu?ng nh? m?t b?c m�nh, v� kh�a l?i, ti?ng nghe m?t c�i c�ch, ??n l� k�ch th�ch. Ng�y n? qua ng�y kia, s? t� m� kh? c�n h?n l� c?n ng?a m� kh�ng ???c g�i. T�i v� k?o cao-su, nh�t v�o l? kh�a, v� ?i ?�nh ch�a. �?i c? nh� ?i v?ng, t�i m? t?, �m ch?ng h? s? ngo�i c� ch? M?t, leo l�n tr?n nh� t�m m?t n?i c� �nh s�ng h?t v�o.

N?m 58, t�i ?� ??c tr�n nh?ng t? p?-luya m?ng tanh Con ng?a gi� c?a ch�a Tr?nh, v?a u?t ?c v?a ng?m ng�i. T�i ?� r?ng r?ng n??c m?t l?m nh?m T�i v?n ?i, kh�ng th?y ph?, kh�ng th?y nh�. Ch? th?y m?a sa tr�n m?u c? ??. T�i ?� h�t cho c?ng l?ng ng?c l?p ?i nh?c l?i b�t gi?y t�i ai c??p gi?t ?i, t�i s? d�ng dao vi?t v?n l�n ?�.

V�ng, t�i ?� ti?p c?n Nh�n V?n – Giai Ph?m nh? th?, tr�n tr?n nh� tranh t?i tranh s�ng, trong c�i n�ng h?ng h?c c?a m�a h� S�i G�n. V�i th�ng sau, c? Ho�ng V?n Ch� ?em xu?t b?n Tr?m Hoa �ua N? tr�n ??t B?c. L�c ?y, t�i m?i bi?t r?ng t�i ?� ??c v?n Ph�ng Cung, th? Tr?n D?n v� Ph�ng Qu�n�Chuy?n ?�nh ch�a kh�a ??c h? s? M?t r?i c?ng l?. B? nu�i t�i kh�ng ?�nh kh�ng m?ng, ch? b?o, gi?ng bu?n bu?n ��c� nh?ng c�i tao cho l� ? tu?i con, con ch?a c?n bi?t� r?i d?n, c? gi? c�i ch�a, mu?n th� ?�ng ho�ng m? t?, v� ??ng bao gi? h�nh x? nh? qu�n b?t l??ng tr?m c?p.

Tr?a h�m ?y, t�i mang c�i ch�a kh�a ra c?u B�ng. Nh�n d�ng n??c l? l? tri?n s�ng Th? Ngh�, t�i l?ng n� xu?ng, m?t l?n, v� m�i m�i.

***

Ch? Li�n l� m?t nh�n v?t ti?u thuy?t. T? Cao B?ng v? ? v?i b? m? nu�i t�i l�c ?�u c?ng m??i hai, m??i ba tu?i, ch? ??t nhi�n m?t m�nh b? v�o Nam. V�i n?m sau, ch? l?y anh, d�ng d�i ?�ch t�n Phan Thanh Gi?n, nay l� m?t gia ?�nh ??i ?i?n ch?.

Th?i t�i g?p ch?, ph?i n�i, ch? l� ng??i ?�n b� c� nhan s?c. V? b?n l�nh, v?t ra ???ng ??i t? th? ?u, ch? kh�ng c?p s�ch ??n tr??ng, c? than, ch? th?t h?c, c?u ?! Nh?ng nh?ng ?i?u ch? h?c, kh�ng c� tr??ng d?y. C?c k? th�ng m?n, ch? c?m nh?n m?t c�ch l? l�ng nh?ng m?nh ??i oan tr�i.

N?m t�i m??i l?m, t�i nghe ch? h?i �T?i sao sinh ra ? T?i sao r?i ch?t ?i� Phi l�!�. �� l� c�u h?i r?t �hi?n sinh� ??u nh?ng n?m 1960. R?i ch? qu?y cu?c hi?n sinh kh�ng th??ng ti?c, kh�ng gi?i h?n, r�ng bu?c. Ch? T�y ch? bonjour bonsoir gi?t b?ng, ch? leo m�y bay ?i Th?y S?. Kh�ng c� visa, ch? v?n tr?n sang Ph�p, ??n b?ng ???c kinh k? n?i c� c� ph� Les Deux Margot ? St-Germain, xem c�i b�n Jean P Sartre v?n ng?i n� h�nh d�ng ra l�m sao? M� l? g?p ng??i ta ? ??y? C� th? l?m ch?! Cu?c h�n huy�n c?a tri?t gia T�y ph??ng ??t gi� v?i c� c�ng ch�a d? th??ng Giao Ch?. Kh�ng th? phi l� h?n th? ???c sao?

D? nhi�n, ch? y�u ti?u thuy?t. Ch? �i m? v?n nh�n. Tr�n hai m??i n?m qua, ch? s?ng ? Cali, nh?ng c? g?n ?�y m?t hai n?m ch? l?i v? S�i G�n, v? H� N?i. M?i l?n ch? g?i ?i?n tho?i, v� t�i l?i xin ch?, ch? v? ??n 47 L� Qu?c s?, th?m anh Ho�ng C?m h? em. L?n n�o ch? c?ng vui v? nh?n l?i. M?i l?n ch? qua l?i M?, ch? ch?u kh� mang theo t?ng chai r??u l�ng V�n anh C?m g?i cho t�i, l?m khi gi? c? n?m m?i c� d?p trao t?n tay, t??i c??i b?o, qu� c?a �ng anh c?u. C? m?i l?n nh? v?y, t�i r?ng r?ng ng?m ng�i. M?t ph?n l� v� anh C?m, m?t ph?n v� t?m l�ng ch? ?� c?u mang th�m m?t t�nh b?n gi?a hai ng??i ?�n �ng, m?t gi� tu?i ?� h�n ho�ng, m?t tr? th� c?ng ?ang ch?p cho?ng l?p x? tr?a. C?u mang, b?t c? c�i g� ?i th� c?ng n?ng!

Th? nh?ng l?n cu?i, t�i c?ng nh?c l?i b?ng ?y l?i. Ch? ng?p ng?ng, r?i nh? nh?, l?n n�y ch? ch?ng chi?u c?u ???c. T�i ng?c nhi�n, g?ng h?i. Ch? n�i quanh, r?i l�t sau, b?o ch? g?i cho c?u quy?n s�ch. �?c r?i c?u s? hi?u.

�� l� quy?n Ghi 1954 � 1960, c?a Tr?n D?n ^[1].

***

T�i g?p Tr?n D?n kho?ng th�ng 11 n?m 81. �� l� thu? t�i g?ng m�nh ch?ng l?i tan v? c?a nh?ng huy?n t??ng. B?t ??u, t? gi?i ph�ng ??t n??c, ??n x�y d?ng m?t x� h?i c�ng b?ng. R?i t?ng b??c m?t nh�ch v�o th? gi?i hi?n ??i, ?? ngh�o, ?? kh?, v� nh?t l� b?ng b� cho l�nh v?t th??ng n?i chi?n. Nh?ng ph�a d??i nh?ng con n?ng l� b?t x� ph�ng c?. B?t x� ph�ng ph?n chi?u h�nh ?nh nh?ng tr?i c?i t?o. H?c t?p m?t tu?n, m?t r?i ba th�ng, v� nay ?� s�u n?m.

Nh?ng ??a em g�i t�i tu?i hai m??i l?m l�t u?ng thu?c ng?a thai s?n s�ng v??t bi?n. C�c em ?i, sao v?y? B?y ph?n ch?t, ba ph?n s?ng, kh�ng s? � ? C??p bi?n h�m hi?p, gi?t ch�c. Tr?i n?i c?n, s�ng cu?n, n??c nh?n ng??i v�o ?�y ??i d??ng. V? l?i, c? nh? nh� th? kia h�t, �(n?u em?) c� v?t b?n trong h?n, v?t nh? tr�n m�. Th� t�nh y�u T? Qu?c ch?a cho l�nh� (th? Ch? Lan Vi�n). Nh?ng ai c� c�i quy?n ph�n x�t b?o v?t n�y b?n, v?t kia l� nh?, h? Tr?i ! T�nh y�u T? Qu?c kh�ng nh?t ai ?? ch?a cho l�nh, k? ?i nh?t nh?n nh? h� m�nh nh�n ??o ch? mong c?i t?o ?�m l?m l?i l?c ???ng, ng??i ? t� ?m ?c kh?u hi?u h�a h?p h�a gi?i d�n t?c nghe nh? ti?ng g?i h?n oan.

Gh� r?n h?n, ch�nh quy?n non tr? (t? 1945, hay 1955, sao c? v?n non tr??), �v?a h?c v?a l�m, sai th� s?a��, m� c� sai th�, ch?ng ph?i �c?p tr�n� m� do �c?p d??i� kh�ng (ho?c ch?a) th�ng ngh? quy?t (th??ng r?t chung chung).

�?ng d?m l�n ch�n nh� n??c, c? quan n�o c?ng c� m?t v? ??ng ?y, t? c?p B? tr? xu?ng. T�i c� �l�m vi?c� v?i m?t v? Tr??ng ban Ngo?i Giao c?a �?ng, ngh?a l� ngang c? v� l?m khi c�n quan tr?ng h?n B? tr??ng Nguy?n C? Th?ch th?i b?y gi?.

�� l� �?ng, m� �?ng th� ph?i v?n ??ng qu?n ch�ng, nh?t l� qu?n ch�ng nh? t�i, nh�n s? ng? ngh?ch s?ng xa qu� h??ng. �m vai t�i (?? g?n qu?n ch�ng), v? ?y b?o, �Ch� l� ti?n s? kinh t? th?t ??y, l?i chuy�n m�n v? t�i nguy�n, nh?ng ch� ch?a bi?t c�i n�y ?�u!�. Gh� v�o tai t�i, �ng th� th�o �Ch� bi?t kh�ng, d?u l?a c?a ta ? th?m l?c ??a ?y m�. N�y nh�, tr? l??ng ? Trung ��ng ai c?ng b?o l� l?n nh?t th? gi?i, ph?i kh�ng?�. T�i g?t ??u, �ng xi?t tay, m?t t�e l?a, say s?a ��th? m� n� ch? nh? con tem! So v?i tr? l??ng c?a ta th� l� l?y tem d�n l�n ?�t con voi�!.

�ng ph� l�n c??i, n??c b?t b?n v�o m?t t�i, r?ng v�ng x?t kh�i thu?c l�o V?nh B?o. M?t tay v?n xi?t vai t�i, tay kia �ng qu? c�i ?i?u c?y (r?t qu?n ch�ng), h?n nhi�n ph�n, th? th� c�n s? c�i �??ch�� g�! V�ng th?a anh, m?ng th?t. Ch�ng n� (b?n ?? qu?c, d? nhi�n) m� c?, ?i s? voi m� ch?ng bi?t ?�u v�o ?�u. Ch? c� ta m?i bi?t ch? n�o l� ?�t con voi, d�n tem l�n m�ng, v� ??i voi ?a ra d?u. D?u th�, m�u ?o ??, c�ng n�ng ra ph?t. L? c� m�i, ? th� �c?ng t?t th�i�!

��t voi tr�n bong b�ng b?t x� ph�ng cho ph�p ti?n m?nh, ti?n nhanh, ti?n v?ng ch?c l�n x� h?i ch? ngh?a m� kh�ng qua giai ?o?n t? b?n, ch? hai m??i, ba m??i n?m ta s? k?p, v� t?t nhi�n l� v??t b?n M?.

Ng??i ng??i h? h?i, nh?c ?i nh?c l?i, v? v?i ra vi?n t??ng m?t t??ng lai r?c r?. Nh?ng t�i kh�ng th? n�i nh? th? khi g?p anh D?n. T�i kh�ng n�i g� c?. Bu?i tr?a h�m ?y, n?ng hanh v� tr?i l�n cao ??n kh�ng c�n ?�. Anh d?a l?ng v�o t??ng n?i qu�n n??c c?a nh� D??ng T??ng, n�ng chi?c ?i?u c�y r�t s�ng s?c, mi?ng chi�u ng?m n??c ch�, m?t nh?m, ??u kh? ng?t ra ??ng sau. Kh� kh� ho khan, anh m? m?t ra r?i l?i nh?m l?i. T??ng v? vai t�i, nh�n nh�n b?o, c?u n�y c?ng l� b?n c?a Nguy?n H?u Hi?u ??y. L�c ?y anh m?i m? m?t nh�n t�i tr�ng tr?c. C?p m?t anh s�ng, s�ng l? l�ng. V� long lanh r?ng r?c ?am m�, �nh ?? l�, nh? m?t c?p. T? ??y, ngh? ??n anh, t�i c? li�n t??ng ??n m?t con c?p. M?t con c?p ng? ng�y, th�nh l�nh th?c d?y, qu?c m?t. K? ni?m leo l�n tr?n nh� tr�n hai m??i n?m v? tr??c b?ng �a v?. �T�i ?i gi?a tr?i m?a ??t B?c. �?t h�m nay t?m t� m?a ph�n. B?ng nh�i ngang l?ng m�u nh? xu?ng b�n. L?ng t�i c� t�n n�o ch�m tr?m ? A, c�i l??i dao c�n. Kh�ng ??t ???c m� ?au!�.

Anh l?ng l?, �C� tin g� c?a Hi?u kh�ng?�. �D?, Hi?u ?� ?i M?! Nghe ?�u g?p c? Henry Miller, t�c gi? s�ch Hi?u ?� d?ch��. Anh m?m c??i, c�i c??i m�o m� vui bu?n, l?i nh?m m?t l?i. Con c?p nh?m m?t nh?ng kh�ng ng?, ch�m r�u b?c th?nh tho?ng l?i nh?ch l�n nh? t? ph?n x?. Khu�n m?t anh t?c ?�, th? nham th?ch l?nh m?t tr�n, b?c l?a ph�a d??i. G� m� u l�n nh� th�nh m?t kh?i ho?n n?n, li?u d??i s�u c�n m?t h?a s?n n�o �m ? ch?c phun ra ch?t b?ng cu?c ??i? Anh xua tay, qu�n n??c kh�ng ph?i l� ch? n�i. Ng??i ta thu? ?� c� th�i quen th?m th� v?i nhau, gh� v�o tai, v� th??ng l� c? ngo�i l?i, nh�n ra sau, mi?ng r� r?m nh? kh?n v�i nh?ng ?i?u l�m nh? ma qu? ?ang r�nh m� ??i l? l?i n�i to l� x?o l??i.

V�o ?? cu?i ?�ng, H� N?i thu m�nh kh�p gi�. Nh?ng t�n c�y tr?i l� co ro tr? x??ng ch?ng ?? c?n may hiu h?t l?nh, m�nh mang nh?, r?ng r?c ?au n?i ni?m kh�ng t�n g?i, c� ?�y r?i l?i v?t m?t, ch?p ch?n k�o hi?n t?i nh?p v�o m?t ti?n ki?p kh�ng th? ng�y m?t ti�u ma d?u v?t. Tr?n D?n ch?ng g?y, lao chao b??c, v?t l?i m?t �th�i nh�, ?i kh�ng quay ??u l?i. T?m �o c�nh tr?ng x�a ng� Phan Huy Ch�, chi?c m? len s�m s?p, anh m?t m�nh l� cho v? ??n ph? V? L?i, ch?ng g?n, c?ng ch?ng xa, ?? v�o l�ng t�i m?t n?i man m�c.

A, c�i l??i dao c�n, kh�ng ??t ???c m� ?au!

T�i ch?nh ngh? ??n ??t anh b? �qu�n k?�. Ba th�ng t�. Ch? Khu� ?ang c� mang ch�u ??u l�ng. �T? ch?c� kh�ng vun v�o vi?c �x�y d?ng�. Ch? c�ng gi�o, gia ?�nh l?i di c? v�o Nam h?t. Anh vi?t ??n xin gi?i ng?. V� ??n xin ra kh?i �?ng. Trong lao lung, anh ng?m, t?i sao? T?i sao ?�m quan l?i v?n ngh? h� nhau ?�nh b�i �Nh?t ??nh th?ng�. C� ph?i ta ??u h�ng giai c?p? Hay l� n?m tr??c, ta ?� c�ng Ho�ng C?m, �? Nhu?n, T? Ph�c� ?? tr�nh ��? ngh? cho m?t ch�nh s�ch v?n ho�� y�u c?u t? do s�ng t�c, tr? quy?n l�nh ??o v?n ngh? v? v?n ngh? s?� Hay l� tr??c ??y, ta qu� n?ng l?i ph� b�nh �C�ch nh�n s? v?t c?a nh� th? T? H?u�.

Ta b?o, m?t, th? T? H?u kh�ng c� c�ch nh�n m?i n�o r� r?t. H�a v?i L� �?t, ta c?ng nh?n x�t r?ng T? H?u n�i nh?ng chuy?n m?i m� kh�ng hi?n t?i, l?i ??y l�i v�o qu� kh?. Hai, l� th? l??i bi?ng, ch�nh tr? c�ng th?c, ki?u �c? H? s�ng soi�, ho?c �Ch�ng b�y ch? m?t ???ng ra. M?t l� ti�u di?t hai l� t� binh�, ch? n�o c� hay th� l?p l?i Nguy?n Du, T?n ��, ca dao. Ba, c�ch nh�n T? H?u th?t nh? b� qu�. Nh�n v?n ?? g�, v?n ?? ?y thu h?p l?i. Y�u ai, ng??i ?y nh? ?i. Nh�n l�nh t?, h�nh th?c g??ng g?o �Ch�m r�u m�t r??i h�a b�nh�, sau l?i bi?n ra ??o s? nh�n t?n �ung dung y�n ng?a b�n ???ng n�i reo�. Sau c�ng, c�ch nh�n T? H?u bao ph? l�n v?n ?? m?t c�i bu?n y?u ?u?i, v� �ch?t ti?u t? s?n l� c�i ch�nh c?a t?p th? Vi?t B?c�. Tr?i ?i, T? H?u l� ?y vi�n Trung ??ng ph? tr�ch V?n H�a V?n Ngh?! Th? th?i�

Th? th?i, th? th?i ph?i th?, c�i ki?p ph?i l?t qu?n ?�nh tr�n s�n V?n Mi?u, c� kh�c g� Ng� Th?i Nh?m x?a. ��m th?m th?m. T�i thui th?i m? m�ng. V�n c?, t?t ch�ng qua s�ng, l? l�o nh?p cung, l�ch ca l�ch c�ch nh?ng ch�n l� m?i, nh? t�nh t? ch?c, t�nh giai c?p, qu?n ch�ng� r?i l?ng c?ng n�o nh?ng ch�nh s�ch, nh?ng quan h?�t�t m� quay nh? chi?c ?�n c�. T�i, con ph�o t?t ng�i, ng?ng ??u t�m l?a, s? so?ng m?t v�n chi�m bao, tay l?i qu? v�o l??i dao c?o.

Tr?n D?n c?a c?.

�i, kh�ng ??t ???c m� ?au! A, c�i l??i dao c�n.

***

L??i dao c�n ?? l?i m?t v?t s?o. V?t th??ng tr�ng t??ng l�nh, nh?ng ba m??i n?m m�u nh?u v�o trong, gi?t r?i t� t�ch ?�nh nh?p th�ng n?m m?t tr�i tim b? ch?n th??ng ??i. Tr?n D?n th? ph�o, �Kh�ng c� g� ch?ng l?i ???c v?i c�i kim ??ng h?�. T�i nghe, im l?ng. Nh?ng bu?i ??n v?i anh, th?t kh�c khi th?m L� �?t, Ho�ng C?m, �?ng ��nh H?ng, V?n Cao. C� �r??u�, anh ch? nh?p. Kh�ng ham vui, ?n �t n�i �t, m?t tr?ng tr?ng, anh th?nh tho?ng c�u ??c c�u c�i, ?�i khi ?�ng m?t ch?. Th??ng, t�i d?a xe ??p c?nh c�i c?a s? c� ch?n song, ng?i ??i di?n anh, n?i c� ch�t �nh s�ng h?t v�o, tr??c c�i khay c� ?? ?m ch�, c�i ?i?u c�y v� m?t ng?n ?�n hoa k? le l�i ch�y.

T�i k?, ?�m qua t�i chi�m bao. Nh�n ??ng h?, chi?c kim d? quang quay ng??c chi?u ??y m?i s? v? ph�a ??ng sau. Ho?ng h?t, t�i ch?m d?y, nh�n l�n t??ng. Chi?c ??ng h? treo c?ng v?y. N� c�m, kh�ng c? t�ch ta t�ch t?c, nh?ng kim c?ng quay ng??c, m?i l�c m?i nhanh. T�i tung c?a lao ra ???ng. H� N?i gi?a tr?a kh�ng m?t b�ng ng??i. Ven theo h?, t�i c?m c? ch?y v? ph�a B?u �i?n. Nh�n l�n c�i ??ng h? l?ng l?ng ng?t ng??ng, t�i nh??ng m?t, � hay, hai c�i kim ??ng h? quay, c?ng ng??c, v� quay m?i l�c m?t nhanh, nh? chong ch�ng.

C? th? n�y, t�i th?m nh?, ch?c tr? l?i th?i nh� Ti?n L� trong m?t kh?c. ��ng th? th?t, m?t ??t chao nghi�ng, ti?ng ng??i ?i ?i th? th? ng? t�i kh�ng th?t hi?u. Th�m d?m ph�t, t�i ch?c m?m, ch?c l� ??n th?i H?ng B�ng m?t. Nh?ng hai chi?c kim b?ng tu?t ra, bay l�n, m?i l�c m?t cao, t�t t?p cu?i tr?i. M?t ??ng h? tr? ra. M?y gi? r?i? T�i nh�n xu?ng c??m tay. Hai chi?c kim d? quang tr�n chi?c ??ng h? tay c?a t�i c?ng bi?n ?�u m?t. Gh� n�i c?nh tai, t�i l?ng nghe. T�ch t?c, t�ch t?c. N� v?n s?ng. Nh?ng chi?u quay ??y th?i gian v? ??ng sau hay k�o ta l�n ph�a tr??c? T�i r�o l�n h?i. Ti?ng t�i k�u l?c l�ng. M?t h? Ho�n Ki?m l?n t?n b?t. T�i ch?c l� R�a th?n s?p l�n. T�i ??i. Th�nh l�nh m?t b?n ng??i �o v�ng ?p ??n t�m l?y l?ng, h� nhau, n� ?�y, b?t ???c n� r?i. T�i v�ng v?y. T?i sao? T�i l�m g� m� b?t. T�i s?. Ph�a d??i c? th? b?ng n�ng l�n, r?i u?t nh?m nh?p� T�i h�t cho ??n khi t?nh d?y.

Anh D?n nghe, nh?ch m�p, ???c, vi?t n� ra. T�i kh�ng ?�p. Kim quay ng??c, l�c n�y l� ??n k? H?ng B�ng r?i. Anh th� th�o, th?i �v? k?�, m?nh v?ng t? ph�a. Anh nh?m m?t. C?p ng? ng�y, chi�m bao c�i chi�m bao c?a c?p. T�i kh? kh�ng ??ng l�n. Anh m? m?t. Th� ra c?p gi? ng?, ?ang r�nh. R�nh m?t t? th? ch?ng? Anh ??c hai c�u th? anh t?ng t�i:

T�i ?� h�t nh?ng l?c quan kh�ng h�t

B�y gi? t�i h�t l?c quan ?en

(th? Tr?n D?n).

***

N?m 82, Ho�ng C?m vi?t tr�n t?p �V? Kinh B?c �anh t?ng t�i�� l� m?t n?m ??y h?nh ph�c v� c?ng ??y oan nghi?t�.

H?nh ph�c? T�i mu?n h�t l?c quan xanh. Nh?ng hi?n th?c m�u tro nghi?t ng�. Ph?n chi?n, b? ch�nh quy?n Thi?u c?m v? mi?n Nam, r?i Canada tr?c xu?t� nh?ng t�i ch?a h? bi quan, t�i v?n gi? trong t�i m?t ng?n l?a.

Ph?i ch?m d?t chi?n tranh ?�. R?i v? ?? x�y d?ng, b?t ??u l?i, t?t c?. Ngh?a l� t? t?ng ng??i, v?i t?ng ng??i. H�n g?n cho nhau nh?ng v?t th??ng ch?a ?�ng mi?ng, c�ng nhau xua nh?ng c?n �c m?ng v?n r�nh ?�m v? ?? ?�nh �p, v� ch�n th�nh n�i v?i nhau b?ng l? ph?i, v?i con tim. Nh?ng v?, t�i ch? th?y s? s?, s? ngh? m?t ??ng n�i m?t n?o, s? c� hai ba nh�n c�ch trong m?t con ng??i. V� con ng??i t? ri�ng h�nh nh? b? c?t kh?i con ng??i x� h?i, c�i th?ng l�c n�o c?ng ph?i ??i ph�, ph?i tranh th?, ph?i ng?y trang b?ng n? c??i v� �m dao d??i �o ?? ph�ng m?i k? kh�c, gi� cho ??n tr?, t? h�ng x�m ??n c�n b? c�ng c? quan.

H?ng �?ng, nh?c s? ngh�o, xoay th? n�o m?i t�i ???c b?a c?m c� m?t ph?n t? con g� lu?c. G?i b?n ch�u, con Ly v� th?ng Ph??ng, ch�ng ?�p ��ch�ng ch�u ?n c? r?i!�. Cu?i b?a, d?n b�t ??a ?i r?a. T�i th?y Ph??ng l�i h�i ra b??i ??t g?c c�y cu?i v??n. L�m g� v?y ch�u? N� l?m l�t ��ch�u ch�n x??ng g�! Kh�ng th� h�ng x�m h? bi?t��.

H?nh ph�c c?ng c�, nh?ng ph?i may. T�i g?p v� k?t b?n ???c v?i nh?ng ng??i ?�ng y�u v� ?�ng tin. �?u ti�n l� H?ng �?ng, r?i t? H?ng �?ng, t�i g?p c�c anh Nh�n V?n – Giai Ph?m. Thu? ?y, T? Tr?ng Hi?p ? Paris ti?n t�i ra phi tr??ng Charles de Gaule ?i chuy?n bay Air France v? S�i G�n. Anh d?n d� giao ti?p ph?i c?n th?n. Anh k? kinh nghi?m c?a anh. �inh Tr?ng Hi?u, c?ng ?� t?ng v? n??c, c??i khuy�n ph?i �kh�p l?i m� ?i� (marcher les fesses serr�es), d?ng h�ng ra l� phi?n.

Th� t�i c?ng bi?t v?y. Nh?ng l�m sao ?�y? N?u kh�ng ?�nh cho tan c�i s? s?, ng??i ?�m th�nh ng?m c?, th� ti?n ?? m?t x� h?i ?a ph?n h�a ng?m s? ra sao? M?i v?a giao ti?p v?i Nh�n V?n – Giai Ph?m, ?� c� ng??i ??n �nh?n�, quan h? kh�ng ???c t?t. T�i ?�p, d?, xin c? cho t�i m?t danh s�ch nh?ng ng??i kh�ng n�n quan h?, t�i s? tu�n th?. Th�ch th?c nh? v?y, qu? l� t�i l� m?t ng??i kh�ng bi?t ?i?u. Kh�ng bi?t ?i?u, nh?ng t�i bi?t s?. Nh? ??a b� s? ma trong b�ng ?�m gi?a ngh?a ??a hoang vu, ch?ng l?i c�i s? s? kh�ng c� c�ch g� kh�c l� v?a ?�i, v?a h�t, h�t c�ng to c�ng ?? s?. C? th?, t�i ?� h�t nh?ng l?c quan kh�ng h�t.

T�i ?� h�t, v?i Nguy�n H?ng, Nguy?n Tu�n, V?n Cao. V� r?i v?i c�c anh. C� �G?u ch?�, gi?a b? b?n kh?n, m�n, gi?y v? sinh, x� ph�ng. ? m?t c?n nh� ph�a d??i l� t?p h�a tr�n ph? H?i Th??ng L�n �ng, L� �?t g?u (v?i c�c v? ch?c tr�ch), nh?ng m?n c?m v� tr� tu?. Anh ?�a b?o, c?u c? v? ch?i, mang cho ch�ng t? m?t �t kh�ng kh� ?? th?, th? l� �?�ng g�p� r?i.

T�i ??c nh?ng b�i th? gom l?i trong B�ng Ch? x?a l�m t�i ng? ng�ng. C� �Ph??ng b?t h?i�, nh� khu Trung T?, thu? ?y v?a m?i c� tin con trai �s?p� ???c gi?i Chopin. �?ng ��nh H?ng d�n tr�n t??ng m?t B?n L? nh?ng th?. B?n l? v� ??p, l? nh? phong c�ch h�o hoa c?a anh, v� ??p nghi�ng ng? xa v?ng nh?ng gi?c m? n?a ch?ng, c?ng c?a anh, mang mang day d?t. C� �H?c n?i�, l�ng l�ng m?t n?i m�y ng�n, r??u ��nh B?ng mang ng�m m?, ng�m m?n. Ph?n anh, anh c?ng ng�m, ng�m th?. Gi?ng ng�m c?a anh n?a nh? h�t cung v?n, n?a nh? than van kh�c l�c, t?c t?i ngh?n ng�o.

C�n th?, l� th? Ho�ng C?m c?a V? Kinh B?c, c?a Men �� V�ng, v?i nh?ng C�y tam c�c, Qu? v??n ?i, L� di�u b�ng. C� ��n tr�i m�a�, mang ch�t h?i xu�n ng? ng�c s�t l?i bu?i ??u ?�ng, se s? bu?n, se s? h�t, se s? nh?. D??ng T??ng d?u d�ng, qu� b?n, h?p h�y nh�n l�m v? v� t? qua c?p k�nh c?n d�y b?ng n?a gang tay. V� c�c ch?, Th�y c?a �?t, Khu� c?a D?n, Y?n c?a C?m.

L?y nhau, h? ??u c� v?n ?? v?i t? ch?c v� �quan h? x� h?i ph?c t?p� c?. Tr??ng h?p Trinh v� T??ng, ch?c kh�ng. C�n �?ng ��nh H?ng, anh ? m?t m�nh, chuy?n ri�ng t? v?i v? l� b� Th�i Th? Li�n, anh kh�ng nh?c. C� nh?c, anh nh?c �?ng Th�i S?n, �m vai t�i, d?n ra ngo�i nh? t�m ch�u, ch� ch�u g?p nhau cho t�i vui.

Thu? ?y, C?p ng�y ?ang loay hoay v?i L? Z�ng Sao, v?i c�c T? m�, T? m� g�y, T? m� ?i� v� n?i bu?n �v? k?� c�ng nh?ng h?t b?i anh x? v�o bao la. X? b?i, ?� l� c�ch tr?i tr?ng v?i ??ng lo?i. B�ng anh h?t hiu kh?p khi?ng cu?i ng�, khi?n gi� c?ng ch?ng n? l�ng th?i, n?ng ch?ng n? l�ng l�n. N?i ?y, c� t�n b? v?. T�i ??c C?ng T?nh nh?ng ng�y cu?i n?m 81:

�C� ph? n�o xanh

Hoa lay h�ng d?u t�m?

C� ph? m? ch? tha thi?t t? ng�y x?a

�? t�i ph?i b? v?

B? v??

T�i?

�T�i c� ??n tr?i xanh c� ??n tr?i t�m

C� ??n n?ng ?�o c� ??n m?a t�i nh?t ??u �

�C� ??n l�ng ng� r?ng tr?ng ch�nh

C� ??n s�n ga t?u ch?y t?c h�nh

Kh�ng ?? l?i c�c cu?c ??i x� l?�

T�i th?m c�u anh h?i �T�i c� th?i cay ??ng, n�o k?p cay ??ng ?�u? Sao ?� cho t�i nh?ng ph? x�o x?c? Sao ?� ghi t�i v�o m�p s? bu?n r?u? �. Anh h?i, nh?ng h?i ai? Ai ?�p? M� d?u c� ?�p, tin ???c g�.

Khi th? k? c�n rung chu�ng l?a b?p

Nh?ng canh g� b�o tr??t r?ng ?�ng

Con r?n l??i c?n ng??i nh? c?n ngo�

Khi xe t?ng ch?a ?i c?y ?i c�y

Nh? m?t l? t?i nh�n c?n c?i t?o

Khi con th� l� ng�y ?�m hai m?t ?�i meo

C�n quay t�t tr�n ki?p ng??i h? gi�

(H�y ?i m�i, V?n, 1957)

B�i th? n�y anh vi?t, hai m??i b?n n?m sau t�i m?i ???c ??c. A, th� ra hai m??i b?n n?m ch?ng thay ??i ???c g� �? Ph?m th? Ho�i ghi ?�y l� ch??ng k?t c?a Tr??ng ca �i ! ��y Vi?t B?c. N?m 90, Tr??ng ca ???c xu?t b?n ? H� N?i v?i t�n B�i th? Vi?t B?c, song to�n b? ch??ng H�y ?i m�i b? c?t b?. Tr�n t?p th? t�c gi? ?em t?ng ng??i �bi�n t?p� cho m�nh, anh D?n vi?t:

G?i V�n Long,

Ng??i bi�n t?p l?i �i! ��y Vi?t B?c!

Th�ng minh v� c�ng phu!

Song t�i v?n ph?n ??i m?i ki?m duy?t�

(Ghi, trang 451)

***

Hai tu?n sau khi nh?n ???c Ghi ch? Li�n g?i, t�i ??c k?, v� r?t k? nh?ng trang, nh?ng ?o?n ch? ?�nh d?u, khi th� b?ng b�t bi ??, khi th� b�t �ph?t� v�ng. T�i ?i?n tho?i cho ch?.

– A, c?u ??y � (gi?ng ch? l�m ra vui)�

– C�m ?n ch?, em ?� nh?n ???c t?p s�ch ch? g?i!�

– C?u ??c ch?i cho vui th�i�

– Kh�ng em ??c th?t, ch? kh�ng ??c ch?i. Nh?t l� nh?ng ch? ch? c� ?�nh d?u�

Ch? n�i qu?y qu�:

– ?, ch? c� c�i t?t g?ch xanh, g?ch ?? v�o s�ch. L? ra ph?i mua g?i c?u quy?n s�ch m?i, ??ng n�y�

T�i ng?t :

– Th? m?i qu�! Em v?a ??c ???c s�ch, v?a ??c ???c c? t�m t�nh ng??i ?� ??c s�ch tr??c em, m� l?i l� ch?�

– Th? c?u th?y th? n�o?

– Bu?n�

– Ch? c?ng bu?n !

– Nh?ng em tin r?ng m?t ph?n n�o, em bu?n nh? ch? bu?n. C�n m?t ph?n em bu?n, ch?c kh�c v?i n?i bu?n c?a ch?�

Ch? Li�n ng?c nhi�n, h?i gi?ng l� gi?ng th? n�o, kh�c th� kh�c th? n�o? T�i nh?n nha, g?i cho ch? n�i. D? nhi�n, ch? l?p l?i, b?ng l?i, nh?ng n�t g?ch ??, g?ch v�ng tr�n nh?ng trang Ghi c?a Tr?n D?n. Th� ra, ch? ?m ?c, nh?ng ng??i ch? coi l� th?n t??ng, ?� �??u h�ng�.

…………………………

Ng�y 8 – 01-1958, Tr?n D?n ghi �M?t ng�n tay, Nh�n V?n c?ng kh�ng c�! Non n?m nay, h? ?� n?m ?p c? xu?ng, v?t tay l�n tr�n, suy ngh? nh? c�c nh� hi?n tri?t c? r?i� H? ?ang tranh nhau ?i v�o con ???ng c?u an� T�i bi?t h? ch? duy nh?t m?t ?i?u, l� mong �Th�nh �? h?i t�m�. Nh?ng h�nh nh? th�nh ?? b? b?n quan ho?n l?a ph?nh� B?m to, vu c�o, ton h�t l?a tr�n, d?i d??i, c�c th? th? ?o?n, tinh vi th� kh�ng tinh vi g� ?�u. Song kh�ng hi?u sao con m?t �?ng, con m?t to th? m� ch?a nh�n th?y chuy?n?� (Ghi, trang 187 � 88).

�� l� th?i H?i Nh� V?n b? ?�nh. H?i th�nh l?p th�ng 4 � 1957 sau �?i H?i l?n II, trong ?� T?ng b� th? Tr??ng Chinh c�ng khai ??p Nh�n V?n – Giai Ph?m, sau khi Nh�n V?n ra ???c n?m s? v� Giai Ph?m ba s?. T� Ho�i l�m t?ng th? k� H?i, xu?t b?n b�o V?n do Nguy?n C�ng Hoan, Nguy?n Tu�n v� Nguy�n H?ng ph? tr�ch.

Khi ?�, gu?ng m�y quy?n l?c ?� th�nh l?p H?i Li�n Hi?p V?n h?c Ngh? thu?t Vi?t Nam, ch? ??o b?i Nguy?n ��nh Thi (v� ??ng sau l� T? H?u, ph? tr�ch c�ng t�c V?n h�a – V?n ngh? c?a Trung ??ng ??ng). B?i c?nh ch�nh tr? l� th?i h?u C?i c�ch ru?ng ??t. Ch�n r?t �X? ?y B?c b?�, ??ng ??u l� Tr??ng Chinh, ?ang t?ng b??c m?t ch�n ??ng v?i L� Du?n, �X? u? Trung b?� (v� ?nh h??ng kh�ng �t ??n Nam b?), ?ang x�ng v�o h?t c?ng, l?i d?ng nh?ng sai l?m �t? khuynh� c?a C?i c�ch ru?ng ??t. H?i Nh� V?n (?�ng sau l� X? ?y B?c b??) b? H?i Li�n Hi?p t?n c�ng, g�n cho l� c�nh tay n?i d�i c?a Nh�n V?n – Giai Ph?m. V?n, c� L?i m? d?n c?a Ph�ng Qu�n, H�y ?i m�i c?a Tr?n D?n, s?ng ???c b?y th�ng, cho ??n ??u n?m 1958 khi ??ng trong s? 36 �ng n?m chu?i c?a Phan Kh�i th� b? ?�nh b?n.

Kh�ng kh� th?i gian ?� l� kh�ng kh� kh?ng b?. M?t s? nh� v?n th?p th?m s? ph?i ra �bi�n ch?�, tham d? nh?ng l?p �??u tranh t? t??ng� v� cu?i c�ng H?i Li�n Hi?p t?ng k?t cu?c ??u tranh th?ng l?i v?i Nh�n V?n – Giai Ph?m v�o th�ng 6 � 1958. Th�ng 7, Nguy?n ��nh Thi th�nh T?ng th? k� H?i Nh� V?n, th�ng b�o k? lu?t c�c v?n ngh? s? ?� tham gia Nh�n V?n – Giai Ph?m. Tr?n D?n b? khai tr? kh?i H?i Nh� V?n, sau ph?i ?i lao ??ng c?i t?o t?i c�ng tr??ng Ch� Linh c�ng L� �?t, T? Ph�c, �?ng ��nh H?ng…

Hai th�ng tr??c ?�, con ng??i n�i chung, v� nh� v?n �ph?n c�ch m?ng� n�i ri�ng, ho�n to�n �m?t gi� d??i t?t c? nh?ng th? �p l?c, t? mi?ng ?n ??n t? t??ng. Th?m ch�, t?i k?t c� c? t?i l�m gi�n ?i?p, t?i �m m?u l?t ?? trung ??ng b?ng ph??ng ph�p h�a b�nh (th� ra di?n bi?n h�a b�nh th?i nay c?ng ch? l� l?p l?i m?t �truy?n th?ng�!).

�� l� tr??ng h?p c?a Nguy?n H?u �ang v� Th?y An (Ghi, trang 254). Ph�ng Cung c� nh?ng ph?n ?ng kh�ng khoan nh??ng, khi h?c t?p �h?n� ??n b? ?u?i kh?i l?p (Ghi, trang 253), ch?i �M? n�, nh?c l?m. M�nh xin v? nh� c� ???c kh�ng nh??�. Tr?n D?n khuy�n, r?ng n�n �??u h�ng�, �h?� l� �ch�n l��, kh�ng n�n xin ra kh?i bi�n ch?, l�c n�y vi?c c?ng c� th? b? coi l� m?t s? ti?n c�ng c?a �t? t??ng th� ??ch�.

Th�ng 5 � 1958, H?i Nh� V?n �?? cho� nh� v?n t? ki?m th?o s�ng t�c. Ai c?ng ph?i t? ph�. V? m�nh, Tr?n D?n t? k?t t?i l� ��gi?c � b�t, vi�n ??n x�t l?i, m?i t�n ??c ??a c?a ch? ngh?a c� nh�n ??i tr?y, ch? ngh?a v� ch�nh ph? v� ??u �c l�m ph?n, v.v��, v� r?i anh d� d?m ��t�i s�ng t�c th�m va� ch? ?? mi�u t? ch�n t??ng m�nh, cho n� h?t l�ng m?t th?�. (Ghi,trang 257).

Trong kh�ng kh� kh?ng kho?ng t�m th?n t?p th?, c� nh�n th�nh m?t con ki?n, kh�ng c� t? th? ch?ng ?? g� khi b? �??a� l�n m?i nh?n, v� ?�n �p tinh vi l� l�m th? n�o �chia ?? tr?�, t�m ra nh?ng m�u thu?n, bu?c nhau v�o c�i th? anh n? �?? v?y�, �t? ?i�u� anh kia. Ho�ng C?m l?m t?i, nghi?n thu?c phi?n, l?i b? ra t�a v? vi?c chung s?ng v?i ch? Y?n, th� v?i V?n Cao �m�nh d�t, b? ?�nh qu�, m? ?i nh? �con ??ng�, h? h?i ?�u th� c? phun ra tu?n tu?t, kh�ng ngh? g� c? n?a� (Ghi, trang 265). V?n Cao, ch?c c� Ti?n Qu�n Ca l� c�i l� ch?n, b?o �Tao ch? c� t?i ch?ng T? H?u, ch? tao c� ch?ng ??ng ?�u?�. Tr?n D?n t?ng k?t �� t�nh h�nh nay l� m?t th? h?n t?p m?i:

– ch? ngh?a x�t l?i, khuynh h??ng b�i ?en ?ang b? ?�nh tan t�c,

– b�n s? ??u h�ng th?c s? ?� ?�y c� k? tr� h�ng,

– ch? ngh?a gi�o ?i?u, khuynh h??ng b�i h?ng ?ang nh?m nhe ng�c d?y. �� ?�y c� l� m?t ch? ngh?a c? h?i, th�nh m?i v� v� t�i.

V?n h?c ?ang c� c�i nguy c? h? gi� tr?, nguy c? ca ng?i m?t chi?u, ch?y theo s? c?n thi?t tr??c m?t, nguy c? b�i b�c v� nh?t l� nguy c? tr�n ng?p t�c ph?m xo�ng, ph?nh n?nh ??ng. C�n c�i nguy c? x�t l?i ?� b? ??y l�i t?i c�i m?c kh�ng th? n�o ph?n c�ng l?i d� d??i h�nh th?c tinh vi n�o.

C� ch?ng, ch? l� l?n l�t n? b?ng m?m d?m qu? m�n mu?i c�n v??ng s�t l?i tr�n chi?n tr??ng, kh�ng t�i n�o thu d?n h?t! C� v?y th�i!�.V� th?, Tr?n D?n ngh?, th� th�i, c?i t?o ch�n th?c, nh?ng kh�ng c? h?i ch? ngh?a, l?p c�ng gi? d?i, hay bu�ng tay th? m?c. Anh v?n tin �ch? ngh?a nh�n ??o kh�ng cho ph�p ?� n�n, l?ng nh?c ai, d� ng??i ?� c� t?i n?ng� D�ng s? s? nh?c ?? c?i t?o ng??i ta, kh�ng th? l� m?t ph??ng ph�p c�ch m?ng: v� n� h?t s?c ph?n khoa h?c, ph?n tr� th?c�� (Ghi, trang 268-269).

Hai m??i n?m sau khi vi?t nh?ng d�ng ch? tr�n, anh ?�ng m?t n?a, sai m?t n?a. V?n h?c (mi?n B?c) h? gi� kh�ng ph?i l� nguy c? m� l� m?t hi?n th?c, r?t n�o l�ng. C�n x� h?i. Con ng??i. �i?u anh tin l� m?t huy?n h�o : ch? ngh?a nh�n ??o ?? thi?u th�ng tr�n nh?ng v?n ki?n v� ngh? quy?t, t� l�t m�u me, v� ti?ng kh�c ??a b� ?? non l?m ?i ch?ng kh�c g� m?t ti?ng m�o v?ng v?ng trong ?�m v� v?ng.

N.D

(C�n ti?p…)